Ανατολική Ζωφόρος

 

Βόρεια Ζωφόρος

 

Δυτική Ζωφόρος

 

Νότια Ζωφόρος

 

Για τη διάταξη των λίθων ακολουθήθηκε η πρόταση του J. J. Pollitt στο «Η Τέχνη στην Ελληνιστική Εποχή»

 

Ο βωμός της Περγάμου κτίστηκε ανάμεσα στα 181-159 π.Χ. από τον Ευμένη μετά τις νίκες του εναντίον του Πόντου και της Βιθυνίας και την καθιέρωση της γιορτής των «Νικηφορίων».

[Ο P. Callaghan έχει προτείνει ως χρονολογία έναρξης των εργασιών το 166 π.Χ., μετά τη νίκη του Ευμένη επί των Γαλατών. Η άποψή του δεν έχει γίνει ευρύτερα αποδεκτή.]

Αποτελούνταν από μια αυλή η οποία ήταν κτισμένη πάνω σε ψηλή βάση «πόδιον» που περιτριγυριζόταν από ιωνική κιονοστοιχία και ήταν προσιτή από τη δυτική της πλευρά μέσω μιας φαρδιάς κλίμακας.

Ο βωμός του Δία στο Μουσείο της Περγάμου, Βερολίνο

Πηγή φωτογραφίας: Χρήστης Lestat (Jan Mehlich), Βικιπαίδεια

 

Οι διαστάσεις του κτίσματος είναι 36,44 μ. στην ανατολική και τη δυτική πλευρά και 34,20 μ. στη βόρεια και τη νότια.

Η ζωφόρος της Γιγαντομαχίας, μήκους 120 μ. και ύψους 2,3 μ., περιέτρεχε την εξωτερική πλευρά της βάσης του κτίσματος και κάλυπτε σε όλο το μήκος του κτιρίου την ανατολική, βόρεια και νότια πλευρά, ενώ στη δυτική πλευρά εκτεινόταν κατά μήκος των πτερύγων που προεξείχαν και πλαισίωναν τη μεγάλη κλίμακα.

Οι μορφές που εικονίζονταν υπολογίζονται στις εκατό (100), ενώ σώζονται ογδόντα τέσσερις (84), ανάλογα με το πώς κατανέμονται τα θραύσματα. Στους παραπάνω αριθμούς δε συμπεριλαμβάνονται τα ζώα.

Ο σχεδιασμός της ζωφόρου τόσο από πλευράς θεών και γιγάντων που θα έπρεπε να παρασταθούν όσο και από τις επιμέρους συνθέσεις απασχόλησε όχι μόνο τους γλύπτες αλλά και τους φιλοσόφους, όπως ο Κράτης ο Μαλιώτης, που εργαζόταν στη Βιβλιοθήκη της Περγάμου. Άλλωστε, η ζωφόρος έχει χαρακτηριστεί ως «ένα πολύ λόγιο, ίσως ακόμη και ακαδημαϊκά δυσνόητο, μνημείο».

Η ταύτιση πολλών θεών και γιγάντων είναι δυνατή εξαιτίας των επιγραφών που υπήρχαν αλλά και από σημάδια τοποθέτησης που χρησιμοποίησαν οι κτίστες. Οι επιγραφές για τους θεούς βρίσκονται στο αιγυπτιάζον κυμάτιο πάνω από τους γεισίποδες του θριγκού και για τους γίγαντες στο κυμάτιο της βάσης κάτω από τη ζωφόρο (εκτός βέβαια από την περιοχή κατά μήκος της κλίμακας). Έτσι, είναι γνωστό το όνομα και η θέση τους στην παράσταση 14 μορφών, για 4 είναι γνωστή η θέση, αλλά το όνομά τους διατηρείται αποσπασματικά, ενώ από την άλλη για 4 μορφές, παρόλο που είναι γνωστό το όνομα, είναι άγνωστη η θέση τους. Πιθανή είναι ταύτιση 39 μορφών και άγνωστες παραμένουν άλλες 20 μορφές.

Κύριο χαρακτηριστικό της απόδοσης των επιφανειακών λεπτομερειών στα γλυπτά της ζωφόρου είναι η έξαρση και η υπερβολή των μικρών λεπτομερειών, ώστε να μεταδοθεί η ένταση μιας κοσμικής κρίσης. «Η ανατομία στη ζωφόρο γίνεται φορέας αφηρημένου εξπρεσιονισμού» (J.J. Pollitt). Αυτή ακριβώς η έξαρση και υπερβολή σε συνδυασμό με τη βαθιά χάραξη δημιουργούν την εντύπωση έξεργου ανάγλυφου. Έτσι οι μορφές, ιδίως των γιγάντων, αφήνονται στην απόλυτη έκφραση των συναισθημάτων, αποκτώντας πάθος και δραματικότητα. Τόσο οι θεοί όσο και οι γίγαντες «διακρίνονται για τις έντονες, αντιθετικές και συχνά βίαιες κινήσεις τους και για το άνοιγμα των μορφών τους προς τα έξω». Στις συνθέσεις των συγκρουόμενων σωμάτων παρατηρούνται πολλαπλά διασταυρούμενοι και αλληλοτεμνόμενοι άξονες που δεν εντάσσονται σε κανόνες, παραβιάζοντας πολλές φορές την ανατομικότητα.

Αντίθετα σ' αυτή τη δραματική υπερβολή με την έντονη θεατρικότητα παρουσιάζονται τα πρόσωπα των θεών. Το κυρίαρχο στοιχείο είναι μια «αδιατάρχτη γαλήνη», που μας γυρίζει πίσω στα γλυπτά της κλασικής εποχής, τονίζοντας με τον καλύτερο τρόπο ότι η μεγαλοπρέπεια του θείου δεν επηρεάζεται από το πάθος των γήινων δυνάμεων. Αν λάβουμε υπόψη μας τον αλληγορικό χαρακτήρα του έργου, τότε η θεϊκή μεγαλοπρέπεια μεταφράζεται στη μεγαλοπρέπεια των Ατταλιδών και του Ευμένη, εκ διαμέτρου αντίθετη με το πάθος των «βάρβαρων» εχθρών.