Νάτριο - Na - Βίντεο για τα Αλκάλια

Μετάβαση στο περιεχόμενο

Κύριο Μενού:

Νάτριο - Na

Βίος και πολιτεία
Μετά το οξυγόνο και τον άνθρακα το νάτριο είναι ίσως το πιο απαραίτητο στοιχείο για την ύπαρξη των περισσότερων ζωντανών οργανισμών στην επιφάνεια της Γης. Και μάλιστα η αναλογία του μέσα στο σώμα, ιδιαίτερα του ανθρώπου, είναι πολύ μικρή. Μόλις 100 γραμμάρια συνολικά είναι το νάτριο στο σώμα μας και 3 γραμμάρια το πολύ ό,τι χρειαζόμαστε κάθε ημέρα. Μικρή αλλά καθοριστική ποσότητα σε σχέση με άλλα συστατικά, όπως είναι το νερό ή το ασβέστιο. Σε όλη μας τη ζωή «παίζουμε» αυξάνοντας ή ελαττώνοντας με αγωνία το νάτριο κατά μερικά γραμμάρια, από 2 ως 20 κάθε ημέρα, με τη μορφή του χλωριούχου νατρίου, δηλαδή του κοινού μαγειρικού αλατιού, στις τροφές μας. Ξεκινώντας η ζωή από τη θάλασσα οι οργανισμοί πάλεψαν να... τα βρουν με το αλάτι, άρα και με το νάτριο που βρίσκεται στο αλάτι με τη μορφή ενός ατόμου που του λείπει ένα ηλεκτρόνιο και παρουσιάζεται επομένως θετικά φορτισμένο και προικισμένο με μια λαμπρά αλλά και έξοχα λιτή αρχαιοελληνική ονομασία: ιόν νατρίου, κάτι δηλαδή που προχωρεί έχοντας τη δομή του ατόμου του νατρίου μείον ένα ηλεκτρόνιο.


Το νάτριο είναι απολύτως απαραίτητο για την επικοινωνία των νευρικών κυττάρων μας

Το πάρε-δώσε κυρίως στα νευρικά μας κύτταρα γίνεται με ιόντα νατρίου και ιόντα καλίου. Μέσα από χιλιάδων ετών εξέλιξη δημιουργήθηκε η λεγόμενη αντλία νατρίου. Οι ηλεκτρικοί παλμοί, που λέμε ότι μεταδίδουν τις ώσεις των νευρικών κυττάρων, γίνονται με την κυκλοφορία των ιόντων καλίου και νατρίου. Στην κυτταρική μεμβράνη υπάρχει ένας θαυμαστός μηχανισμός που επιτρέπει σε ιόντα νατρίου που βρίσκονται έξω από το κύτταρο να περνούν σε ειδικές θέσεις στη μεμβράνη και από εκεί στη συνέχεια στο εσωτερικό του κυττάρου, όπου όμως δεν μένουν εκεί αλλά βγαίνουν ξανά εκτός ενώ την αντίστροφη πορεία ακολουθούν τα ιόντα καλίου που είναι λιγότερα. Αυτή είναι η λεγόμενη αντλία νατρίου, υπεύθυνη για τη μεταβίβαση εντολών με τη μορφή ηλεκτρικού ρεύματος. Αν και το νάτριο ανακυκλώνεται στον οργανισμό μας, μια μικρή ποσότητα χάνεται με τον ιδρώτα και τις άλλες εκκρίσεις, οπότε καθημερινά χρειαζόμαστε αναπλήρωση αυτού του λίγου που χάσαμε. Κάποτε λοιπόν το αλάτι ήταν η πιο βασική πηγή νατρίου και οι άνθρωποι το ακριβοπλήρωναν. Από τη Ρωμαϊκή εποχή είναι γνωστές οι πληρωμές σε αλάτι κάποιων μισθοφόρων, γι' αυτό ακόμη και σήμερα ο μισθός στις δυτικές χώρες διατηρεί την ανάμνηση αυτή μέσα από τις λέξεις salary, salaire, salario.

Γιατί το είπαν έτσι
Υπάρχει μια διαφορά εδώ ανάμεσα στην ελληνική γλώσσα και μερικές από τις δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες. Μόνο στα γερμανικά το natrium ταιριάζει με το δικό μας νάτριο δίνοντας και τον συμβολισμό του στοιχείου: Na, ενώ αγγλικά και γερμανικά είναι sodium και sodio σε ισπανικά, ιταλικά, πορτογαλικά. Ελληνική ονομασία βγαίνει από το natron, που είναι το ένυδρο ανθρακικό νάτριο, και είναι γνωστό από τους αρχαίους Αιγυπτίους, που το έβρισκαν σαν ίζημα σε ρηχές λίμνες γύρω από τον Νείλο, έπειτα από εξάτμιση, και το χρησιμοποιούσαν για βοηθητικό της μουμιοποίησης διότι λειτουργούσε σαν ξηραντικό. Το νίτρο είναι άλλο πράγμα και συνδέεται με το νιτρικό κάλιο και το άζωτο (Nitrogenium). Το sodium μάς έρχεται από την εποχή που έπαιρναν το ανθρακικό νάτριο, δηλαδή τη σόδα, από τη στάχτη, μετά την καύση φυτών.

Αριθμοί κυκλοφορίας
Ατομικός αριθμός: 11
Ατομικό βάρος: 22.989
Σημείο τήξης: 98οC
Σημείο ζέσης: 883
Πυκνότητα: 1,9 gr/cm3
Αριθμός ισοτόπων: 20

Τι θέλει από τη ζωή μας
Σε χώρες της Αφρικής και της Ασίας, όπου η διάρροια θερίζει, κυρίως τα μωρά, εξαιτίας της αφυδάτωσης που προκαλεί, οι λεγόμενοι ηλεκτρολύτες που μοιράζονται σε φακελάκια σώζουν ζωές. Σε αυτά τα φακελάκια περιέχονται 20 γραμμάρια γλυκόζης, 2 γραμμάρια θαλασσινό αλάτι, 3 γραμμάρια κιτρικό νάτριο, 1,5 γραμμάριο χλωριούχο κάλιο. Αυτό πρέπει να διαλυθεί σε 1 λίτρο βρασμένο νερό και δίδεται στη διάρκεια της ημέρας σε μικρές δόσεις διότι από γεύση δεν είναι και λιχουδιά. Αντίστοιχη πρακτική ακολουθείται σε γενικές γραμμές στην περίπτωση της χολέρας όπου εκεί έχουμε επίσης αφυδάτωση διότι μπλοκάρονται στο έντερο οι δίοδοι προσρόφησης του νερού που περιέχεται στις τροφές.

Πόλεμος και ειρήνη
Σε καθαρή μορφή είναι ένα μέταλλο πολύ μαλακό που ενώνεται με εκρηκτικό τρόπο ακόμη και με το νερό. Υπολογίζεται πως για τις διάφορες βιομηχανικές ανάγκες παράγονται περίπου 250 εκατομμύρια αλατιού, δηλαδή χλωριούχου νατρίου, τον χρόνο. Διότι από αυτό μετά θα προκύψουν χλώριο, σόδα και υδροξείδιο του νατρίου, βασικά εργαλεία της χημικής βιομηχανίας. Το 60% πηγαίνει εκεί, το 20% δυστυχώς στη βιομηχανία τροφίμων για γεύση αλλά και συντήρηση, ενώ το υπόλοιπο 20%, χονδρικά βέβαια όλα αυτά, σε χρήσεις αστικές όπως το αλάτι στους δρόμους τον χειμώνα.

Από εκεί και πέρα το βρίσκεις σε διάφορες απροσδόκητες χρήσεις. Στους σάκους προστασίας στα αυτοκίνητα με τη μορφή αζιδίου του νατρίου, σαν ανώδυνο εκρηκτικό για το γρήγορο άνοιγμα, με τη μορφή νατραμιδίου σε χρώματα, μαζί με μεθύλιο σε βιοκαύσιμα, και σε «τούβλα» αλατιού, μερικές φορές κρεμασμένα και από τον λαιμό των ζώων για να τα γλείφουν πού και πού. Το αλάτι είναι βασικό συστατικό στη διατροφή των ζώων βοσκής για να αντισταθμιστεί η έλλειψη αλατιού στο χόρτο που βρίσκουν στο έδαφος ή σε τροφές υδαρείς κακής ποιότητας. Στο σιτηρέσιο, για παράδειγμα, των κατσικιών συνιστώνται πάντα δυο κουταλιές αλάτι, διότι βοηθούν στην πρόσληψη νερού, στην καταπολέμηση των σκωλήκων στο έντερο, σε καλύτερο γάλα.


Το κίτρινο χρώμα του φωτός των λαμπών ομίχλης οφείλεται στην παρουσία νατρίου. Ακριβώς όπως συμβαίνει και με το φως του Ηλίου

Τα βράδια, κυρίως τα χειμωνιάτικα, το βρίσκουμε επάνω από τα κεφάλια μας με τη μορφή ατμών μέσα στις λάμπες του δρόμου, διότι ιδιαίτερα στην ομίχλη ξεχωρίζει το φως του αφού το μάτι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στο κίτρινο χρώμα και το νάτριο εκπέμπει στα 589 και 589,6 νανόμετρα. Δεν είναι άσχετο και το ότι το ηλιακό φως έχει περίπου κίτρινο χρώμα αφού υπάρχει και εκεί νάτριο όπως και σε άλλα άστρα με την ίδια περίπου θερμοκρασία με αυτήν του Ηλίου. Το 2002 παρατηρήθηκε η παρουσία νατρίου στην ατμόσφαιρα ενός μεγάλου πλανήτη που γυρίζει γύρω από το άστρο HD 209458.

Το νάτριο όμως δεν είναι χρήσιμο μόνο με τη μορφή του συνηθισμένου θαλασσινού αλατιού. Το βρίσκουμε στα κυκλώματα ψύξης ορισμένων πυρηνικών αντιδραστήρων π.χ. τύπου RNR-Na (Reacteurs Nucleaires Rapides-Natrium) που χρησιμοποιούν δηλαδή νάτριο για την ψύξη. Το νάτριο σε υγρή κατάσταση θεωρείται καλύτερο ψυκτικό από το νερό διότι δεν δρα επιβραδυντικά στα νετρόνια λόγω της μεγαλύτερης ατομικής του μάζας και δεν χρειάζεται να είναι υπό πίεση. Το αρνητικό του στην περίπτωση του αντιδραστήρα είναι πως πρέπει να μην έρχεται σε επαφή με τον αέρα διότι μπορεί να προκληθεί έκρηξη.     

Απορίες λογικές και μη

Βοηθούν μερικοί κόκκοι από άβραστο ρύζι στην αλατιέρα ώστε να ρέει εύκολα το αλάτι;
Δεν υπάρχει κάποια χημική εξήγηση. Διότι ακόμη και αν μπορεί ο κόκκος του ρυζιού να απορροφάει αρκετή υγρασία, κάποια στιγμή θα πρέπει να επέρχεται κορεσμός, άρα να μη δουλεύει άλλο το «κόλπο». Το πιο πιθανό είναι πως βοηθούν οι κόκκοι με τις κρούσεις στο να μην σχηματίζονται μεγάλοι όγκοι αλατιού μέσα στην αλατιέρα. Οσο για το αλάτι που ρέει πάντα, αυτό είναι ανακατεμένο με ουσίες όπως η Ε 544 (πυριτικό αλουμίνιο νάτριο) ή Ε 504i (ανθρακικό μαγνήσιο), που είναι υγροσκοπικές ουσίες.

Γιατί τα αλμυρά φαγητά μάς ανεβάζουν την πίεση;
Επειδή το αλάτι είναι υγροσκοπικό, καθώς κυκλοφορεί μέσα στο αίμα, συγκρατεί και προσελκύει μόρια νερού αυξάνοντας τον όγκο των υγρών στα αγγεία προκαλώντας υπέρταση.
Επιστροφή στο περιεχόμενο | Επιστροφή στο κύριο μενού