ΙΩΑΝΝΗΣ Γ.ΑΝΥΦΑΝΤΗΣ, Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων

Φιλίστορη μυθοπλασία

            Τον όρο «φιλίστορη μυθοπλασία» χρησιμοποιεί δοκιμαστικά, όπως γράφει, ο Δ.Ν.Μαρωνίτης [εφημ. Το Βήμα, 15-6-2003], για να δηλώσει «την προγραμματική λίγο πολύ συμμετοχή της νεοελληνικής ιστορίας στη σύνταξη κάποιων μυθιστορημάτων». Αναφέρει δε τα εξής τελευταίας παραγωγής μυθιστορήματα στα οποία «συμμετέχει» η ελληνική ιστορία του 20^ου αιώνα:

1) Ρέας Γαλανάκη, Ο Αιώνας των Λαβυρίνθων (16^η έκδοση, Καστανιώτης, 2002)

2) Δημήτρη Νόλλα, Από τη μία εικόνα στην άλλη (2^η έκδοση, Καστανιώτης, 2003),

3) Νίκου Θέμελη, Η Αναλαμπή (19^η έκδοση, Κέδρος, 2003) και

4) Τάσου Χατζητάτση, Σα σπασμένα φτερά (εκδ. Πόλις, 2003).

             Πέραν της λογοτεχνικής αξίας τους, ένα ενδιαφέρον ερώτημα είναι κατά πόσον τα μυθιστορήματα αυτά μπορούν ν’ αξιοποιηθούν στο μάθημα της Ιστορίας.

            Νομίζουμε ότι τα δύο πρώτα πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν διδακτικά, αφού σ’ αυτά «... περνούν  στην αφήγηση θραύσματα μόνον ιστορικών δρωμένων, μικροσκοπικά τώρα και αποφορτισμένα από την όποια εξηγητική τους αξίωση ...» [ό.π.]. Ίσως θα μπορούσαν να προκύψουν κάποιες συνθετικές εργασίες ιστορικού περιεχομένου, αλλά από μαθητές του Λυκείου που θα πρέπει να έχουν εκτός από τη διάθεση και αρκετό χρόνο ...

            Αντίθετα, πολλά αποσπάσματα των δύο τελευταίων από τα προαναφερόμενα μυθιστορήματα προσφέρονται όχι μόνο για πλήθος συνθετικών εργασιών αλλά και για διδακτική αξιοποίηση κατά την ωριαία διδασκαλία πολλών ενοτήτων της Ιστορίας της Γ’ τάξης Γυμνασίου και Λυκείου, γιατί «... εξέχοντα και μείζονος σημασίας δρώμενα φιλοξενούνται αυτούσια στη μυθιστορηματική αφήγηση ...» [ό.π.], που προσφέρονται για εμπλουτισμό της ιστορικής διήγησης και ανάλυσης με «ζωντανές» εικόνες του πρόσφατου παρελθόντος μας, αρκεί, εννοείται, να γίνει σαφές ότι τα κείμενα αυτά δεν είναι ιστορικές «πηγές» και να επισημαίνονται ερμηνευτικές παρεμβάσεις του μυθιστοριογράφου.

            Ειδικότερα, στο μύθο της ΑΝΑΛΑΜΠΗΣ του ΝΙΚΟΥ ΘΕΜΕΛΗ παρεμβάλλονται αρκετά μεγάλα αποσπάσματα, στα οποία διαφαίνεται η επίδραση ιστορικών γεγονότων (των αρχών του 20^ου αιώνα μέχρι το 1936) στη ζωή, τη νοοτροπία, τη συμπεριφορά και τη δράση των ηρώων, αλλά και τα βαθύτερα αίτια γεγονότων και τάσεων. Μερικά πρόχειρα παραδείγματα:

- σσ. 21-23: συγκρουόμενες οικονομικές απόψεις και τάσεις,

- σ. 31: εμπόριο σταφίδας στην Πάτρα και οικονομικές συμπεριφορές που οδήγησαν στη μετανάστευση,

- σσ. 42-44: απήχηση παγκόσμιων εξελίξεων, Μεγάλη Ιδέα,

- σσ. 53-55: κοινωνικές αντιθέσεις, μετανάστευση,

- σσ. 95-104: γλωσσικό ζήτημα, κοινωνισμός,

- σσ. 688-693: δικτατορία Κονδύλη, επαναφορά μοναρχίας κ.ά..

            Το έργο αυτό έχει συζητηθεί πολύ και έχει προβληθεί από τον Τύπο [ενδεικτικά: άρθρο της Λώρης Κέζη στην εφημ. Το Βήμα της 11-5-2003, με τίτλο «Η ιδέα και οι ήρωες»], αλλά και έχει προκαλέσει αρνητική κριτική, κυρίως γιατί «... ο κ. Θέμελης υποστηρίζει ότι η αστική ολοκλήρωση, όπως και αν την εννοεί, ήταν ο μοναδικός σκοπός, ο τελικός προορισμός για την ελληνική κοινωνία ...» και γιατί «... η συνθήκη της ‘νεοελληνικής ήττας’ ... δεν συνδέεται γραμμικά με μια αδύναμη αστική τάξη, μα με την ιστορική κίνηση πολλαπλών υποκειμένων, αλληλοσυγκρουόμενων, ανταγωνιστικών, παραπληρωματικών και σίγουρα διόλου τελεολογικών» [Νίκος Γ. Ξυδάκης, «Λογοτεχνία με ή χωρίς ιστορία», εφημ. Καθημερινή, 13-7-2003].

            Ωστόσο από διδακτική τουλάχιστον άποψη είναι, θα λέγαμε, προκλητικό, ελκυστικό έργο, και μόνο γιατί σ’ αυτό γίνονται σαφείς αναφορές στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Βενιζέλο, τη Μεγάλη Ιδέα, τον εθνικό διχασμό, τη μοναρχία, τα στρατιωτικά κινήματα. Αρκεί οι προσεγγίσεις του να είναι προσεκτικές.

            Ακόμα πιο προσεκτικές και υπεύθυνες πρέπει να είναι οι διδακτικές προσεγγίσεις του έργου του ΤΑΣΟΥ ΧΑΤΖΗΤΑΤΣΗ «ΣΑ ΣΠΑΣΜΕΝΑ ΦΤΕΡΑ», όχι μόνο γιατί ο συγγραφέας αναφέρεται σε πιο πρόσφατες φάσεις της νεοελληνικής ιστορίας (η διαδρομή του, όχι πάντα ευθύγραμμη, ξεκινά με τη Μικρασιατική Εκστρατεία, συνεχίζει με τον εμφύλιο, τα μετεμφυλιοπολεμικά χρόνια, τη δικτατορία του ’67 και καταλήγει στη δεκαετία του ’90), αλλά και γιατί συχνά προσδίδει στη μυθιστορηματική αφήγηση την «πειστική» μορφή του ντοκουμέντου, όπως π.χ. επιστολών ή αποκομμάτων εφημερίδων (ενδεικτικά: σσ. 33-37, 60-66, 112 κ.ά).

             Οπωσδήποτε, νομίζουμε ότι συστηματικές εργασίες για τη διδακτική αξιοποίηση των βιβλίων αυτών (όχι μόνο αυτών) στο μάθημα της Ιστορίας (αλλά και της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας) θα ήσαν ευπρόσδεκτες και άκρως ενδιαφέρουσες.