ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ
Γράφει ο Γιώργος Ιωαννίδης

Τα Κάλαντα είναι άσματα που καλούν τους πολίτες να πανηγυρίσουν την ξεχωριστή ημέρα που ξημερώνει και υπενθυμίζουν στους πιστούς το βαθύτερο νόημα της εορτής. Ήδη από την Βυζαντινή εποχή την παραμονή κάθε μεγάλης γιορτής νέοι περιφέρονταν στις οδούς ψάλλοντας σχετικούς ύμνους – πολλές φορές αυτοσχέδιους. Ήταν τα περίφημα «άσματα Αγερμού». Γνωστά είναι τα άσματα του Λαζάρου, των Βαΐων, της Μεγάλης Πέμπτης, της Ανάστασης και αργότερα του Δωδεκαημέρου ( Χριστούγεννα – Αγίου Βασιλείου – Φώτων).        

Οι Λόγιοι στο Βυζάντιο – διδάσκαλοι και μορφωμένοι κληρικοί – κατά καιρούς έγραψαν ωραιότατους στίχους με δογματικό περιεχόμενο, που ενσωματώθηκαν στα  «άσματα Αγερμού» και  ακούγονταν μέχρι το 1922 στην Προποντίδα, στα Κοτύωρα του Πόντου, στην Καππαδοκία και στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας. (Σήμερα οι πολιτιστικοί σύλλογοι τα παραδίδουν στα μέλη τους).  Λόγιοι κληρικοί επίσης ήταν εκείνοι που προσπάθησαν να ενσωματώσουν στο έθιμο αυτό στοιχεία από τις εορτές του Διονύσου και του Δία. Έτσι, έβαλαν τους νέους να  περιφέρουν κατά την Μεγάλη Πέμπτη ξύλινο σταυρό – ακριβώς όπως οι αρχαίοι περιέφεραν το κώδιον τον μήνα Μαιμακτηριώνα ή το ξόανο της Αθηνάς στα Παναθήναια. Κατά την διάρκεια του Δωδεκαημέρου σε παράλια και νησιωτικά χωριά περιέφεραν χάρτινο ομοίωμα καραβιού, όπως έκαναν οι Αρχαίοι Έλληνες στα Ανθεστήρια (αναπαράσταση της εισόδου του Διονύσου στην πόλη). Το έθιμο αυτό του στολισμένου καραβιού διατηρείται σε πολλά ελληνικά νησιά.           

Δεν είναι γνωστό, πότε το «άσμα Αγερμού» του Δωδεκαημέρου επικράτησε να ονομάζεται Κάλαντα. Ως γνωστό «Καλένδες» («Calendae») στην αρχαία Ρώμη ήταν γιορτές για την αρχή κάθε σεληνιακού μήνα: Ένας Ιερωμένος (ποντίφικας)  ανέβαινε στην «Curia Calabra» – στον λόφο Καπιτώλιο κοντά στις όχθες του Τίβερη – και εκφωνούσε την «calatio» (υπενθύμιζε στους πολίτες σε πόσες μέρες θα έχουμε πανσέληνο).  Μετά την μεταρρύθμιση του 152 πΧ  οι Καλένδες του Ιανουαρίου  απέκτησαν ιδιαίτερη λαμπρότητα αφού εκείνη την ημέρα ανελάμβανε τα καθήκοντά του ο Ύπατος, γινόταν απολογισμός της χρονιάς και άρχιζε το νέο οικονομικό έτος. Ίσως λοιπόν από εκεί να προέρχεται η ονομασία κάλαντα μια και τα άσματα του Δωδεκαημέρου αναγγέλλουν – όχι πια .την ερχόμενη Πανσέληνο – αλλά τον ερχόμενο «Ήλιο της Δικαιοσύνης» - το Χριστό.

  ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ
 

«Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου
Για βγάτε, διέτε, μάθετε πως ο Χριστός γεννιέται
Γεννιέται κι ανατρέφεται στο μέλι και στο γάλα
Το μέλι τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες
Και το μελισσοβότανο το λούζονται οι κυράδες
Κυρά καμαροτράχηλη κυρά γαϊτανοφρύδα
Κυρά μου όταν στολίζεσαι και πας στην εκκλησιά σου
Κάνεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάλη
Και τον καθάριο Αυγερινό τον κάνεις δαχτυλίδι
Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε
Μόνο σας αγαπούσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε
Δώστε μας και τον κόκορα, δώστε μας και την κότα
Δώστε μας και πεντ’ έξι αυγά να πάμε σ’ άλλη πόρτα
Εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραΐσει
Κι ο νοικοκύρης του σπιτιού πολλούς χρόνους να ζήσει.»

ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΤΑ  ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Ο ανώνυμος ποιητής, προτρέπει τους πολίτες να γιορτάσουν με τον γνωστό Ελληνικό τρόπο τα Χριστούγεννα : «Βγάτε,  διέτε,  μάθετε πως ο Χριστός γεννιέται» Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ο Έλληνας γιορτάζει στην «αγορά», στην πλατεία, στην ύπαιθρο. Η εορτή σχεδόν ταυτίζεται με έξοδο, επίσκεψη, χορό στην πλατεία του χωριού. Συνήθως η γιορτή είναι τριήμερη : Μια μέρα ξεφάντωμα,  μια μέρα αφιερωμένη στον Θεό και μια μέρα αφιερωμένη στην οικογένεια.

Με τα Χριστούγεννα, οι Αρκάδες τσοπάνηδες περιμένουν και τα «πρωτούγεννα» –τις  πρώτες γέννες στα γιδοπρόβατα.  Το «γάλα» των προβάτων και το «μέλι» (βασικούς οικονομικούς πόρους των Αρκάδων) το τιμά και το νεογέννητο Θείο Βρέφος το οποίο «ανατρέφεται με μέλι και με γάλα». 

Από τα Κάλαντα δεν θα έλειπε ποτέ η καθημερινή ζωή.  Ένας κόκορας και πέντε – έξη αυγά – ιδιαίτερα για τους Αρκάδες – εκτός από ένα καλό γεύμα, αποτελούσαν και οικονομικό κεφάλαιο : Μπορούσαν δίνοντας λίγα αυγά στον μπακάλη, να αγοράσουν τετράδια και ό, τι άλλο ήθελαν. Τι πιο φυσικό λοιπόν να ενσωματωθούν και αυτά τόσο στα τραγούδια τους όσο και στις ευχές τους (να είναι το σπίτι μας πάντα ευλογημένο και πλούσιο).     

Γιώργος Ιωαννίδης