|
ΛΙΓΟ μετά την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου το Γενικό Επιτελείο Στρατού
με ανακοινώσεις του ζητούσε φωτογράφους και κινηματογραφιστές για εθελοντική
κατάταξη για το μέτωπο.
Μέσα στο γενικό κλίμα ενθουσιασμού που επικρατούσε τότε, πολλοί ήταν αυτοί
που ανταποκρίθηκαν άμεσα. Ανάμεσά τους και ο Σμυρνιός ζωγράφος Γιώργος
Προκοπίου, που είχε έρθει πρόσφυγας μετά το 1922. Ενώ ορισμένοι πολιτικοί
και μεγαλοαστοί «θυμήθηκαν ότι έπρεπε να στείλουν τα παιδιά τους στο
εξωτερικό για σπουδές», για να αποφύγουν τη στράτευση, ο Προκοπίου, σε
προχωρημένη πια ηλικία και πάσχοντας από άσθμα και βρογχίτιδα, επιδιώκει με
κάθε τρόπο να πάει στο Μέτωπο. Μετά την αρχική
απόρριψη της αίτησής του δεν το βάζει κάτω. Χρησιμοποιεί διάφορα μέσα και
φτάνει μέχρι τον Μεταξά για να του δοθεί η άδεια. Και τελικά το πετυχαίνει.
Στο μέτωπο ο Προκοπίου τράβηξε έναν ικανό αριθμό φωτογραφιών, που θα
αποτελούσαν τη βάση για αντίστοιχους ζωγραφικούς πίνακές του. Θα πεθάνει
τελικά στα παγωμένα βουνά της Βόρειας Ηπείρου, στις 20 Δεκεμβρίου 1940, ενώ
ζωγράφιζε εκ του φυσικού το χιονισμένο Αργυρόκαστρο.
Αίτηση για να πάει στο μέτωπο έκανε και η Βούλα Παπαϊωάννου, αλλά
απορρίφθηκε. Hταν ακόμα πολύ νωρίς για τις γυναίκες. Mόνη εξαίρεση αποτελεί
η Mαρία Xρουσάκη, που βρέθηκε όμως στο Aλβανικό Mέτωπο ως εθελόντρια του
Eρυθρού Σταυρού στα κινητά χειρουργεία του Yγειονομικού,
συνδυάζοντας έτσι
την ιδιότητα της αδελφής νοσοκόμου με εκείνη της φωτογράφου.
Από τους πρώτους που προσήλθαν ήταν
και ο Λάζαρος Ακερμανίδης από τον Εύξεινο Πόντο. Είχε έρθει πρόσφυγας
το 1932 και εργαζόταν σαν φωτορεπόρτερ. Στον Εύξεινο Πόντο ήταν χειμερινός κολυμβητής και συνηθισμένος στις κακουχίες. Λίγο πριν
καταταγεί και ενώ βρισκόταν στην Κατερίνη, πήγε στο εργαστήρι του αδελφού
του, που ήταν γουναράς και του ζήτησε να του φτιάξει ένα καπέλο που να
σκεπάζει τα αυτιά του «γιατί μόνον αυτά κρύωναν». Ο Ακερμανίδης παρέμεινε στο μέτωπο σε όλη τη διάρκεια του βαρύτατου χειμώνα
του 1940-1941, σε αντίθεση με όλους σχεδόν τους υπόλοιπους
φωτογράφους και κινηματογραφιστές που πήγαιναν περιοδικά και για
σύντομα διαστήματα. Τράβηξε περισσότερες από 2.500 φωτογραφίες, οι οποίες
χάθηκαν μετά τον θάνατό του το 1947. Εντοπίστηκαν το 1993 από τον γράφοντα
στην Κατερίνη και 200 από αυτές παρουσιάστηκαν σε έκθεση στην Αθήνα, τον
Οκτώβριο του ίδιου χρόνου. Το έργο του μπορεί να θεωρηθεί σημαντικό γιατί
δεν αρκέστηκε μόνο στη λήψη στημένων φωτογραφιών αλλά φωτογράφησε και κάτω
από πραγματικές συνθήκες. Εκείνο επίσης που διαφοροποιεί τη δουλειά του από
πολλούς άλλους είναι η καταγραφή της σκληρής καθημερινής ζωής του Eλληνα
φαντάρου στο μέτωπο.
Ορισμένοι από τους κινηματογραφιστές και τους φωτογράφους με την κατάταξή
τους στο στρατό έπαιρναν το βαθμό του έφεδρου ανθυπολοχαγού και υπάγονταν
στη ΓΥΣ (Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού). Όλες οι φωτογραφίες και οι ταινίες
τους έπρεπε πρώτα να περάσουν από αυστηρότατη λογοκρισία. Αυτός είναι ο
λόγος που πολλές φωτογραφίες που έδειχναν τις πραγματικές συνθήκες που
επικρατούσαν στο μέτωπο δεν επιτράπηκε να δημοσιευτούν. Το καθεστώς κάτω από
το οποίο λειτουργούσαν ήταν περίπου όμοιο με αυτό του γερμανικού στρατού: οι
φωτογράφοι έδιναν τις φωτογραφίες τους για λογοκρισία, ορισμένες από τις
οποίες κρατούσε ο στρατός, ενώ είχαν και αυτοί το δικαίωμα να τις
διοχετεύσουν στις εφημερίδες και τα περιοδικά με τα οποία συνεργάζονταν.
Άλλοι φωτογράφοι που βρέθηκαν στο μέτωπο ήταν ο Βασίλης Τσακιράκης («ο
φωτογράφος της Αλβανίας» όπως τον αποκαλούσαν οι συνάδελφοί του), ο Τάκης
Φλώρος, ο Ιωάννης Νισυρίου, ο Κυριάκος Κουρμπέτης, ο Δημήτρης Φωτεινόπουλος,
ο Τάκης Τριανταφύλλου (ο οποίος τράβηξε 2.000 αρνητικά που πιθανό να
βρίσκονται μαζί με το αρχείο του Κυριάκου Κουρμπέτη), ο Τάσος Μελετόπουλος,
ο Σπύρος Τράνακας και άλλοι. Για σύντομο χρονικό διάστημα, προφανώς λόγω της
ηλικίας του, βρέθηκε εκεί και ο Δημήτρης Γιάγκογλου. Ορισμένα αρνητικά του
που προφανώς δεν πέρασαν από τη λογοκρισία δείχνουν νεκρούς στρατιώτες, το
πιθανότερο Ιταλούς. Τέλος οι τρεις αδελφοί Μεγαλοκονόμου (Κωνσταντίνος,
Μανόλης και Χαράλαμπος) πήγαν σαν φωτογράφοι και κινηματογραφιστές για τα
«Επίκαιρα» τα λεγόμενα «Ζουρνάλ».
Ανάμεσα στους κινηματογραφιστές ήταν οι Δημητροκάλης, Ράφας, Μαλαβίτης, Γ.
Παπαδούκας, Πρόδρομος Μεραβίδης και Σπύρος Κοκόλης.
Ο τελευταίος μαζί με τον Πρόδρομο Μεραβίτη αποτελούσαν
κινηματογραφική ομάδα που ακολουθούσε τη γρήγορη προέλαση του στρατού προς
τα στενά της Κλεισούρας. Όταν έφτασαν εκεί διαπίστωσαν πως οι Ιταλοί τα
είχαν εγκαταλείψει. Ταυτόχρονα είχαν προηγηθεί από την ελληνική
εμπροσθοφυλακή. Επειδή βιάζονταν να στείλουν την ταινία, γύρισαν ορισμένες
σκηνές με τον Κοκόλη στο πρώτο πλάνο να κάνει έφοδο με φόντο τα στενά.
Η
περίοδος του ελληνοϊταλικού πολέμου δεν έχει μέχρι σήμερα αναλυθεί σε βάθος
σε σχέση με τη φωτογραφική και κινηματογραφική ιστορία. Το αφιέρωμα της
Καθημερινής για τη δράση του Ντίμη Χαρισιάδη αποτελεί ένα θετικό βήμα προς
την κατεύθυνση αυτή.
Άλκης Ξανθάκης,
ESFIAP - Ιστορ. Φωτογρ. - Διευθ. Σχολής ΑΚΤΟ) |
