ΓΡΑΦΕΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΑΜΟΥΡΗ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ - ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΓΑΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

"Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΡΕΩΝ ΓΛΥΠΤΩΝ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ"

Μετά το τέλος των Περσικών πολέμων (490- 479 π.Χ.) και τη νίκη του αθηναϊκού στόλου και των συμμάχων του, ο ελλαδικός χώρος γνώρισε μια ειρηνική περίοδο ανάπτυξης κι ευημερίας . Η "πόλις - κράτος" αποτέλεσε το πρότυπο της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης της εποχής. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια της αυτάρκειας και της ασφάλειας από εξωτερικούς κινδύνους η καλλιτεχνική παραγωγή και η φιλοσοφική σκέψη έφτασαν στο απόγειό τους. Πράγματι, ο 5ος π.Χ. αιώνας προσέφερε τις ιδανικές συνθήκες για να ακμάσουν τόσο οι ενάρετες όσο και οι καλαίσθητες τέχνες όπως το δράμα , η ρητορική, η αρχιτεκτονική, η γλυπτική. Όπως είναι εύλογο, από όλη αυτή την έντονη πολιτισμική κίνηση, η οποία είχε ως επίκεντρο την πόλη - κράτος των Αθηνών , δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη και αμέτοχη η πόλη των Μεγάρων. Μάλιστα, όσον αφορά την γλυπτική τα Μέγαρα άφησαν το στίγμα τους με τα εξαιρετικά γλυπτά , που φιλοτέχνησε μια οικογένεια Μεγαρέων γλυπτών.

Ο Θεόκοσμος θεωρείται ένας από τους πιο αξιόλογους γλύπτες της εποχής του. Σύμφωνα με τον Παυσανία [2ος αιώνας μ.Χ] ο Θεόκοσμος ήταν σύγχρονος του Φειδία, γι' αυτό και η δραστηριότητα του Μεγαρέα γλύπτη τοποθετείται στις τελευταίες δεκαετίες του 5ου π.Χ αιώνα. Ο Παυσανίας αναφέρεται στον Θεόκοσμο με αφορμή την περιγραφή του ναού του Διός στα Μέγαρα. Δεσπόζουσα θέση στο ναό κατείχε το τεράστιο άγαλμα του Διός, το οποίο φιλοτέχνησε με ιδιαίτερη επιμέλεια ο Θεόκοσμος.

Το άγαλμα αυτό ήταν χρυσελεφάντινο στο πρόσωπο, ενώ το υπόλοιπο σώμα ήταν κατασκευασμένο από γύψο και πηλό. Πάνω από το κεφάλι του Θεού, στο ανώτερο σημείο του θρόνου υπήρχαν μικρότερα αγάλματα, οι Μοίρες και οι Ώρες. Σύμφωνα με τον Π. Βαλαβάνη (1990) η επιλογή αυτών των Θεοτήτων είχε συμβολικό χαρακτήρα,προκειμένου να τονιστεί ότι η Πεπρωμένη, δηλαδή η μοίρα των θνητών, υποτάσσεται και υπακούει μόνο στο Δία, τον Θεό που απονέμει τη δικαιοσύνη. Επίσης, ο Παυσανίας αναφέρει γι' αυτό το άγαλμα ότι "ποιήσαι δε αυτό Θεόκοσμος λέγουσιν, επιχώριον συνεργάσασθαι δε οι μετ' αυτού Φειδίαν". Δηλαδή, για να κατασκευαστεί το άγαλμα του Διός ο Θεόκοσμος συνεργάστηκε με τον Φειδία. Ωστόσο, το ξέσπασμα του Πελοποννησιακού πολέμου ανάγκασε τον Μεγαρέα γλύπτη να αφήσει το έργο του ημιτελές.

Όμως το άγαλμα του Διός δεν ήταν το μόνο έργο του Θεοκόσμου. Ο Παυσανίας μας πληροφορεί ότι ανάμεσα στα αναθήματα των Λακεδαιμονίων στους Δελφούς συγκαταλέγεται κι ο ανδριάντας του Έρμωνα, του Μεγαρέα κυβερνήτη του στρατηγικού πλοίου του Λυσάνδρου, τον οποίο ο "Θεόκοσμος ποιήσεν έμελλεν ο Μεγαρεύς".

Από την ίδια πηγή μαθαίνουμε ότι την τέχνη του Θεοκόσμου ακολούθησε και ο γιος του, Καλλικλής. Έργα του Καλλικλή κοσμούσαν την Ολυμπία. Μερικά από αυτά είναι ο ανδριάντας του Διαγόρα του Ρόδιου, ο οποίος ήταν Ολυμπιονίκης στην πυγμαχία ανδρών και ο ανδριάντας του Γνάθωνος του Διαπαίεως, ο οποίος ήταν Ολυμπιονίκης στην πυγμαχία παίδων. Ο Πλίνιος (1ος αιώνας μ.Χ.) συγκαταλέγει τον Καλλικλή τον Μεγαρέα στους τρεις καλύτερους κατασκευαστές χάλκινων ανδριάντων.

Την τέχνη της γλυπτικής συνέχισε ο εγγονός του Καλλικλή, ο οποίος ονομαζόταν επίσης Καλλικλής. Αυτός άκμασε γύρω στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ και ως έργο του θεωρείται ένα μικρό άγαλμα του Διονύσου από το οποίο σώθηκε κατά τις ανασκαφές στη Νίσαια μόνο η ενεπίγραφη βάση.

Αναμφίβολα, η προσφορά των Μεγαρέων στην τέχνη είναι φανερή σήμερα μέσα από αρχαιολογικά ευρήματα μεγάλής αξίας. Στην αρχαιότητα η αισθητική αγωγή ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της διαπαιδαγώγησης και της καλλιέργειας του ατόμου. Σήμερα, η καλλιτεχνική παραγωγή και παιδεία στην πόλη μας είναι αρκετά περιορισμένη. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει κλείσει τις πνευματικές "αρτηρίες" των ανθρώπων γι' αυτό και η επαφή με την τέχνη είναι στις μέρες μας πιο απαραίτητη από ποτέ. Όπως γράφει ο Γ. Σεφέρης: "Ο πρώτος σκοπός της τέχνης είναι να κρατά ζωντανές τις ανώτερες λειτουργίες του ανθρώπου και να τις καθορίζει".

Ακέφαλο γυναικείο άγαλμα γνωστό ως "πεπλοφόρος" Εκτίθεται στο αρχαιολογικό μουσείο Μεγάρων