Η σχολική παράσταση
της Μαρίας Κατζουράκη - Χρυσομάλλη
 

Το στήσιμο μιας θεατρικής παράστασης από ομάδα παιδιών είναι μοναδική εμπειρία, τόσο για τον δάσκαλο όσο και για τα παιδιά.

Το θέατρο είναι ένα απολαυστικό παιχνίδι κι όλοι οι δάσκαλοι γνωρίζουν ότι η σχολική ρουτίνα δεν περιλαμβάνει κανενός είδους παιχνίδι και παρέχει ελάχιστες ευκαιρίες για ν! αναπτύξουν τα παιδιά τη φαντασία τους, τις καλλιτεχνικές τους ικανότητες και τη δημιουργικότητα τους. Η θεατρική παράσταση δεν χαρίζει μόνο απόλαυση στα παιδιά, αλλά συγχρόνως τα βοηθάει να αντιμετωπίσουν και να ξεπεράσουν δυσκολίες που τα απασχολούν και τα βασανίζουν, όπως η υπερβολική συστολή, η έλλειψη αυτοπεποίθησης και οι επί μέρους φυσικές μειονεξίες.

Μέσα από τη διαδικασία τής πρόβας, μέχρι την ολοκλήρωση της θεατρικής παράστασης, το παιδί μαθαίνει και κατακτά πράγματα που με κανένα άλλο μέσο δεν θα κατάφερνε να κατακτήσει: τον σωματικό έλεγχο, την αυτοπειθαρχία, τη συνειδητοποίηση της σπουδαιότητας της ομαδικής δημιουργίας και τη μεγάλη ευχαρίστηση της αποδοχής του από ένα κοινό.

 

Διαλέγοντας το έργο—Διανομή ρόλων

Η επιλογή τού έργου εξαρτάται από την ομάδα, με την οποία θα δουλέψει ο δάσκαλος. Υπάρχουν έργα ολιγοπρόσωπα και άλλα πολυπρόσωπα, όπου ο αριθμός των ρόλων μπορεί να προσαρμοστεί στον αριθμό των παιδιών που αποτελούν την ομάδα. Είναι πολύ σημαντικό να συμμετέχουν όσο το δυνατόν περισσότερα παιδιά στη θεατρική παράσταση. Το πρόβλημα όμως είναι ότι — τουλάχιστον στη γλώσσα μας — υπάρχουν ελάχιστα πολυπρόσωπα έργα για παιδιά. Αυτό ξεπερνιέται με σχετική εφευρετικότητα. Μπορούμε δηλαδή να σπάσουμε έναν ρόλο σε δύο, τρεις ή και περισσότερους και να μοιράσουμε τα λόγια σε ισάριθμους «ηθοποιούς». Για παράδειγμα, ο ρόλος τής «Παλιάς Κυριακής» στο έργο τού Γιάννη Ξανθούλη «Ανέβα στη στέγη να φάμε το σύννεφο» μπορεί να γίνει δύο, τρεις, τέσσερις «Κυριακές». Ή ακόμα, το «Φεγγάρι» και ο «Ήλιος» στο έργο τού ίδιου «Τύμπανο, τρομπέτα και κόκκινα κουφέτα» μπορούν να συνοδεύονται από ρόλους αστεριών και ηλιαχτίδων. Φυσικά, σε σκηνές συνόλου μπορούν να λάβουν μέρος πολλοί «ηθοποιοί».

 

"Ο Κεραμιδοτρέχαλος"  της Άλκης Ζέη

 

Αν αντίθετα το έργο που επιλέχθηκε, έχει περισσότερους ρόλους από τους «ηθοποιούς» μιας ολιγοπρόσωπης θεατρικής ομάδας, κάθε «ηθοποιός» αναλαμβάνει να παίξει δύο ή τρεις ρόλους.

Μπορούμε επίσης να χωρίσουμε ένα έργο σε δύο ή τρία μέρη που να παιχτούν από ισάριθμες ομάδες. Σ' αυτήν την περίπτωση, πρέπει να φροντίσουμε ώστε τα πρόσωπα του έργου να έχουν έντονα αναγνωρίσιμα στοιχεία. Π.χ., οι «ηθοποιοί» που θα παίξουν διαδοχικά τον ίδιο ήρωα, να φορούνε την ίδια περούκα ή την ίδια μύτη ή κάτι που να σηματοδοτεί τον ρόλο και να βοηθάει το κοινό να καταλαβαίνει ότι πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο.

Εκείνο που πρέπει να τονιστεί από την αρχή στα παιδιά, είναι η σπουδαιότητα της συμμετοχής τους στην ομαδική δημιουργία έστω και με μικρά ρολάκια ή ακόμη και με μια απλή παρουσία. Η θεατρική παράσταση δεν αφορά μόνο τον «πρωταγωνιστή» ή την «πρωταγωνίστρια». Και η πιο μικρή παρουσία είναι απαραίτητη και σημαντική. Χωρίς το σύνολο δεν υπάρχει σωστό αποτέλεσμα.

Η παιδική ματαιοδοξία συχνά πληγώνεται από τη διανομή που θα κάνει μόνος του ο δάσκαλος, με αποτέλεσμα την αποθάρρυνση και την παραίτηση εκ μέρους τών παιδιών. Όλα τα παιδιά είναι χρήσιμα και μπορούν να βρεθούν λύσεις ανάλογες με την ιδιοσυγκρασία τους.

Τα ίδια τα παιδιά, με την έξυπνη συμμετοχή τού δασκάλου μπορούν να συνεργαστούν στη διαδικασία τής διανομής, αποφασίζοντας σε ποιον ταιριάζει περισσότερο ο ρόλος. Σπάνια θα πέσουν έξω. Τα παιδιά έχουν και αισθητήριο και κριτικό μάτι.

Διαβάζοντας το έργο, δοκιμάζουν τους ρόλους και καταλήγουν στη διανομή μαζί με τον δάσκαλο-σκηνοθέτη, που μπορεί να προτείνει κάποιες αλλαγές, αν έχει διακρίνει ότι οι δυνατότητες των παιδιών αξιοποιούνται καλύτερα με κάποια άλλη διανομή. Αλλά κι αυτό επίσης θα πρέπει να συζητηθεί με την ομάδα και να τονιστεί ότι στόχος τής δουλειάς είναι το αποτέλεσμα κι όχι η προσωπική προβολή.

Όταν τα παιδιά τής ομάδας αισθανθούν ότι η θεατρική παράσταση τα αφορά απολύτως, είναι πρόθυμα και γεμάτα κέφι να δουλέψουν γι΄ αυτό το αποτέλεσμα.
 

Οι πρόβες

Οι πρόβες μπορούν ν΄ αρχίσουν μέσα στην τάξη, μέχρι να βρεθεί ο κατάλληλος χώρος που θα φιλοξενήσει την παράσταση.

Είναι απαραίτητο να έχει προγραμματιστεί το ανέβασμα με κάποια σχετική άνεση χρόνου, γιατί οι «ηθοποιοί» τής σχολικής ομάδας, όντας παιδιά κι όχι ενήλικοι επαγγελματίες, χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να μάθουν τα λόγια τους και τις κινήσεις τους και κυρίως ν' αποκτήσουν σιγουριά.

Οι πρόβες αρχίζουν «καθιστές» Τα παιδιά διαβάζουν το έργο με τις οδηγίες τού δάσκαλου-σκηνοθέτη. Παράλληλα με την εκμάθηση του κειμένου, ο δάσκαλος πρέπει να βοηθήσει τα παιδιά να βρουν τους σωστούς ρυθμούς στον λόγο τους, να συνηθίσουν να αρθρώνουν καθαρά και δυνατά.

Στην πρόβα, θα δοθεί η ευκαιρία στα παιδιά να συζητήσουν για το έργο και το βαθύτερο νόημα του, καθώς και για τα χαρακτηριστικά των ηρώων που θα υποδυθούν.

Εκείνο που πρέπει να λάβουμε υπ' όψη μας είναι ότι τα παιδιά μιμούνται πολύ εύκολα. Αυτό είναι χρήσιμο και ταυτόχρονα επικίνδυνο, γιατί η παθητική μίμηση ίσως να εμποδίσει τη λειτουργία τής φαντασίας τους. Μπορεί όμως ο δάσκαλος να τα βοηθήσει, σκιαγραφώντας κάποια έντονα χαρακτηριστικά, αλλά χωρίς να απαιτεί πιστή μίμηση και επιβραβεύοντας πάντα τις προσπάθειες ακόμα και των πιο αδύνατων «ηθοποιών».

Όταν μαθευτεί το κείμενο κατά μεγάλο μέρος, αρχίζουν οι «όρθιες» πρόβες, είτε στο θέατρο του σχολείου, αν υπάρχει, είτε σε οποιονδήποτε άλλο χώρο, όπου θα υπολογίζουμε κατά προσέγγιση τις διαστάσεις τής τελικής σκηνής που θα φιλοξενήσει την παράσταση. Ορίζουμε τις εισόδους και τις εξόδους αριστερά και δεξιά τής σκηνής.

Στη φάση τής «όρθιας» πρόβας, τα παιδιά μαθαίνουν πώς να κινούνται. Η πρόβα τής κίνησης παρουσιάζει το εξής πρόβλημα: τα παιδιά δύσκολα θυμούνται τις κινήσεις που έχουν μάθει. Μόνο με τη συνεχή επανάληψη και την απόλυτη ακρίβεια των κινήσεων μπορούν να σιγουρέψουν το παίξιμο τους.

Σ' αυτό θα βοηθήσει η «κομματιαστή» πρόβα, δηλαδή η πρόβα μιας-μιας σκηνής χωριστά, μέχρι τις μεγάλες τελικές δοκιμές, όπου θα συναρμολογηθούν όλες οι επί μέρους σκηνές.

Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να βρίσκονται σε ετοιμότητα. Όχι μόνο ν' ακούνε πότε θα έρθει η σειρά τους, για να μη δημιουργούνται χάσματα, αλλά και να επεμβαίνουν σε περίπτωση λάθους την ώρα τής παράστασης. Πρέπει να μάθουν να διορθώνουν από μόνα τους αυτά τα τυχόν λάθη. Οι αυτοσχεδιασμοί άλλωστε τα διασκεδάζουν πολύ.

Η γενική δοκιμή είναι η τελευταία πρόβα και γίνεται σε ρυθμό κανονικής παράστασης, με μουσική, σκηνικά και κοστούμια. Ο μεγαλύτερος παράγων τής επιτυχίας είναι ο αυθορμητισμός, η ζωντάνια και το κέφι των παιδιών. Αν ο δάσκαλος-σκηνοθέτης διαπιστώσει στην πορεία τής πρόβας ότι τα παιδιά κουράστηκαν και χάσανε το κέφι τους, πρέπει να βρίσκει συνεχώς τρόπο να ανανεώνει το ενδιαφέρον τους.

Έτσι, όχι μόνο το αποτέλεσμα θα είναι καλύτερο, αλλά - πράγμα ακόμη σπουδαιότερο - η διαδικασία τής πρόβας θα είναι συναρπαστική και δημιουργική για τα παιδιά.

Για την κατασκευή των σκηνικών και των κοστουμιών, όπως και για την εκτέλεση των μουσικών και χορευτικών κομματιών, θα μπορέσουν ίσως να βοηθήσουν στο σχολείο οι συνάδελφοι των Τεχνικών, της Μουσικής και της Γυμναστικής, αν υπάρχουν. Αλλά κι αν αυτό είναι δύσκολο, πάντα μπορούν να βρεθούν απλές και βατές λύσεις.
 

Κοστούμια

Για να πετύχει εικαστικά η παράσταση και να λείψει η προχειρότητα, καλό είναι να ξεκινήσει η προετοιμασία με άνεση χρόνου.

Παράλληλα με τις πρόβες, ο δάσκαλος-σκηνοθέτης μπορεί ν' ασχοληθεί και με τα κοστούμια. Αν το έργο είναι σύγχρονο, προκειμένου ν5 αποκτήσουν τα πρόσωπα κάποια θεατρικότητα, ας μην περιοριστεί στα καθημερινά ρούχα, αυτά που φοράμε όλη την ώρα. Ας επιλέξει μαζί με τα παιδιά, επιστρατεύοντας τόσο τη φαντασία του όσο και τη δική τους, στοιχεία που θα χαρίσουν ύφος στην εμφάνιση των ηρώων: καπέλα, ψεύτικα ματογυάλια, περίεργες μύτες, περούκες, μπαστούνια, παλιά ρούχα απ' τα μπαούλα των γονιών, ό,τι άλλο νόστιμο και γουστόζικο.

Αν το έργο απαιτεί κοστούμια εποχής, ο δάσκαλος μπορεί να συνεργαστεί με τους γονείς. Κάθε παιδί αναλαμβάνει να φτιάξει το κοστούμι του.

 

"Το όνειρο του Σκιάχτρου" του Ευγένιου Τριβιζά

 

Υπάρχουν φτηνά, ευκολό βρεθούν κι εύχρηστα υλικά, όπως φόδρες, παλιά σεντόνια, χαρτί γκοφρέ για περούκες και λουλούδια, χαρτόνια για καπέλα, χρωματιστά εύκαμπτα καλώδια, νήματα, κούτες, κόλες γκλασέ κλπ. Μ' ένα οδοντωτό ψαλίδι και τρία μέτρα φόδρα στο χρώμα που θέλουμε, μπορούμε να φτιάξουμε ένα απλό κοστούμι για πουλί, δέντρο, αστέρι, ήλιο, φεγγάρι.

Για τα κοστούμια που απαιτούν ομοιομορφία, ο δάσκαλος μπορεί να σκιτσάρει με απλές γραμμές τις διαστάσεις και το σχήμα τού κοστουμιού και να δώσει από ένα αντίγραφο σε κάθε «ηθοποιό» απ' όσους συμμετέχουν στη σκηνή συνόλου. Μπορεί επίσης να τους δώσει δείγμα τού χρώματος για να πετύχει την απαιτούμενη ομοιομορφία.

Η εικαστική ομορφιά των κοστουμιών και η θεατρικότητα τους εξαρτώνται πολλές φορές κι από μικρολεπτομέρειες, όπως είναι τα παπούτσια. Σε έργα που απαιτούν ειδικά κοστούμια, π.χ. επισήμων, στρατιωτών, ληστών, ζώων κλπ., τα αθλητικά παπούτσια θα αποτελούσαν παραφωνία. Ένα τέχνασμα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί, είναι να φορέσουν τα παιδιά, πάνω απ' τα κανονικά παπούτσια τους, ένα ζευγάρι μαύρες κάλτσες, χοντρές, μακριές μέχρι τα γόνατα και αρκετά νούμερα μεγαλύτερες. Τέτοιες απλές ιδέες μπορούν να μας λύσουν αρκετά τεχνικά προβλήματα.
 

Σκηνικά

Υπάρχουν έργα που απαιτούν αλλαγές σκηνικών και άλλα που παίζονται μ' ένα μόνιμο σκηνικό. Και πάλι με λίγη φαντασία και σε συνεργασία πάντα με τα παιδιά που μπορούν να δώσουν ιδέες, να κατασκευάσουν ή να ζωγραφίσουν, είναι δυνατό να βρούμε απλές λύσεις.

 

Θεατρική σκηνή

 

Στην περίπτωση που χρειάζεται να αλλάζει ο χώρος, μπορεί να κατασκευαστεί ένα μόνιμο και ουδέτερο σκηνικό, κάπως αφαιρετικό, ζωγραφισμένο σε χαρτί και στερεωμένο με στέιπλερ (συρραπτικό τοίχου) στον τοίχο τής σκηνής. Μπροστά απ' αυτό το φόντο μπορούν ν' αλλάζουν διάφορα αντικείμενα και μικροέπιπλα, ανάλογα με τις απαιτήσεις τού έργου. Π.χ., ένα ζωγραφισμένο παράθυρο κρεμασμένο από ένα καρφάκι μπορεί να υποδηλώνει σοφίτα, γραφείο, σαλόνι κλπ. Ένα μεγάλο φεγγάρι ή ένας ήλιος από ασημόχαρτο δίνει την αίσθηση της μέρας ή της νύχτας. Ένα δέντρο φτιαγμένο από κοινές πρασινάδες ή δυο-τρεις καλαμιές σε μια γλάστρα καμουφλαρισμένη με πράσινο και καφέ χαρτί γκοφρέ, και η σκηνή τού δάσους ή του πάρκου ή της εξοχής είναι έτοιμη.

Πρέπει να λάβουμε υπ' όψη μας ότι η προετοιμασία μιας παράστασης είναι για τα παιδιά γλέντι, ελκυστικό παιχνίδι, που όμως κινδυνεύει να χάσει το ενδιαφέρον του, γιατί το αποτέλεσμα θ' αργήσει να φανεί. Γι' αυτό ο δάσκαλος-σκηνοθέτης πρέπει να δίνει στους μαθητές του την ευκαιρία να συμμετέχουν στη σκηνοθεσία, στη σκηνογραφία και γενικά σ' όλη την προετοιμασία τού έργου. Να χρησιμοποιεί τα ευρήματα που θα ανακαλύπτουν τα παιδιά, εφ' όσον θα εξυπηρετούν την παράσταση, και κυρίως να τα βοηθάει να διατηρήσουν το ενδιαφέρον τους και τη χαρά τους ως την τελευταία στιγμή.

Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ουσιαστικό κέρδος για τα παιδιά δεν θα 'ναι τόσο το τελικό αποτέλεσμα της παράστασης, αλλά όλα όσα θα ζήσουν και θα μάθουν στην πορεία αυτής τής καλλιτεχνικής συνεργασίας.