ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ

Σπουδή στον Βενιαμίν Λέσβιο

Αθανάσιος Καλαμάτας

Πρόκειται για τέσσερα κείμενα που δημοσιεύτηκαν ξεχωριστά την περίοδο 2000-2009. Τα τρία πρώτα ασχολούνται με το Βενιαμίν Λέσβιο, ενώ το τελευταίο έχει για θέμα του τη σχέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας και του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.

Το πρώτο τιτλοφορείται «Βενιαμίν ο Λέσβιος Άγιος Αθανάσιος ο Πάριος. Το χρονικό μιας ιδεολογικής διαμάχης. Πρόταση ερμηνείας της». Ο συγγραφέας αντιμετωπίζει τη διαμάχη του Αγίου Αθανασίου με τον Βενιαμίν Λέσβιο όχι με τη βοήθεια του γνωστού στερεοτυπικού διπόλου «συντηρητικός – προοδευτικός», αλλά ως ένα επίμονο γόνιμο διάλογο μεταξύ της ορθόδοξης πνευματικότητας και της ουμα-νιστικής παιδείας της Ευρώπης. Εκφραστής της πρώτης είναι ο Άγιος Αθανάσιος ο Πάριος και της δεύτερης ο Βενιαμίν.

Στο δεύτερο: «Ορθόδοξη Εκκλησία και Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Η περίπτωση του Βενιαμίν Λεσβίου σε σχέση με τον Ευγένιο Βούλγαρι», γίνεται προσπάθεια ανάγνωσης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού με κριτήριο την ορθόδοξη παράδοση. Εν πολλοίς  ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός προσπάθησε να αντικαταστήσει την ορθόδοξη πνευματικότητα με τη φιλοσοφική ηθική. Ελάτρευσε την Αρχαία  Ελλάδα παραθεωρώντας τη βυζαντινή κληρονομιά. Ο δυτικός Διαφωτισμός ήταν και έντονα αντιεκκλησιαστικός και αντικληρικός.

Ο Βενιαμίν Λέσβιος που κατατάσσεται στους «προοδευτικούς» διαφωτιστές προσπάθησε να συνδυάσει τις νέες φιλοσοφικές ιδέες και επιστήμες με τη μεταφυσική και τη θεολογία. Υπήρξε δάσκαλος του υπόδουλου γένους και μαζί με τον Βούλγαρι και το Νικηφόρο Θεοτόκη είναι οι κύριοι εισαγωγείς των θετικών επιστημών στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα.

Στο άρθρο «Ο Βενιαμίν Λέσβιος στη θεώρηση της λεσβιακής ιστοριογραφίας», ο Αθ. Καλαμάτας διαπιστώνει την αντιμετώπιση του Βενιαμίν με τούς γνωστούς επιφανειακούς χαρακτηρισμούς του «προοδευτικού - συντηρητικού» και του «διαφωτιστή – αντιδιαφωτιστή».

Στο τελευταίο «Ορθόδοξη Εκκλησία και Νεοελληνικός Διαφωτισμός» γίνεται αναφορά στην προσπάθεια του Πατριαρχείου να κρατήσει αλώβητο το Γένος από κάθε αλλοτριωτική δύναμη, πάντα κάτω από την τυραννική επίβλεψη της Υψηλής Πύλης και τους υπαρκτούς κινδύνους της διείσδυσης των «δυσσεβών Φράγκων».

Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει εκτενής βιβλιογραφία για τα θέματα που θίγονται στα τέσσερα κεφάλαια – άρθρα του. Θα την προτιμούσαμε αμεσότερα συνδεδεμένη με τα κείμενα.

Τα στοιχεία του βιβλίου:

Συγγραφέας: Αθανάσιος Καλαμάτας

ISBN: 978-960-93-1857-0

Ιδιωτική Έκδοση

Φεβρουάριος 2010

Μυτιλήνη

Μιχ. Μανωλόπουλος