Έχω διαβάσει διάφορα σχετικά με το Ζέν, μα εδώ δέν θα αντιγράψω απο πουθενά, μόνο σημειώνω απο εκείνα που έχω συγκρατήσει στη μνήμη τα κυριότερα όπως τα αντιλήφθηκα, και ελπίζω σε αυτά να αποδόσω την ουσία.

Όταν ο Βουδδισμός διαδόθηκε απο την Ινδία στην Κίνα τον 6^ο αιώνα μ.Χ., σύντομα διαμορφώθηκαν στην Κίνα δύο σχολές: της βαθμιαίας φώτισης και της στιγμιαίας φώτισης. Αυτή η δεύτερη εξελίχθηκε στο Ζεν. Μεγάλο μυστήριο το Ζέν. «Δέν βασιζόμαστε σε γραφές, δέν έχουμε απόλυτους κανόνες, δέν είμαστε σάν τον κόσμο, δέν διαφέρουμε απο τον κόσμο, δέν ψάχνουμε τίποτε να βρούμε, δέν έχουμε τίποτε να πούμε…», όλο «δέν», έτσι που δέν μπορεί κανείς να ορίσει τί είναι αυτό το Ζέν, και το ορίζουν μόνο έτσι: το Ζέν είναι Ζέν!. Και έτσι βγήκε απο πολύ νωρίς η φήμη πως το Ζέν κατέχει την πιό μυστηριώδη και την πιό βαθειά σοφία, που την φανερώνει έξαφνα με τα Κο-αν, τις ιστορίες που ξυπνούν απρόσμενα φώτιση στο νού εκεινού που τις ακούει. Το Κο-αν που συχνά αναφέρεται πρώτο, είναι εκεινού που πήγε να γίνει μαθητής σε ένα μοναστήρι του Ζέν. Ο δάσκαλος του σέρβιρε τσάι, γέμισε το φιλτζάνι, και εξακολουθούσε να γεμίζει. - Σταμάτα, δάσκαλε, γέμισε, χύνεται. – Και εσύ έτσι γεμάτος είσαι, και θέλεις να σε γεμίσω; είσαι γεμάτος, γιατί αισθάνεσαι οτι κατέχεις γνώση. Τότε πώς να σε διδάξω;

Άλλος άκουσε οτι το Ζέν είναι η λατρεία της ελευθερίας. Καταστρέφουνε τις ιερές γραφές, καίνε τα αγάλματα, δέν προσκυνάνε τίποτε, δέν αγωνίζονται για τίποτε, δέν φοβούνται τίποτε, δέν ελπίζουνε τίποτε, είναι ελεύθεροι… Πήγε λοιπόν σε ένα μοναστήρι του Ζέν να θαυμάσει αυτήν την εκπληκτική εκθαμβωτική ελευθερία, και τί να δεί; με το που μπήκε στο μοναστήρι, βλέπει έναν μοναχό του Ζέν να κάνει κάτι υποκλίσεις μέχρι το χώμα μπροστά στα αγάλματα του Βούδδα και των ΒΟΔδΙΣΑΤΤυΑΑΣ (αγίων του Βουδδισμού). – Αυτή είναι η περίφημη ελευθερία της ψυχής του Ζέν; πού να το φανταζόμουν οτι θα δώ κάτι τέτοιο! Εσείς είστε σκλάβοι! εγώ είμαι 100 φορές πιό ελεύθερος απο σάς! – Γιατί λές οτι είσαι πιό ελεύθερος απο εμάς; ρωτά ο μοναχός του Ζέν. – γιατί σε αυτά τα αγάλματα που εσείς υποκλίνεστε, εγώ μπορώ και να τα φτύσω! – εσύ φτύνε. Εγώ θα υποκλίνομαι. (Ακούγοντας αυτά τα λόγια ο επισκέπτης φωτίστηκε). Με τέτοιον τρόπο φωτίζει το Ζέν τον νού, και με ανάλογο τρόπο φέρνει τη μεγάλη φώτιση, τη συνειδητοποίηση της αθάνατης και ελεύθερης ψυχής, αυτήν τη μεγάλη φώτιση που λέγεται στα Ιαπωνικά ΣΑΤΟΡΙ. Νά μερικές ιστορίες για το πώς κάποιοι μοναχοί του Ζέν απέκτησαν τη μεγάλη φώτιση: Κάποιος επι πολλά χρόνια δέν φωτιζόταν καθόλου. Μιά φορά εκεί που ξεχέρσωνε ένα χωράφι έβγαλε απο το χώμα μιά κεραμίδα και την πέταξε πίσωτου. Η κεραμίδα έπεσε στον κορμό ενός μπαμπού και έκανε έναν ξαφνικό δυνατό κρότο. Εκείνον τον κρότο ακούγοντας ξαφνικά του μοναχού το μυαλό σταμάτησε, και με εκείνο το σταμάτημα του νού ο μοναχός φωτίστηκε.

Ένας μαθητευόμενος συνάντησε τον δάσκαλότου μετά τις καλοκαιρινές διακοπές. Ρωτά ο δάσκαλος: τί έκανες το καλοκαίρι; - έσκαψα ένα χωράφι, έβγαλα τις πέτρες απο μέσα και το έσπειρα. – ά, βλέπω αξιοποίησες καλά τον χρόνοσου. – Εσύ, δάσκαλε, τί έκανες το καλοκαίρι; - κάθε μεσημέρι έτρωγα και κάθε βράδυ κοιμόμουνα. – ά, δάσκαλε, βλέπω και εσύ αξιοποίησες καλά τον χρόνοσου! (Αυτό δέν είναι ειρωνεία. Αξιοποίηση του χρόνου δέν σημαίνει ατομικό κέρδος. Σημαίνει δράση χωρίς εγωισμό, αυτή είναι ελεύθερη δράση, να δράς όχι για την αμοιβή, αλλα για τη χαρά της ίδιας της πράξης, να είσαι ευχαριστημένος με εκείνο που κάνεις και όχι άλλο να πράττεις και άλλο να επιθυμείς. Αυτά δύσκολα εξηγούνται στη θεωρία, και όμως τόσο απλά εξηγούνται με τα Κο-αν).

Ένας μοναχός ήταν φιλοξενούμενος κάπου, βοηθούσε εκεί κάνοντας διάφορες δουλειές. Κάποια στιγμή έβαζε λαχανικά στον ήλιο να ξεραθούν, όπως συνηθίζουν οι Κινέζοι. Τον ρώτησε κάποιος: για ποιόν κάνεις αυτήν τη δουλειά; - για τον τάδε. – εκείνος ο τάδε δέν μπορεί να το κάνει αυτό μόνοςτου; - πώς δέν μπορεί. – τότε γιατί κάνεις εσύ τη δουλειά του άλλου; - ά, νά, έτυχε να βρεθώ εδώ και…

Παρόμοια ένας άλλος, σκούπιζε το σπίτι ενός άλλου. – Γιατί σκουπίζεις, ο άλλος δέν μπορεί να σκουπίσει; - πώς δέν μπορεί. – τότε γιατί σκουπίζεις εσύ; - νά, έτυχε να βρεθώ εδώ, και… (Ακούγοντας αυτό, θα πρέπει να φωτισθείτε! γιατί κάνω αυτήν τη δουλειά; απλώς, επειδή έτυχε να βρίσκομαι εδώ, δέν με πιέζει, δέν με βιάζει τίποτε να κάνω αυτήν τη δουλειά. Γι’ αυτό με τον έναν τρόπο λέγεται εργασία, με τον άλλο λέγεται δουλεία).

Δάσκαλε, πώς μπορούμε να αποκτήσουμε τη φώτιση; - με το να τρώμε και να κοιμόμαστε. – μά, δάσκαλε, όλοι οι άνθρωποι τρώνε και κοιμούνται (και δέν φωτίζονται!) – ναί, αλλα δέν τρώνε όταν τρώνε και δέν κοιμούνται όταν κοιμούνται! (ο νούςτους δέν είναι σε εκείνο που κάνουν, είναι σε χίλιες δυό επιθυμίες, ανησυχίες, απορίες, που όλα ξεκινάνε απο τον εγωισμό).

Αυτά τα ίδια λέει με άλλον τρόπο η θεωρία του qarma-joga της Ινδίας, και το περίφημο, και εξίσου περίεργο, βιβλίο της Οδού και της Αρετής, το 道德經: «όποιος μαθαίνει γνώσεις, κάθε μέρα κάτι προσθέτει. Όποιος μαθαίνει τον Σωστό Δρόμο, κάθε μέρα κάτι αφαιρεί, δηλαδή παρατάει και αποποιείται, ώσπου να φτάσει στο να πράττει χωρίς εγωισμό. Όταν φτάσεις σε αυτό το σημείο, πέτυχες τα πάντα».

Οι μοναχοί του Ζέν είχαν λίγους κανόνες, πολύ χαλαρούς σε σχέση με άλλους μοναχούς: να τρώνε σε τακτές ώρες και όχι όποτε νά’ναι, να μήν κοιμούνται σε ψηλό κρεββάτι, και ένας απο τους κανόνες ήταν να ασκούν κάποιο επάγγελμα για να βγάζουν τα προς το ζῆν-τους. χάρις σε αυτόν τον τελευταίο κανόνα τα μοναστήρια του Ζέν δέν έκλεισαν όταν ο Κινέζος αυτοκράτορας απεφάσισε και διέταξε να κλείσουν όλα τα βουδδιστικά μοναστήρια, παρατηρώντας πως η οικονομία της χώρας πήγαινε κακήν κακού, ο στρατός της χώρας διαλυόταν, και γενικώς η χώρα καταστρεφόταν εξαιτίας των αμέτρητων βουδδιστικών μοναστηριών που άνοιγαν και συντηρούνταν μόνο με ελεημοσύνες.

Γενικά στους μοναχούς όλων σχεδόν των δογμάτων μπαίνει ο κανόνας της αγαμίας. Μιά φορά ένας μαθητευόμενος μοναχός με τον δάσκάλοτου συνάντησαν στην όχθη ενός ποταμού μιά όμορφη κοπέλα που έκλαιγε. Τη ρώτησαν γιατί κλαίει και τους εξήγησε πως έπρεπε να περάσει απέναντι απο ένα πέρασμα του ποταμού που περνούσε καθημερινά, αλλα εκείνη τη μέρα το ποτάμι πλημμύρισε, το νερό ανέβηκε και δέν μπορούσε να περάσει. Μή στενοχωριέσαι, απάντησε ο δάσκαλος, και εμείς πρέπει να περάσουμε το ποτάμι, θα σε κουβαλήσω. Και καθώς ήταν χεροδύναμος, τη σήκωσε στα χέριατου και την κουβάλησε ώς την αντίπερα όχθη. Εκεί η κοπέλα τον ευχαρίστησε και έφυγε. Ο δάσκαλος μαζί με τον μαθητευόμενότου συνέχισαν το δρόμοτους ώσπου έφτασαν στο μοναστήριτους. Εκεί ο μαθητευόμενος ρώτησε: δάσκαλε, ισχύει ο κανόνας στο δικόμας μοναστικό τάγμα οτι δέν πρέπει ούτε να βρισκόμαστε κάτω απο την ίδια στέγη με γυναίκα, πόσο μάλλον να αγγίζουμε γυναίκα; - Ναί, απαντά ο δάσκαλος, ισχύει. – τότε εσύ πώς σήκωσες μιά τέτοια όμορφη κοπέλα και την είχες τόση ώρα στα χέριασου, μέχρι να περάσουμε το ποτάμι; - Όντως την είχα στα χέριαμου, αλλα όταν περάσαμε το ποτάμι την άφησα. Εσύ την κουβαλάς ακόμη;

Κάποιος πήγε σε ένα μοναστήρι του Ζέν και ρώτησε έναν διδάσκαλο: θα ήθελα να με διδάξετε τον ορθό δρόμο στη ζωή. – Βεβαίως θα σε διδάξουμε. Έφαγες το πρωινόσου; - το έφαγα. – τώρα πήγαινε να πλύνεις τη γαβάθασου! (Ακούγοντας αυτό ο επισκέπτης φωτίστηκε. Πάντως τέτοια φώτιση δέν έχουν οι Έλληνες φαντάροι που αφήνουν όλοι άπλυτο το δίσκοτους για να τους πλύνει κανένα "κορόιδο").

Μιά φορά ένας μαθητευόμενος μοναχός έτρεξε ενθουσιασμένος στον δάσκαλότου: δάσκαλε, εκεί που έσκαβα στο χωράφι, βρήκα μιά αρχαία πινακίδα, γραμμένη με την αρχαία γραφή! νάτη! άραγε τί να λέει; μήπως ξέρεις να διαβάσεις αυτήν τη γραφή; - βεβαίως ξέρω, απαντά ο δάσκαλος, και κοιτάζοντας την πινακίδα λέει: «γράφει ‘γιατί αναζητάς και με πάθος καινούργιες γνώσεις, αφού τις γνώσεις που ήδη κατέχεις δέν τις εφαρμόζεις;’». (Αυτό ακούγοντας θα πρέπει πολλοί να φωτισθούν).

Ένας άλλος μαθητευόμενος περνούσε μιά φορά απο το παζάρι. Εκείνη την ώρα κάποιος πουλούσε ένα αγριογούρουνο, και κάποιος πελάτης του έλεγε: θέλω ένα κιλό απο αυτό το αγριογούρουνο, αλλα σε παρακαλώ να μου δώσεις το πιό καλό κομμάτι, και θα σ’το πληρώσω όσο όσο, γιατί ήρθε ένας παλιόςμου φίλος που είχα πολλά χρόνια να τον συναντήσω και τον φιλοξενώ, γι’αυτό σε παρακαλώ να μου δώσεις το καλύτερο κομμάτι. Ο πωλητής απάντησε: σε αυτό εδώ το υπέροχο σφαχτό, ποιό κομμάτι δέν είναι το καλύτερο; (Ακούγοντας τυχαία αυτόν τον λόγο, ο μαθητευόμενος μοναχός απέκτησε τη μεγάλη φώτιση).

Για πολλά χρόνια, αιώνες, η Κίνα ταλαιπωρήθηκε απο τη διαμάχη μεταξύ των "τριών διδασκαλιών": του (παραδοσιακού) Ταοϊσμού, του (νεότερου) Κομφουκιανισμού, κ του (ξενόφερτου) Βουδδισμού. Τον καιρό της μεγάλης διαμάχης, ο αυτοκράτορας κάλεσε έναν μεγάλο σοφό να τον ρωτήσει τη γνώμητου ποιά είναι η πιό σωστή απο τις τρείς διδασκαλίες. Ο σοφός φόρεσε τον πορτοκαλί μανδύα των Βουδδιστών μοναχών (αυτό ήταν το φόρεματους, καθώς φορούσαν κ οι Βουδδιστές της Ινδίας), συνάμα τα παπούτσια που συνήθιζαν οι Κομφουκιανοί (γιατί η δουλειά του Κομφουκιανού είναι να τρέχει εδώ κι εκεί να πείθει τον κόσμο, κ προπάντων τους ηγεμόνες, να διορθώνουν τα λάθητους κ να γυρίζουν στο σωστό δρόμο. Έπρεπε λοιπόν να φοράνε γερά παπούτσια), κ την παραδοσιακή πιάστρα πάνω στα μαλλιά κατα την ταοϊστική συνήθεια (ουσιαστικά η κόμωση των Ταοϊστών ήταν αυτή που παλιά έκαναν στα μαλλιάτους όλοι οι Κινέζοι εις ένδειξη της ενηλικίωσηςτους, οτι έγιναν πλέον ενήλικες, ώριμοι άνθρωποι κ υπεύθυνοι πολίτες). Του λέει ο αυτοκράτορας: "βλέπω φοράς τον μανδύα των Βουδδιστών μοναχών. Είσαι λοιπόν Βουδδιστής;" (ο σοφός χωρίς να μιλήσει έδειξε το κεφάλιτου με την ταοϊστική κόμωση) - "δηλαδή είσαι Ταοϊστής;" (τότε ο σοφός έδειξε τα παπούτσιατου, κομφουκιανού τύπου) - "άρα είσαι Κομφουκιανός;" - "δέν μπορώ να καταλάβω γιατί τόσο μαλώνουνε οι οπαδοί των τριών διδασκαλιών. Με αυτόν τον μανδύα, την κόμωση, κ τα παπούτσια, ένωσα σε ένα πρόσωπο καί τις τρείς διδασκαλίες". Πώς άνθρωποι κ λαοί ολόκληροι τρώνε τη ζωήτους με άχρηστα διλήμματα! "Παλαιά πολιτεύματα!" καθώς θα έλεγε ο Νίκος Καζαντζάκης. Θυμάμαι τον συγχωρεμένο τον πατέραμου, όταν ήταν οι εκλογές για το ναί ή όχι στη Χούντα· έβαλε μέσα σε έναν φάκελλο ένα ναί κ ένα όχι μαζί. κ απορούσανε ποιός έρριξε εκείνον το φάκελλο. ήταν ο μόνος φάκελλος τον οποίο προσέξανε εκείνοι που ανοίξαν τους φακέλλους κ βγάλανε τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας.

Τέτοια είναι η γοητεία του Ζέν. Έτσι γοητευμένος απο τη φήμη κάποιος έκανε ένα ταξίδι 10 ημερών με τα μέσα εκείνης της εποχής για να επισκεφθεί ένα μοναστήρι του Ζέν και να διδαχθεί την περίφημη διδασκαλία του Ζέν. Ρωτά τον διδάσκαλο του μοναστηριού: άκουσα πως κατέχετε την πλέον βαθιά και μυστηριακή διδασκαλία, που όποιος την καταλάβει αποκτά τον σκοπό της ζωής. Θα ήθελα λοιπόν να μου εξηγήσετε τη διδασκαλίασας, κ είμαι πρόθυμος να μείνω στο μοναστήρι όσο χρειάζεται γι' αυτό. – Ευχαρίστως, απαντά ο διδάσκαλος, η διδασκαλίαμας είναι: «ό,τι είναι καλό, να το πράττεις. ό,τι είναι κακό, να μήν το πράττεις». Ο άνθρωπος έμεινε κόκκαλο. – Αυτή είναι η περίφημη διδασκαλία του Ζέν; αυτή είναι η εκπληκτική διδασκαλία που γοητεύει τον κόσμο; γι’ αυτό έκανα δέκα ημερών ταξίδι; για να ακούσω αυτό το πράγμα; αυτό και ένα παιδί τριών χρονών ξέρει να το πεί! – τριών χρονών παιδί ξέρει να το πεί, απαντά ο δάσκαλος, αλλα ούτε ογδοντατριών χρονών γέρος δέν ξέρει να το εφαρμόσει!

κλίκ στο 瞳 για επιστροφή στην αρχική σελίδα.