Ελληνικός πολιτισμός, Διδάσκοντας την Ιλιάδα


Ραψωδία Ζ 119-236 Το επεισόδιο Γλαύκου και Διομήδη (ανάγνωση)


 

Σε μετάφραση Θ. Γ. Μαυρόπουλου, εκδόσεις Ζήτρος

 

 

Α' ΚΕΙΜΕΝΟ

Η Ιλιάδα διαρκεί 51 ημέρες. Στην ενότητα διανύουμε την 22η ημέρα


Ὁ ἂνθρωπος ὡσεί χόρτος

«οἵη περ φύλλων γενεή, τοίη δέ καί ἀνδρῶν,
φύλλα τά μέν τ’ ἄνεμος χαμάδις χέει, ἄλλα δέ θ’ ὕλη
τηλεθόωσα φύει, ἔαρος δ’ ἐπιγίγνεται ὥρη·
ὥς ἀνδρῶν γενεή ἡ μέν φύει ἡ δ’ ἀπολήγει.»
(Ζ 146-149)


Ο ομηρικός ηρωικός κώδικας

«αἰέν ἀριστεύειν καί ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων,
μηδέ γένος πατέρων αἰσχυνέμεν.» (Ζ 208-209)

 

Η έκπληξη του Διομήδη



Ο Γλαύκος, γιος Ιππόλοχου, και ο γιος του Τυδέα
120 στη μέση οι δυο τους έσμιξαν να χτυπηθούν ποθώντας.
Κι όταν τρέχοντας έφτασαν κοντά ο ένας του άλλου,
ο βροντόφωνος Διομήδης μίλησε πρώτος έτσι:
«Ποιος είσαι, αρχοντογέννητε, απ' τους θνητούς ανθρώπους;
Δε σ' είδα ως τώρα καν ποτέ σε μάχη που δοξάζει·
125 μα όλους με το θάρρος σου τους έχεις ξεπεράσει,
αφού το μακροΐσκιωτο κοντάρι μου αντέχεις.
Μόνο των δύστυχων παιδιά τη λύσσα μου αντικρίζουν.
Αν πάλι απ' τον ουρανό είσαι θεός και ήρθες,
με τους ουράνιους θεούς να χτυπηθώ δε θέλω.

Ένας υβριστής τιμωρείται: η ιστορία του Λυκόοργου

Λυκούργος Λυκούργος2 Λυκούργος3 Λυκούργος3

130 Γιατί κι ο γιος του Δρύαντα, ο δυνατός Λυκούργος, δεσμός
φιλονικούσε με θεούς κι έζησε έτσι λίγο.
Του μανιακού Διόνυσου κάποτε αυτός τις βάγιες
απ' τ' άγιο βουνό της Νύσσας έδιωχνε· αυτές όλες
τους θύρσους κάτω σκόρπιζαν ο φονικός Λυκούργος
135 με βουκέντρα τις κέντριζε· βυθίστηκε στο κύμα
σκιαγμένος ο Διόνυσος· τον δέχτηκε σκιαγμένο
στην αγκαλιά η Θέτιδα απ' τις φωνές του ανθρώπου.
Μα οι καλότυχοι θεοί οργίστηκαν μ' εκείνον
κι ο Δίας τον ετύφλωσε· μα δεν έζησε πάλι
140 για πολύ, καθώς το μίσος των θεών όλων είχε.
Γι' αυτό με τους καλότυχους θεούς δε θέλω μάχες.
Όμως αν είσαι απ' τους θνητούς που τρων καρπούς της γης μας,
έλα κοντά, γοργότερα το τέλος σου να έχεις.»

Η απάντηση του Γλαύκου - Τα κατορθώματα του Βελλερεφόντη


Σίσυφος
Σίσυφος Η τιμωρία του Σίσυφου
Βελλερεφόντης-Χίμαιρα
Βελλερεφόντης-Προίτος-Άντεια-Χίμαιρα Ο Βελλερεφόντης και ο Πήγασος Βελλερεφόντης-Χίμαιρα Βελλερεφόντης-Χίμαιρα Ο Βελλερεφόντης σκοτώνει τη Χίμαιρα Ο Βελλερεφόντης σκοτώνει τη Χίμαιρα Ο Βελλερεφόντης σκοτώνει τη Χίμαιρα. Ο Βελλερεφόντης σκοτώνει τη Χίμαιρα Ο Βελλερεφόντης σκοτώνει τη Χίμαιρα

Σ' αυτόν ο γιος του Ιππόλοχου ο αρχοντικός είπε:
145 «Για τη γενιά μου τι ρωτάς, αντρείε Διομήδη;
Όπως των φύλλων, όμοια κι η φύτρα των ανθρώπων
άλλα φύλλα ο άνεμος στη γη σκορπίζει κι άλλα
βγάζει το δάσος θαλερό στης άνοιξης την ώρα·
έτσι φυτρώνει η μια γενιά, η άλλη τελειώνει.
150 Μα αν θες να ξέρεις και αυτά, να ξέρεις τη γενιά μου,
πολλοί είναι οι άνθρωποι που την καλογνωρίζουν.
Υπάρχει πόλη Έφυρα στ' αλογοτρόφο Άργος·
ζούσε εκεί ο Σίσυφος, ο πιο πανούργος άντρας, δεσμός
γιος του Αιόλου· γέννησε παιδί αυτός τον Γλαύκο·
155 το λαμπρό Βελλερεφόντη παιδί είχε ο Γλαύκος. δεσμός
Ομορφιά χάρισαν σ' αυτόν, χαριτωμένη αντρεία
οι θεοί· όμως ο Προίτος είχε κακό στον νου του·
απ' τ' Άργος τον εξόρισε· ανώτερός του ήταν
κι ο Δίας σκήπτρο έδωσε σ' αυτόν να εξουσιάζει.
160 Μα ξετρελάθηκε μ' αυτόν του Προίτου η γυναίκα,
η Άντεια, να ενωθεί κρυφά μ' αυτόν· μα ήταν δεσμός
ο Βελλερεφόντης αγνός, συνετός, δεν πειθόταν.
Με ψέματα στον βασιλιά τον Προίτο αυτή μιλούσε:
— Τον Βελλερεφόντη, Προίτε, σκότωσε· να πεθάνεις
165 αλλιώς· ζήτησε έρωτα με μένα άθελά μου.
Έτσι· και οργίστηκε ακούοντας ο ρήγας·
να τον σκοτώσει απόφυγε, δε βάσταξε η καρδιά του·
στη Λυκία τον έστειλε με σήματα θανάτου δεσμός
λόγια χαμού χαράζοντας σε διπλωμένες πλάκες·
170 να δώσει, αυτά στον πεθερό είπε για τον χαμό του.
Με των θεών προβόδισμα πήγε αυτός στη Λυκία.
Στη Λυκία σαν έφτασε, στον ποταμό τον Ξάνθο,
με προθυμία τον δέχτηκε ο ρήγας της Λυκίας·
μέρες εννιά τον ξένισε, του 'σφαξε εννιά βόδια·
175 η ροδοδάκτυλη Αυγή η δέκατη σαν ήρθε,
τον ρωτούσε πια, ζητούσε σημάδι να του δείξει
που απ' τον γαμπρό του έφερε, τον βασιλιά τον Προίτο.
Σαν διάβασε το ολέθριο σημάδι του γαμπρού του,
πρώτα την άγρια Χίμαιρα πρόσταξε να σκοτώσει·
180 είχε τη φύτρα από θεούς και όχι απ' ανθρώπους·
λιοντάρι μπρος, φίδι πίσω, στη μέση γίδα ήταν
κι έβγαζε απ' το στόμα της φωτιές πολλές και φλόγες.
Τη σκότωσε υπακούοντας σε θεϊκά σημάδια. δεσμός
Έπειτα με τους ξακουστούς χτυπήθηκε Σολύμους·
185 η πιο μεγάλη έλεγε μάχη αυτή πως ήταν.
Τρίτο, τις αντροδύναμες σκότωσε Αμαζόνες.
Καθώς γυρνούσε, του 'στησε και άλλο δόλο ακόμη·
αντρειωμένους διάλεξε απ' την πλατιά Λυκία
κι έστησε ενέδρα· μα κανείς δε γύρισε στο σπίτι·
190 όλοι αυτοί σκοτώθηκαν απ' το Βελλερεφόντη.
Ο ρήγας τότε ένιωσε πως θεού γόνος ήταν,
τον κράτησε, του έδωσε την κόρη του γυναίκα
και τις βασιλικές τιμές μοιράστηκε μαζί του.
Οι Λύκιοι του χάρισαν το πιο καλό μετόχι,
195 να χαίρεται, πανέμορφο μ' αμπέλια, με χωράφια.
Γέννησε αυτή τρία παιδιά για τον Βελλερεφόντη,
Ίσανδρο και Ιππόλοχο και Λαοδάμεια κόρη.
Έπειτα έσμιξε μ' αυτήν ο πάνσοφος ο Δίας
και γέννησε τον μαχητή τον άξιο Σαρπηδόνα.
200 Αλλ' όταν πια μισήθηκε απ' τους θεούς εκείνος,
στον κάμπο τον Αλήιο μόνος περιπλανιόταν
τον κόσμο τον αρνήθηκε, έλιωνε η ψυχή του.
Τον Ίσανδρο του σκότωσε, αχόρταγος στη μάχη,
ο Άρης με τους ξακουστούς Σόλυμους πολεμώντας,
205 η χρυσοχάλινη Άρτεμη θυμώνοντας την κόρη.
Πατέρας μου ο Ιππόλοχος, έχω απ' αυτόν τη φύτρα·
στην Τροία μ' έστειλε αυτός εντολή δίνοντάς μου
να είμαι πρώτος πάντοτε, να ξεπερνώ τους άλλους,
να μην ντροπιάζω τη γενιά προγόνων που υπήρξαν
210 μες στην Εφύρα άριστοι και στην πλατιά Λυκία.
Αυτή η γενιά, η φύτρα μου καυχιέμαι εγώ πως είναι.»

Οι δύο αντίπαλοι είναι κληρονομικοί φίλοι

δίκουπο ποτήρι

αμφικύπελλο, δίδυμη κούπα Διομήδης-Γλαύκος

Έτσι είπε· κι ο βροντόφωνος χάρηκε Διομήδης·
έμπηξε το κοντάρι του στη γη την πολυτρόφα
κι αμέσως στον πολέμαρχο γλυκά μιλούσε λόγια:
215 «Μου είσαι φίλος πατρικός από παλιά, αλήθεια!
Τον άξιο Βελλερεφόντη κάποτε ο Οινέας
ξένισε στο παλάτι του για είκοσι ημέρες
κι ένας στον άλλο έδωσαν δώρα φιλοξενίας·
μια ζώνη λαμπροπόρφυρη του έδωσε ο Οινέας,
220 σ' αυτόν ο Βελλερεφόντης χρυσή δίγουβη κούπα,
που φεύγοντας την άφησα στο πατρικό μου σπίτι.
Έτσι μικρό που μ' άφησε, Τυδέα δε θυμάμαι,
σαν ο στρατός των Αχαιών χάθηκε μες στη Θήβα.
Έτσι είμαι φίλος σου εγώ μέσα στο Άργος πάντα
225 και συ δικός μου, σαν βρεθώ κάποτε στη Λυκία.
Ας μη σμιχτούν τα όπλα μας, κι η μάχη ας ανάβει·
Τρώες πολλοί και σύμμαχοι υπάρχουν να σκοτώνω,
όποιους θεός στα χέρια μου, στα πόδια μου μου ρίξει,
και να σκοτώσεις, αν μπορείς, πολλούς Αργείους έχεις.
230 Όπλα ας ανταλλάξουμε, όλοι αυτοί να ξέρουν δεσμός
πως μια φιλία πατρική ανάμεσά μας είναι.»
Είπαν αυτά και πήδησαν απ' τ' άλογα αμέσως·
τα χέρια έδωσαν κι οι δυο κι ορκίστηκαν φιλία·
του Γλαύκου τότε σάλεψε τη σκέψη ο γιος του Κρόνου
235 κι έδωσε αυτός όπλα χρυσά, χάλκινα για να πάρει,
που άξιζαν βόδια εκατό κι εννιά, του Διομήδη.

 

Διομήδης-Γλαύκος
Ο Διομήδης (αριστερά) ανταλλάσει την πανοπλία του με τον Γλαύκο.
Πελίκη του Ζωγράφου του Hasselmann, περίπου 420 π.Χ.
Αρχαιολογικό Μουσείο Γέλα (Ιταλία)

 

 

 

Συμπληρωματικά σχόλια: Λυκούργος

Ο βασιλιάς της Θράκης Λυκούργος καταδιώκει τον Διόνυσο που έχει έρθει με τις τροφούς του. Ο Διόνυσος φοβάται τόσο πολύ που, για να σωθεί, αναγκάζεται να πηδήξει στη θάλασσα απ' όπου τον σώζει η Θέτιδα. Ο Δίας, για να τον τιμωρήσει, τον τύφλωσε.

Σύμφωνα με τον Υγίνο ο Διόνυσος πήρε τα λογικά του Λυκούργου κι εκείνος σκότωσε τη γυναίκα του Αμβροσία και τον γιο του.

Ο Νόννος στα Διονυσιακά του αναφέρει πως η Αμβροσία ήταν μια από τις Βάκχες που μεταμορφώθηκε σε κλήμα, για να τυλίξει τον Λυκούργο και να τον πνίξει.

Συμπληρωματικά σχόλια: Σίσυφος: Ο Σίσυφος τιμωρήθηκε στον Άδη να κουβαλάει ένα βράχο στην κορυφή ενός βουνού. Μόλις όμως έφτανε στην κορυφή, ο βράχος κυλούσε και έπεφτε.

Συμπληρωματικά σχόλια: Βελλερεφόντης: Το κανονικό του όνομα ήταν Ιππόνοος, ονομάστηκε όμως Βελλερεφόντης επειδή σκότωσε άθελά του τον Βέλλερο (Βέλλερος+φόνος) που ήταν τύραννος της Κορίνθου.

Συμπληρωματικά σχόλια: Άντεια: Μόνο στην Ιλιάδα ονομάζεται Άντεια. Οι άλλες πηγές την αναφέρουν ως Σθένεβοια.

Συμπληρωματικά σχόλια: σημεία θανάτου: Στο αρχαίο κείμενο αναφέρονται ως σήματα λυγρὰ που τα έγραψε ο Προίτος σε διπλωτή πινακίδα (γράψας ἐν πίνακι πτυκτῷ).

Στο σημείο αυτό γίνεται για πρώτη φορά αναφορά σε γραπτά σημάδια, γραφή. Προφανώς τα γράμματα αυτά θα ήταν ιδεογράμματα σαν τα ιερογλυφικά των Αιγυπτίων ή απλά σχεδιάσματα, που θα έδιναν στον Ιοβάτη να καταλάβει ότι πρέπει να σκοτώσει τον Βελλερεφόντη, όπως σημειώνει ο Ι. Κακριδής στο Ομηρικά Θέματα, Αθήνα, 1954.

Συμπληρωματικά σχόλια: Θάνατος του Βελλερεφόντη: Σύμφωνα με τον μύθο ο Βελλερεφόντης θέλησε να ανεβεί με το φτερωτό του άλογο, τον Πήγασο, ως την κατοικία του Δία. Ο Δίας όμως τον γκρέμισε και τον σκότωσε.

Πηγή: Pierre Grimal, Λεξικό της Ελληνικής και Ρωμαϊκής Μυθολογίας, εκδ. Univesity Studio Press

Συμπληρωματικά σχόλια: Ανταλλακτικό εμπόριο: Η αξία των αντικειμένων δε μετριέται με χρήματα αλλά με άλλα είδη. Εδώ τα άρματα κοστίζουν εννέα βόδια, του Διομήδη, και εννενήντα, του Γλαύκου.