Η ιστορία του Πατρινού Καρναβαλιού

      Ο πρώτος αποκριάτικος χορός στην Πάτρα δόθηκε το 1829 στην οικία του εμπόρου Μωρέτη. Πολύ γρήγορα στήθηκαν στην πόλη διάφοροι αποκριάτικοι χοροί μεταμφιεσμένων που γίνονταν σε διάφορα αρχοντικά της Πάτρας, ενώ στις αρχές του 20ού αιώνα μεταφέρονται σε κινηματογραφικούς και θεατρικούς χώρους όπως το ΙΝΤΕΑΛ, το ΠΟΛΥΘΕΑΜΑ  και το ΑΧΑΪΚΟΝ και αργότερα, το 1923 το ΠΑΝΘΕΟΝ. Οι Πατρινοί  μεταμφιέζονται και χορεύουν Πόλκα, Μαζούρκα, Τανγκό, Τσάρλεστον, Φοξ-τροτ.

Το Πατρινό Καρναβάλι επηρεάστηκε στη γέννησή του από τις γαλλικές δυνάμεις του στρατηγού Μαιζών που μετέφεραν από την πατρίδα τους τα δικά τους αποκριάτικα έθιμα, αλλά και από τους Επτανήσιους που συνέρρευσαν στην Πάτρα μετά την ένωση των Ιονίων Νήσων κουβαλώντας μαζί τους αστείρευτο κέφι, ζωντάνια και ευρηματικότητα.

        Επηρεάστηκε επίσης αργότερα και από το καρναβάλι της Βενετίας με το οποίο ήρθαν σε επαφή οι Πατρινοί χάρη  στη μεγάλη ακμή του λιμανιού τους που τους έδωσε την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με το δυτικό πολιτισμό.               

       Και καθώς η πόλη πλούτιζε  και ο κόσμος ευημερούσε οι καρναβαλικές εκδηλώσεις έγιναν πιο εκλεπτυσμένες, αλλά και πιο φαντασμαγορικές. Το 1870 εμφανίζονται τα πρώτα καρναβαλικά άρματα τα οποία είναι αποκλειστικά κατασκευές ιδιωτών.

       Το 1872 οικοδομείται με συνεισφορές πλούσιων σταφιδεμπόρων το Θέατρο "Απόλλων" και φιλοξενεί αποκριάτικους χορούς, όπως ακριβώς και σήμερα, που συνεχίζει να έχει κεντρικό ρόλο στις καρναβαλικές εκδηλώσεις.

        Την εποχή της Μπελ Επόκ διοργανώνονται ωραία καρναβάλια. Το 1900, το 1907, το 1909 γίνονται πολύ επιτυχημένα καρναβάλια και μάλιστα συμμετέχουν για πρώτη φορά άνθρωποι κάθε καταγωγής και από κάθε κοινωνική τάξη.

        Την αμέσως επόμενη δεκαετία τα πράγματα δεν είναι ευνοϊκά για το καρναβάλι, οι συνεχείς πόλεμοι και συγκρούσεις (Βαλκανικοί πόλεμοι, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Εθνικός Διχασμός, Μικρασιατική εκστρατεία) στέλνουν τους άνδρες στο μέτωπο και φέρνουν στην πόλη οικονομική στενότητα και δυστυχία.

        Στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η κατάσταση δεν βελτιώνεται αισθητά και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο εμφύλιος αργότερα θα διακόψουν κάθε καρναβαλική εκδήλωση για μια δεκαετία.

        Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 το καρναβάλι ξαναγεννιέται. Οι πρωτοπόροι μουσικοί όμιλοι "Ορφέας" και "Πατραϊκή Μαντολινάτα" έχουν τα ηνία της προσπάθειας. Το πατρινό καρναβάλι επιστρέφει στις ζωές των Πατρινών αλλά και όλων των Ελλήνων, ιδίως όμως όσων είχαν την οικονομική δυνατότητα (κυρίως εύποροι Αθηναίοι) να ταξιδέψουν στην Πάτρα για να συμμετάσχουν στο καρναβάλι, όπως και στα περίφημα Μπουρμπούλια.

        Καθώς περνούν τα χρόνια το Πατρινό Καρναβάλι γίνεται όλο και καλύτερο, όλο και πιο φαντασμαγορικό και μεγαλοπρεπές και κερδίζει πανελλαδική καταξίωση. Το 1966 ο δημοσιογράφος Νίκος Μαστοράκης φέρνει στην Πάτρα το Κυνήγι του Κρυμμένου Θησαυρού στο οποίο παίρνουν μέρος 94 Πατρινοί και επισκέπτες με τα αυτοκίνητα τους. Πρώτη νικήτρια αναδεικνύεται η ομάδα ενός φίλου του καρναβαλιού από τη Θεσσαλονίκη, του Άλκη Στέα ο οποίος θα γίνει από την επόμενη χρονιά και για δεκαετίες ο παρουσιαστής του Καρναβαλιού στην τηλεόραση της ΕΡΤ.

        Το 1974 γίνεται μια ακόμη αλλαγή. Οι καρναβαλιστές αφήνουν τα αυτοκίνητά τους και παρελαύνουν πεζοί στους δρόμους της πόλης συνοδευόμενοι από τα καρναβαλικά άρματα. Ξεκινά έτσι από τότε η μεγάλη παρέλαση της Κυριακής η οποία εκτοξεύει πραγματικά το καρναβάλι στα ύψη και γεμίζει την Πάτρα εκείνες τις μέρες με χιλιάδες επισκέπτες.

        Κι ενώ το Πατρινό Καρναβάλι ξεκίνησε από ιδιωτική πρωτοβουλία τις τελευταίες δεκαετίες το μεγαλύτερο μέρος της διοργάνωσης το αναλαμβάνει ο Δήμος Πατρέων με τη Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Πάτρας (ΔΕΠΑΠ).  Η ΔΕΠΑΠ έχει υπ’ ευθύνη της το  καρναβαλικό εργαστήρι που διαθέτει ειδικό χώρο και μια ομάδα καταπληκτικών καλλιτεχνών οι οποίοι κατασκευάζουν τα μοναδικά άρματα του βασιλιά Καρνάβαλου και της συνοδείας του καθώς και άλλες κατασκευές που κοσμούν την πόλη στη διάρκεια της Αποκριάς. Το καρναβάλι ενίοτε λαμβάνει την οικονομική στήριξη του ΥΠΠΟ και άλλων φορέων.

        Η έναρξη του καρναβαλιού γίνεται στις 17 Ιανουαρίου κάθε χρόνο και για την έναρξη πληροφορεί τους δημότες της Πάτρας ο τελάλης του Πατρινού Καρναβαλιού, που είναι μια ειδική κατασκευή με τη μορφή μουσικού άρματος. Ο τελάλης γυρνά στους δρόμους της πόλης και προσκαλεί όλους τους πολίτες στην Τελετή Έναρξης που γίνεται το βράδυ στην πλατεία Γεωργίου. Εκεί κατά τη διάρκεια μιας φαντασμαγορικής γιορτής ο δήμαρχος Πατρέων βγαίνει στον εξώστη του Δημοτικού Θεάτρου «Απόλλων» και την έναρξη του Πατρινού Καρναβαλιού.

Το κυνήγι του Κρυμμένου Θησαυρού μετά από 45 χρόνια εξελίχτηκε και αυτό. Ξεκινά στις 18 Ιανουαρίου, κρατά εβδομάδες ολόκληρες και προβλέπει σκληρό ανταγωνισμό ανάμεσα στα πληρώματα που διαγωνίζονται σε πρωτότυπα κουίζ, στο θέατρο, την παντομίμα, την επιδεξιότητα και φυσικά στο χορό, ή ότι άλλο σκαρφιστεί η Καρναβαλική επιτροπή. Τα πληρώματα που παίρνουν μέρος συγκροτούνται ή από μόνιμες συντροφιές καρναβαλιστών ή από παρέες στα γυμνάσια και τα λύκεια της πόλης, συνάδελφους στη δουλειά ή γνωστούς στη γειτονιά.

       Το Κυνήγι έχει δύο φάσεις: τα παιχνίδια και τα θέματα!!!
Τα παιχνίδια περιλαμβάνουν ερωτήσεις από ιστορία, φιλολογία, μαθηματικά ή από πρακτικές γνώσεις, ασκήσεις πλοήγησης μέσα από κρυμμένα ενδεικτικά στοιχεία διασκορπισμένα σε ολόκληρη τη πόλη, καλλιτεχνικούς διαγωνισμούς ζωγραφικής, παντομίμας, θεατρικών στιγμιότυπων κι ότι άλλο βάλουν στο μυαλό τους οι διοργανωτές του παιχνιδιού.

Η δεύτερη φάση του κρυμμένου θησαυρού είναι τα θέματα.. Τα θέματα ορίζει ο δήμαρχος, η καρναβαλική επιτροπή, η ΔΕΠΑΠ, ο πρύτανης του πανεπιστημίου, ο καλλιτεχνικός διευθυντής, κλπ κλπ!!! Είναι θέματα που πρέπει να παραδοθούν εντός 2 ημερών!!!  Ως παράδειγμα σας παραθέτουμε ένα από τα θέματα της Ομάδας Κρυμμένου Θησαυρού του 2008: «Φέρτε, για το Σάββατο στις 13.00 δύο  Χιώτες. Προσοχή θα πρέπει να αποδεικνύεται η καταγωγή τους. Βαθμοί: 35. (Αν φέρετε έναν βαθμοί 25). Αν πάνω στην απόγνωση σας «πράξετε» καρναβαλικά…… βαθμοί 15».
            Οι επιδόσεις των πληρωμάτων στις διάφορες φάσεις του παιχνιδιού βαθμολογούνται κι έτσι αναδεικνύεται τελικά ο μεγάλος νικητής. Η θέση που θα καταλάβουν τα πληρώματα στο παιχνίδι του Κρυμμένου Θησαυρού προσδιορίζει και τη σειρά με την οποία θα παρελάσουν την επόμενη χρονιά και αυτό είναι το μόνο βραβείο που αποκομίζουν από το παιχνίδι.

        Αξίζει επίσης να πούμε ότι για τέταρτη χρονιά πραγματοποιείται και Διαδικτυακό Παιχνίδι Κρυμμένου Θησαυρού. Ο Διαδικτυακός Κρυμμένος Θησαυρός δημιουργήθηκε για να προσφέρει σε ανθρώπους που δεν μπορούν να επισκεφτούν την Πάτρα στην περίοδο του καρναβαλιού, όλα τα όμορφα και ανατρεπτικά στοιχεία του κλασικού παιχνιδιού.

        Σημαντικό κομμάτι επίσης και πανευρωπαϊκή αποκλειστικότητα του Πατρινού Καρναβαλιού αποτελεί το Καρναβάλι των Παιδιών που κορυφώνεται με την Μεγάλη Παρέλαση των Παιδιών κάθε Κυριακή του Ασώτου. Εκείνη την ημέρα χιλιάδες μικροί καρναβαλιστές παρελαύνουν στους κεντρικούς δρόμους της Πάτρας σε ομάδες ανάλογα με το νηπιαγωγείο, το σχολείο τους, το φροντιστήριό τους, τη σχολή χορού τους. Μαζορέτες και η νεανική μπάντα του Δήμου συνοδεύουν τα παιδιά. Το Καρναβάλι των Παιδιών μετά από 15 χρόνια πραγματοποίησής του, έχει γίνει το ίδιο επιτυχημένο με το Καρναβάλι των Μεγάλων. Ειδικά τραγούδια γράφονται γι αυτό, διεξάγονται ειδικοί διαγωνισμοί και παιχνίδια, ενώ το Καρναβαλικό Συνεργείο του Δήμου κατασκευάζει ειδικά άρματα εμπνευσμένα από παιδικά ή οικολογικά θέματα. Στην πλατεία Υψηλών Αλωνίων στήνεται η Καρναβαλούπολη όπου οι μικροί καρναβαλιστές μπορούν να παίξουν, να πάρουν μέρος σε διάφορες καρναβαλικές δραστηριότητες, να δουν θέατρο δρόμου κλπ.  

        Αρκετά καρναβαλικά γκρουπ διατηρούν γραφεία και λέσχες στη διάρκεια της καρναβαλικής περιόδου, πολλά διοργανώνουν πάρτι και χορούς ή και δημόσιες εκδηλώσεις σε δρόμους και πλατείες. Μερικά μετέχουν στη παρέλαση έχοντας κατασκευάσει και καρναβαλικό άρμα σχετικό με το θέμα της μεταμφίεσής τους. Ο αριθμός των μελών ενός γκρουπ κυμαίνεται από 50 άτομα έως 300, συχνά και περισσότερα. Στο φετινό καρναβάλι παίρνουν μέρος 222 γκρουπ.  Τα τελευταία χρόνια στα μέλη τους περιλαμβάνονται κι άτομα από άλλες πόλεις που θέλουν όχι απλά να παρακολουθήσουν το πατρινό καρναβάλι άλλα και να συμμετάσχουν στις εκδηλώσεις του.

Κατά τη διάρκεια του Καρναβαλιού πραγματοποιούνται 5 χοροί Μπουρμπουλιών. Πρόκειται για παραδοσιακό, αποκλειστικά Πατρινό, έθιμο. Είναι βραδινοί χοροί στους οποίους οι ντάμες προσέρχονται ελεύθερα, χωρίς εισιτήριο και χωρίς συνοδό αλλά με μαύρο φαρδύ και μακρύ ντόμινο και μάσκα ώστε να μην αναγνωρίζονται και έχουν την πρωτοβουλία στην εκλογή καβαλιέρου στο χορό.
Στα χρόνια που οι σχέσεις των δυο φύλλων ήταν υπό αυστηρή επιτήρηση το μπουρμπούλι ήταν μια ετήσια απόδραση και τόπος πραγματικών αλλά και φανταστικών ερωτικών περιπετειών. Τα Μπουρμπούλια γινόντουσαν μέχρι πέρυσι στο Δημοτικό Θέατρο «Απόλλων», αλλά λόγω του τελευταίου σεισμού φέτος γίνονται στο κτίριο του Παλαιού Αρσακείου.

        Το Σάββατο το βράδυ γίνεται η νυχτερινή ποδαράτη  παρέλαση. Λέγεται έτσι επειδή δεν συμμετέχουν άρματα αλλά μόνο οι ομάδες του κρυμμένου θησαυρού.
Η νύχτα, οι φωτισμοί, η γρήγορη ροή, τα χρώματα και το κέφι, οι φωτοβολίδες που ανάβουν οι καρναβαλιστές δίνουν ένα  φαντασμαγορικό θέαμα. Ο χορός, η μουσική, τα πάρτι που γίνονται αυτή τη νύχτα παντού σε όλη την πόλη σε σπίτια, σε μαγαζιά, σε στέκια, στους δρόμους, βάζουν φωτιά στη διασκέδαση.

        Και έρχεται η Κυριακή κατά την οποία πραγματοποιείται η μεγάλη παρέλαση, η κορυφαία εκδήλωση του Πατρινού Καρναβαλιού. Προηγούνται τα καρναβαλικά άρματα του Δήμου κι ακολουθούν χωρίς τελειωμό οι ομάδες του κρυμμένου θησαυρού. Παρά την ικανοποιητική ροή που επιτυγχάνεται η παρέλαση, λόγω του μεγάλου αριθμού των συμμετεχόντων ( 35-40.000 τα τελευταία χρόνια), διαρκεί αρκετές ώρες. Διασχίζει την πόλη, παρακολουθείται από δεκάδες χιλιάδες θεατές στα πεζοδρόμια, τα μπαλκόνια των σπιτιών και τις κερκίδες και μεταδίδεται τηλεοπτικά, όπως κι αυτή του Σαββάτου, από το εθνικό δίκτυο.

        Μετά το τέλος της παρέλασης όλος ο κόσμος μαζεύεται στο λιμάνι όπου και γίνεται η τελετή λήξης του Πατρινού Καρναβαλιού.  Το άρμα του Καρνάβαλου παραδίδεται στις φλόγες και χιλιάδες πυροτεχνήματα κατακλύζουν τον ουρανό. Ο Δήμαρχος Πατρέων κηρύσσει τη λήξη του Πατρινού Καρναβαλιού και όλη η πόλη παραδίδεται σε ξέφρενο γλέντι ως τις πρωινές ώρες της Καθαρής Δευτέρας, οπότε και οι Πατρινοί κατακλύζουν την πλαζ και τις εξοχές  της περιοχής για να γιορτάσουν τα κούλουμα.  

Πηγές: www.carnivalpatras.gr
Πολίτη Νίκου, "Το Καρναβάλι της Πάτρας", Αχαϊκές Εκδόσεις

Πατρινό Καρναβάλι για πάντα…..
Το Καρναβάλι της Ελλάδας!
Το Καρναβάλι που πρέπει να ζήσεις!