|
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ |
|
Επισκέψεις από τον Φεβρουάριο 2007
ΒΙΟΛΟΓΙΑ
Η Βιολογία είναι μια ευρύτατη περιοχή γνώσης που ασχολείται με όλες τις φυσικοχημικές όψεις της ζωής. Ασχολείται με τα γνωρίσματα και την συμπεριφορά των οργανισμών, εξετάζει πώς δημιουργούνται τα είδη και τα μεμονωμένα μέλη τους, μελετά τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους και με το περιβάλλον. Η Βιολογία περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα επιμέρους επιστημονικών πεδίων που συχνά θεωρούνται ως ανεξάρτητες ειδικεύσεις. Στο σύνολό τους εξετάζουν το φαινόμενο της ζωής σε ευρεία κλίμακα.
Η λέξη βιολογία είναι σύνθετη ελληνική λέξη που σχηματίζεται από τις λέξεις, βίος, που σημαίνει ζωή και λόγος που σημαίνει μελέτη. Η σύγχρονη έννοια της λέξης "βιολογία" φαίνεται πως εισήχθη ανεξάρτητα από τον Gottfried Reinhold Treviranus (Biologie oder Philosophie der lebenden Natur, 1802) και από τον Jean-Baptiste Lamarck (Hydrogéologie, 1802). Η λέξη αυτή καθεαυτή μερικές φορές λέγεται πως επινοήθηκε το 1800 από τον Karl Friedrich Burdach, αλλά εμφανίζεται και στον τίτλο του Τόμου 3 του βιβλίου του Michael Christoph Hanov Philosophiae naturalis sive physicae dogmaticae: Geologia, biologia, phytologia generalis et dendrologia, που εκδόθηκε το 1766. Η Ελληνική λέξη βιολογία μαρτυρείται από το 1836 στον Δημήτριο Μαυροκορδάτο.
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ
1. Οι πρωτόγονοι γνώρισαν τα ζώα και τα φυτά πριν αναπτύξουν πολιτισμό.
2. Οι Βαβυλώνιοι γνώριζαν ότι η χουρμαδιά αναπαράγεται με επικονίαση.
3. Οι ινδοί είχαν καλά αναπτυγμένη γεωπονία.
4. Οι Αιγύπτιοι κατείχαν γνώσεις για τις συντηρητικές και θεραπευτικές ιδιότητες φυτών.
5. Αρχαία Ελλάδα: Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος που επιχείρησε ταξινόμηση ζώων και φυτών.
6. Βυζαντινοί και Μεσαιωνικοί χρόνοι: αναπτύχθηκαν η βοτανική & η ζωολογία.
7. Αναγέννηση: πρόοδοι στην ανατομία.
8. 19ος αιώνας :ανάπτυξη της κυτταρικής βιολογίας.
9. 20ος αιώνας : ανάπτυξη της μοριακής βιολογίας.
10. 21ος αιώνας : γενετική μηχανική κ.α. ?
ΟΔΗΓΙΕΣ του Π.Ι. ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ BΙΟΛΟΓΙΑΣ
Κατά τον σχεδιασμό των διδακτικών ενεργειών για τα Βιολογικά μαθήματα θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι η απόκτηση ουσιαστικής γνώσης από το μαθητή είναι αδύνατη, αν δε στηρίζεται σε προηγούμενες γνώσεις, εμπειρίες και βιώματά του. Η προσέγγιση της γνώσης πρέπει να γίνεται με ενεργητικό τρόπο. Η διδακτική πορεία θα πρέπει να βασίζεται στην αυτενέργεια του μαθητή, ο οποίος θα πρέπει να παρακινείται από τον καθηγητή να προσδιορίζει και να αξιοποιεί διάφορες πηγές και μέσα απόκτησης της γνώσης. Πρέπει να γίνεται προσπάθεια να συνδυάζεται η θεωρία με την πράξη, ενώ η πληροφόρηση να παρέχεται με εποπτικό τρόπο και να στοχεύει κυρίως στην απόκτηση δεξιοτήτων και κριτικής σκέψης.
Η μελέτη της Βιολογίας σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες αρθρώνεται με βάση τα βιολογικά συστήματα, η μελέτη των οποίων πρέπει να είναι ολιστική. Έννοιες που αναδεικνύονται από τη μελέτη των βιολογικών συστημάτων είναι: η διάκριση, η διαφοροποίηση, η σχέση δομής και λειτουργίας των μερών τους, η αλληλεξάρτηση, η ισορροπία. Μελετώντας την ισορροπία των βιολογικών συστημάτων αναδεικνύονται οι έννοιες της μεταβολής και της προσαρμογής, ενώ σταδιακά εισάγονται οι έννοιες της κληρονομικότητας και της εξέλιξης. Οι έννοιες αυτές, θεμελιώδεις για τη διδασκαλία της Βιολογίας, μπορούν να συμβάλλουν και στη διαθεματική προσέγγιση τη γνώσης.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Βιολογία, μέσω των εφαρμογών της, σχετίζεται με όλους τους τομείς του κοινωνικού περιβάλλοντος. Το γεγονός αυτό μπορεί να αξιοποιηθεί για να προκληθεί το ενδιαφέρον του μαθητή και να εξασφαλιστεί η ενεργός συμμετοχή του στη μελέτη με τη μέθοδο project επιλεγμένων θεμάτων, μέσω των οποίων επιδιώκεται η οριζόντια σύνδεση και η ανάδειξη των σχέσεων μεταξύ της Βιολογίας και των άλλων Φυσικών Επιστημών ή άλλων γνωστικών περιοχών.
Στη διδασκαλία της Βιολογίας η ερμηνεία των βιολογικών φαινομένων επιχειρείται με δυο εναλλακτικές αλλά παράλληλες μεταξύ τους μεθόδους, στο συνδυασμό των οποίων οφείλεται το σύνολο των επιστημονικών ανακαλύψεων στο χώρο της Βιολογίας. Η μία μέθοδος ερμηνεύει τα βιολογικά φαινόμενα με αναγωγή στις ιδιότητες των ατόμων και των μορίων της ύλης, δηλαδή μελετά τα βιολογικά συστήματα με βάση τις ιδιότητες των μερών τους. Χάρη σ’ αυτήν έγινε δυνατή η κατανόηση του φαινομένου της ζωής στη βάση της φυσικοχημικής του διάστασης. Ταυτόχρονα όμως η Βιολογία προκειμένου να εξετάσει συστήματα με υψηλό βαθμό οργάνωσης, προσφεύγει σε ένα είδος μελέτης, στο οποίο τα μέρη διατηρούν την αυτονομία τους και συνεξετάζονται στην αλληλεπίδρασή τους. Η μέθοδος αυτή που μπορεί να χαρακτηριστεί ως ολιστική έχει προσφέρει αρκετές γνώσεις στο χώρο της γενετικής, της εξέλιξης και της οικολογίας. Τα παραπάνω προσδιορίζουν, ως ένα βαθμό, και τη μέθοδο διδασκαλίας των σχετικών αντικειμένων.
Οι μέθοδοι διδασκαλίας που συνήθως χρησιμοποιούνται κατά περίπτωση ή και σε συνδυασμό μεταξύ τους με ικανοποιητικά αποτελέσματα είναι οι ακόλουθες:
èΔιαδικασία μάθησης μέσω της διερεύνησης και της ανακάλυψης (ενεργητική προσέγγιση της γνώσης). Είναι μια στρατηγική μάθησης την οποία συνθέτουν διαδικασίες παρατήρησης και διερεύνησης, σύγκρισης γεγονότων, επίλυσης προβλήματος, επαγωγικού ή παραγωγικού συλλογισμού κ.λπ. Εστιάζεται κυρίως στη δραστηριοποίηση του μαθητή και στηρίζεται στην αρχή ότι η αφομοίωση των παραπάνω διαδικασιών από τον μαθητή συμβάλλει στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης.èΕπισκέψεις στο φυσικό περιβάλλον (φυσικό και κοινωνικό). Η επαφή με το περιβάλλον εξασφαλίζει άμεση πληροφόρηση και ένα σημαντικό απόθεμα διδακτικού υλικού που μπορεί να αξιοποιηθεί με ποικίλους τρόπους.
èΕπιδείξεις με τη βοήθεια κατάλληλου εποπτικού υλικού. Με διαφάνειες για ανακλαστικό προβολέα, σλάϊντς, προπλάσματα, έτοιμα παρασκευάσματα, βιντεοταινίες κ.ά. προκαλείται το ενδιαφέρον των μαθητών, εστιάζεται η προσοχή τους και είναι πιο εύκολο να κατανοήσουν τη δομή και τον τρόπο λειτουργίας των οργανωμένων φυσικών, χημικών και βιολογικών συστημάτων και δομών από το πιο χαμηλό επίπεδο μέχρι το πιο σύνθετο.
èΣυζήτηση – διάλογος με τους μαθητές. Μέσα από τη συζήτηση δίνεται η δυνατότητα στον μαθητή να προβληματίζεται, να συμπεραίνει και να διατυπώνει τις απόψεις του, με αποτέλεσμα να διευκολύνεται η συμμετοχή του.
èΠραγματοποίηση πειραμάτων. Το πείραμα ταιριάζει στη φύση του μαθητή και τον ικανοποιεί. Τον βοηθά να σκέπτεται, να υποθέτει, να παρατηρεί, να συγκρίνει, να καταλήγει σε συμπεράσματα και να επαληθεύει, εθιζόμενος έτσι στην επιστημονική μεθοδολογία. Προσοχή όμως θα πρέπει να δοθεί στο γεγονός ότι το πείραμα αξιοποιείται με διαφορετικό τρόπο στη διδασκαλία της Βιολογίας, απ’ ό,τι στη Φυσική και στη Χημεία. Στη Βιολογία τις περισσότερες φορές δεν είναι δυνατό ο μαθητής μέσα από απλά πειράματα να οδηγηθεί στη διατύπωση ενός νόμου, γεγονός που συμβαίνει στη Φυσική και τη Χημεία. Αυτό οφείλεται στο ότι το αντικείμενο μελέτης της Βιολογίας, δηλαδή οι οργανισμοί, εξετάζονται σε διαφορετικά επίπεδα (άτομα - μόρια - οργανίδια - κύτταρα - ιστοί - όργανα - οργανικά συστήματα - οργανισμός - πληθυσμός - βιοκοινότητα - οικοσύστημα) και τα χαρακτηριστικά των ανώτερων επιπέδων δεν μπορούν να ερμηνευτούν πάντα με βάση τα χαρακτηριστικά των κατώτερων επιπέδων. Επίσης, επειδή στη Βιολογία τα πειράματα πολλές φορές γίνονται με ζωντανούς οργανισμούς ή μέρη οργανισμών, που σε καμία περίπτωση δε μπορούν να θεωρηθούν σταθεροί παράγοντες. Ο μαθητής πρέπει να βοηθηθεί να κατανοήσει αυτή την ιδιαιτερότητα, ώστε να δέχεται πιθανά "περίεργα’’ αποτελέσματα, όχι απορρίπτοντάς τα, αλλά ερευνώντας τα αίτια που οδήγησαν σ’ αυτά.
èΗ εργασία σε ομάδες. Ενισχύει τη διαδικασία της μάθησης, διευκολύνοντας τις γνωστικές αλληλεπιδράσεις, προσφέροντας ευκαιρίες για ανταλλαγή ιδεών και διατύπωση απόψεων.