Οι κυψέλες του κ. Γιάννη, που τις χρησιμοποιήσαμε κ σαν καθίσματα, είναι όλες ζωγραφισμένες με χρώματα. «Τα ωραία χρώματα είναι θέμα γούστου. Μου αρέσει να ασχολούμαι και λίγο με τα εικαστικά. Είναι επιλογή δικιά μας. Άλλα διαλέγω εγώ, άλλα διαλέγουν οι κόρες μου. Οι μέλισσες δεν βλέπουν όλα τα χρώματα. Το λευκό δεν το βλέπουν. Για αυτό φοράμε λευκά, για να μην είμαστε τόσο πολύ στόχος. Αντίθετα αν πας με μαύρα ρούχα στις μέλισσες, ή αν για παράδειγμα φοράς άσπρα ρούχα με μαύρες κάλτσες και είναι και λίγο σηκωμένο το παντελόνι, θα σου επιτεθούν. Το έχω πάθει, για αυτό… Όταν ήμουν σαν και εσάς, πριν ξεκινήσω να ασχολούμαι επαγγελματικά, με είχε πάρει ο αδερφός μου στις μέλισσες, και μετά ήμουν μια εβδομάδα με τα πόδια κρεμασμένα. Γιατί φόραγα μαύρες κάλτσες. Καλό είναι όταν πηγαίνουμε να μην φοράμε έντονα χρώματα, κόκκινα, πράσινα. Δεν τα βλέπουν όλα τα χρώματα. Βλέπουν το σκούρο.»

Και πόσες μέλισσες έχει μια κυψέλη; «Μια κυψέλη έχει πέντε, δέκα, δεκαπέντε, πενήντα, εβδομήντα χιλιάδες μέλισσες. Μια κηρήθρα, ένα πλαίσιο, όταν είναι γεμάτο με μέλισσες από την μία πλευρά και από την άλλη, έχει περίπου δυόμιση χιλιάδες. Να κρέμονται οι μέλισσες επάνω. Αυτές οι κυψέλες που χρησιμοποιούμε εδώ έχουν δέκα κηρήθρες, αλλά είναι πως θα τις παραγγείλουμε. Οπότε μία κυψέλη αν είναι γεμάτη με γεμάτες κηρήθρες, θα πει ότι έχει είκοσι πέντε χιλιάδες.»

Οι Ασθένειες

Από τι ασθένειες κινδυνεύουν οι μέλισσες; «Μύκητες, ιοί, βακτήρια, μικρόβια τα πάντα. Ακάρεα. Από την αρχαιότητα είχαν εντοπιστεί κάποιες ασθένειες οι οποίες υπάρχουνε μέχρι σήμερα όπως είναι οι σηψιγονίες, όπου σαπίζει ο γόνος και οφείλεται σε κάποια βακτήρια. Όσα χρόνια είμαι εγώ μελισσοκόμος, το πιο σημαντικό πρόβλημα είναι ένα άκαρι, το Βαρρόα. Αυτό λοιπόν βεντουζάρει πάνω στις μέλισσες και τρώει από το αίμα τους και αναπτύσσεται μέσα στο γόνο. Είναι καταστροφή της μελισσοκομίας παγκοσμίως τα τελευταία τριάντα χρόνια.

Πρόσφατα, εμφανίστηκε ένα σκαθάρι που προήλθε από την Αφρική και δημιουργεί τεράστιες καταστροφές στις μέλισσες, δυστυχώς πριν από περίπου ένα χρόνο εντοπίστηκε και στην Νότια Ιταλία οπότε θα μας χτυπήσει την πόρτα όπου να ναι, και δεν είναι ότι μεταφέρεται μόνο με μέλισσες. Μεταφέρεται και με τα φρούτα, οπότε με τις εισαγωγές φρούτων, κάποια στιγμή θα έρθει και θα έχουμε μεγάλα προβλήματα.

Είναι και οι μύκητες που προκαλούν μυκητιάσεις και αφυδατώνεται ο γόνος, γίνεται σαν ασβέστης. Υπάρχουν πολλές ασθένειες, αντιβιοτικά που υπήρχαν παλιότερα, έχουν απαγορευτεί και δεν κυκλοφορούν στο εμπόριο και γίνεται μια προσπάθεια που έχει και αποτελέσματα, με βιολογικές πλέον μεθόδους κυρίως με αιθέρια έλαια, τη θυμόλη και κάποια οξέα. Θέλει όμως πάρα πολλή προσοχή στη χρήση για να μη πάθουμε εγκαύματα. Πάντως αυτές οι ουσίες δεν αφήνουν κατάλοιπα στα μέλια, είναι στοιχεία φυσικά και δεν υπάρχει πρόβλημα με τη χρήση τους.»

Στα Κύθηρα

Και η παραγωγή; «Υπολογίζουμε την παραγωγή μελιού ανά κυψέλη. Δηλαδή μπορεί να τύχει μια κυψέλη να κάνει 20 κιλά και δέκα άλλες να μην κάνουν καθόλου, και άλλες δύο να κάνουν 5 κιλά. Υπολογίζουμε λοιπόν πάντοτε στο τέλος του χρόνου το μέλι που κάναμε δια τον αριθμό των κυψελών. Τα παλαιότερα χρόνια, όταν ξεκίνησα εγώ την μελισσοκομία, ο μέσος όρος ήταν 10 με 12 κιλά ανά κυψέλη. Έτυχε τα πολύ παλιά χρόνια από κυψέλη να πάρω εκατό κιλά. Αυτό δυστυχώς έτυχε μόνο μία φορά. Τα τελευταία χρόνια, την τελευταία δεκαετία έχει πέσει κάτω από πέντε. Και φέτος ήταν πολύ κάτω από πέντε.

Το αποδίδω σε δύο παράγοντες. Ο ένας είναι η έλλειψη καλλιέργειας της γης, γιατί πέρα από το θυμάρι, που κυνηγάμε την ανθοφορία, πρέπει να υπάρχουν και άλλες ανθοφορίες για να συντηρηθεί και να αναπτυχθεί το μελίσσι. Τις μέλισσες τις τροφοδοτούμε συνήθως με ζαχαρόνερο, υπάρχει και ένα ζυμάρι που φτιάχνουμε πάλι με ζάχαρη, ή ακόμα, τώρα τελευταία έχουν φτιαχτεί κάποια υγρά που είναι πάντως και αυτά βασισμένα στην ζάχαρη. Αλλά όσο και να τροφοδοτήσουμε τις μέλισσες, γιατί τις τροφοδοτούμε για να συντηρηθούν τώρα το χειμώνα, σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να αντικαταστήσουμε την φυσική τους τροφή, με αποτέλεσμα τα μελίσσια να είναι αδύναμα. Για να το πω γρήγορα, μια μέλισσα ζει 30 με 35 μέρες και μιας και γίνεται συλλέκτρια μόνο προς το τέλος της ζωής της, αν μειωθεί η ζωή της έστω και μία ημέρα, στο τέλος έχουμε μια τεράστια διαφορά στη παραγωγή.

Ο δεύτερος λόγος, ο σημαντικότερος, είναι η αλλαγή της φυλής. Κάποτε είχαμε εδώ την Apis Adami, τη μέλισσα που υπήρχε και στην Κρήτη. Μια πιο ζωηρή μέλισσα αλλά πιο επιθετική, πολύ πιο επιθετική. Ντυνόμασταν στο σπίτι σαν αστακοί αλλά και πάλι τρώγαμε καθημερινά 50 τσιμπήματα για να πάμε στις μέλισσες και τώρα πηγαίνουμε στις μέλισσες με το σορτσάκι… Υπάρχει μεγάλη διαφορά. Την δεκαετία του 80, με μια ασθένεια που εξόντωσε τα περισσότερα μελίσσια, αναγκαστήκαμε να αγοράσουμε μέλισσες από τη μακεδονική φυλή, πιο ανθεκτικές στα ακάρεα. Ελληνική πάλι φυλή, αλλά αυτές είναι μέλισσες που είναι μαθημένες σε πιο δυνατές ανθοφορίες, σε άλλο κλίμα, εμάς είναι πιο ξηροθερμικές οι συνθήκες… Εκεί το αποδίδω εγώ.»

Ο μελισσοκομικός συνεταιρισμός των Κυθήρων, πρωτεργάτης του οποίου ήταν ο κ. Πρωτοψάλτης, έχει σήμερα καμιά τριανταριά άτομα. «Γενικά το νησί έχει κάπου εξήντα μελισσοκόμους και γύρω στις 6000 με 7000 κυψέλες καταγεγραμμένες. Κάθε μελισσοκόμος μπορεί να έχει όσες κυψέλες θέλει. Είναι υποχρεωμένος όμως, έστω και δέκα μέλισσες να τις δηλώνει και να βγάζει το λεγόμενο μελισσοκομικό βιβλιάριο που είναι η ταυτότητά μας (όπως είναι η αστυνομική ταυτότητα έχουμε μία ταυτότητα με τα στοιχεία μας και τον κωδικό μας που δείχνει ότι είμαστε μελισσοκόμοι). Σε όλες τις κυψέλες είναι χαραγμένος ένας αριθμός. Είναι υποχρεωτικό να υπάρχει πάνω στις κυψέλες η σφραγίδα με ανάγλυφο. Πυροσφραγίδα. Όχι να αλλάζει. Για να μπορούν να έρχονται να κάνουν τον έλεγχο όποτε θέλουνε. Και γίνονται έλεγχοι αρκετοί.»

Ένα άλλο θέμα που άπτεται της μελισσοκομίας είναι το Marchalina Hellenica, ένα μελιτογόνο έντομο που υπάρχει στην Μεσόγειο χιλιάδες χρόνια και αναπτύσσεται στα ώριμα πεύκα. Συχνά οι μελισσοκόμοι κατηγορούνται ότι το εισάγουν σε μια περιοχή για να εμπλουτίσουν την παραγωγή του μελιού. Άραγε στα Κύθηρα τι συμβαίνει; «Τα Κύθηρα δεν είχαν τόσα πολλά πεύκα. Την δεκαετία του 60 έγινε εκτεταμένη δεντροφύτευση με πεύκα, φυσικό επόμενο ήταν από την ώρα που έγινε τα δέντρα ενηλικιώθηκαν, δηλ. πάνω από 25 έτη, να αρχίσει να αναπτύσσεται το μαρχαλίνα το οποίο μπορεί να ήρθε με τις μεταφορές. Εμείς δε το θέλαμε, δεν μα εξυπηρετεί. Το πευκόμελο αντιπροσωπεύει το 65% της ελληνικής παραγωγής άρα θα ήταν κουτό να το παράγουμε, ενώ μπορούμε να παράγουμε αυτό που αντιπροσωπεύει το 10% της παραγωγής.»

Η Οικονομία

«Στα Κύθηρα είναι λίγο δύσκολο να ζήσει κάποιος μόνο από το μέλι, διότι είναι οι συνθήκες τέτοιες που οι παραγωγές είναι πολύ μικρές. Υπάρχουν χρονιές που δεν έχουμε κάνει καθόλου μέλι ή πολύ λίγο με αρκετά έξοδα. Και τώρα αλλά και από πολύ παλιότερα, από όταν μιλάμε για παραδοσιακή μελισσοκομία, οι άνθρωποι είχαν και μέλισσες και άλλα πράγματα να ασχοληθούν. Μόνο με μέλισσες δεν γίνεται. Είπαμε, πρέπει να το έχεις και μεράκι…

Τα ελληνικά μέλια είναι τα καλύτερα μέλια στον κόσμο. Γιατί η ποικιλία της χλωρίδας είναι τεράστια στην Ελλάδα. Δεν υπάρχουν μονοκαλλιέργειες που υπάρχουν αλλού που όσο πιάνει το μάτι σου είναι μία καλλιέργεια οπότε και το μέλι είναι μονοκαλλιέργειας. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία χλωρίδας και άρα και μεγάλη ποικιλία μελιών, εξαιρετικά μέλια. Αν λοιπόν με ρωτήσετε ποιο μέλι είναι το καλύτερο θα απαντήσω πως το καλύτερο μέλι είναι αυτό που φτιάχνουν οι μέλισσες. Οι μέλισσες φτιάχνουν το καλύτερο για αυτές. Παίρνουν, μαγειρεύουν, φτιάχνουν το καλύτερο. Από εκεί και πέρα το νοστιμότερο είναι αυτό που σου αρέσει. Εσένα σου αρέσει το θυμαρίσιο. Σε έναν άλλο αρέσει το πευκόμελο. Έχει αποδειχτεί από πειράματα ότι ο καθένας ελκύεται από το μέλι του τόπου του. Ο καθένας διαλέγει αυτό που έχει συνηθίσει.

Στα Κύθηρα το μέλι κοστίζει 22.5 ευρώ το κιλό. Αλλού είναι πολύ πιο φτηνό… ?Γενικά το ελληνικό μέλι πουλιέται σε χαμηλές τιμές. Σύμφωνα με την αξία του είναι χαμηλή η τιμή του. Αυτό γίνεται γιατί είναι λάθος η πολιτική που ακολουθούνε και οι μελισσοκόμοι και οι συνεταιρισμοί τους. Εγώ είμαι πάντα της άποψης ότι όταν θέλω να πουλήσω το μέλι λέω τόσο κοστίζει και δε ρωτάω πόσο μου δίνεις. Δυστυχώς λοιπόν στην υπόλοιπη Ελλάδα γίνεται το αντίθετο, επειδή οι παραγωγοί αισθάνονται πάρα πολύ τη πίεση του εισαγόμενου. Για παράδειγμα στην Κρήτη, η οποία παράγει ένα εξαιρετικό μέλι, το περισσότερο μέλι που θα βρεις στα τουριστικά σημεία δεν είναι Κρητικό και είναι εισαγόμενο. Και το καλό το Κρητικό μέλι να μη μπορείς να να το βρεις και ο καλός ο παραγωγός να το έχει στην αποθήκη του απούλητο με αποτέλεσμα να το δίνει σε χαμηλές τιμές.

Μπορεί να νομίζετε ότι το μέλι είναι ακριβό. Έχετε υπολογίσει πόσα λεφτά τον χρόνο δίνει ένα σπίτι για κόκα κόλα; Για τσιγάρα; Για πολλά άχρηστα πράγματα; Το μέλι δεν είναι ακριβό και κάθε σπίτι θα μπορούσε να αγοράσει ένα δύο βάζα μέλι όταν λέει ότι θέλω για τα παιδιά μου. Και δεν είναι υποχρεωτικό να πάρει κάποιος ένα μέλι που κάνει 22.5 ευρώ, υπάρχουν και μέλια πολύ καλά με 5 και με 10 ευρώ. Και μπορείς να κρίνεις και να πεις ότι θέλω για αυτή τη δουλειά να πάρω αυτό το μέλι για εκείνη να πάρω το άλλο.

Είμαι τριάντα χρόνια επαγγελματίας μελισσοκόμος με αριθμό κυψελών πάντα πάνω από τριακόσιες πενήντα, έφτασα και 550. Δουλεύουμε όλη η οικογένεια, εγώ, η γυναίκα μου και οι κόρες μου τώρα που έχουν μεγαλώσει και δεν έχουμε πλουτίσει από τις μέλισσες. Για να συντηρούμαστε όλα αυτά τα χρόνια κάναμε και άλλες δουλειές. Η γυναίκα μου δουλεύει ως υπάλληλος, οι κόρες μου το καλοκαίρι στην ταβέρνα για να μπορέσουμε να συντηρηθούμε. Δε πλουτίσαμε από τις μέλισσες. Αλλά και πάλι, πρέπει πρώτα να το έχεις μεράκι…»