Προσωπικά δεδομένα και τηλεκπαίδευση: επισημάνσεις και (αναπάντητα;) ερωτήματα

Κατά την εφαρμογή της ΕξΑΕ, το Υπουργείο Παιδείας ζητούσε από τους διευθυντές των σχολείων να ενημερώσουν γονείς/κηδεμόνες μαθητών σχετικά με την επεξεργασία των προσωπικών τους δεδομένων αποκλειστικά για τον σκοπό της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, κοινοποιώντας τους σχετική ενημέρωση.  Στο κείμενο της ενημέρωσης αυτής περιλαμβάνεται η παρακάτω απαίτηση:

“Υπενθυμίζεται ότι η καταγραφή της εικόνας ή της συνομιλίας άλλου προσώπου χωρίς τη συγκατάθεσή του είναι παράνομη και επισύρει ποινικές, διοικητικές και αστικές κυρώσεις. Ειδικά για τους ανηλίκους απαιτείται και η συγκατάθεση του γονέα ή κηδεμόνα του.”

Καθώς πολλοί εκπαιδευτικοί αξιοποίησαν τη μέθοδο της σύγχρονης ΕξΑΕ μέσω πλατφόρμας τηλεδιάσκεψης, προκύπτει ως ερώτημα το αν πράγματι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ικανοποιήθηκαν οι απαιτήσεις του νομικού πλαισίου για τη χρήση εικόνας και ήχου των μαθητών.  Στο κείμενο που ακολουθεί παραθέτουμε ορισμένες επισημάνσεις και ερωτήματα που αφορούν την περίπτωση αυτή.

Προβλέψεις (εκ του νόμου)

  1. Ελεύθερη, ρητή και ανεπιφύλακτη δήλωση συναίνεσης εκ μέρους των συμμετεχόντων με δικαίωμα ανάκλησης οποιαδήποτε χρονική στιγμή, αφού προηγουμένως έχουν ενημερωθεί με τρόπο πρόσφορο και σαφή.

Σχόλιο: Πώς ενημερώνουμε τους γονείς; Η δημοσίευση του ενημερωτικού κειμένου του Υπουργείου, π.χ. στο ιστολόγιο των σχολείων ή ακόμη και η αποστολή στα email των γονέων/κηδεμόνων, θεωρείται τρόπος πρόσφορος;

  1. Η κοινοποίηση διαλέξεων σε τρίτα πρόσωπα ή μη εξουσιοδοτημένα πρόσωπα είναι παράνομη.

Σχόλιο: Αν οι γονείς παρίστανται κατά την ώρα της βιντεοδιάσκεψης με τους μαθητές/τέκνα τους, τότε θεωρούνται τρίτα πρόσωπα (για τους άλλους μαθητές) και ως εκ τούτου είναι παράνομη η παρουσία τους, εκτός κι αν οι γονείς (των άλλων μαθητών) έχουν δώσει τέτοια συναίνεση (κοινοποίησης της διάλεξης του συμμετέχουν τα παιδιά τους σε τρίτα πρόσωπα/άλλους γονείς).

Συνεπώς δυνατές λύσεις:

Απαγόρευση παρουσίας άλλων προσώπων πλησίον των συμμετεχόντων μαθητών.

  • Εξασφάλιση της συναίνεσης των γονέων για την κοινοποίηση της διάλεξης στην οποία μετέχει το τέκνο τους σε άλλα πρόσωπα/γονείς μαθητών. Πώς θα μπορούσε να διατυπωθεί αυτό, ποιοι θα συναινούσαν σε κάτι τέτοιο;
  1. Αρχή ελαχιστοποίησης των δεδομένων (μόνο όσα είναι απαραίτητα). Η χρήση κάμερας δεν είναι απαραίτητη και σίγουρα όχι υποχρεωτική για τους μαθητές. Ωστόσο, ακόμη και η επεξεργασία φωνής συνιστά προσωπικό δεδομένο (απόφαση αρ. 77/2016 (αρ. πρωτ. Γ/ΕΞ/5059/09/09-08-2016) της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, διαθέσιμη εδώ: http://www.dpa.gr/APDPXPortlets/htdocs/documentDisplay.jsp?docid=49,236,19,80,74,66,205,147 .

Σχόλιο: Άρα το κλείσιμο της κάμερας από μόνο του δεν εξασφαλίζει την προστασία των δεδομένων των συμμετεχόντων. Πώς διασφαλίζουμε την προστασία της φωνής των μαθητών; Υποχρεώνουμε τους μαθητές να φορούν ακουστικά; (Πώς το ελέγχουμε αυτό; Απαιτείται άνοιγμα των καμερών). Απαγορεύουμε την συμπαρουσία στον ίδιο χώρο άλλων ατόμων; (Πώς ελέγχεται αυτό;)

  1. Δεν επιτρέπεται αξιολόγηση των μαθητών στη βάση της παρακολούθησης από αυτούς των βιντεοδιασκέψεων.

Σχόλιο: Δεν αφορά την παρούσα περίσταση.

  1. Κατά κανόνα, η τηλεδιάσκεψη για σκοπούς τηλεκπαίδευσης δεν συνιστά επεξεργασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων. Ωστόσο στην τηλεκπαίδευση προσωπικά δεδομένα είναι:
  • Τα ονόματα και οι ηλεκτρονικές διευθύνσεις των συμμετεχόντων, ακόμη κι αν δεν παραπέμπουν απευθείας σε ταυτοποιήσιμο πρόσωπο (π.χ. a123456@sch.gr).
  • Οι ήχοι (ομιλίες).
  • Η εικόνα συμμετεχόντων ή και απλά διερχόμενων προσώπων στιγμιαία μπροστά από την κάμερα.
  • Τα κείμενα συνομιλίας (chat).

Υποχρέωση του Διευθυντή με βάση τις Οδηγίες του Υπουργείου για τη σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση

Αναλαμβάνει να συντονίσει την επικοινωνία του κάθε εκπαιδευτικού με τους γονείς/κηδεμόνες των μαθητών, μετά από τη σχετική ενημέρωσή τους (βλ. έγγραφο ενημέρωσης).

Προκύπτουν λοιπόν τα εξής ερωτήματα σχετικά με τη σύννομη αξιοποίηση της τηλεδιάσκεψης:

1. Καθώς το σχολείο ως υπεύθυνος επεξεργασίας πρέπει να είναι σε θέση να αποδείξει την παροχή συγκατάθεσης του υποκειμένου των δεδομένων (άρθρο 49 του ν.4624/2019, ΦΕΚ 137Α), με ποιο τρόπο τα σχολεία εξασφαλίζουν τη συναίνεση των γονέων; Με έντυπο ή ηλεκτρονικό έγγραφο; Το υπάρχον έντυπο ενημέρωσης μαθητών ή/και γονέων ή κηδεμόνων που συνοδεύει τις οδηγίες για την Εξ.Α.Ε. που εξέδωσε το Υπουργείο αναφέρεται στην επεξεργασία προσωπικών δεδομένων αφορά αποκλειστικά τα e-mail «Τα προσωπικά σας δεδομένα (email) αποτελούν αντικείμενο επεξεργασίας από τη σχολική μονάδα…» και επ’ ουδενί δεδομένα εικόνας και φωνής.

Προφανώς απαιτείται διαφορετικό έγγραφο συναίνεσης.

2. Σε τι βαθμό η συγκεκριμένη συγκυρία, όπου η παροχή εκπαίδευσης γίνεται αποκλειστικά εξ αποστάσεως και οι γονείς στερούνται εναλλακτικής, συνιστά συνθήκη ώστε να παρέχεται η συγκατάθεση «με σαφή θετική ενέργεια η οποία να συνιστά ελεύθερη, συγκεκριμένη, ρητή και εν πλήρει επιγνώσει ένδειξη της συμφωνίας του υποκειμένου των δεδομένων υπέρ της επεξεργασίας των δεδομένων που το αφορούν» (παρ. 32 του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου της 27/04/2016 για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα).

3. Η συγκατάθεση που εξασφαλίζουν τα σχολεία καλύπτει όλες τις δυνατές περιπτώσεις; Γιατί δεν δίδεται από τις υπηρεσιακές αρχές ένα τέτοιο έντυπο, σωστά διαρθρωμένο και νομικώς κατοχυρωμένο; Ενδεικτικά η δήλωση συναίνεσης για την εγγραφή των μαθητών στο ΠΣΔ είναι ιδιαίτερα αναλυτική στην περιγραφή και έχει έκταση 2.562 λέξεων!

4. Έχουν δοθείς στους γονείς/μαθητές σαφείς οδηγίες για την προστασία των δεδομένων τους κατά τη διάρκεια των τηλεδιασκέψεων;

    • Τους έχουν δοθεί οδηγίες για το τι επιτρέπεται ή τι δεν επιτρέπεται να κάνουν κατά τη διάρκεια της τηλεδιάσκεψης; (π.χ. να καταγράψουν υλικό, να διαβιβάσουν υλικό, να συνομιλούν μέσω μηνυμάτων στο chat κ.λπ.).
    • Τους έχουν δοθεί οδηγίες για την ασφαλή χρήση της κάμερας, ότι π.χ. το «αναμμένο φωτάκι» δηλώνει ανοιχτή κάμερα, ή ότι απεικονίζεται και ο γύρω χώρος

5. Πώς ταυτοποιούνται κατά την είσοδό τους στο χώρο της βιντεοδιάσκεψης οι συμμετέχοντες μαθητές;