|
ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (ΜΕΡΟΣ 2ο)
από adizou από Monday 06 September 2004 Η λέξη μουσική μεταξύ των Ελλήνων σήμαινε αρχικά κάθε αφοσίωση προς οποιαδήποτε μούσα. Η Ακαδημία του Πλάτωνος ονομάζετο Μουσείον - δηλ. μέρος αφιερωμένο στις Μούσες. Λέγοντας μουσική οι αρχαίοι έλληνες εννοούσαν την πολύμορφη τέχνη που συμπεριελάμβανε την ποίηση, την μουσική (υπό την σύγχρονη της έννοια) και την όρχησιν. Για την τέχνη των ήχων ειδικότερα μεταχειρίζονταν την λέξη αρμονική. Από τους πολλούς ορισμούς για την μουσική που είχαν οι αρχαίοι αυτή του Αριστοτέλη είναι η πλέον συγκεκριμένη που διαφέρει από τις αοριστολογίες των άλλων σοφών: «Ενώ - γράφει - η ζωγραφική και η γλυπτική, που απευθύνονται προς την όραση, μιμούνται τα εξωτερικά πράγματα και τα πρόσωπα με την βοήθεια των σωμάτων και των σχημάτων, οι μουσικές τέχνες (ποίηση, μουσική, όρχηση), οι οποίες ενεργούν διά μέσου της ακοής, μιμούνται τα ψυχικά συναισθήματα και τις πράξεις δια του ρυθμού, του λόγου και των μελωδικών διαδοχών» (Αριστοτέλους «Περί Ποιητικής»). Επίσης λέει ότι: «η μουσική δεν είναι τίποτ' άλλο από την εντονότερη απόλαυση της ποιήσεως και έχει σαν έργο να εξεγείρει την ψυχή του ακροατού- το αίσθημα και τις ιδέες, οι οποίες είναι κατάλληλοι να διευκολύνουν την πλήρη κατανόηση του ποιητικού έργου, τούτο δε αποτελεί το κεντρικό σημείο, περί το οποίο οφείλουν να ταχθούν όλα τα στοιχεία της εκτελέσεως» . Οι Έλληνες αφού αφομοίωσαν ότι καλό υπήρχε στη μουσική των αρχαίων ανατολικών λαών, την ανέπτυξαν και θέσανε τις βάσεις της ακουστικής και της θεωρίας της τέχνης, των ήχων και η συνάφεια με την ευρωπαϊκή μουσική είναι αμεσότερη. Το κυρίαρχο δόγμα του ήθους, όπως αναπτύχθηκε από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους όπως ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης βασιζόταν στην πεποίθηση πως η μουσική έχει άμεσο αντίκτυπο στην ψυχή και στις πράξεις του ανθρώπου. Ως αποτέλεσμα τα ελληνικά πολιτικά και κοινωνικά συστήματα είχαν στενή σχέση με την μουσική, η οποία έπαιζε πρωταρχικό ρόλο στα δραματουργικά έργα του Αισχύλου, του Σοφοκλή του Ευριπίδη και του Αριστοφάνη. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα εστιαζόταν στην «μουσική» και τη «γυμναστική». Η «μουσική» περιελάμβανε την πολιτιστική και πνευματική καλλιέργεια, σε αντίθεση με την γυμναστική που περιοριζόταν στην άσκηση του σώματος. Στην Αρκαδία, όλοι οι ελεύθεροι πολίτες σπούδαζαν μουσική μέχρι την ηλικία των 30 ετών Πριν από τον 6° π.Χ αιώνα δεν υπήρχε σχεδόν ελληνική λογοτεχνία χωριστή από την μουσική. Η εκπαίδευση και τα γράμματα, καθώς και η θρησκεία και ο πόλεμος, ήσαν συνδεδεμένα με την μουσική. Τα θούρια έπαιζαν μεγάλο ρόλο στην στρατιωτική εκπαίδευση και σχεδόν όλη η προφορική εκπαίδευση γινόταν με στίχους. Ήδη κατά τον 8° π.Χ αιώνα η Ελληνική μουσική ήταν παλαιά με εκατοντάδες ποικιλίες και μορφές. Για να υποστηριχθεί αυτός ο θεμελιακός ρόλος της μουσικής στην κοινωνία αναπτύχθηκε μια πολύπλοκη συλλογιστική που περιλάμβανε το κούρδισμα, τα όργανα, τους τρόπους και τους ρυθμούς. Ο φιλόσοφος και μαθηματικός του 6ου π.Χ αιώνα Πυθαγόρας ήταν ο πρώτος που κατέγραψε τις σχέσεις των συχνοτήτων που καθιέρωσαν τις διαδοχές των φθόγγων που χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα στη Δυτική μουσική. Από το συνολικό φάσμα των φθόγγων που χρησιμοποιούνταν προήλθαν οι διάφοροι τρόποι (δωρικός, λυδικός, φρυγικός). Το ρυθμικό σύστημα που προερχόταν από την ποίηση βασιζόταν στη σχέση βραχύ- μακρό και όχι στην ισχυρό — ασθενές. Μετά τον Πυθαγόρα, ο μεγαλύτερος ιστορικός και θεωρητικός της ελληνικής μουσικής ήταν ο Αριστόξενος. Η ανωτέρα μορφή της μουσικής ήταν, κατά τους Έλληνες, το χορικό άσμα. Σε αυτό έδωσαν το φιλοσοφικό βάθος, την πολύπλοκη σύνθεση και την έκταση της συγκινήσεως που η σύγχρονη μουσική τείνει να τοποθετήσει στα κονσέρτα ή τις συμφωνίες. Οι ποιητές ήταν ταυτόχρονα και μουσικοί και τραγουδιστές. Αλλά ούτε και εννοούνταν αγώνες άνευ μουσικής, στα Ολύμπια, τα Πύθια, τα Νέμεα ή τα Ίσθμια αγωνίζονταν οι μεγαλύτεροι καλλιτέχνες της αρχαιότητας, παρακολουθούμενοι από ένα λαό μουσικό που θεωρούσε αίσχος την άγνοια του τραγουδιού. Κάθε πανηγυρισμός, συγκομιδή, νίκη, γάμος, εορτή χαιρετίζονταν ως χορικά άσματα. Και συχνά πόλεις και ομάδες έκαναν διαγωνισμού χορικού άσματος Οι Έλληνες ίδρυσαν επίσης οργανωμένες μουσικές σχολές τα ωδεία. Περνώντας από το στάδιο της μαγγανείας, η μουσική θεωρήθηκε από τους Έλληνες ως θείας προελεύσεως. Οι δύο βασικές ελληνικές λατρείες — η μία αφιερωμένη στον Απόλλωνα, η άλλη στον Διόνυσο - έγιναν πρότυπα για τους δύο αισθητικούς πόλους, τον κλασικό και τον ρομαντικό που αντιμάχονταν ο ένας τον άλλον σε όλη την ιστορία του Δυτικού Πολιτισμού. Οι οπαδοί του Απόλλωνα χαρακτηρίζονταν από αντικειμενικότητα στην έκφραση, απλότητα και διαύγεια. Το όργανο που προτιμούσαν ήταν η κιθάρα, ένα είδος λύρας. Οι οπαδοί του Διονύσου, από την άλλη, προτιμούσαν τους αυλούς με το γλωσσίδι και ξεχώριζαν από την υποκειμενικότητα τους, το συγκινησιακό τους στοιχείο και τον αισθησιασμό τους. Οι έλληνες διηγούνταν περίεργες ιστορίες περί του Απόλλωνα— που είχε βρει αυτό το μουσικό όργανο - Ο Απόλλων παρέταξε την λύρα του απέναντι στους αυλούς του Μαρσύου (ο οποίος ήταν ιερέας της Φρυγικής θεάς Κυβέλης) και νίκησε, και προσθέτοντας και την δική του φωνή στον ήχο του οργάνου τελικά έγδαρε ζωντανό τον άτυχο Μαρσύα. Έτσι ο μύθος προσωποποίησε την κατάκτηση του αυλού υπό της λύρας. Ελέγονταν πολλά περί των αρχαίων μουσικών, οι οποίοι ίδρυσαν ή ανέπτυξαν την μουσική τέχνη. Για τον μαθητή του Μαρσύα, Όλυμπο ο οποίος περί το 730 π.Χ εφεύρε την αρμονική κλίμακα. Για τον δάσκαλου του Ηρακλή, Αίνο ο οποίος εφεύρε την ελληνική μουσική γραφή. Το άσμα υπήρχε σε όλες σχεδόν τις φάσεις της ελληνικής ζωής. Υπήρχαν διθύραμβοι για τον Διόνυσο, παιάνες για τον Απόλλωνα, ύμνοι για κάθε θεό. Υπήρχαν εγκώμια για τους πλούσιους και επινίκια για τους αθλητές. Υπήρχαν συμποσιακά, σχόλια, ερωτικά, υμεναίοι, ελεγεία και θρήνοι για τα γεύματα, τις οινοποσίες, τον έρωτα, τον γάμο, το πένθος και την ταφή. Οι βοσκοί είχαν τα βουκολικά τους, οι θεριστές, οι αμπελουργοί και οι κλωστοϋφαντουργοί είχαν τα δικά τους άσματα. Η λυρική ποίηση είχε αυτό το όνομα επειδή στην Ελλάδα γραφόταν για να τραγουδιέται με τη συνοδεία της λύρας, άρπας ή αυλού. Ο ποιητής συνήθως έγραφε την μουσική και τους στίχους και έψαλλε τα αγαπημένα του τραγούδια. Οι πρώτοι οργανωμένοι θρησκευτικοί ύμνοι των Ελλήνων ήσαν οι νόμοι, αφιερωμένοι σε διάφορες θεότητες και χρησίμευαν ως πρότυπα επί των οποίων δημιουργούνταν πολλές μελωδικές παραλλαγές. Κάθε θεός είχε την δική του ωδή. Ο Απόλλωνας τον παιάνα, ο Διόνυσο τον διθύραμβο, η Δήμητρα τον ίουλον, η Άρτεμις τον ούπιγγον κλπ. Ο θρήνος ήταν πένθιμη ωδή, την συνήθεια των θρήνων βρίσκουμε μέχρι σήμερα στα ελληνικά μοιρολόγια. Η μουσική θεωρία των Ελλήνων κατά τους χρόνους της ακμής βασιζόταν σε σειρά 15 φθόγγων, διαιρουμένων σε τέσσερα τετράχορδα. Οι κλίμακες με το όνομα τρόποι ή αρμονίες είχαν ως αφετηρία καθένα από του επτά φθόγγους της διατονικής κλίμακας και ήταν οι εξής: υποδώριος = λα, μιξολύδιος = σι, λύδιος = ντο, φρύγιος = ρε, δώριος = μι, υπολύδιος = φα, υποφρύγιος = σολ Οι ίδιοι τρόποι με άλλη βάση, θα παρεμείνουν σε χρήση καθ' όλο το μεσαίωνα μέχρι των πρώτων δικών μας χρόνων. Τα τρία γένη της μουσικής, διατονικόν, χρωματικον και εναρμονιον πήραν την ονομασία τους από τους Έλληνες. Από αυτά μόνο το πρώτο είναι σε όλα όμοιο προς την Ευρωπαϊκή μουσική. Το αρχαίο χρωματικό γένος προϋποθέτει την βάρυνση του σολ κατά ημιτόνιο με τρόπο έτσι ώστε να σχηματισθεί το τετράχορδο: λα, φα, δίεσις, φα φυσικόν, μι, ενώ από εμάς χρησιμοποιείται κλίμακα που ανεβαίνει και κατεβαίνει κατά ημιτόνια. Από τους Έλληνες έχει επίσης δανειστεί η ευρωπαϊκή μουσική την θεωρία των διαστημάτων. Κατ' αυτήν σύμφωνα διαστήματα είναι: η ταυτοφωνία, όγδοη, πέμπτη και τέταρτη, διάφωνα δε ο τόνος και τη ημιτόνιον, η τρίτη, μεγάλη και μικρή η αυξημένη τετάρτη, η έκτη, μεγάλη και μικρή, η έβδομη, μεγάλη και μικρή. Η τρίτη και η έκτη, τα ατελώς σύμφωνα διαστήματα, χαρακτηρίστηκαν ως τέτοια από τους θεωρητικούς της αρχαιότητας με τον όνομα παραφωνίες. Στους Έλληνες και ιδίως στον Αριστόξενο οφείλουν την θεωρία του ρυθμού, τη βάση της σημερινής ρυθμικής, η θεωρία αυτή βασίζεται επί του πρώτου χρόνου της μικροτέρας μονάδος - της βραχείας. Ο πρώτος χρόνος (υ) σε συνδυασμό με το μακρύ (-) έδινε λαβή για πολλά ρυθμικά σχήματα όπως π.χ. Τριμερή: ίαμβος = υ — τροχαίος = — υ τριβραχύς = υ υ Τετραμερή: δάκτυλος = — υ υ ανέπαιστος =υ υ — σπονδείος = ----------- σπονδείος ανεπαιστικός --------------------- Πενταμερή: παίων (κρητικός) =υυυ — παίων (βακχιακός) = — οόό* Εξαμερή: ιωνικός (μείζων) = — — υ υ ιωνικός (ελάσσων) = υ υ — — εξάβραχυς =υυυυυυ Οι Έλληνες δεν προίκισαν την μουσική με νέα όργανα, και αυτά που χρησιμοποιούσαν ήσαν όμοια σχεδόν με τους υπόλοιπους ανατολικούς λαούς. Καθαρώς εθνικά θεωρούσαν μόνο την λύρα και την κιθάρα. Εχθροί του θορύβου ελάχιστα μεταχειρίστηκαν τις σάλπιγγες και τα κρουστά. Ετέθη όμως πολλές φορές το ερώτημα ότι ενώ γνώριζαν και έπαιζαν τόσα πολύχορδα όργανα, το τρίγωνο π.χ. ουδέποτε σκέφτηκαν να το χρησιμοποιήσουν. Στο ερώτημα αυτό οι μουσικολόγοι συμφωνούσαν ότι οι Έλληνες αγνοούσαν την πολυφωνία εκτός ίσως μιας πρωτόγονης συνηχούσης φωνής που περιοριζόταν στα σύμφωνα διαστήματα και τα μελίσματα ή τους μικρούς καλλωπιστικούς φθόγγους που διακοσμούσαν μια μελωδία. Ερχόμενοι τώρα στους πρώτους θρυλικούς ποιητές - μουσικούς - αοιδούς της προϊστορικής Ελλάδας, Ορφέα, Λίνο, Αμφίωνα, Φιλάμμονα, Θάμυρη μπορούμε να κατατάξουμε στην περίοδο μεταξύ 730 -665 π.Χ. τον Τέρπανδρο, τον Αρχίλοχο και τον Όλυμπο. Από το 665 -510 π.Χ έχουμε τους Θαλήτα, Ξενόδαμο, Σακάδα κλπ. Η περίοδος 510 - 450 περιλαμβάνει τους μεγάλους καλλιτέχνες Σιμωνίδη, Φρύνιχο, Μελανιππίδη, Πρόνομο, Λάσο και ιδίως τον Πίνδαρο εξίσου μεγάλο μουσικό και ποιητή. Μεταξύ του 450 - 338 π.Χ εμφανίζονται ο Τιμόθεος, ο Φρύνις ο Αντιγενίδης κλπ. Κατά την περίοδο μέχρι το 50 π.Χ έχουμε πολλούς υποδεέστερους μουσικούς. Οι αιώνιοι νόμοι της μουσικής εθεσπίστηκαν επίσης από τους Έλληνες σοφούς και θεωρητικούς Πυθαγόρα, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Ευκλείδη, Αριστόξενο, Πτολεμαίου κλπ. Παραλαβόντες από τους Έλληνες την πλούσια μουσική κληρονομιά οι Ρωμαίοι δεν μπόρεσαν να την αναπτύξουν περαιτέρω. Η ελληνική μουσική κληρονομιά θα είχε απωλεσθεί εντελώς αν κατά την ίδια περίοδο δεν άκμαζε ο αλεξανδρινός ελληνισμός που περιέσωσε τα κύρια χαρακτηριστικά της. (στοιχεία από τις Εγκυκλοπαίδειες "Πυρσός", "Πάπυρος - Λαρούς -Μπριττάνικα " και την "Παγκόσμιο Ιστορία του Πολιτισμού " του Ντυράν) Όχι βαθμολογημένο |
Copyright 2004 adizou & sch.gr. Εφαρμογές του users.att.sch.gr/adizou χρησιμοποιούν τεχνογνωσία και εργαλεία που αναπτύχθηκαν από την υλοποίηση του προγράμματος © e107 δυναμικού website. e107 είναι © e107.org 2002/2003 και δημοσιεύεται σύμφωνα με GNU GPL license. |