ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Είναι η επιστήμη που μελετά την ΓΗ. Το αντικείμενο της μεταβάλλεται συνεχώς τόσο μέσα στο χώρο όσο και μέσα στον χρόνο. Τα ενδιαφέροντα της γεωγραφικής επιστήμης δεν περιορίζονται μόνο στην επιφάνεια της Γης αλλά σε όλα τα φαινόμενα -φυσικά και ανθρωπογενή - που συμβαίνουν και στην ατμόσφαιρα καθώς και στο υπέδαφος.

Οι σκοποί της γεωγραφίας και οι σχέσεις της με τις άλλες επιστήμες

Σκοπός του γεωγράφου δεν είναι απλά να δώσει μια όσο το δυνατό πιο ζωντανή περιγραφή των χαρακτηριστικών της επιφάνειας της Γης και να τα χαρτογραφήσει με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια. Το ουσιαστικό έργο του αρχίζει με τη συλλογή και την περιγραφή των δεδομένων (γεωγραφικών στοιχείων, δηλαδή βουνών, ποταμών, πόλεων κ.λπ.), και κυρίως με την κατανόηση των πρότυπων σχημάτων  που δημιουργούν τα γεωγραφικά στοιχεία στον χώρο. Για να κατανοήσει τα πρότυπα σχήματα, ο γεωγράφος πρέπει να αναλύσει τη θέση των γεωγραφικών στοιχείων στον χώρο και να καθορίσει τα δίκτυα (συστήματα αναφοράς) που τα συνδέουν· έπειτα πρέπει να προσδιορίσει τις διεργασίες που προκάλεσαν την εμφάνιση των γεωγραφικών στοιχείων και τείνουν συνεχώς να τα μεταβάλουν. Τα πρότυπα σχήματα δεν εξετάζονται ως μεμονωμένα σχεδιαγράμματα, αλλά ως σύνολο στοιχείων με στενές σχέσεις αλληλεξάρτησης. Είναι φανερό ότι περιοχές και τοποθεσίες δεν πρέπει να εξετάζονται μεμονωμένα, αν θέλουμε να αποδώσουμε πιστά την πραγματικότητα. Έτσι, η πόλη της Αθήνας πρέπει να εξεταστεί μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της Ελλάδας, η Ελλάδα μέσα στην Ευρώπη και η Ευρώπη μέσα στο παγκόσμιο πλαίσιο. Στη φύση σπάνια υπάρχουν σαφή όρια και ο άνθρωπος, που αυξάνει την κινητικότητα του με τη βοήθεια της διαρκώς τελειοποιούμενης τεχνολογίας, διαπιστώνει όλο και περισσότερο τον ενιαίο χαρακτήρα του κόσμου.

Τομείς Γεωγραφίας

Η συστηματική γεωγραφία μπορεί να διαιρεθεί σε πολλές επί μέρους ενότητες. Σ' αυτές περιλαμβάνονται:

1)η φυσική γεωγραφία (κλιματολογία, υδρογραφία, μελέτη των μορφών του ανάγλυφου),

2)η βιογεωγραφία (γεωγραφία των εδαφών, της βλάστησης, του ζωικού κόσμου και των ανθρώπινων πληθυσμών),

3) η ανθρωπογεωγραφία (γεωγραφία των οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων του ανθρώπου στις οργανωμένες κοινωνίες) και

4)η ιστορική γεωγραφία, που ουσιαστικά ασχολείται με την ανθρωπογεωγραφία του παρελθόντος. Η σημασία της τελευταίας έγκειται στο γεγονός ότι μεγάλος αριθμός από τα σημερινά πρότυπα σχήματα στον χώρο οφείλουν πολλά χαρακτηριστικά τους σε παλαιότερα.

 

Ιστορική εξέλιξη γεωγραφίας

Ο γεωγράφος υπήρξε εξερευνητής του άγνωστου κόσμου, χαρτογράφος, επιστήμονας, που συγκέντρωνε και ταξινομούσε στοιχεία για να προωθήσει περισσότερο την έρευνα, και δάσκαλος, που δίδασκε στους μαθητές του πώς να κατανοούν και να εκτιμούν καλύτερα τον κόσμο.

Στην αρχαία Βαβυλώνα και την Αίγυπτο, ο γεωγράφος θεωρούνταν περισσότερο ως τοπογράφος με κύρια ασχολία του την επανατοποθέτηση των συνόρων που συχνά εξαφανίζονταν από τις πλημμύρες. Στην Ελλάδα ο γεωγράφος ήταν συνώνυμος με τον κοσμογράφο. Ο Πυθαγόρας και ο Αριστοτέλης πίστευαν ότι η Γη είναι σφαίρα. Ο Πυθαγόρας δίδασκε ότι περιστρέφεται γύρω από ένα κεντρικό πυρ. Ο Ηρόδοτος στην αρχή της ιστορίας του κάνει μια περιγραφή του κόσμου, δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στις αιτίες των ηφαιστειακών εκρήξεων και των σεισμών, και ασχολείται με τις διαδρομές των μεγάλων ποταμών και τα αίτια των πλημμύρων του Νείλου.

 Οι Ρωμαίοι, που ήταν πρακτικός λαός, ελάχιστα ενδιαφέρονταν για τις κοσμογραφικές θεωρίες και τα γεωγραφικά αινίγματα, αλλά χρειάζονταν γραπτούς οδηγούς και χάρτες για να κινούνται τα στρατεύματα μέσα στην αυτοκρατορία τους· οι Ρωμαίοι γεωγράφοι ήταν κατά κάποιο τρόπο ερευνητές - τοπογράφοι.

Για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, στη Δύση οι διάφοροι μελετητές και λόγιοι ενδιαφέρονται περισσότερο για τον εσωτερικό κόσμο παρά για τον εξωτερικό, και μελετούν τη Βίβλο και όχι τη Γη, και οι γεωγράφοι γίνονται υπηρέτες των θεολόγων. Οι χάρτες εκείνης της εποχής δεν είναι προσπάθειες απεικόνισης της πραγματικότητας, αλλά αφηρημένα σχήματα, όπου αντικατοπτρίζονται οι θεολογικές αντιλήψεις. Στη διάρκεια των αιώνων αυτών, το επιστημονικό προβάδισμα το έχουν οι μουσουλμάνοι· οι Άραβες γεωγράφοι του 11ου και 12ου αιώνα περιέσωσαν, διεύρυναν και παρέδωσαν στους μεταγενέστερους τις γνώσεις των Ελλήνων, αυτές που η χριστιανοσύνη αρχικά αγνόησε και κατόπιν έχασε. Έχοντας ως ερέθισμα τη γόνιμη επαφή τους με τους Άραβες, οι δυτικοί γεωγράφοι έσπασαν τελικά τα δεσμά της μεσαιωνικής Χριστιανικής Εκκλησίας και γοητεύθηκαν και πάλι από τις ελληνικές ιδέες, και ιδιαίτερα από τις απόψεις του Πτολεμαίου. Επειδή όμως οι γεωγράφοι αυτοί δεν ήταν πρωτότυποι στοχαστές, αλλά απλοί εκλαϊ­κευτές των ελληνικών ιδεών, απέρριψαν τις προσθήκες και τις διορθώσεις των Αράβων. Οι χάρτες του Πτολεμαίου, κατασκευασμένοι από πίνακες του 2ου μ.Χ. αιώνα, θεωρούνταν απόλυτα έγκυροι, σχεδόν μέχρι τον 16ο αιώνα.

Ο ρόλος των γεωγράφων στην Εποχή των Ανακαλύψεων (15ος-16ος αιώνας) υπήρξε διττός· προώθησαν τις εξερευνήσεις και κατέγραψαν τις¹ νέες γνώσεις κατασκευάζοντας καινούργιους χάρτες.

 

Οι πρώτες προσπάθειες για βελτίωση των χαρτών του Πτολεμαίου, με βάση τις γνώσεις από τις νέες ανακαλύψεις, φαίνονται στους χάρτες του Βενετού Κονταρίνι (1506), του Γερμανού Μάρτιν Βάλντσε-μυλερ (1507) και του Ολλανδού χαρτογράφου Γιόχαν Ρούυς (1508).

Οι μεγάλοι Ολλανδοί χαρτογράφοι του 16ου αιώνα Μερκάτορ και Ορτέ-λιους  των αρχών του 17ου αιώνα Χόντιους  και Μπλάου  βοήθησαν πολύ, στα πλαίσια μιας αναπτυσσόμενης αυτοκρατορίας, την κατασκευή σύγχρονων γεωγραφικών χαρτών, που αχρήστευσαν τους χάρτες του Πτολεμαίου.

Στη διάρκεια του 18ου αιώνα, οι κυβερνήσεις και οι ειδικές εταιρείες παίρνουν τη θέση των ιδιωτών γεωγράφων ως χρηματοδότες και υποστηρικτές των εξερευνητών, ενώ οι κεντρικές-αρχές, με τη βοήθεια επαγγελματιών εξερευνητών και χαρτογράφων, αναλαμβάνουν την κατασκευή των χαρτών. Έτσι, βασικό έργο των γεωγράφων έγινε η μελέτη των ολοένα αυξανόμενων γνώσεων σχετικά με τα χαρακτηριστικά της επιφάνειας της Γης.

Η εμφάνιση της γεωγραφίας ως ανεξάρτητης επιστήμης στα πανεπιστήμια προετοιμάζεται από το ενδιαφέρον που δείχνουν γι' αυτήν οι φιλόσοφοι του 18ου αιώνα. Οι πρώτοι που έγραψαν και δίδαξαν ως ακαδημαϊκοί δάσκαλοι της γεωγραφίας ήταν δύο Γερμανοί του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα. ο φυσιοδίφης Αλεξάντερ φον Χούμπολτ και ο ιστορικός Καρλ Ρίτερ. Αυτοί στα μέσα του 19^ου αιώνα αντικατέστησαν της δημοσιογραφικές περιγραφές και τις αυθαίρετες εικασίες με μια συγκεκριμένη και συστηματική προσέγγιση.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 η γεωγραφία γνώρισε σημαντικές αλλαγές στη μεθοδολογία της, αλλαγές που την τοποθέτησαν στην καρδιά της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας. Οι αλλαγές αυτές, σε συνδυασμό με επιστημονικές προόδους που ήταν αποτέλεσμα της εφαρμογής ποσοτικών μεθόδων  επέτρεψαν στους γεωγράφους να αντιμετωπίσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια μεγαλύτερο αριθμό γεγονότων.

 

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ  Γεωγραφίας

Σύμφωνα με το Δ.Ε.Π.Π.Σ. του μαθήματος, στο δημοτικό σχολείο οι μαθητές απέκτησαν σχετικά ικανοποιητικές νοητικές εικόνες του χώρου και έμαθαν να απεικονίζουν και να επεξεργάζονται στοιχεία με γεωγραφικό περιεχόμενο με τη βοήθεια χαρτών, διαγραμμάτων, πινάκων κ.λπ.. Στο γυμνάσιο πρέπει να μάθουν να συνδυάζουν τέτοιου είδους πληροφορίες προκειμένου να προχωρήσουν στην κατανόηση πιο σύνθετων θεμάτων, όπως, για παράδειγμα, το είδος και η πολυπλοκότητα των σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπινων ομάδων και των παραγόντων του φυσικού περιβάλλοντος.

Με βάση τα παραπάνω η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θα πρέπει να στρέφεται κυρίως γύρω από τα παρακάτω θέματα:

1. Χάρτες (είδη, αξιοποίηση, προσδιορισμός και χαρακτηρισμός θέσης, προσανατολισμός κ.λπ). Η σημασία των χαρτών για τη γεωγραφική, αλλά και τη γενικότερη, εκπαίδευση είναι πολύ μεγάλη για δύο λόγους: α) γιατί είναι το καλύτερο εργαλείο μελέτης του χώρου και β) γιατί αποτελούν ένα είδος συμβολικής «γλώσσας» κατανοητής από όλους και ικανής να συμπυκνώνει μεγάλο αριθμό πληροφοριών σε μικρό χώρο. Η σημερινή εκπαιδευτική διαδικασία βασίζεται στη μεταβίβαση γνώσεων από γενεά σε γενεά μέσω συμβόλων, επομένως αυτός ο χαρακτήρας των χαρτών πρέπει να προβάλλεται συνεχώς στο σχολείο.

2. Φυσικό Περιβάλλον (ατμόσφαιρα, λιθόσφαιρα, υδρόσφαιρα, βιόσφαιρα). Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί τον «καμβά» πάνω στον οποίο οι ανθρώπινες ομάδες διαμορφώνουν τα δικά τους έργα, αλλάζοντας συνεχώς το τοπίο. Αυτό σημαίνει ότι στο γυμνάσιο η γεωγραφική εκπαίδευση δε θα πρέπει να περιορίζεται σε απλές περιγραφές, αλλά να επεκτείνεται συνεχώς: α) στην έννοια της μεταβολής η οποία είναι θεμελιώδης για τη σχολική Γεωγραφία και β) στη σχέση μεταξύ των επιμέρους παραγόντων του φυσικού περιβάλλοντος και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Είναι προφανές ότι η διδασκαλία, ακόμα και όταν αφορά άλλες περιοχές του κόσμου, θα πρέπει να καταλήγει σε ανάλογα παραδείγματα από τον ελληνικό χώρο.

3. Πληθυσμός και ανθρώπινες δραστηριότητες. Η Γεωγραφία έχει έντονο ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, με την έννοια ότι αναπτύχθηκε ως επιστήμη στην προσπάθεια του ανθρώπου να αντιμετωπίσει την αδιάκοπη πίεση που ασκούν πάνω του ο χώρος και ο χρόνος. Στο πλαίσιο αυτό οι σχέσεις και οι αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των ανθρώπινων ομάδων και του φυσικού περιβάλλοντος παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία εκφάνσεων που, γι'αυτόν ακριβώς το λόγο, δεν είναι εύκολο να εξεταστούν σε όλη τους την έκταση. Σύμφωνα με το Δ.Ε.Π.Π.Σ. του μαθήματος οι μαθητές θα πρέπει να προσεγγίσουν κυρίως:

 α) τα φαινόμενα που συνδέονται με την εξέλιξη του πληθυσμού κάθε περιοχής της Γης

β) τα φαινόμενα που συνδέονται με την αξιοποίηση των «διαθέσιμων», δηλαδή των πόρων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν κάθε στιγμή ανάλογα με την τεχνολογική, κοινωνική και οικονομική εξέλιξη και

γ) τα φαινόμενα που συνδέονται με τη δημιουργία και την ανάπτυξη των πόλεων, των μεγαλύτερων έργων του ανθρώπου στην επιφάνεια της Γης.
 

 

 

BLOGS