ΓΡΑΦΕΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΑΜΟΥΡΗ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ - ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΓΑΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

"ΤΟ ΜΕΓΑΡΙΚΟ ΨΗΦΙΣΜΑ "

Οι σχέσεις των Μεγάρων με την Αθήνα, κατά την αρχαιότητα, μόνο περιστασιακά ήταν καλές. Συχνά, εξαιτίας των πολιτικών διαφορών μεταξύ των δύο πόλεων αλλά και για σημαντικούς οικονομικούς λόγους, οι κρίσεις διαδέχονταν η μία την άλλη, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα αρκετά τεταμένη. Η κατάσταση οξύνθηκε κατά τη διάρκεια του 5ου π.Χ. αιώνα. Αυτή είναι η εποχή, που οι μεγάλες πόλεις - κράτη επιδιώκουν να αυξήσουν την επιρροή τους και να επεκτείνουν την κυριαρχία τους στις άλλες πόλεις.

Μετά το τέλος των Μηδικών πολέμων αρχίζουν σταδιακά να δημιουργούνται οι μεγάλοι συνασπισμοί: η Αθηναϊκή ή Δηλιακή συμμαχία υπό την ηγεμονία της Αθήνας και η Πελοποννησιακή συμμαχία με επίκεντρο τη Σπάρτη. Οι δύο αυτές πόλεις - κράτη αναπτύσσουν μεταξύ τους ισχυρό ανταγωνισμό δυνάμεων. Αυτός ο ανταγωνισμός κατέληξε στον Πελοποννησιακό πόλεμο, στον οποίο ενεπλάκησαν οι δύο συμμαχίες και ο οποίος διήρκησε 27 χρόνια ( 437- 404 π. Χ.). Το Μεγαρικό ψήφισμα ήταν μια από τις βασικές αιτίες του πολέμου.

Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 5ου π.Χ. αιώνα, τόσο η Αθήνα όσο και η Σπάρτη επιδιώκουν να θέσουν υπό την επιρροή τους την πόλη - κράτος των Μεγάρων, λόγω της στρατηγικής θέσης της, προκειμένου να την καταστήσουν προμαχώνα κατά του αντιπάλου τους. Κάτω από αυτές τις δυσμενείς συνθήκες και στο επίκεντρο ενός κυκεώνα προτάσεων, απειλών ή εκβιασμών τα Μέγαρα υποχρεώνονται πότε να προσχωρούν στο ένα στρατόπεδο και πότε στο άλλο, προσπαθώντας να διαφυλάξουν την ανεξαρτησία τους.

Ο R. Meiggs (1972) μας πληροφορεί ότι το 460 π.Χ τα Μέγαρα διατηρούσαν συμμαχία με τη Σπάρτη. Όμως την ίδια εποχή ξέσπασε ο Μεγακορινθιακός πόλεμος με αφορμή συνοριακές διαφορές. Τότε οι Μεγαρείς αθέτησαν τους όρκους της Πελοποννησιακής συμμαχίας και ζήτησαν τη βοήθεια των Αθηναίων. Η Αθήνα για να αποδείξει ότι είναι ικανή να προστατεύει τους συμμάχους της τοποθέτησε φρουρές στα λιμάνία Νίσαια και Μινώα και ανέλαβε να ανοικοδομήσει τα μακρά τείχη των Μεγάρων.

Τοπογραφικός χάρτης της αρχαίας Μεγαρίδος, όπου σημειώνονται οι κυριότερες πόλεις και οχυρωμένες θέσεις (με έντονα γράμματα)

Ωστόσο, η συμμαχία με την Αθήνα διακόπηκε βίαια. Το 446 π.Χ οι Μεγαρείς αποστάτησαν από την Αθηναϊκή συμμαχία κι έφτασαν σε ακρότητες σκοτώνοντας τους Αθηναίους φρουρούς που είχαν τοποθετηθεί στα λιμάνια τους. Ο V. Garlan (1975) αναφέρει ότι μετά από αυτό το γεγονός η κρίση στις σχέσεις των δύο πόλεων ήταν αδιαμφισβήτητη και εντάθηκε περισσότερο, όταν οι Μεγαρείς προσχώρησαν εκ νέου στην Πελοποννησιακή συμμαχία.

Στην πραγματικότητα οι λόγοι της έντασης δεν ήταν μόνο πολιτικοί, αλλά κυρίως οικονομικοί. Η Αθήνα, ταυτόχρονα με την εδραίωση της συμμαχίας της αναδείχθηκε σε ναυτική δύναμη πρώτου μεγέθους κι έτσι κατόρθωσε να επεκτείνει την επιρροή της και στα νησιά του Αιγαίου και έως την Πρoπoντίδα. Ο G. de Croix (1982) παρατηρεί ότι η θαλασσοκρατορία των Αθηνών έπληττε άμεσα τα οικονομικά συμφέροντα των Μεγαρέων, καθώς υποβάθμιζε τα λιμάνια τους. Αντίθετα, το λιμάνι του Πειραιά είχε καταστεί πανελλήνιο διαμετακομιστικό κέντρο, που χαρακτηριζόταν από πρωτοφανή εμπορική κίνηση και οικονομική ευρωστία.

Μάλιστα, ο Πειραιάς γνώρισε τέτοια ανάπτυξη, ώστε κατά τη δεκαετία 440 - 430 π.Χ. το Μεγαρικό εμπόριο αναγκαστικά εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την Αθήνα και τις σύμμαχες πόλεις της. Μέσα σ' αυτό το κλίμα της οικονομικής δυσπραγίας τόσο τα Μέγαρα όσο και η Αίγινα, η οποία δυσανασχετούσε για τους ίδιους λόγους, εκδήλωναν με κάθε ευκαιρία τις αντιαθηναϊκές τους διαθέσεις. Στα σύνορα της Αττικής, τα Μέγαρα και η Αίγινα αποτελούσαν δύο δυνάμεις, που καιροφυλακτούσαν να βλάψουν, την κατάλληλη στιγμή, την αθηναϊκή υπερδύναμη. Η κρίση θα κορυφωθεί το 432 π.Χ. με την εφαρμογή του Μεγαρικού ψηφίσματος, που είχε ολέθριες συνέπειες για την οικονομική ζωή των Μεγάρων.

Η κρίση, που διέκρινε τις σχέσεις των Μεγάρων με την Αθήνα, ιδιαίτερα από το 446 π.Χ, κλιμακωνόταν σταδιακά φέρνοντας τις δύο συμμαχίες, Αθηναϊκή και Πελοποννησιακή, πιο κοντά στο αδιέξοδο του πολέμου. Το δυσοίωνο αυτό κλίμα δημιουργήθηκε κι από μεμονωμένα πολιτικά γεγονότα, τα οποία προκαλούσαν πότε την αντίδραση των Μεγάρων και πότε της Αθήνας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η αθηναϊκή πολιτική είχε ενεργήσει αρνητικά στις σχέσεις της πόλης - κράτους των Μεγάρων με τις αποικίες της.

Συγκεκριμένα, ο Περικλής είχε πραγματοποιήσει περιοδεία με τον αθηναϊκό στόλο στον Πόντο και την Προποντίδα, περιοχές όπου οι Μεγαρείς είχαν ιδρύσει σημαντικές αποικίες (Βυζάντιο, Χαλκηδόνα κ.α.). Στόχος του Περικλή ήταν να επιδείξει τη δύναμη της Αθήνας και να κάνει γνωστό το ενδιαφέρον του για τις παράλιες αυτές πόλεις. Σύμφωνα με τον L. Montoneri (1984), αποτέλεσμα αυτού του πολιτικού ταξιδιού ήταν να αποστατήσουν οι μεγαρικές αποικίες και να προσχωρήσουν στη συμμαχία της Αθήνας. Έτσι, η αθηναϊκή κυριαρχία εδραιώθηκε στις πόλεις εκείνες, που είχαν ιδρύσει οι Μεγαρείς και στις οποίες είχαν αποικιακά δικαιώματα. Το 434 π.Χ οι Μεγαρείς προκάλεσαν το μένος των Αθηναίων, όταν έσπευσαν με 12 πλοία να βοηθήσουν τους Κορίνθιους στην εκστρατεία τους ενάντια στην Κέρκυρα (Θ ουκ. Α' 24-25). Η Κόρινθος ήταν σημαντική ναυτική δύναμη και σφοδρός αντίπαλος της Αθήνας.

Η ένταση κορυφώνεται το 432 π.Χ, όταν μετά από πρόταση του Περικλή, η αθηναϊκή εκκλησία του Δήμου ενέκρινε το Μεγαρικό ψήφισμα: Όπως μας πληροφορεί ο Θουκυδίδη ς (Α' 139) το ψήφισμα αυτό απαγόρευε στους Μεγαρείς, οι οποίοι ήταν μέλη της Πελοποννησιακής Συμμαχίας, να χρησιμοποιούν τα λιμάνια των πόλεων της Αθηναϊκής συμμαχίας, αλλά ούτε και τις αγορές της Αττικής ("μη χρήσθαι τοις λιμέσι τοις εν Αθηναίων αρχή μηδέ τη Αττική αγορά"). Αφορμή για να ψηφιστεί αυτό το μέτρο εναντίον των Μεγαρέων ήταν ο φόνος του Αθηναίου κήρυκα Ανθεμοκρίτου. Σύμφωνα με τον Παυσανία (1.36.3) ο Περικλής είχε στείλει τον κήρυκα αυτόν για να κατηγορήσει τους Μεγαρείς για την ασέβειά τους να καλλιεργούν τα ιερά κτήματα της Ελευσίνας και να δίνουν καταφύγιο στην πόλη τους σε δραπέτες δούλους των Αθηναίων.

Το Μεγαρικό ψήφισμα ισοδυναμούσε με οριστική καταδίκη του Μεγαρικού εμπορίου. Ουσιαστικά, πρόκειται γiα αποκλεισμό, εμπάργκο των μεγαρικών προϊόντων, εφόσον απαγορευόταν να διακινούνται σε πολλές σημαντικές αγορές. Αν οι Μεγαρείς επιθυμούσαν να συνεχίσουν την εμπορική τους δραστηριότητα, θα έπρεπε να υποκύψουν στην Αθηναϊκή ηγεμονία, εφόσον η Μεγαρική οικονομία στηριζόταν κυρίως στις οικονομικές συναλλαγές με τις πόλεις της Αθηναϊκής συμμαχίας . Το μέτρο αυτό που έλαβε η Αθήνα , οδήγησε τα Μέγαρα σε οικονομική καταστροφή.

Στην πραγματικότητα, όπως παρατηρεί ο W.Pritchett (1974), η Αθήνα προσδοκούσε με την εφαρμογή του Μεγαρικού ψηφίσματος ότι θα περιόριζε τόσο τους Μεγαρείς, ώστε αυτοί θα υποχρεώνονταν να προσχωρήσουν στη συμμαχία της. Σ' αυτή την περίπτωση, ο αθηναϊκός στόλος θα μπορούσε να χρησιμοποιεί τα λιμάνια των Μεγάρων ελέγχοντας συγχρόνως και τον Σαρωνικό, αλλά και τον Κορινθιακό κόλπο. Παράλληλα, η Αθήνα κατέχοντας τα Μέγαρα θα ήταν σε θέση να εμποδίζει αποτελεσματικά κάθε εισβολή των Πελoπονvησιακών δυνάμεων στην Αττική. .

Το ψήφισμα ξεσήκωσε τους Μεγαρείς, οι οποίοι με τη βοήθεια της Κορίνθου πίεσαν συστηματικά τη Σπάρτη για να κινηθεί ενάντια στην Αθήνα (Θουκ. Α' 67). Ωστόσο, ο Περικλής επέμεινε στην εφαρμογή του ψηφίσμάτος, παρόλο που τα νέφη του πολέμου πύκνωναν απειλητικά. Την επιμονή αυτή του Αθηναίου πολιτικού σχολιάζει με μοναδικό τρόπο ο Αριστοφάνης στους Αχαρνείς: ''Ο Ολύμπιος Περικλής με οργή από τότε άστραφτε, βρόνταγε, κι όλη την Ελλάδα την έφερνε άνω κάτω. Έβαζε νόμους σαν τραγούδια της τάβλας συνταγμένους: έξω κι απ' αγορά κι από χωράφια στεριάς, πελάγου οι Μεγαρίτες έξω! Σφιγμένοι οι Μεγαρίτες απ' την πείνα τους Λάκωνες ικέτευαν να βρούνε τρόπο το βρωμοψήφισμα ν' αλλάξει, σωρό ικεσίες κι εμείς τους λέγαμε "όχι'"'. Το Μεγαρικό ψήφισμα ήταν μια από τις βασικές αιτίες για το ξέσπασμα του Πελοποννησιακού πολέμου (431 π.Χ). 'Ήταν ένας πόλεμος καταστροφικός που διήρκεσε 27 χρόνια. Κατά τη διάρκεια του και η Αθήνα και τα Μέγαρα γνώρισαν πολλά δεινά. Η ιστορία λοιπόν, μας διδάσκει πως η κλιμάκωση της έντασης και η απουσία διαλόγου συχνά έχουν ολέθριες συνέπειες για την τύχη των πόλεων , των λαών , του κόσμου.