Οι πρώτοι χριστιανοί συγκεντρώνονταν στις "αγάπες".
Ο πρώτος ναός που χρησιμοποιήθηκε, κατά τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. είναι ο "ευκτήριος οίκος" ή "οίκος του Θεού" ή "εκκλησία" , όπου τελούνταν οι συγκεντρώσεις.
Όταν καθιερώνεται το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, εμφανίζεται ο τύπος ναού:
"βασιλική με αψίδα"
: ο κυρίως ναός χωρίζεται σε τρία (3) μακρόστενα τμήματα, που ονομάζονται "κλίτη" (α, β, γ) με δύο σειρές από κίονες παράλληλες προς τους μακρούς τοίχους. Το μεσαίο (β) κλίτος είναι, συνήθως, πιο πλατύ. Η βασιλική αυτή ονομάζεται "τρίκλιτη βασιλική". Στο ιερό Βήμα υπάρχει μία κόγχη = αψίδα (επάνω αριστερά) και άλλοτε δύο μικρότερες δεξιά και αριστερά της, δηλ. συνολικά τρεις (επάνω δεξιά). Έτσι ο ναός αποκαλείται και βασιλική με αψίδα.
Άλλες φορές τα κλίτη γίνονται πέντε (5) με την πρόσθεση δύο επιπλέον σειρών κιονοστοιχιών και τότε ο ναός έχει τον τύπο της "πεντάκλιτης βασιλικής"
Όταν στο κέντρο του κυρίως ναού προστίθεται στην οροφή τρούλος, ο ναός λαμβάνει τη μορφή της "τρουλαίας βασιλικής" ή "βασιλικής με τρούλο". Ο τρούλος στηρίζεται στους 4 κίονες που βρίσκονται μπροστά από την είσοδο προς το ιερό (δείτε το κάτω - αριστερά σχέδιο) και πάνω στα ημισφαιρικά τρίγωνα που τους συνδέουν (δείτε τις φωτογραφίες παρακάτω):
ο τρούλος της Αγ. Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη:
Παράλληλα με τον τύπο της βασιλικής κτίζονται και περίκεντρα (οκταγωνικά ή κυκλικά) λατρευτικά κτίρια (για τη λατρεία των μαρτύρων)
Η στέγη είναι θολωτή (εξέλιξη της στέγης αυτού του τύπου είναι ο τρούλος, που προσδίδει μεγαλοπρέπεια στο ναό και φως από τα παράθυρά του στο κέντρο του ναού)
κάτω - αριστερά: ο κυκλικός ναός (ροτόντα) του Αγ. Γεωργίου Θεσσαλονίκης:
σχέδιο περίκεντρου οκταγωνικού
ναού: 
http://www.fhw.gr/chronos/08/gr/pl/index.html
άλλη πηγή: CD-ROM "COFIA", Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη
Η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης
η σημερινή όψη της Αγ. Σοφίας
14/12/2004 - Χαλούλος Παναγιώτης