ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

             Ο οικισμός και η γύρω περιοχή κατοικείται από πολύ παλιά. Το αρχαιότερο εύρημα που υπάρχει αυτή τη στιγμή είναι το νεκροταφείο Μυκηναϊκών χρόνων (1300 π.Χ. και πριν) που βρέθηκε στην περιοχή «Σπάθες» ή «Ξερόλακκος» περίπου 5 χλμ. Νοτιοδυτικά του σημερινού οικισμού. Από το πλήθος των τάφων και τον τρόπο ταφής φαίνεται ότι είναι νεκροταφείο οικισμού.
            Ίδιας εποχής αλλά και αχρονολόγητοι τάφοι βρέθηκαν διάσπαρτοι στην περιοχή γύρω από τον Άγιο Δημήτριο πιστοποιώντας την παλαιότατη πυκνή κατοίκηση της περιοχής. Στις θέσεις «Λάκκος τ΄ Αμπέλι», «Βλαχιώτη», «Καγκιόλια», Λάκκοι», «Λάκκος Μηλίτσας», «Σκάλα», «Λάκος Γιαντσή», «Προσήλια», «Μαγούλα», Κελί», «Φτέρη Δημάτη», είναι κάποιες τοποθεσίες με ένα, δυο ή ομάδα τάφων από την ύστερη εποχή του χαλκού ως την παλαιοχριστιανική εποχή.
            Άλλο σημαντικό δείγμα παρουσίας του ανθρώπου στην περιοχή Αγίου Δημητρίου στην κλασική εποχή είναι μια συστάδα τριών καμινιών εξαγωγής σιδήρου και το μεταλλείο στην περιοχή «Γούβες». Από όστρακα (θραύσματα αγγείων) που βρέθηκαν στη γύρω περιοχή και που ανήκουν στην κλασική εποχή συμπεραίνεται ότι τα καμίνια χρονολογούνται εκείνη την εποχή τουλάχιστον. Αξιοσημείωτο δε είναι ότι βρίσκονται στον άξονα της αρχαίας οδού Μακεδονίας – Θεσσαλίας.
            Στην πορεία του χρόνου δεν φαίνονται, δεν βρέθηκαν τουλάχιστον προς το παρόν, ευρήματα από τη Ρωμαϊκή κατοχή. Φαίνεται ότι η περιοχή ήταν επισφαλής για τους κατακτητές αφού ούτε οθωμανικά ευρήματα υπάρχουν.

 

    Το πρώτο νεκροταφείο Μυκηναϊκής Εποχής στη Μακεδονία στις "Σπάθες"

    Δυτικά του Αγίου Δημητρίου κα σε υψόμετρο 1.100 μέτρων στη θέση "Ξηρόλακας" αποκαλύφθηκε το μυκηναϊκό νεκροταφείο στην Μακεδονία που χρονολογείτε γύρω στα 1.200 π.Χ. Το σημαντικό αυτό εύρημα στη βορειοδυτική πλευρά του Ολύμπου έχει ιδιαίτερη σημασία για την ιστορία της Μακεδονίας, αφού για πρώτη φορά διαπιστώνεται η πολιτιστική παρουσία του μηκυναϊκού κύκλου στο μακεδονικό χωριό. 
    Με το εύρημα αυτό, τόνισε η αρχαιολόγος κ. Έφη Πουλάκη Παντερμανλή που εποπτεύει τις ανασκαφές,  ζωντανεύει και η πίστη της Μακεδονικής Δυναστείας (των βασιλιάδων Φιλίππου Β΄, Μεγάλου Αλεξάνδρου κ.λ.π.), που ανάγουν την καταγωγή τους σε κοινή μυκηναϊκή παράδοση. Μ΄ ένα λόγο επαληθεύονται οι παραδόσεις για τις στενές σχέσεις Μακεδόνων και των ελληνικών φυλών που ζούσαν στη Νότια Ελλάδα στα πρώιμα ακόμα χρόνια. Οι τάφοι και τα κτερίσματά τους είναι ένα από τα πιο σημαντικά αρχαιολογικά στοιχεία που ανακαλύφθηκαν για το Μακεδονικό χώρο, για τους αρχαίους Μακεδόνες. Πολλοί επιστήμονες υποστήριζαν μέχρι σήμερα ότι ο μυκηναϊκός κύκλος έφθανε μέχρι τη Θεσσαλία και ότι πάνω από τον Όλυμπο δεν υπάρχουν μυκηναϊκά ευρήματα. Το νεκροταφείο αυτό, τόνισε η κ. Παντερμανλή, καταρρίπτει τους ισχυρισμούς αυτούς και δείχνει την έντονη μυκηναϊκή παρουσία και τις στενές πολιτιστικές σχέσεις των Μυκηναίων με τους πρώιμους Μακεδόνες και δίνουν νέα διάσταση στη μελέτη της Μακεδονικής ιστορίας. 
    Οι τάφοι, περισσότεροι από 24, είναι κιβωτιόσχημοι, με ορθογώνιες σχιστολιθικές πλάκες και περιέχουν κατά τη μυκηναϊκοί συνήθεια περισσότερους από δυο νεκρούς. Οι καλυπτήρες σφραγίζονται για στεγανοποίηση με παχύ στρώμα  πηλού. Διασώθηκαν ξίφος τύπου Σ, με οστέινη επένδυση της λαβής και υπολείμματα της ξύλινης θήκης του, χάλκινη αιχμή ξύλινου δόρατος, περιδέραια γυναικών κεχριμπαρένια ή φτιαγμένα από υαλόμαζα και λίθινες σφραγίδες. Τα κτερίσματα μεταφέρθηκαν στο Μουσείο Δίου και Θεσσαλονίκης. 
    Τα αγγεία είναι κυρίως μυροδοχεία. Τα περιδέραια από κεχριμπάρι, χάρη στο μεγάλο αριθμό των ψήφων και της ποιότητάς τους είναι σημαντικά. Πολύ ενδιαφέρουσα θεωρούν οι αρχαιολόγοι την ομάδα ευρημάτων από 23 λίθινες σφραγίδες. Ο χαρακτήρας των σφραγίδων του Ολύμπου είναι πάντα αφηρημένος με στερεότυπες μορφές ή γραμμικά θέματα. Ανήκουν στην ομάδα των μαγικών σφραγίδων και φοριόταν στο στήθος ως φυλακτά. Ο επιδιωκόμενος σκοπός της μαγείας εξαρτιόταν μόνο από το είδος του λίθου, αλλά και από το σχήμα του, καθώς επίσης και από το συμβολικό σφράγισμα που απεικόνιζε. Οι σφραγίδες είναι συνδεδεμένες με τον Ορφέα, μάγο μουσικό, μύστη και ιέρεια, τη θρυλική μορφή που εισήγαγε δαιμόνια και σημάδεψε την αρχαιότητα. 
    Το νεκροταφείο της ύστερης εποχής του Χαλκού αποδεικνύει ότι τα σημερινά περάσματα του Ολύμπου υπήρξαν παραδοσιακά μονοπάτια για τους κατοίκους της περιοχής πριν από 3000 περίπου χρόνια.

Αρχή

    Το Βασίλειο της Πέτρας

    Στο 23ο χιλιόμετρο της εθνικής οδού Κατερίνης Ελασσόνας, εκεί που τελειώνουν οι απότομες ανηφορικές στροφές, βρίσκονται τα ερείπια της παλιάς πόλης - οχυρό Πέτρας. Ο οικισμός ήταν χτισμένος στην Ν.Α. πλευρά ενός πελώριου και απότομου βράχου (πέτρα) απ΄ όπου πήρε και το όνομά του.
    Πρόκειται για μια πόλη της Ελληνιστικής περιόδου και των ρωμαϊκών χρόνων, που δέσποζε στην ανατολική είσοδο των ιστορικών στενών της Πέτρας. Σύμφωνα με την παράδοση σ΄ αυτό το μέρος υπήρχαν οικογένειες που ζούσαν με την πατριαρχική αντίληψη μιας φυλής, διοικούνταν από κάποιον που ονόμαζαν βασιλιά και ήταν οργανωμένοι σαν μια πόλη κράτος. Η προνομιακή στρατηγική θέση της πόλης και η εκμετάλλευση του γύρω κάμπου της δίνει μεγάλη δύναμη.
    Τα εμφανή ακόμα και σήμερα τείχη, τα υπολείμματα των κατοικιών, των πήλινων σωλήνων του δικτύου ύδρευσης, των τάφων, αποδεικνύουν ότι ο οικισμός αποτελούσε οχυρό απόρθητο με φυσική οχύρωση. Άλλωστε στο ανατολικό μέρος, κάτω από το βράχο, υπάρχει βαθιά χαράδρα όπου ρέει ο ποταμός Ίταμος (Αγιονέρι), που πηγάζει από τα υψώματα του Αγίου Δημητρίου και χύνεται στο Μαυρονέρι. Στη χαράδρα μπορεί να κατέβει κανείς ακολουθώντας αναρίθμητα σκαλοπάτια που σε οδηγούν και στο παλιό εκκλησάκι της Παναγίας.
    Από την ιστορία γνωρίζουμε ότι η Πέτρα το 183 π.Χ. κυριεύτηκε από Περραιβούς, αλλά πολύ γρήγορα ανακτήθηκε από τους Μακεδόνες. Οι Ρωμαίοι την κυρίευσαν το 168 π.Χ. Στα Βυζαντινά χρόνια αναφέρεται ως σπουδαίο φρούριο. Η πόλη έδωσε το όνομά της στην επισκοπή της περιοχής που υπαγόταν στη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης και σήμερα στο νέο Δήμο που δημιουργήθηκε με το σχέδιο Καποδίστριας. Οι Τούρκοι δυσκολεύτηκαν πολύ να αποκτήσουν τον έλεγχο των στενών μετά από την κατάκτηση του Βυζαντίου.
   Η αρχαιολόγος κ. Έφη Πουλάκη Παντερμανλή έχει την άποψη ότι το χωριό αυτό έπρεπε να είναι παλιότερο, δηλαδή προϊστορικό, γιατί το όνομα Πέτρα είναι παλιό, περιγραφικό. Έτσι σε ανασκαφή μετά το 1985 βρέθηκε ο πρώτος τάφος του 11ου π. Χ. αιώνα. Η ανασκαφή συνεχίζεται και ως τώρα έχουν βρεθεί 43 τάφοι. Είναι πολύ σημαντικό που βρέθηκε μια επώνυμη πόλη, μακεδονική καθαρά, με ζωή του 11ου π.Χ - 16ου π.Χ. αιώνα.
    Η περιοχή σήμερα είναι γνωστή ως Παλιόχωρα, Παλιόπετρα και Καρακόλι ή Παλάτι Κόλι και αξίζει τον κόπο ο επισκέπτης να σταθεί για να απολαύσει το συνδυασμό του υπέροχου φυσικού τοπίου και της γοητείας της ιστορίας.

Αρχή

    Τα στενά της Πέτρας

    Από τις γραφικότερες διαδρομές στον Ελλαδικό χώρο με συνολικό μήκος 10 χλμ. περίπου, ανάμεσα σε καταπράσινα πλατάνια, κουτσουπιές και πευκοειδή ή πανέμορφες χιονισμένες πλαγιές του Ολύμπου και των Πιερίων, ανάλογα με την εποχή. Συνδέει τα Φωτεινά με τον Άγιο Δημήτριο και οδηγεί τον ταξιδιώτη σε υψόμετρο έως 860 μέτρα πάνω στην εθνική οδό Κατερίνης - Ελασσόνας.
    Τα στενά, που πήραν το όνομά τους από την ομώνυμη πόλη είναι ιστορικά. Ο ορεινός όγκος του Ολύμπου αποτέλεσε το παραδοσιακό σύνορο μεταξύ Θεσσαλίας και Μακεδονίας. Ο περσικός στρατός χρησιμοποίησε την κάτω Μακεδονία ως την κύρια βάση του για την προετοιμασία της εισβολής στη Θεσσαλία το 480 π.Χ. Σ΄ αυτή περιλαμβανόταν και η διάνοιξη ορεινής οδού από τα Στενά της Πέτρας στο υψίπεδο της Περραιβίας, διαμέρισμα που γειτνίαζε με το βασίλειο του Μ. Αλεξάνδρου. Η οδός που διάνοιξε ο Ξέρξης διέσχιζε το Μακεδονικό βουνό.
    Από τα στενά αυτά πέρασαν ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας, το 424 π.Χ. όταν έκανε την εκστρατεία εναντίον των πόλεων της Μακεδονίας, ο Αγησίλαος το 394 π.Χ. όταν επέστρεφε από την εκστρατεία στη Μικρά Ασία, Ρωμαϊκά αποσπάσματα το 168 π.Χ. που εγκαθίδρυσαν τη ρωμαιοκρατία (καταλύοντας τη δυναστεία των Μακεδόνων βασιλέων) που κράτησε ως το 395 μ.Χ. οπότε και περνάμε στη Βυζαντινή εποχή. Στις 16 Οκτωβρίου 1912 μια ελληνική μεραρχία (η 7η) με διοικητή τον Κλεομένη Κλεομένους κατέρχεται από τα στενά της Πέτρας και απελευθερώνει την Κατερίνη.

Αρχή

    Το μοναστήρι του τότε, η εκκλησία του σήμερα

    Στο μέρος που βρίσκεται η σημερινή εκκλησία του χωριού ήταν κτισμένο και το μοναστήρι Άγιος Δημήτριος. Αυτό το μαρτυρούν η χρονολογία των εικόνων που βρέθηκαν, η μεγάλη παλιά βιβλιοθήκη που υπήρχε μέσα στην εκκλησία, ο ομαδικός τάφος που βρέθηκε στο καμπαναριό από κατοίκους του χωριού όταν προσπάθησαν να το επισκευάσουν πριν από 50 περίπου χρόνια. 
    Οι κάτοικοι περιγράφουν τα οστά που βρέθηκαν με μεγάλες διαστάσεις στα άκρα και στο κρανίο. Οι μαρτυρίες αυτές αποδεικνύουν ατράνταχτα ότι στο μοναστήρι ζούσαν πολλά άτομα εκτός από τους καλόγερους και πως ο ενταφιασμός τους γινόταν μέσα στην ίδια τους την εκκλησία. Το μοναστήρι κάηκε πολλές φορές από τους Τούρκους και άλλους κατακτητές, που πατήσανε κατά καιρούς την περιοχή. 
    Ο ναός είναι χτισμένος το 1453 ή 1462. Αυτό διαπιστώθηκε και από τον τρόπο κατασκευής και από πλάκα την οποία θυμούνται οι παλιότεροι που ήταν εντοιχισμένη στο ναό. Σαν δομικά υλικά όμως χρησιμοποιήθηκαν τμήματα παλαιότερου κτίσματος, όπως π.χ. κιονόκρανο και κομμάτια μάρμαρου επεξεργασμένα.
    Η ύπαρξη μεσοβυζαντινών (610 – 1080 μ.Χ.) κηροστατών (κηροπηγίων) υποδηλώνει μάλλον ύπαρξη παλαιότερου ναού ο οποίος πιθανότατα να κτίσθηκε πάνω σε παλιότερο κτίσμα. Ο ναός ανακαινίσθηκε το 1875 όπως φαίνεται από επιγραφή στο μαρμάρινο υπέρθυρο της νότιας πύλης από τον αρχιερέα Πέτρας. Δυστυχώς οι μετέπειτα επεμβάσεις κάλυψαν την αρχαιότητα και την ιστορία του ναού.
     Σήμερα το μόνο που σώζεται από τότε είναι ο τρούλος της εκκλησίας και οι τοιχογραφίες των ευαγγελιστών στις τέσσερις κολόνες. Στους τοίχους υπάρχουν τοιχογραφίες από το 1840 - 1880 και πίνακες Αγίων πάνω σε ξύλο ή καραβόπανο με ημερομηνίες 1878-1880 μέχρι 1900. Δυστυχώς μέχρι το 1980 υπήρχαν εικόνες και βιβλία με πολύ παλιότερες ημερομηνίες που δυστυχώς εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς πριν προλάβουν να γίνουν αφορμή ενδιαφέροντος και προβληματισμού για προστασία και έρευνα. Στα βιβλία περιλαμβάνονται εκδόσεις του 1804, 1815, 1821, 1824, εκδόσεις Βενετίας, Αυστρίας, Κωνσταντινούπολης. Να σημειωθεί πως η παλιά καμπάνα της εκκλησίας δωρίστηκε στον Άγιο Δημήτριο Θεσσαλονίκης. 
    Δυο χιλιόμετρα έξω από το χωριό, με κατεύθυνση προς Ελασσόνα, σε μια μαγευτική τοποθεσία υπάρχει το σχετικά νέο εκκλησάκι (χτισμένο πριν από 50 περίπου χρόνια) του προφήτη Ηλία.

Αρχή

    Παραδοσιακές κατοικίες

    Θα ήταν παράληψη να μην αναφέρουμε τις λίγες παραδοσιακέ κατοικίες που γλίτωσαν από τις αλλεπάλληλες καταστροφές του χωριού με τελευταία αυτήν της κατοχής. Έχουν πλακόστρωτη αυλή και πεζούλι, μικρά ορθογώνια παράθυρα, χοντρό τοίχο και στέγη από πλάκες (πέτρες λεπτές και πλατιές συνήθως σχιστόλιθου). Έχουν εξωτερική ή εσωτερική σκάλα ανάλογα και  περασμένα με ασβέστη εξωτερικά δίνουν μαζί με το γκρι χρώμα της πέτρας πλάκας ένα ιδιαίτερο τόνο και μια χαρακτηριστική γεύση γούστου. Τα μπαλκόνια τους είναι ξύλινα και με σκεπή που βλέπει προς την αυλή και στα παράθυρα υπάρχουν δυο σειρές σιδερόβεργες που τέμνονται. 

Αρχή

 


Γκουτζήκας Βασίλης  e-mail: goutzikas@yahoo.com