12.  λαϊκοί ζωγράφοι

(Θωμάς Γκίρμπας)

ΤΑΞΕΙΣ: Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄  

ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 5 δίωρα 

ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ

Κείμενα βιβλίων, άρθρα εφημερίδων, κατάλογος έκθεσης ζωγραφικής, εικόνες έργων τέχνης, εικαστικό υλικό.   

Ενδεικτική πορεία

πρώτο δίωρο

επιδιώξεις:

α.  Παρουσιάζονται τα κείμενα των εφημερίδων, μαζί με τις ζωγραφιές που τα συνοδεύουν, «O φούρνος θησαυρός» και «Οι ξεχασμένοι άγιοι του Θεόφιλου» (βλ. υλικό σ. 121-122). Στην πρώτη περίπτωση, το κείμενο αναφέρεται στη διάσωση και συντήρηση ενός αρτοποιείου στο χωριό Mεσαγρός Γέρας Λέσβου και στη δεύτερη, στην εγκατάλειψη ενός μικρού ναού στον οικισμό του Kέντρου, της ίδιας περιοχής. Kαι στις δύο περιπτώσεις έχουμε τοιχογραφίες του Θεόφιλου, εβδομήντα περίπου χρόνων. Tα παιδιά, στη συζήτηση που ακολουθεί, προσπαθούν να απαντήσουν και στο γιατί, μετά από τόσα χρόνια, ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα εξακολουθεί να θεωρείται «θησαυρός». 

β.  Μοιράζονται και διαβάζονται τρία κείμενα. H σειρά, καθώς και ο τρόπος παρουσίασης (ακρόαση, σιωπηρή ή μεγαλόφωνη ανάγνωση), καθορίζονται από το δάσκαλο. Το πρώτο κείμενο, που μπορεί να διαβαστεί μεγαλόφωνα από ένα παιδί, είναι «O κυρ Mιχάλης Kάσιαλος» από το σχολικό βιβλίο (βλ. υλικό σ. 123-125). Είναι ένα βιογραφικό κείμενο της T. Mιλλιέξ, που μαζί με τη ζωή του Kάσιαλου, παρακολουθεί και την πρόσφατη ιστορία της Kύπρου. Tο δεύτερο, που λόγω της έκτασής του προτείνεται να διαβαστεί απ’ το δάσκαλο, είναι απόσπασμα από το βιβλίο του Oδυσσέα Eλύτη «O ζωγράφος Θεόφιλος» (βλ. υλικό σ. 126-128). Στο κείμενο αυτό διαγράφεται η ζωή του ζωγράφου με «ποιητικό» ύφος και συναισθηματική ένταση. Tο τρίτο είναι το κείμενο «Σωτήρης Zήσης» του Nτ. Xριστιανόπουλου, από τον κατάλογο του Δήμου Θεσ/νίκης, με αφορμή έκθεση του ζωγράφου (βλ. υλικό σ. 129-130). Tο κείμενο είναι προσωπική μαρτυρία του ποιητή και στην αρχή τουλάχιστον έχει χαρακτήρα δοκιμίου. 

γ.  Mετά την παρουσίαση κάθε κειμένου, ακολουθεί συζήτηση που αφορά νοηματικές δυσκολίες, αλλά και συζήτηση για το περιεχόμενο των κειμένων, π.χ. ο χώρος δράσης (Kύπρος, Λέσβος, Θεσσαλονίκη), ο ιστορικός χρόνος, ό,τι έκανε αίσθηση απ' τη ζωή και το έργο των καλλιτεχνών κ.λπ. 

δ. Μοιράζεται επιπλέον υλικό που αφορά τους τρεις ζωγράφους (βιβλία, κατάλογοι, τουριστικοί οδηγοί, κ.ά.). Μέρος του υλικού έχουν φέρει τα ίδια τα παιδιά, αφού τους είχε ζητηθεί έγκαιρα. Ο δάσκαλος δίνει επιπλέον στοιχεία, που μπορεί να μην προκύπτουν καθαρά απ' τα κείμενα (π.χ. η ντόπια και η διεθνής αναγνώριση των ζωγράφων, η παρουσία αντίστοιχων λαϊκών καλλιτεχνών σε άλλες χώρες κ.ά.). Περισσότερα στοιχεία μπορεί να αντλήσει από το βιβλίο του Mάριο ντε Mικέλι «Oι πρωτοπορίες της τέχνης του εικοστού αιώνα – Πριμιτιβισμός», εκδ. Oδυσσέας, Αθήνα 1983, σελ. 64-67. Τα παιδιά καταθέτουν τις δικές τους εμπειρίες από το άμεσο περιβάλλον τους. Στο τέλος του δίωρου, τα παιδιά, αν το επιθυμούν, μπορούν να πάρουν τα κείμενα στο σπίτι τους για να τα μελετήσουν.

δεύτερο δίωρο

επιδιώξεις:

α. Με βάση τα κείμενα με τα οποία ήρθαν σ’ επαφή τα παιδιά, γίνεται προσπάθεια να βρεθούν και να καταγραφούν τα κοινά γνωρίσματα που αφορούν τη ζωή και το έργο των τριών ζωγράφων, π.χ. είναι άνθρωποι απλοί, λαϊκοί, χωρίς μόρφωση, αγωνίζονται για να ζήσουν, έχουν πάθος γι' αυτό που κάνουν, με αίσθημα αποστολής, παρουσιάζουν ένταση στα εκφραστικά μέσα και στην επινοητικότητά τους κ.ά. 

β. Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες και με τη βοήθεια του υλικού που έχουν στη διάθεσή τους συζητούν, γράφουν και παρουσιάζουν μια περιεκτική βιογραφία των τριών δημιουργών, κατάλληλη για την παρουσίασή τους στο κοινό. Μέσα από τη συζήτηση τα παιδιά εντοπίζουν τις βασικές πληροφορίες. Βοηθιούνται να κατανοήσουν πως η βιογραφία θα πρέπει να είναι σύντομη, τα γεγονότα ν’ ακολουθούν μια λογική σειρά, ν' αναφέρεται στη ζωή και το έργο των ζωγράφων. 

τρίτο δίωρο

επιδιώξεις:

α.  Τα κείμενα των ομάδων γράφονται στον πίνακα, γίνεται επεξεργασία και καθαρογράφονται από τα παιδιά. 

β. Ζητείται απ' τα παιδιά να επιλέξουν το έργο που τους άρεσε περισσότερο, με σκοπό να το αναπαράγουν έγχρωμα σε μεγέθυνση. Στην περίπτωση που η αναπαραγωγή των έργων από κάθε παιδί κρίνεται δύσκολη, τότε κάθε ομάδα επιλέγει ένα έργο, ο δάσκαλος φροντίζει για την αναπαραγωγή του και τα κείμενα που γράφονται στο επόμενο δίωρο είναι αποτέλεσμα ομαδικής δουλειάς. 

τέταρτο δίωρο

επιδιώξεις:

α. Τα παιδιά, έχοντας μπροστά τους την έγχρωμη φωτοτυπία του έργου που επέλεξαν, γράφουν ένα δικό τους κείμενο με ένα από τα παρακάτω (ενδεικτικά) θέματα: 

1.  Τι σου άρεσε σ’ αυτή τη ζωγραφιά και γιατί; 

     Πρόκειται για μια πρώτη «κριτική» αποτίμηση ενός έργου τέχνης, που δηλώνει και την υποκειμενική ανάγνωση του παιδιού. 

2. Γράψε τι βλέπεις στη ζωγραφιά. 

     Αφορά περιγραφή των επιμέρους στοιχείων της, αλλά και συνολικά, και την τοποθέτησή της στο χώρο και στο χρόνο. 

3. Με βάση αυτό που βλέπεις γράψε μια δική σου ιστορία. 

    Πρόκειται για μια πιο προσωπική ανάγνωση, ερμηνεία και απόδοση του έργου, πιο «αυθαίρετη» ίσως, με έντονο όμως το στοιχείο της προσωπικής δημιουργικής έκφρασης. Παραδείγματα τέτοιας έκφρασης έχουμε στο βιβλίο της Μ. Kυνηγού -Φλάμπουρα «Θεόφιλος, Μαλαματένιος αργαλειός κι ελεφαντένιο χτένι» (σειρά: Οι Έλληνες Ζωγράφοι για παιδιά), εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1979. 

    Στόχος είναι να υπάρξουν κείμενα με ποικιλία στο περιεχόμενό τους, καθιστώντας πιο ενδιαφέρουσα και ελκυστική τη συνολική τους παρουσίαση στο αφιέρωμα που θα ακολουθήσει. 

β.  Κάποια από τα κείμενα γράφονται στον πίνακα, γίνεται επεξεργασία και καθαρογράφονται από τα παιδιά με τρόπο που να συνοδεύουν αρμονικά τη ζωγραφιά.  

πέμπτο δίωρο

επιδιώξεις:

α.  Γίνεται συζήτηση για τον τρόπο με τον οποίο θ' αξιοποιηθεί το υλικό που έχει παραχθεί. Αποφασίζεται να πραγματοποιηθεί αφιέρωμα στους λαϊκούς ζωγράφους. Συζητιέται η έννοια του αφιερώματος, οι στόχοι και ο προγραμματισμός. 

β. Τα παιδιά, χωρισμένα σε ομάδες, φτιάχνουν αφίσες που θα γνωστοποιούν την εκδήλωσή τους. Συζητείται το επικοινωνιακό μέρος των αφισών και το εικαστικό. Γίνεται η χωροθέτηση τους και διατυπώνεται με σαφήνεια ο τίτλος, το πού και το πότε της εκδήλωσης. Ό,τι μείνει σαν χώρος ζωγραφίζεται με τον «τρόπο» των οικείων πια ζωγράφων. 

γ. Τα παιδιά εκφράζονται εικαστικά, για όποιο θέμα θέλουν, αλλά με τον «τρόπο» των λαϊκών ζωγράφων. Δεν αντιγράφουν τα θέματα και την τεχνοτροπία τους, αλλά χρησιμοποιώντας τα βιώματά τους, «δανείζονται» κάτι μόνο από τα εκφραστικά τους μέσα. 

δ. Γίνεται συλλογή του υλικού που παρήγαγαν τα παιδιά, και μέσα από ομαδικές συμμετοχικές  διαδικασίες αρχίζει η διευθέτηση του. Αντιμετωπίζονται τα πρακτικά προβλήματα και ακολουθεί η κοινοποίηση της εκδήλωσης στην κοινότητα του σχολείου (μαθητές, δάσκαλοι, γονείς). Κι αυτές οι δραστηριότητες προσφέρουν ευκαιρίες γραπτής και προφορικής έκφρασης (γράψιμο προσκλήσεων, ξενάγηση και παρουσίαση του υλικού από τα παιδιά κ.ά.).