Θα ήταν μεγάλη παράλειψη εκ μέρους μου, αφού αποφάσισα να καταγράψω πρόσωπα και καταστάσεις από τον τόπο μου, να μην αναφερθώ σε μια ομάδα ανθρώπων που έζησαν στα πιο παλιά χρόνια από αυτά που μπορούμε να γνωρίζουμε και άφησαν το δικό τους στίγμα. 

  Μια από αυτές τις οικογένειες είναι του Ουστά Αλή Μουσταφά, του οποίου οι πρόγονοι, αλλά και οι απόγονοι ακολουθούν πιστά το ίδιο επάγγελμα. Είναι αυτό του σιδερά. 

  Η ιστορία της οικογένειας, από όσα στοιχεία έχουν οι ίδιοι ξεκινάει από το 1870. Τότε γεννήθηκε στο χωριό Οργάνη ο παππούς του Ισμαήλ Ουστά. Ασχολήθηκε με την τέχνη του σιδερά και μάλιστα είχε ειδικότητα στην κατασκευή όπλων!  Μη φανταστείτε ότι επρόκειτο για πολεμικά όπλα!  Ήταν όπλα που τα χρησιμοποιούσαν για το κυνήγι, από αυτά που έβαζαν μπαρούτι και αυτό όταν έσκαγε εξακόντιζε μια μεταλλική σφαίρα. Μάλλον ήταν τα λεγόμενα εμπροσθογεμή όπλα, που η λειτουργία τους δεν ήταν πάντα ασφαλής και επιτυχημένη. Ο Ισμαήλ Ουστά έζησε όλα του τα χρόνια στον τόπο που γεννήθηκε και πέθανε περί το 1950.

 Ο γιος του Μουσταφά Ογλού Αλή έφυγε σε νεαρή ηλικία από την ορεινή Οργάνη και ήρθε για να δημιουργήσει μια νέα ζωή σε ένα άλλο επίσης χωριό της ορεινής Ροδόπης Δροσιά (Δούνταρλι), που διοικητικά ανήκει στο Δήμο Αρριανών.  Μετά από κάποια χρόνια εγκαταστάθηκε στις Σάπες, όπου υπήρχαν καλύτερες συνθήκες για την άσκηση της τέχνης του σιδερά. 

  Το σιδεράδικό του ήταν στην περιοχή κοντά στο Τσαρσί Τζαμί, όπου εκεί ήταν μαζεμένα όλα τα σιδεράδικα των Σαπών και από όσο μπορώ να θυμάμαι όλοι οι σιδεράδες μουσουλμανικού θρησκεύματος ήταν ρομά. Κατασκεύαζε τα πρώτα χρόνια αλέτρια για το όργωμα των χωραφιών. Ήταν αυτά που τα έζευαν σε δυο δυνατά ζώα κι αυτά τα τραβούσαν, ενώ ο αγρότης πίεζε προς τα κάτω ώστε το αλέτρι να σκάψει τη γη όσο πιο βαθιά γινόταν. Εκτός από το αλέτρι κατασκεύαζαν άλλα εργαλεία, όπως δρεπάνια, μασιές, αξίνες, φτιάρια, κασμάδες κπ. Την εποχή εκείνη ρεύμα δεν υπήρχε. Κινητήρια δύναμη της δουλειάς του ήταν τα κάρβουνα και το μουχάνι (ένα φυσερό που το κινούσε ένας άνθρωπος και με τον αέρα δυνάμωνε τη φλόγα, ώστε το σίδερο να πυρώνει και στη συνέχεια με τα χτυπήματα του σιδερά, να παίρνει το ανάλογο σχήμα). 

  Την ίδια τέχνη συνέχισε ο γιος του ο Ουστά Αλή Μουσταφά, που από μικρό παιδί δούλεψε μαζί με τον πατέρα του μέχρι που συνταξιοδοτήθηκε. Όμως ποτέ δεν εγκατέλειψε το εργαστήρι, που υπάρχει εδώ και χρόνια σε ένα άλλο μέρος (δίπλα στα δημοτικά σφαγεία) και συνεχίζει τη λειτουργία του ο επόμενος της γενιάς Ουστά Αλή Αλή.  Τουλάχιστον τέσσερις γενιές στην ίδια τέχνη.

Οργάνη γύρω στα 1948. Ο προπάππος σιδεράς Ισμαήλ Ουστά. Ειδικότητά του η κατασκευή όπλων!

Σάπες γύρω στα 1960. Στην αυλή του σπιτιού τους. Αριστερά ο Μουσταφά Ογλού Αλή, ο 2ος της γενιάς, με την κλασική παραδοσιακή ενδυμασία, στη μέση ο Ουστά Αλή Μουσταφά, ο 3ος και δίπλα του ο Μουσταφά Ογλού Χαλήλ, αδερφός του πρώτου.

Στις Σάπες, ο Ουστά Αλή Μουσταφά, που είμαι σίγουρος ότι τον γνωρίζουν οι περισσότεροι από τους παλιούς Σαπαίους. Ήταν από τους πιο γνωστούς σιδεράδες, που από τα χέρια φτιάχτηκαν χιλιάδες εργαλεία. Σήμερα έχει συνταξιοδοτηθεί, αλλά ποτέ δεν απομακρύνθηκε από την τέχνη του. Βρίσκεται κοντά στο γιο του Αλή, μεταφέροντας ιδέες και συμβουλές.

Σάπες 1965. Στο σιδεράδικο κοντά στο '' Τσαρσί Τζαμί".  Εδώ, για πολλά χρόνια ακούστηκαν τα χτυπήματα του σφυριού επάνω στο αμόνι, έτσι ώστε να μεταμορφώσουν το πυρωμένο σίδερο σε κάποιο χρήσιμο εργαλείο. Χαρακτηριστική εικόνα σιδεράδικου της εποχής. Αριστερά ο Μουσταφά Ογλού Αλή, με το σφυρί ένας φίλος, με γυρισμένη την πλάτη ο Μουσταφά Μεμέτ Αλή και ο Μουσταφά Ογλού Χαλήλ.

Στο παλιό σιδεράδικο, στην περιοχή "Τσαρσί Τζαμί", με το χαμόγελο στο πρόσωπο, ο Ουστά Αλή Μουσταφά αντιμετωπίζει το φωτογραφικό φακό της φίλης Βασιλικής Μαλλίδου. Μέσα στο  εργαστήριο αυτό, των λίγων τετραγωνικών μέτρων, ο Αλή στήριξε τη δική του ζωή και της οικογένειάς του. Πόσο ανεκτίμητη η προσφορά του και πόση εκτίμηση του αξίζει από την κοινωνία!

Σάπες, γύρω στα 1980. Ο Ουστά Αλή Μουσταφά στο σιδεράδικο στη θέση τσαρσί τζαμί. Λίγα χρόνια πριν από τη μεταφορά του σιδηρουργείου  μαζί με τη γυναίκα του Ανιφέ,  σε μια στιγμή ξεκούρασης.  

Φωτογραφία του Κώστα Καραγκιαβούρη, φωτογράφου τότε και των Σαπών, που μας άφησε μερικές εικόνες χαρακτηριστικές από επαγγέλματα του τόπου.  Εδώ ο Ουστά Αλή με ένα από τα παιδιά του, σφυρηλατούν το πυρωμένο σίδερο, μέχρι αυτό να πάρει το επιθυμητό σχήμα!  Το ίδιο δύσκολη, κουραστική και ίσως και ανθυγιεινή εργασία...

Σάπες, κάποια χρόνια μετά. Αν και τα χρόνια βάρυναν περισσότερο τις πλάτες των σιδεράδων, τη δουλειά τη συνεχίζουν με την ίδια τέχνη και διάθεση, αλλά ίσως με λιγότερες αντοχές. Όμως οι βαριοπούλες ανεβοκατεβαίνουν σφυρηλατώντας το κοκκινισμένο σίδερο.   Οι γυναίκες των σιδεράδων δεν καθόταν στο σπίτι για να ασχοληθούν με το νοικοκυριό. Για πολλές ώρες την ημέρα όρθιες,  δούλευαν το ίδιο δίπλα στους άντρες τους. Έτσι και η Ανιφέ συνεχίζει την ίδια δουλειά με τότε που ήταν νέα και πιο δυνατή...

 

Σάπες 2013. Στο σημερινό σιδεράδικο που πέρασε πλέον στα χέρια της 4ης γενιάς της οικογένειας, στον Ουστά Αλή Αλή. Το σιδεράδικο αυτό βρίσκεται στην περιοχή κοντά στα δημοτικά σφαγεία. Στην επιγραφή υπάρχει η λέξη "ΔΟΥΝΤΑΡΛΙ". Είναι η τούρκικη λέξη του χωριού Δροσιά.  Ειπώθηκε ότι μόνο με αυτό το χαρακτηρισμό είναι γνωστός στην πιάτσα ο Ουστά Αλή Μουσταφά.

Σάπες 2020, στην εποχή της πανδημίας του Κορονοϊού!  Οι δουλειές δε σταματούν ακόμη και σε ημέρες δύσκολες. Με τη μάσκα στο πρόσωπο, ο Μουσταφά, δουλεύει με τα σίδερα, τη δουλειά που έμαθε από τον πατέρα του.

Σάπες 2022.  Τα χρόνια πέρασαν και ο σιδεράς μας έχει αποσυρθεί πλέον από τη δουλειά που έκανε πάνω από 60 χρόνια!  Τώρα οι δυνάμεις δεν επαρκούν να ασχοληθεί άλλο. Μπορεί όμως να καμαρώνει για την επόμενη γενιά που συνεχίζει και αναπτύσσει τις εργασίες και πέρα από τα παλιά εργαλεία. Κατασκευάζουν μηχανήματα με πρωτότυπες ιδέες, χρήσιμες για τις γεωργικές ασχολίες!

Περίπου το 2000, στο Δημοτικό Σχολείο των Σαπών είχαμε ολοκληρώσει μια έρευνα για τα επαγγέλματα και τις τέχνες που χάθηκαν ή χάνονται τα επόμενα χρόνια!  Με ικανοποίηση για τη λάθος πρόβλεψή μας, αναφέρω την τέχνη του σιδηρουργού, που όχι μόνο δεν χάθηκε, αλλά συνεχίζει να υπάρχει και να εξελίσσεται!  Το ενδιαφέρον παραμένει όμως και για τις νεότερες γενιές, να γνωρίσουν μέσω των Μέσων Ενημέρωσης τις ιδιομορφίες και δυσκολίες της τέχνης και αυτή την ενημέρωση ποιος άλλος είναι ο πιο κατάλληλος να την κάνει, από τον ίδιο τον Ουστά Αλή Μουσταφά.  Τον Οκτώβριο του 2022, επισκέφθηκε το Σιδηρουργείο συνεργείο της ΕΡΤ3 και μίλησε για τη δουλειά του ο  παλαίμαχος Ουστά Αλή Μουσταφά.. 

Σάπες 2022: Ουστά Αλή Μουσταφά, ένας άνθρωπος που για πάνω από 60 χρόνια δούλεψε σκληρά με το σφυρί και το αμόνι. Εκατομμύρια χτυπήματα πάνω στο πυρακτωμένο σίδερο δημιούργησε εργαλεία χρήσιμα στους ανθρώπους. Πιστή βοηθός του η γυναίκα του Ανιφέ και αργότερα τα παιδιά του. Σήμερα ο εγγονός του συνεχίζει την παράδοση της τέχνης, η οποία συνεχώς εξελίσσεται... Με σεβασμό στέκομαι απέναντι από αυτόν τον άνθρωπο, μια ευγενική φυσιογνωμία, πάντα με το χαμόγελο στο πρόσωπο. 

(τελευταία ενημέρωση: 29/12/2022)  Στην παρακάτω διεύθυνση η νέα γενιά της οικογένειας διατηρεί σελίδα στο meta (facebook), προβάλλοντας τα έργα τους... 

 Σιδηρουργειον Δουνταρλι | Sápes | Facebook