Απελευθέρωση Νιγρίτας
Ημερομηνία: 21-02-2020
Την
παρακάτω ομιλία συνέγραψε και εκφώνησε στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας
ο Στάθης Παπακωνσταντίνου, Διευθυντής του Γενικού Λυκείου Νιγρίτας.
Α΄ προσφωνήσεις:
·
Σεβασμιότατε, σεβαστοί
πατέρες της εκκλησίας,
·
Κύριε υπουργέ,
εκπρόσωπε της ελληνικής κυβερνήσεως,
·
Κύριε
βουλευτά, εκπρόσωπε του ελληνικού κοινοβουλίου,
·
Κύριοι
βουλευτές,
·
Κύριε
περιφερειάρχα κεντρικής Μακεδονίας,
·
Κύριε
Αντιπεριφερειάρχα Σερρών
·
Κύριε δήμαρχε,
κύριοι πρόεδροι αυτοδιοικητικών οργάνων και δημοτικοί σύμβουλοι,
·
Κύριε
υποδιοικητά του 10ου Σώματος πεζικού Σερρών
·
Κύριε
διευθυντά της Αστυνομικής διεύθυνσης Σερρών,
·
Κύριε
προϊστάμενε του πυροσβεστικού κλιμακίου Νιγρίτας,
·
Αξιότιμοι και
πότνιοι απόγονοι Μακεδονομάχων,
·
Κύριε
διευθυντά της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης,
·
Κυρίες και
κύριοι διευθυντές σχολικών μονάδων
·
Κυρίες και
κύριοι εκπρόσωποι τοπικών υπηρεσιών, οργανισμών και φορέων,
·
Αγαπητοί
συνάδελφοι εκπαιδευτικοί, αγαπητοί μαθητές
·
Αξιότιμοι
κυρίες και κύριοι!
Β΄
ΠΡΟΛΟΓΟΣ (exordium)
Β1. ΠΡΟΣΕΞΙΣ
Κάθε ομιλητής, που αξιώνεται του τιμητικού τούτου του βήματος,
αναλογιζόμενος το μέγεθος και τη σημασία του τιμώμενου γεγονότος, και
γνωρίζοντας πως έχουν μιλήσει κατά το παρελθόν γι αυτό ικανότατοι ομιλητές
νιώθει αναπόδραστα δέος μα και κάποια ανησυχία μη μιλήσει κάπως
κατώτερα απ΄ ό,τι αναμένουν οι πολλοί και η περίσταση απαιτεί.
B2. ΕΥΜΑΘΕΙΑ
Προσπερνώντας αυτά κι ευελπιστώντας σε κρίση επιεική, σπεύδω να πω πως δεν
υπάρχει γεγονός σπουδαιότερο για μια πόλη η περιοχή από αυτό που σηματοδοτεί
την ελευθερία της. Κι εμείς σήμερα αυτό γιορτάζουμε, αυτό
τιμούμε. Για αυτό οι καμπάνες και οι σημαίες, γι αυτό ριγούν
και χαίρονται οι ψυχές, γι αυτό γοργόφτερες οι καρδιές μας πετούν
πάνω από τους λειμώνες της λευτεριάς μεθυσμένες από ευγνωμοσύνη και
περηφάνια μα κι από βαθιά αίσθηση χρέους, καθώς, αναθυμούνται
πράξεις ηρωικού μεγαλείου, απαράμιλλου θάρρους και αυταπάρνησης όχι μόνο των
λιγοστών επωνύμων ηρώων αλλά και των πολλών ανωνύμων προγόνων μας.
Γ΄ ΑΦΗΓΗΣΗ (narratio)
Γ1. ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Για να κατανοήσουμε τα γεγονότα της σημερινής επετείου, πρέπει να
μεταφέρουμε το χρονοδείκτη της ιστορίας στον Οκτώβριο του 1912, που βρίσκει
τη Νιγρίτα να στενάζει ακόμη υπό τον Τουρκικό ζυγό, που τώρα είναι κάπως πιο
χαλαρός. Αυτή την εποχή, Έλληνες και Βούλγαροι- άσπονδοι εχθροί του
Μακεδονικού αγώνα- σύμμαχοι πλέον έχουν κηρύξει τον πόλεμο ενάντια
στην παραπαίουσα Οθωμανική αυτοκρατορία. Αναφερόμαστε στον Πρώτο
Βαλκανικό Πόλεμο, κατά τη διάρκεια του οποίου Βούλγαροι και Έλληνες
μάχονται πρωτίστως με το χρόνο για την απελευθέρωση των εδαφών της
Μακεδονίας, με την σκέψη ότι θα τα ενσωματώσουν στην επικράτειά τους και
ότι η
de
facto κατάκτηση θα γίνει μελλοντικά και
de
iure.
Γ2. ΠΡΩΤΗ ΠΡΑΞΗ ( ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1912)
Υπό το φόβο της εξωφρενικά ανιστόρητης βουλγαρικής βουλιμίας και στα
πλαίσια μιας σοφής και οξυδερκούς πρόβλεψης της ελληνικής πολιτείας,
οργανώθηκε έγκαιρα ένα καταδρομικό σώμα προσκόπων ως προπομπός του
ελληνικού στρατού για τη Μακεδονία με γενικό αρχηγό τον Μαζαράκη. Αρχηγοί
των σωμάτων προσκόπων επιλέγονται ένδοξοι Μακεδονομάχοι, που διαθέτουν
εμπειρία και είναι γνώστες της περιοχής. Για την περιφέρεια της Νιγρίτας
επιλέχθηκε ο θρυλικός καπετάν Γιαγκλής, επικεφαλής 120 γενναίων
προσκόπων. Μόλις έλαβε τη σχετική εντολή, κινήθηκε αστραπιαία, φθάνοντας
λίγο έξω από τη Νιγρίτα. Την επόμενη μέρα, έπειτα από σφοδρή μάχη,
εξουδετερώνει την τουρκική άμυνα και απαιτεί την παράδοση της
πόλης.
Είναι η 23η Οκτώβρη του 1912, όταν ο ήρωας με τα
παλικάρια του, εν μέσω ξέφρενων πανηγυρισμών εισέρχεται στην πόλη
θριαμβευτικά και υψώνει τη Γαλανόλευκη στο Διοικητήριο,
τερματίζοντας τη μακραίωνη σκλαβιά. σκλαβιά 550 χρόνων. Ο ίδιος ο
Γιαγκλής στην αναφορά του υπογραμμίζει: «Ο ενθουσιασμός του λαού δεν
περιγράφεται. Οι ιερείς έψαλλον τα αναστάσιμα και ζητωκραυγαί ηκούοντο
ουρανομήκεις. Μετά την είσοδόν μας και την ανύψωσιν της σημαίας μας εις το
διοικητήριον εψάλη δοξολογία. Την αυτήν ημέραν συνελάβομεν 63 Τούρκους
στρατιώτας, τους οποίους αφοπλίσαντες απεστείλαμεν εις τα χωρία των».
Ο ίδιος, ασκώντας καθήκοντα φρουράρχου, κατέλαβε τα δημόσια
κτίρια, γέμισε τις αποθήκες με τρόφιμα και εγκατέστησε
πρόχειρες αρχές. Αφόπλισε τους Τούρκους κατοίκους των γειτονικών
χωριών και ενημέρωσε τις Ελληνικές Αρχές για τη δημιουργηθείσα
κατάσταση, ώστε να ενεργήσουν προσηκόντως. Η περιφέρεια Νιγρίτας, από το
Στρυμονικό ως την Αμφίπολη, για 3 περίπου μήνες, διοικήθηκε με τρόπο
χρηστό κι επ’ ωφελεία των κατοίκων από το σώμα του καπετάν Γιαγκλή.
Γ3. ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΑΞΗ ( ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1913)
Ωστόσο οι Βούλγαροι, με τον ισχυρισμό ότι η Νιγρίτα δεν απελευθερώθηκε
από τον τακτικό ελληνικό στρατό αλλά από αντάρτες, αρνούνται τα
τετελεσμένα και κάνουν λόγο για γκρίζα ζώνη. Στην πόλη, εκτός από το σώμα
του καπετάν Γιαγκλή, βρισκόταν και μια διλοχία ελληνικού στρατού με
ρητή εντολή να αποτρέψει την είσοδο βουλγαρικού στρατού. Όμως στις 12
Νοεμβρίου ένας λόχος βουλγαρικού στρατού με πονηριά και ίσως δική μας
αβελτηρία, κατάφερε να εισέλθει και να εγκατασταθεί στην πόλη μας. Αν και
ανεπιθύμητοι, οι Βούλγαροι αυξάνουν με ύπουλο τρόπο την παρουσία
τους στη Νιγρίτα και διεκδικούν, όπως και στη Θεσσαλονίκη συγκυριαρχία.
Ο απώτερος στόχος τους όμως είναι η ολοκληρωτική κατάληψη. κι
αυτό επιχειρούν από τις αρχές του Φλεβάρη, όταν κατέφθασε στη
Νιγρίτα νέος λόχος βουλγαρικού στρατού. Ταυτόχρονα ένα τάγμα περνά τη
γέφυρα της Κουμαριάς και στρατοπεδεύει στο χωριό Αγία Παρασκευή, ξυπνώντας
τα πατριωτικά αντανακλαστικά των Ελλήνων. Ένας λόχος υπό τον λοχαγό
Γαργαλίδη και τους υπολοχαγούς Σταυριανόπουλο και Κορδογιάννη αναθυμάται τις
Θερμοπύλες και οχυρώνεται έξω από την Τερπνή, στη θέση Πλατανούδια.
Η σύγκρουση είναι σφοδρή. Οι Βούλγαροι, πάνω από πεντακόσιοι, διαθέτουν
επιπλέον ιππικό, και δυο πυροβόλα με τα οποία βάλλουν εναντίον
των Ελλήνων στρατιωτών, σε βοήθεια των οποίων έσπευσαν οι
Γιαγκλής και Βλάχμπεης με τα παλικάρια τους, καθώς και πολλοί κάτοικοι
της Νιγρίτας και της Τερπνής. Συγκινητική είναι και η βοήθεια των γυναικών
του χωριού, που φέρνουν στους στρατιώτες τρόφιμα και νερό. Η μάχη διήρκησε
όλη τη μέρα κι οι Βούλγαροι μετρούν μεγάλες απώλειες.
Την ίδια στιγμή μέσα στην πόλη της Νιγρίτας οι 200 περίπου Βούλγαροι,
επιχείρησαν να καταλάβουν το Διοικητήριο και την αποθήκη τροφίμων και
πυρομαχικών. Πρώτα τους θύματα ο ανθυπασπιστής ΄Άγγελος Μήττας και ο
αγωνιστής Αστέριος Σκεφαλές. Ωστόσο, η απόπειρά τους εξουδετερώθηκε εύκολα
από τον καπετάν Γιαγκλή και τον ανθυπολοχαγό Φάλαγγα, υπό το άγρυπνο βλέμμα
των οπλισμένων και έτοιμων να επέμβουν Νιγριτινών. Τελικά οι
Βούλγαροι οχυρώθηκαν στο 1ο δημοτικό, που το μετέτρεψαν σε
στρατώνα. Τότε κάποιος άσημος χωρικός, ονόματι Καράσαλης, αψηφώντας τα πυρά,
σκαρφάλωσε στο θριγκό και άρχισε να τους περιλούζει με
πετρέλαιο. Οι Βούλγαροι εγκαταλείπουν το κτήριο έντρομοι,
τρέπονται σε φυγή και οι περισσότεροι συλλαμβάνονται. Μετά την
άσχημη γι αυτούς τροπή οι Βούλγαροι που ήταν στρατοπεδευμένοι στη θέση «Γκορνιτσιά»,
επιστρέφουν στις Σέρρες, διαπράττοντας στο δρόμο σφαγές αμάχων με πιο
αποκρουστική αυτή του Δημητριτσίου, απ’ όπου απήγαγαν ως ομήρους τον ιερέα,
το δάσκαλο και άλλους οχτώ. Αφού τους δολοφόνησαν άνανδρα τους πέταξαν στο
Στρυμόνα, για να αποκρύψουν το έγκλημα.
Σαν σήμερα, λοιπόν, πριν από 107 χρόνια, οι Βούλγαροι εκδιώχθηκαν από τη
Νιγρίτα. Αυτή η μέρα εγχαράχθηκε ανεξίτηλη στη συνείδηση των
κατοίκων ως η ημέρα που ύστερα από πολύ αίμα και αγώνες, μπόρεσαν επιτέλους
να αναπνεύσουν ελεύθερα.
Γ4. ΤΡΙΤΗ ΠΡΑΞΗ ( ΙΟΥΝΙΟΣ 1913)
Φαίνεται όμως πως ο επίλογος δεν είχε ακόμη γραφεί. Τη
νύχτα της 16ης Ιουνίου του 1913, οι
Βούλγαροι αιφνιδιάζουν την 7η Ελληνική Μεραρχία, που οπισθοχωρεί και
συμπτύσσεται στο χωριό Αρέθουσα και στα υψώματα των Κερδυλίων. Τα
γυναικόπαιδα της πόλης και των χωριών εγκαταλείπουν την περιοχή για να
αποφύγουν το εχθρικό μένος, μη μαντεύοντας του πόνου το μάκρος και τη φρίκη
που θ΄ αντικρίσουν όταν επέστρεφαν. Οι Βούλγαροι εισήλθαν τελικά στη
Νιγρίτα το πρωί της 18ης Ιουνίου 1913 προβαίνοντας σε πρωτοφανείς λεηλασίες.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας το Ελληνικό Στρατηγείο διέταξε την αντεπίθεση. Η
μάχη δόθηκε κοντά στο χωριό Σκεπαστό κι οι Βούλγαροι αναδιπλώνονται και
υποχωρούν τη νύχτα της δεκάτης ενάτης ξημέρωμα εικοστής Ιουνίου, αφού
προηγουμένως πυρπόλησαν τη Νιγρίτα και θανάτωσαν ό,τι είχε ζώσα πνοή. Ο
απολογισμός εφιαλτικός. 470 νεκροί και 1400 οικίες κατεστραμμένες.
Ολοκαύτωμα; Γενοκτονία; Ακόμη κι οι λέξεις ωχριούν. Σε κάθε περίπτωση άδικος
φόρος αίματος και σπόρος λευτεριάς για μας, κτηνωδία και επονείδιστο στίγμα
γι αυτούς.
Κι όμως οι πρόγονοί μας κείνη την
ώρα της δεινής δοκιμασίας έμειναν όρθιοι. Όταν ο θρήνος στέρεψε και το
ιερό καθήκον προς τους νεκρούς τελέσθηκε, αναπνέουν επιτέλους ελεύθερα.
Αντλώντας
ελπίδα και παραμυθία υπό την αμφιλαφή σκέπη
της εκκλησίας,
αυτοπεποίθηση και θάρρος από τις αρετές της
φυλής και την αλκή της ψυχής τους,
υπερνικούν
τη χαλεπή συγκυρία με πνεύμα φιλεργό και συνάλληλο και ξεπροβάλλουν πιο δυνατοί
πάνω από τα καπνισμένα ερείπια, αναγεννώντας εκ της τέφρας την ωραία μας
πόλη.
Δ’
ΕΠΙΛΟΓΟΣ (peroratio)
Δ1. ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ
Με τέτοιες παρακαταθήκες προγόνων,
λοιπόν, οι επιγενόμενοι έχουμε ευθύνη βαριά και αμετάθετο χρέος να
αναδειχθούμε άξιοι της ελευθερίας και να εργαστούμε για την πρόοδο και την
προκοπή του τόπου μας, εμφορούμενοι από αρετές, που έχουν
αρχή
τη φρόνηση,
πυξίδα
το δίκαιο και το πρέπον και επιστέγασμα
την ανδρεία.
Δ2. ΤΕΛΙΚΟΣ ΕΠΑΙΝΟΣ
Επιτρέψτε μου να κλείσω τον
πανηγυρικό αναπέμποντας μια ευχή προς την σήμερον τιμωμένη.
Κεύθουσα
πολλάς ιφθίμους ηρώων ψυχάς
και
έχουσα
ποτισμένο το δέντρο της λευτεριάς με των παιδιών σου το αίμα,
Έσο
αενάως υπερήφανη και ολβία, ώ Βισαλτία,
από Βισάλτου, του Ηλίου και της Γής,
πόλι
και χώρα της Μακεδονίας,
ούσης από αρχαιοτάτων ελληνικοτάτης
και μίας!!!
Ευχαριστώ!!!