ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ:
● O Oδυσσέας στο καλύβι του Eύμαιου (ξ, ο, π)
● H Aθηνά στη Σπάρτη – Eπιστροφή του Tηλέμαχου (ο, π)
● Συνάντηση του Tηλέμαχου με τον Oδυσσέα (π)
● O πιστός υπηρέτης Eύμαιος (ξ, ο, π)
● Οι ενέργειες των μνηστήρων και της Πηνελόπης (π)
Η Οδύσσεια διαρκεί 41 ημέρες. Στην ενότητα διανύουμε την 35η ως την 38η ημέρα:
Α.1 Pαψωδία ξ: Ὀδυσσέως πρὸς Εὔμαιον ὁμιλία (Συνομιλία του Oδυσσέα με τον Eύμαιο)
Ο Εύμαιος καλοδέχτηκε και φιλοξένησε στο καλύβι του τον «ζητιάνο». Από τη μεταξύ τους συνομιλία ο Οδυσσέας:
α. διαπίστωσε την αφοσίωση του υπηρέτη στον αφέντη του·
β. τον άκουσε να απαριθμεί με περηφάνια τη μεγάλη κτηνοτροφική περιουσία του Οδυσσέα, στην οποία είχε κι αυτός συμβάλει, και να εκφράζει παράπονο που δεν είναι εκεί να δει την προκοπή του και να τον ανταμείψει·
γ. τον είδε να αγανακτεί με τους μνηστήρες, που τρωγοπίνουν κάθε μέρα στο παλάτι, αλλά και να τον διαβεβαιώνει για τη συζυγική πίστη της Πηνελόπης, όπως και για το ενδιαφέρον της να ζητεί πληροφορίες από ξένους περαστικούς για τον άντρα της·
δ. άκουσε, τέλος, για το ταξίδι του Τηλέμαχου στην Πελοπόννησο και για τη φονική ενέδρα των μνηστήρων.
Μετά το γεύμα, ο Οδυσσέας έδωσε στοιχεία της ταυτότητάς του: δήλωσε πάλι Κρητικός (πρβλ. ν 286 κ.ε., σελ. 82) και διηγήθηκε μια εκτεταμένη πλαστή ιστορία παρεμβάλλοντας και αρκετά αληθινά στοιχεία.
Στο μεταξύ, βράδυ πια, οι βοσκοί/υπηρέτες του Εύμαιου έφεραν τα ζώα στο χοιροστάσιο και ετοιμάστηκε δείπνο με ιδιαίτερη φροντίδα για τον «ξένο». Επειδή όμως η νύχτα ήταν κρύα και βροχερή, ο Οδυσσέας διηγήθηκε μια άλλη πλαστή ιστορία, με αποτέλεσμα να εξασφαλίσει ζεστό σκέπασμα και ύπνο κοντά στη φωτιά, ενώ ο Εύμαιος ντύθηκε καλά και πήγε να κοιμηθεί κοντά στους χοίρους, για να έχει την έγνοια τους.
Η φιλοξενία στα ομηρικά έπη [πηγή: Ομηρικά 'Επη, «Οδύσσεια», Βιβλίο Εκπαιδευτικού Α΄ Γυμνασίου]
«Οδύσσεια» ξ 199-234: Η πλαστή διήγηση του Οδυσσέα
Α.2. Ραψωδία ο : Τηλεμάχου πρὸς Εὔμαιον ἄφιξις (Άφιξη του Τηλέμαχου στο καλύβι του Εύμαιου)
Την ίδια νύχτα η Αθηνά έφτασε στο παλάτι του Μενέλαου στη Σπάρτη και βρήκε τον Τηλέμαχο ξάγρυπνο και ανήσυχο πολύ για τον πατέρα του. Τον παρακίνησε να επιστρέψει αμέσως στην Ιθάκη, για να προστατέψει την περιουσία του από τους μνηστήρες και να προλάβει, είπε, έναν επικείμενο γάμο της μητέρας του. Τον ενημέρωσε και για την ενέδρα των μνηστήρων και του συνέστησε, όταν φτάσει στην Ιθάκη, να πάει μόνος του στο χοιροστάσιο. Ο Τηλέμαχος ανταποκρίθηκε αμέσως στις συστάσεις της θεάς.
Έτσι, το πρωί (36η μέρα της Οδύσσειας), μόλις άκουσε ο Μενέλαος την απόφαση του επισκέπτη του να επιστρέψει στην Ιθάκη, ετοίμασε γεύμα αποχαιρετιστήριο και πολύτιμα δώρα φιλοξενίας, και ο Τηλέμαχος, συνοδευόμενος από τον γιο του Νέστορα, ταξίδεψε με άρμα τη μέρα εκείνη ως τις Φηρές (όπου διανυκτέρευσε πάλι) και την επομένη (την 37η μέρα) έφτασε στο λιμάνι της Πύλου. Αποχαιρέτησε εκεί τον συνοδό του και έδωσε εντολή στους ναύτες, που τον περίμεναν, να ετοιμαστούν για αναχώρηση.
Την ώρα εκείνη ο μάντης Θεοκλύμενος, που είχε αυτοεξοριστεί από το Άργος λόγω φόνου,
πλησίασε ως ικέτης τον Τηλέμαχο, και εκείνος τον πήρε μαζί του. Με το ηλιοβασίλεμα, το καράβι απέπλευσε και όλη τη νύχτα ο Τηλέμαχος ταξίδευε, έχοντας στον νου του πώς θα αποφύγει
την ενέδρα των
μνηστήρων στην Αστερίδα.
Το ίδιο βράδυ ο Οδυσσέας ξαγρυπνούσε στο καλύβι του Εύμαιου ζητώντας πληροφορίες για τη μητέρα και τον πατέρα του, αλλά και για τον ίδιο τον χοιροβοσκό: Ήταν, είπε, βασιλόπουλο, μικρό όμως η Φοίνισσα τροφός του τον πήρε μαζί της σε φοινικικό καράβι και οι Φοίνικες έμποροι, περνώντας από την Ιθάκη, τον πούλησαν στον Λαέρτη· η Αντίκλεια τον ανάθρεψε σαν παιδί της και, όταν μεγάλωσε, τον εγκατέστησε στους αγρούς. Με τη συζήτηση, ο Οδυσσέας και ο Εύμαιος έφτασαν ως το πρωί (της 38ης μέρας). Την ώρα εκείνη ο Τηλέμαχος έφτανε στον πρώτο όρμο της Ιθάκης. Έδωσε εντολή στους ναύτες να συνεχίσουν το ταξίδι προς την πόλη, ανέθεσε σε σύντροφό του τη φιλοξενία του μάντη και πήρε τον δρόμο για το καλύβι.
«Οδύσσεια» ο 403-429: η καταγωγή του Εύμαιου
Α.3. Ραψωδία π: Ἀναγνωρισμὸς Ὀδυσσέως ὑπὸ Τηλεμάχου (Αναγνώριση του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο)
Τον Τηλέμαχο υποδέχτηκε ο Εύμαιος όπως πατέρας τον ξενιτεμένο γιο του, ενώ ο «ζητιάνος» παρακολουθούσε τη σκηνή κρύβοντας τη συγκίνησή του. Προκάλεσε όμως τον γιο του να μιλήσει για τα προβλήματά του και τον ενθάρρυνε.
Ο Τηλέμαχος έδωσε έπειτα εντολή στον Εύμαιο να αναγγείλει στην Πηνελόπη την άφιξή του. Μόλις έφυγε ο χοιροβοσκός, η Αθηνά – αόρατη για τον Τηλέμαχο – ξαναέδωσε στον Οδυσσέα την αρχική μορφή του. Ακολούθησε αναγνώριση, ανταλλαγή πληροφοριών και συνεργασία
πατέρα γιου για
την εξόντωση των μνηστήρων.
Ο Τηλέμαχος τους απαρίθμησε – 52 από το Δουλίχιο και 6 συνοδοί τους,
24 από τη Σάμη, 20 από τη Ζάκυνθο,
12 από την Ιθάκη και ο
κήρυκας Μέδοντας, ο
αοιδός Φήμιος και
2 θεράποντες =
108 μνηστήρες και 10
συνοδοί τους – και πρότεινε να αναζητήσουν συμμάχους, ο Οδυσσέας όμως τον βεβαίωσε ότι θα τους συμπαρασταθούν η Αθηνά και ο Δίας και κατέστρωσε αμέσως
σχέδιο αντιμετώπισης των μνηστήρων.
Η αφήγηση μας μεταφέρει κατόπιν από το χοιροστάσιο στο παλάτι, όπου η Πηνελόπη πληροφορήθηκε την επιστροφή του γιου της. Η είδηση όμως έφτασε και στους μνηστήρες, που αναστατώθηκαν· είδαν και το καράβι της ενέδρας τους να φτάνει άπρακτο στο λιμάνι και συγκεντρώθηκαν όλοι στην αγορά. Ο Αντίνοος πρότεινε νέο φονικό σχέδιο για τον Τηλέμαχο και διανομή της περιουσίας του, πριν προλάβει, είπε, να αποκαλύψει τη βρόμικη ενέργειά τους στον λαό. Οι άλλοι σιώπησαν· διαφώνησε μόνο ο Αμφίνομος, αντιπροτείνοντας να διερευνήσουν πρώτα τις βουλές των θεών· όλοι συμφώνησαν μαζί του και επέστρεψαν στο παλάτι.
Η Πηνελόπη τα έμαθε όλα αυτά από τον κήρυκα Μέδοντα
και οργισμένη απευθύνθηκε στον Αντίνοο κατηγορώντας τον και απαιτώντας να σταματήσουν όλοι τα αποτρόπαια σχέδιά τους. Προσπάθησε να την καθησυχάσει υποκριτικά ο διπρόσωπος πάντα Ευρύμαχος,
εκείνη όμως αποσύρθηκε αμίλητη στην κάμαρή της.
Το βράδυ, ο Εύμαιος επέστρεψε στο καλύβι –ο Οδυσσέας στο μεταξύ είχε μεταμφιεσθεί πάλι από τη θεά.
Ερωτήσεις κατανόησης Ερωτήσεις κατανόησης