Το Σάββατο 6 Φεβρουαρίου συναντήσαμε τη Σοφία στον χώρο της φιλαρμονικής του Ποταμού για να φτιάξουμε σαπούνι. Η Σοφία δεν είναι από τα Κύθηρα, ήρθε πριν κάποια χρόνια και ερωτεύτηκε… Έστησε λοιπόν ένα μαγαζί στον Ποταμό όπου πουλάει χειροποίητα τοπικά προϊόντα από λάδι, βότανα, κερί κλπ. Ανάμεσα σε αυτά, βρίσκουμε και σαπούνια, που φτιάχνει μόνη της από λάδι και συνδυασμούς βοτάνων και αιθέριων ελαίων.
«Οι πρώτες καταγραφές για το σαπούνι χρονολογούνται στα 2800 π.Χ. στην Βαβυλώνα», μας λέει η Σοφία. «Το σαπούνι στα αρχαία ελληνικά ονομαζόταν «σάπων», ενώ οι πρώτες αναφορές σε σαπωνοειδή υλικά στον Ελλαδικό χώρο προέρχονται από τη Λέσβο. Μυθολογικά, η σαπωνοποίηση αποδίδεται στην Σαπφώ, από το όνομα της οποίας προέκυψε και ο όρος. Πιστεύεται ότι οι καθαριστικές ιδιότητες του σαπουνιού ανακαλύφθηκαν όταν γυναίκες που έπλεναν τα ρούχα τους στο ποτάμι παρατήρησαν πως μετά από θυσίες ζώων τα ρούχα καθαρίζονταν καλύτερα :-). Οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν θυσίες ζώων, τα οποία έπειτα αποτέφρωναν. Η στάχτη έφευγε στο νερό και μαζί της το κιτρινωπό μείγμα που σήμερα λέμε αλισίβα. Αρχικά για την παρασκευή του σαπουνιού χρησιμοποιούνταν φυτικά και ζωικά προϊόντα, στην συνέχεια όμως οι αρχαίοι Έλληνες παρατήρησαν πως τα φυτικά ήταν πιο αποδοτικά. Κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα, σχηματιστήκαν μεγάλες συντεχνίες σαπωνοποιίας στην Ιταλία, στην Ισπανία αλλά και στην Αγγλία, ενώ αργότερα, την περίοδο της Αναγέννησης, οι συντεχνίες επεκτάθηκαν και σε άλλες χώρες της Ευρώπης.»
Τα Συστατικά
«Στην ουσία, το σαπούνι είναι άλας λιπαρού οξέως, κορεσμένου ή ακόρεστου, αποτελούμενο από 8 τουλάχιστον άτομα άνθρακα, που παρασκευάζουμε με μια χημική αντίδραση που ονομάζεται σαπωνοποίηση. Η βασική πρώτη ύλη για τη διαδικασία της σαπωνοποίησης είναι είτε το ελαιόλαδο, είτε η γλυκερίνη. Η γλυκερίνη στην αγορά συναντάται σε αγνή φυτική μορφή, αλλά συνήθω
ς βρίσκουμε τη βιομηχανοποιημένη της μορφή, που είναι αμφιβόλου ποιότητας. Εμείς θα φτιάξουμε σαπούνι από ελαιόλαδο, του οποίου οι ευεργετικές ιδιότητες για τον οργανισμό και το δέρμα είναι εξαιρετικές. Εξάλλου έτσι το έφτιαχναν και παραδοσιακά, με ελαιόλαδο. Το παράξενο είναι ότι όσο πιο ποιοτικό είναι το ελαιόλαδο, π.χ. έξτρα παρθένο, τόσο χαμηλότερο ποιοτικά θα είναι το σαπούνι, γι’ αυτό και οι παλιοί χρησιμοποιούσαν τα πατόλαδα, που εμπεριείχαν υψηλή συγκέντρωση οξέων.»
«Το άλλο απαραίτητο συστατικό είναι η καυστική σόδα ή καυστικό νάτριο (NaOH). Για σαμπουάν και υγρό κρεμοσάπουνο χρησιμοποιούμε ποτάσα, ή αλλιώς καυστικό κάλιο (KOH), ενώ στο στερεό σαπούνι χρησιμοποιούμε καυστικό νάτριο. Το καθαρό υδροξείδιο του νατρίου διατίθεται στο εμπόριο σε κρυσταλλική μορφή. Πρέπει λοιπόν να το διαλύσουμε με προσοχή και υπομονή σε νερό. Εμείς θα χρησιμοποιήσουμε νερό από τις πηγές του νησιού μας. Η διάλυση είναι ισχυρά εξώθερμη, απελευθερώνει δηλαδή μεγάλη ποσότητα θερμότητας.» 
Έτσι τα παιδιά φόρεσαν μάσκες, γάντια και ποδιές και ανακάτεψαν τη σόδα με το νερό για πολλή ώρα, μέχρι να κατέβει η θερμοκρασία του διαλύματος γύρω στους 30oC.
Στη συνταγή της η Σοφία βάζει 1150g λάδι και 150g NaOH, διαλυμένο σε 360g νερό. «Για να φτιάξουμε το σαπούνι, προσθέτουμε μέσα στο λάδι το υδατικό διάλυμα σόδας, αλλά να προσέξουμε να έχουν περίπου την ίδια θερμοκρασία. Ξεκινάει έτσι μια χημική αντίδραση, της οποίο το προϊόν, το σαπούνι, θεωρείται ότι αδρανοποιείται, σταματάει η αντίδραση, μετά από 6 με 8 εβδομάδες. Για αυτό και το σαπούνι πρέπει να μείνει 1.5 με 2 μήνες σε δροσερό και σκιερό μέρος ώστε να «εξατμιστεί εντελώς η σόδα», να τελειώσει η αντίδραση, προκειμένου να έχουμε ένα ακίνδυνο για χρήση προϊόν. Για να ελέγξουμε το τελικό αποτέλεσμα πρέπει να μετρήσουμε το pH του σαπουνιού. Το pH παίρνει τιμές από 0 ως 14. Τιμές μικρότερες του 6.5 θεωρούνται όξινες, ενώ μεγαλύτερες του 7.5 αλκαλικές. Το επιθυμητό pΗ για το σαπούνι είναι το ουδέτερο δηλαδή κοντά στο 7.»
Τα Βότανα
Αλλά δεν μείναμε εκεί, για τα σαπούνια που φτιάξαμε με τη Σοφία προσθέσαμε στο ελαιόλαδο βαλσαμόλαδο, καθώς και λάδι και αιθέριο έλαιο λεβάντας. Ανακατέψαμε το ρευστό σαπούνι μέχρι να αρχίσει να πήζει και «να αφήνει ίχνος» η κουτάλα μας στην επιφάνειά του.
«Ακόμα ένα βασικό συστατικό είναι τα βότανα. Αναλόγως με το σαπούνι που θέλουμε να αποδώσουμε, χρησιμοποιούμε και το αντίστοιχο βότανο με τις ζητούμενες κάθε φορά ευεργετικές ιδιότητες. Η λεβάντα είναι ένα πολύ ισχυρό βότανο το οποίο βοηθάει στις δερματικές παθήσεις, έχει αντισηπτικές ιδιότητες, είναι κατάλληλο για την επούλωση πληγών και την θεραπεία της ακμής. Επίσης, βοηθάει στην καταπολέμηση του στρες», μας ενημέρωσε η Σοφία. «Τα βασικότερα και ισχυρότερα σε δράση βότανα που βρίσκουμε στα Κύθηρα είναι το βάλσαμο, το χαμομήλι, η καλέντουλα και η μολόχα . Το χαμομήλι χρησιμοποιείται κυρίως για μωρά και ευαίσθητες επιδερμίδες, η καλέντουλα για λιπαρές και ώριμες επιδερμίδες, η μολόχα για δερματικές παθήσεις, ενώ το βαλσαμόλαδο έχει πιο ευρεία χρήση, για αυτό και διαλέξαμε να το χρησιμοποιήσουμε.»
«Μπορούμε να παρασκευάσουμε έλαιο βοτάνων με την ακόλουθη διαδικασία: αφού συλλέξουμε το εκάστοτε βότανο, το πλένουμε, το αφήνουμε να στεγνώσει και τέλος, τα εμποτίζουμε στο ελαιόλαδό μας με αναλογία 1 προς 5 για τουλάχιστον 4 εβδομάδες. Το μοναδικό λάδι που θέλει μεγαλύτερη έκθεση στο φως είναι το βαλσαμόλαδο, το λαδάκι που παίρνουμε από το θαυματουργό βάλσαμο ή αλλιώς σπαθόχορτο. Λένε ότι πήρε αυτό το όνομα διότι οι αρχαίοι Σπαρτιάτες το χρησιμοποιούσαν για να επουλώσουν τις πληγές τους από τα σπαθιά των αντιπάλων.» Στη συνταγή της η Σοφία βάζει 1150g ελαιόλαδο και 150g NaOH, διαλυμένο σε 360g νερό. Για το λάδι χρησιμοποιήσαμε από 500g ελαίολαδο και βαλσαμόλαδο και 150g έλαιο λεβάντας.
Πολύ σημαντικά είναι και τα αιθέρια έλαια, τα οποία και αυτά με τη σειρά τους προσδίδουν στο προϊόν θεραπευτικές και αρωματικές ιδιότητες. Εμείς προσθέσαμε στο τέλος, αφού έπηξε το σαπούνι, 5ml αιθέριο έλαιο λεβάντας και ανακατέψαμε καλά να ενσωματωθεί.
Αφού τελειώσαμε, αδειάσαμε το μείγμα μας σε φόρμες και το στολίσαμε με αποξηραμένη λεβάντα. Τα σκεύη που χρησιμοποιήσαμε πλύθηκαν με ξύδι και μετά με νερό. Όπως μας είπε η Σοφία, τα σκεύη αυτά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τίποτα άλλο πλέον, εξαιτίας της σόδας που είναι καυστική.
Τα σαπουνάκια μας είναι έτοιμα και μοσχομυρίζουν. Τα κόψαμε 4 μέρες μετά και περιμένουμε τώρα πως και πως να τα χρησιμοποιήσουμε! Ελπίζουμε να ξαναδούμε σύντομα τη Σοφία και να φτιάξουμε και κηραλοιφή. Την ευχαριστούμε πολύ!