Σχολιασμός πηγών, Παραδείγματα

Κατεβάστε το κείμενο σε αρχείο pdf

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΥ ΠΗΓΩΝ

(Τέτοιου τύπου ερωτήσεις περιλαμβάνονται συνήθως στη Β ομάδα ερωτήσεων των διαγωνισμάτων)

Α. Ε Ι Κ Ο Ν Α

(Συνήθως ζητείται περιγραφή, αναγνώριση, χρονολόγηση)

Πώς δουλεύω;

Παρατηρώ προσεκτικά την εικόνα.
Θυμάμαι τι έχω διαβάσει στο βιβλίο μου της Ιστορίας.
Πολλές φορές μπορώ να αντλήσω στοιχεία και από τον σχολιασμό των εικόνων που υπάρχουν στο σχετικό κεφάλαιο.
Οργανώνω το γραπτό μου / την απάντησή μου με στόχο να πείσω λογικά για την άποψή μου.
Προσπαθώ να απαντήσω με πληρότητα.

Έχω υπόψη μου όσα έμαθα για την περιγραφή (στην τρίτη ενότητα στο βιβλίο της Νεοελληνικής Γλώσσας, ειδικά στη σελ. 43) και κυρίως:

• Η περιγραφή ακολουθεί πορεία από το γενικό στο ειδικό, από γενικές εικόνες σε λεπτομερειακές,

• Η γλώσσα της περιγραφής χαρακτηρίζεται από σαφήνεια, ζωντάνια, παραστατικότητα.

• Ανάλογα με το αντικείμενο θα πρέπει να χρησιμοποιήσω τη σχετική ορολογία/λεξιλόγιο.

Παράδειγμα 1

Πιθανή ερώτηση: να περιγράψετε το αντικείμενο της φωτογραφίας. Να το αναγνωρίσετε. Σε ποια περίοδο της ιστορίας τοποθετείται;

Απάντηση

Παρατηρώ την εικόνα και προσπαθώ να αναγνωρίσω το θέμα της. Προσπαθώ να εντοπίσω λεπτομέρειες που θα με βοηθήσουν να το κατατάξω και να το χρονολογήσω.
Σημειώνω πρόχειρα ό,τι θυμάμαι απ’ το βιβλίο. (Γι’ αυτό το παράδειγμα διαβάστε στο βιβλίο της Ιστορίας τη σελ. 22. Όπου έχω αντιγράψει αυτούσιες φράσεις θα φαίνονται από την πλάγια γραφή.)
Οργανώνω το γραπτό μου / την απάντησή μου συνδυάζοντας ό,τι βλέπω με ό,τι ξέρω.

Δηλαδή

Α. Λέω τι είναι (από τι είναι φτιαγμένο, κ.τ.λ.)

Στην εικόνα παρουσιάζεται ένα γυμνό γυναικείο μαρμάρινο αγαλματίδιο. (= θεματική περίοδος)

Περιγράφω
από το γενικό στο ειδικό
(μέγεθος, στάση, έκφραση, κεφάλι, κορμός, άκρα)
από τις ειδικές λεπτομέρειες επιλέγω αυτές που διαφοροποιούν / χαρακτηρίζουν το αντικείμενο.

Έχει μικρό μέγεθος, μικρό πάχος και στέκεται σε όρθια, μετωπική στάση. Το κεφάλι της είναι τετραγωνισμένο. Το μόνο χαρακτηριστικό που αποδίδεται στο πρόσωπό της είναι η μύτη. Έχει μακρύ λαιμό και μακρύ κορμό. Τα χέρια της είναι πολύ λεπτά σε σχέση με το σώμα της, μοιάζουν με σπιρτόξυλα. Είναι τετραγωνισμένα και διπλωμένα πάνω από την κοιλιά της. Δεν αποδίδονται οι παλάμες τους. Τα πόδια της είναι ενωμένα μεταξύ τους και φαίνεται να πατάει στα δάκτυλα. Το μικρό πάχος και η στάση των ποδιών δείχνουν ότι το άγαλμα δε θα μπορούσε να σταθεί όρθιο. (= λεπτομέρειες) Γενικά η μορφή είναι έντονα σχηματοποιημένη, με λίγες χαρακτηριστικές λεπτομέρειες για την αναγνώριση του φύλου. (= περίοδος κατακλείδα)

Γ. Συμπεραίνω (αναγνωρίζω, χρονολογώ κ.τ.λ.)

Τα χαρακτηριστικά του αγάλματος της φωτογραφίας είναι σαν τα χαρακτηριστικά των κυκλαδικών ειδωλίων, ανδρικών και γυναικείων, που περιγράφονται στο βιβλίο της Ιστορίας. Επομένως και αυτό είναι ένα κυκλαδικό ειδώλιο της εποχής του Χαλκού. Τέτοια ειδώλια βρέθηκαν σε τάφους. Είναι αβέβαιο αν παριστάνουν θεά που έχει σχέση με το θάνατο.

Παράδειγμα 2

Πιθανή ερώτηση: Αφού παρατηρήσετε τις εικόνες να περιγράψετε ένα θολωτό τάφο.

Απάντηση

Γι’ αυτό το παράδειγμα διαβάστε στο βιβλίο της Ιστορίας τη σελ. 33 και στο Γλωσσάριό του, στη σελ. 150, για το «Ανακουφιστικό τρίγωνο». (Ισχύει η επισήμανση για τα πλάγια γράμματα.)

πώς δουλεύω;

Γενικά ισχύουν οι αρχικές οδηγίες. Σε σχέση με το Παράδειγμα 1 υπάρχει διαφορά: Το αντικείμενο (συνήθως κτίριο) είναι μεγάλο, καταλαμβάνει μεγάλη έκταση στο χώρο, άρα δεν μπορώ να το «δω», να περιγράψω όλα τα χαρακτηριστικά του με μία ματιά. Επομένως, πρέπει να «κινηθώ» στον χώρο, για να το «δω». Αυτή την κίνηση πρέπει να τη λάβω υπόψη μου στην οργάνωση της περιγραφής μου.

Δηλαδή

Α. Λέω τι είναι

Οι θολωτοί τάφοι είναι εντυπωσιακά οικοδομήματα της μνημειακής αρχιτεκτονικής του Μυκηναϊκού κόσμου, που ονομάζονται και «θησαυροί». Στις εικόνες παρουσιάζονται αρχιτεκτονικά σχέδια και φωτογραφία του «τάφου του Ατρέα»

B. Περιγράφω
Αρχικά: (από το γενικό στο ειδικό) δίνω τη γενική άποψη

Αυτό που φαίνεται από μακριά είναι ένας χαμηλός χωμάτινος λόφος, μέσα από τον οποίο φαίνεται ο διάδρομος και η είσοδος του τάφου.

και μετά επιλέγω ένα σημείο εκκίνησης και περιγράφω τι βλέπω μπροστά, αριστερά και δεξιά μου.

Στον θολωτό τάφο οδηγεί ένας φαρδύς και μακρύς διάδρομος, μήκους μέχρι και 35 μέτρων. Οι πλευρές του διαδρόμου ξεκινούν από χαμηλό ύψος και υψώνονται όσο προχωράμε προς την είσοδο του τάφου. Είναι χτισμένες με μεγάλους λίθους που έχουν περίπου ίσο ύψος. (είναι πλαισιωμένες με λίθινους τοίχους)

Στη συνέχεια:
«προχωρώ» και ύστερα πάλι «στέκομαι», όταν αλλάζει αυτό που «βλέπω», οπότε περιγράφω όπως στην αρχή.

Η είσοδος του τάφου είναι πολύ ψηλή και επιβλητική. Είναι και αυτή κτισμένη με λίθους, όπως τα τοιχώματα του διαδρόμου. Το άνοιγμα της πόρτας είναι πολύ μεγαλύτερο από το ύψος του ανθρώπου. Πάνω απ’ αυτό, το υπέρθυρο αποτελείται από ένα τεράστιο μονοκόμματο λίθο. Πάνω από το υπέρθυρο υπάρχει ανακουφιστικό τρίγωνο, δηλαδή ένα άνοιγμα, για να αντέχει και να μη σπάσει το υπέρθυρο από το βάρος του κτιρίου που βρίσκεται πάνω του.

Επαναλαμβάνω όσες φορές χρειάζεται, φροντίζοντας να δείξω με προσδιορισμούς και με σειρά πού «κινείται» το «βλέμμα» μου.

Ο κυρίως τάφος αποτελείται από ένα τεράστιο κυκλικό θάλαμο που είναι χτισμένος με λίθους και καταλήγει πολύ ψηλά σε θολωτή οροφή. Στον τοίχο του θαλάμου, στα δεξιά της εισόδου, υπάρχει ένα άνοιγμα που οδηγεί σε ένα μικρότερο και πιο χαμηλό τετράγωνο χώρο.

Γ. Ολοκληρώνω γράφοντας όσες γενικές πληροφορίες ξέρω.

Μετά την ταφή, ο διάδρομος και ο τάφος σκεπάζονταν με χώμα, ώστε να μοιάζει εξωτερικά με χαμηλό λόφο. Τέτοιοι τάφοι έχουν βρεθεί σε πολλά μυκηναϊκά κέντρα. Περίφημοι είναι οι θολωτοί τάφοι των Μυκηνών, όπως ο «θησαυρός του Ατρέα» που απεικονίζεται στις εικόνες και που θεωρήθηκε ως τάφος του Αγαμέμνονα, ο «τάφος της Κλυταιμνήστρας» και άλλοι.

Παράδειγμα 3

• Σ’ αυτή την κατηγορία ερωτήσεων το θέμα της εικόνας (που μπορεί να είναι ζωγραφική, γλυπτική, σκίτσο, φωτογραφία, κ.λ.π.) είναι αναπαράσταση ενός ιστορικού ή μυθολογικού γεγονότος.

• Στην εκφώνηση των ερωτήσεων πιθανόν να μη φαίνεται ότι ζητείται περιγραφή, είναι όμως απαραίτητη για να αντλήσω στοιχεία, εφόσον θέλω να πείσω για την άποψή μου.

• Τα ζητούμενα συνήθως είναι:
α) να ταυτίσω την εικόνα με το γεγονός.
Π.χ. απεικόνιση άνδρα με ρόπαλο κοντά του ή με λεοντή στο κεφάλι να τοξεύει πτηνά = ο Ηρακλής σκοτώνει τις Στυμφαλίδες όρνιθες.

Δηλαδή δουλεύω όπως στο παράδειγμα 1 επιλέγοντας να δώσω έμφαση στις λεπτομέρειες που συντελούν στην ταύτιση.

β) να ταυτίσω το γεγονός και να αντλήσω περισσότερα στοιχεία γι’ αυτό (από όσα αναφέρονται στο βιβλίο μου) από την εικόνα.

Πιθανή ερώτηση: Ποια στοιχεία μπορούμε να αντλήσουμε από την εικόνα σχετικά με τις ασχολίες των ανθρώπων την περίοδο του Β’ αποικισμού;

Απάντηση

Γι’ αυτό το παράδειγμα διαβάστε στο βιβλίο της Ιστορίας τις σελ. 37 (την πρώτη παράγραφο) και τις σελ. 43-44.

Α. Λέω τι είναι

Στην εικόνα βλέπουμε μία σκηνή της καθημερινής ζωής των αρχαίων ζωγραφισμένη σε μελανόμορφο αγγείο.

B. Περιγράφω
Αρχικά: (από το γενικό στο ειδικό)

Στη σκηνή απεικονίζονται σε προφίλ τρεις ανθρώπινες μορφές, τρεις άνδρες. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δηλώνουν τον χώρο στον οποίο βρίσκονται π.χ. στο ύπαιθρο ή στο εσωτερικό κάποιου κτιρίου.

Στις λεπτομέρειες εδώ με ενδιαφέρει τι κάνουν και όχι η αναλυτική περιγραφή των μορφών καθαυτών.

    Οι δύο από αυτούς είναι καθισμένοι σε σκαμνιά στην αριστερή και τη δεξιά πλευρά της εικόνας, συμμετρικά, στραμμένοι προς το κέντρο. Έχουν απλωμένα τα χέρια τους προς τα σκοινιά από όπου κρέμονται οι δύο δίσκοι μιας τεράστιας ζυγαριάς που βρίσκονται μπροστά τους.
    Η ζυγαριά είναι κρεμασμένη ψηλά, πάνω από τα κεφάλια των μορφών, στο κέντρο της εικόνας. Στον κάθε δίσκο της είναι τοποθετημένο ένα τετράγωνο αντικείμενο, σαν δέμα. Οι δίσκοι ισορροπούν.
    Ο τρίτος άνδρας απεικονίζεται όρθιος στο κέντρο της παράστασης μεταξύ των δύο δίσκων, στραμμένος προς τον δεξιό. Κρατάει στα χέρια του ένα «δέμα» και σκύβει σαν να ετοιμάζεται να το τοποθετήσει στον δίσκο. Ο άνδρας στα δεξιά φαίνεται σαν να ανοίγει τα σκοινιά από όπου κρέμεται ο δίσκος για να διευκολύνει την τοποθέτηση.

Γ. Ταυτίζω, αντλώ στοιχεία

Πρόκειται δηλαδή για μια σκηνή όπου απεικονίζεται ζύγισμα προϊόντων. Επομένως αυτή την περίοδο η οικονομία δεν έχει κλειστή, οικιακή μορφή. Οι άνθρωποι ανταλλάσσουν προϊόντα. Η ανταλλαγή αυτή δεν γίνεται ευκαιριακά και κατ’ εκτίμηση, αλλά με βάση ορισμένους συμφωνημένους κανόνες και θεσμούς. Έχουν ανακαλύψει και χρησιμοποιούν τη ζυγαριά και έχουν θεσπίσει το βάρος των προϊόντων ως μέτρο. Το ζύγισμα των προϊόντων είναι βασική προϋπόθεση του εμπορίου. Η συγκεκριμένη σκηνή θα πρέπει να διαδραματίζεται σε χώρο καθορισμένο γι’ αυτόν τον σκοπό, σε αγορά, αφού οι δύο μορφές κάθονται σε σκαμνιά. Τα προϊόντα ζυγίζονται μεταξύ τους και όχι με κάποιο μέτρο.
Πριν τον β’ αποικισμό οι έμποροι («οι εν πορεία») μετακινούνταν από τόπο σε τόπο και πουλούσαν τα εμπορεύματά τους. Μετά τον β’ αποικισμό η μεγάλη κατανάλωση καθώς και η αύξηση των αγορών οδήγησαν στη δημιουργία χώρων όπου η διάθεση των προϊόντων θα ήταν συνεχής. Δημιουργήθηκαν δηλαδή οι «αγορές». Παράλληλα με τους εμπόρους αναπτύχθηκαν και οι κάπηλοι, δηλαδή οι λιανέμποροι και οι λιανοπωλητές.

Β. Κ Ε Ι Μ Ε Ν Ο

Τα γραπτά κείμενα είναι μία από τις πηγές της επιστήμης της Ιστορίας. Συνήθως αναφέρονται σε κάποιο γεγονός που μου είναι γνωστό (από την διδακτέα ύλη που περιέχεται στο βιβλίο μου).

Αυτό που ζητείται συνήθως είναι να αντιπαραβάλω το παράθεμα που μου δίνεται κάθε φορά με όσα ξέρω, για να αναγνωρίσω σε ποιο γεγονός αναφέρεται, να βρω περισσότερες λεπτομέρειες από όσες έχουν συμπεριληφθεί στην ύλη, να εντοπίσω μία ιστορική κρίση και να την επαληθεύσω ή να την απορρίψω κ.τ.λ.

Πώς δουλεύω;

Έχω υπόψη μου:

• Όσα έμαθα για την αφήγηση (στην τρίτη ενότητα στο βιβλίο της Νεοελληνικής Γλώσσας, ειδικά στις σελ. 47-48) για τη δομή και το περιεχόμενο της αφήγησης. [α) πληροφορίες: αρχική κατάσταση – τόπος – χρόνος – πρόσωπα – δράση – εξέλιξη – έκβαση. β) αποτελέσματα – λύση. γ) κρίση του αφηγητή.]

(Λόγω της μικρής έκτασης του παραθέματος μπορεί και να μην εντοπίσω όλα τα παραπάνω στοιχεία.)

• Είναι χρήσιμο να προσέχω και από πού προέρχεται το παράθεμα, δηλαδή ποιος το έγραψε, πότε, αν είναι πρωτογενής ή δευτερογενής πηγή, κ.τ.λ., γιατί μπορώ και από αυτή την παρατήρηση να αντλήσω πληροφορίες, π.χ. την οπτική γωνία του αφηγητή, αν είναι αντικειμενικός ή όχι, κ.τ.λ.

(Τα στοιχεία αυτά δίνονται στην παραπομπή, στο τέλος του παραθέματος.)

1. Διαβάζω προσεκτικά το κείμενο προσπαθώντας να εντοπίσω το θεματικό κέντρο του.

2. Επισημαίνω τις λέξεις - κλειδιά, που θα με βοηθήσουν να αναγνωρίσω το γεγονός (δηλαδή τις λέξεις που δηλώνουν τόπο, χρόνο, πρόσωπα, κ.τ.λ.)

3. Διακρίνω τις πληροφορίες από τις κρίσεις.

4. Θυμάμαι τι έχω διαβάσει στο βιβλίο μου της Ιστορίας και το αντιπαραβάλλω με το περιεχόμενο του παραθέματος.

5. Οργανώνω το γραπτό μου / την απάντησή μου.

Αυτό μπορώ να το κάνω με δύο τρόπους:

α) να αναφέρω όλα μαζί τα στοιχεία που άντλησα από το παράθεμα και στη συνέχεια να τα αντιπαραβάλλω με τις γνώσεις μου

αντίστροφα, πρώτα τις γνώσεις μου και μετά τα στοιχεία του παραθέματος.

Σε κάθε περίπτωση φροντίζω να υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ γνώσεων και παραθέματος αναφέροντας τα στοιχεία τους με την ίδια σειρά.

Φροντίζω επίσης να είναι εμφανής η αντιπαραβολή που κάνω.

β) να κάνω την αντιπαραβολή μεταξύ κειμένου και γνώσεων στοιχείο προς στοιχείο.

6. Προσπαθώ να απαντήσω με πληρότητα.

Παράδειγμα 1

Και μετά τα Τρωικά εξακολούθησαν στην Ελλάδα οι μεταναστεύσεις και οι εισβολές και η έλλειψη ησυχίας την εμπόδισε να αναπτυχθεί. Η μακρόχρονη απουσία των Ελλήνων στην Τροία προκάλεσε πολλές αναταραχές και σε πολλές πολιτείες έγιναν επαναστάσεις που ανάγκασαν πολλούς να φύγουν και να πάνε να ιδρύσουν άλλες πολιτείες. Εξήντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας οι Θεσσαλοί έδιωξαν από την Άρνη τους σημερινούς Βοιωτούς… Ογδόντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας οι Δωριείς κατάκτησαν την Πελοπόννησο. Μόνο μετά από πολλά χρόνια η Ελλάδα ησύχασε.
(Θουκυδίδης, Ιστορία Α’, 12, μετ. Αγγ. Βλάχου)
(βιβλίο Ιστορίας, σελ.37)

Πιθανή ερώτηση: Οι μνήμες του Θουκυδίδη συμπίπτουν με την ιστορική πραγματικότητα που σήμερα αποδέχεται η επιστήμη;

Απάντηση

Διαβάζω το παράθεμα και εντοπίζω το θεματικό του κέντρο. (π.χ. μεταναστεύσεις, αναστατώσεις)

Εντοπίζω τις λέξεις κλειδιά. (Ενδεικτικά παραδείγματα πληροφοριών: αρχική κατάσταση = τρωικός πόλεμος, τόπος = Ελλάδα, πρόσωπα = κάτοικοι, εξέλιξη = 50 χρόνια μετά, αποτέλεσμα = εμπόδιο να αναπτυχθεί, έκβαση-λύση = η Ελλάδα ησύχασε)

Διακρίνω κρίσεις. (π.χ. εμπόδισε να αναπτυχθεί)

Σημειώνω ό,τι ξέρω. Γι’ αυτό το παράδειγμα διαβάστε στο βιβλίο Ομήρου Οδύσσεια την παράγραφο «Τα ομηρικά έπη ως ιστορική πηγή» στη σελ. 16 και στο βιβλίο της Ιστορίας τις σελ. 29 (2^η παράγραφο), 32 (τελευταία παράγραφο) και 37-39.

Οργανώνω το γραπτό μου/την απάντησή μου.

(Γι’ αυτό το παράδειγμα έχω επιλέξει τον β τρόπο οργάνωσης)

Δηλαδή

Το απόσπασμα από την Ιστορία του Θουκυδίδη αναφέρεται σε μεταναστεύσεις και αναστατώσεις που συνέβησαν στην Ελλάδα την περίοδο του Τρωικού πολέμου και μετά.

Ο Θουκυδίδης θεωρεί τον Τρωικό πόλεμο πραγματικό ιστορικό γεγονός, ενώ θα ήταν λάθος να αντιμετωπίσουμε τα ομηρικά έπη ως ιστορικές πηγές.

Ο τρωικός πόλεμος που αναφέρεται στα ομηρικά έπη τοποθετείται στον 12^ο π.Χ. αιώνα. Δηλαδή, αν και είναι λάθος να θεωρεί ο Θουκυδίδης τον τρωικό πόλεμο πραγματικό συμβάν, ωστόσο τοποθετεί τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων στη σωστή χρονική περίοδο, αφού σημειώνονται κατά τη διάρκεια του 12^ου π.Χ. αι.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει ως αίτιο των μεταναστεύσεων την μακρόχρονη απουσία των Ελλήνων στην Τροία, κατά τη διάρκεια της οποίας προκλήθηκαν αναταραχές και επαναστάσεις. Το 1.200π.Χ. παρατηρείται αιφνίδια κάμψη της μυκηναϊκής ισχύος, η οποία αποδίδεται σε διάφορους λόγους, μεταξύ των οποίων είναι και οι αναταραχές. Η επιστήμη σήμερα επιβεβαιώνει ότι συνέβησαν αναταραχές την περίοδο αυτή, όχι όμως λόγω της απουσίας των Αχαιών. Αίτιο των μεταναστεύσεων θεωρείται ο γεωγραφικός παράγοντας και διευκολύνθηκαν από την πτώση των μυκηναϊκών κέντρων.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι οι αναταραχές και οι μεταναστεύσεις συνεχίστηκαν για πολλά χρόνια μετά τον τρωικό πόλεμο, πάνω από 80. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η Ελλάδα βρισκόταν σε κρίση από το 1.100 – 950π.Χ. δηλαδή ότι αυτή η κατάσταση διήρκεσε πολύ περισσότερο.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι η γενικότερη αναστάτωση εμπόδισε την Ελλάδα να αναπτυχθεί. Η επιστήμη σήμερα αποδέχεται ότι κατά την περίοδο της κρίσης ο πληθυσμός της Ελλάδας μειώθηκε δραστικά, η οικονομία επανήλθε σε πρωτογενή σχήματα, περιορίστηκε στη γεωργία και την κτηνοτροφία και απέκτησε καθαρά οικιακή μορφή. Η κεντρική εξουσία εξασθένησε και η οργάνωση στηριζόταν στην οικογένεια, στο χωριό, στην ομάδα. Ο ελληνικός κόσμος, εξασθενημένος, έζησε αναδιπλωμένος στον εαυτό του, δηλαδή οι μνήμες του ιστορικού συμπίπτουν με την ιστορική πραγματικότητα.

Σήμερα δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία της κάθε μετακίνησης, που ο Θουκυδίδης αποδίδει σε συγκεκριμένες χρονολογίες μετά την άλωση της Τροίας, ωστόσο οι πληροφορίες του ότι οι Θεσσαλοί και οι Δωριείς μετακινήθηκαν προς νότο επαληθεύονται, αφού οι Θεσσαλοί, που ζούσαν στην περιοχή της Πίνδου, εγκαταστάθηκαν στη σημερινή Θεσσαλία, εξαναγκάζοντας τους παλιούς κατοίκους της, τους Βοιωτούς, να μεταναστεύσουν στη Βοιωτία. Επίσης οι Δωριείς μετακινήθηκαν από την Πίνδο προς νότο και εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο και σε ένα τμήμα της Στερεάς Ελλάδας. Παράλληλα έγιναν μετακινήσεις και άλλων φύλων, π.χ. των Αιολών και των Ιώνων, για τις οποίες δεν γίνεται λόγος στο απόσπασμα.

Τα κράτη (οι νέες πολιτείες) που αναφέρει το Θουκυδίδης ότι δημιουργήθηκαν είναι φυλετικά και προέρχονταν από τη συνένωση πολλών κοινοτήτων.

Παράδειγμα 2

Όταν τα στρατεύματα έλαβαν θέση και οι θυσίες έδειξαν καλά αποτελέσματα, οι Αθηναίοι, μόλις δόθηκε το σύνθημα της επίθεσης, όρμησαν τρέχοντας εναντίον των εχθρών. Το διάστημα που τους χώριζε δεν ήταν λιγότερο από οχτώ στάδια. Οι Πέρσες, όταν τους είδαν να έρχονται εναντίον τους τρέχοντας, ετοιμάζονταν να τους δεχτούν και προς στιγμή νόμισαν ότι οι Αθηναίοι έχασαν τα λογικά τους. Τους έβλεπαν να είναι λίγοι και, παρά το γεγονός αυτό, να ορμούν κατά πάνω τους, χωρίς μάλιστα να έχουν ιππικό και τοξότες. Αυτά έβαλαν με το νου τους οι βάρβαροι. Οι Αθηναίοι, όταν άρχισε η σύγκρουση πολεμούσαν γενναία. Πρώτοι, απ’ όσο ξέρουμε, όρμησαν εναντίον των βαρβάρων και πρώτοι άντεξαν να αντικρίσουν την περσική ενδυμασία και αυτούς που τη φορούσαν. Ως τότε και το όνομα μόνο των Μήδων προκαλούσε τρόμο στους Έλληνες.
(Ηρόδοτος, Ιστορία, 6.112)
(βιβλίο Ιστορίας, σελ. 59)

Πιθανή ερώτηση: Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται το παράθεμα;

Απάντηση

Διαβάζω το παράθεμα και εντοπίζω το θεματικό του κέντρο. (π.χ. σύγκρουση Αθηναίων - Περσών)

Εντοπίζω τις λέξεις κλειδιά. (Ενδεικτικά παραδείγματα πληροφοριών: αρχική κατάσταση = παράταξη στρατευμάτων, τόπος =;, πρόσωπα = Αθηναίοι, Πέρσες, εξέλιξη = επίθεση, αποτέλεσμα =;, έκβαση-λύση =;, άλλα = πρώτοι όρμηξαν, άντεξαν)

Διακρίνω κρίσεις. (π.χ. νόμισαν ότι οι Αθηναίοι έχασαν τα λογικά τους)

Σημειώνω ό,τι ξέρω. Γι’ αυτό το παράδειγμα διαβάστε στο βιβλίο της Ιστορίας τη σελ. 59.

Οργανώνω το γραπτό μου/την απάντησή μου.

(Γι’ αυτό το παράδειγμα έχω επιλέξει τον α τρόπο οργάνωσης)

Δηλαδή

Ο Ηρόδοτος σ’ αυτό το απόσπασμα από την Ιστορία του περιγράφει μία σύγκρουση μεταξύ Αθηναίων και Περσών. Πρόκειται δηλαδή για μία από τις μάχες των Περσικών πολέμων.

Ο ιστορικός αφηγείται ότι τα δύο αντίπαλα στρατεύματα είχαν παραταχθεί σε αρκετή απόσταση μεταξύ τους, περίπου οκτώ στάδια. Το αθηναϊκό στράτευμα ήταν ολιγάριθμο και δεν διέθετε ιππικό και τοξότες, αποτελούνταν μόνο από οπλίτες. Για το περσικό στράτευμα δεν δίνονται άμεσα στοιχεία, αλλά μπορούμε να συμπεράνουμε από τις έμμεσες αναφορές ότι θα πρέπει να ήταν πολύ καλά εξοπλισμένο, αφού η ενδυμασία του προξενούσε τρόμο, και πολυάριθμο, αφού οι Πέρσες θεωρούν τους Αθηναίους λίγους. Τα δύο στρατεύματα παραμένουν αρχικά αδρανή.

Οι Αθηναίοι θυσίασαν στους θεούς και, όταν εξασφάλισαν την εύνοιά τους για την έκβαση της μάχης, έδωσαν πρώτοι το σύνθημα επίθεσης και όρμησαν εναντίον των Περσών. Διήνυσαν τρέχοντας την απόσταση που τους χώριζε και, όταν συγκρούστηκαν με τους Πέρσες, πολέμησαν γενναία.

Για να τονίσει τη γενναιότητα των Αθηναίων, ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι πριν από αυτή τη μάχη οι Έλληνες τρομοκρατούνταν ακόμα και με την αναφορά του ονόματος των Περσών, και ότι οι πέρσες στρατιώτες θεώρησαν τρελούς τους Αθηναίους όταν τόλμησαν να τους επιτεθούν.

Στο απόσπασμα δεν αναφέρονται στοιχεία για την έκβαση της μάχης, ούτε για τον χρόνο και τον τόπο διεξαγωγής της. Με βάση τις πληροφορίες που δίνονται, δηλαδή ότι πρόκειται για σύγκρουση στην ξηρά, για ολιγάριθμο και μόνον αθηναϊκό στράτευμα, για αντιπάλους που συγκρούονται για πρώτη φορά, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι πρόκειται για περιγραφή της μάχης του Μαραθώνα το 490π.Χ.

Η Ιωνική επανάσταση υπήρξε η αφορμή μιας σειράς ελληνοπερσικών συγκρούσεων. Η πρώτη περσική επίθεση έληξε μετά από την καταστροφή του στόλου στον Άθω. Ο Δαρείος δεν ξέχασε ότι τους Έλληνες της Μικράς Ασίας στην επανάσταση εναντίον του βοήθησαν οι Αθηναίοι και οι Ερετριείς. Έπρεπε γι’ αυτό το λόγο να τιμωρηθούν. Την επιχείρηση ανέθεσε στους στρατηγούς Δάτη και Αρταφέρνη. Το 490 π.Χ. ισχυρές περσικές δυνάμεις, πλέοντας στο Αιγαίο, αγκυροβόλησαν στην Ερέτρια, την οποία και κατέστρεψαν. Στη συνέχεια κατευθύνθηκαν στον Μαραθώνα, όπου και στρατοπέδευσαν. Οι Αθηναίοι ζήτησαν βοήθεια από τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι επικαλέστηκαν θρησκευτικούς λόγους, με αποτέλεσμα η σπαρτιατική δύναμη να φθάσει μετά τη μάχη. Οι Αθηναίοι αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες στο σημείο που είχε γίνει η απόβαση. Δέκα χιλιάδες Αθηναίοι και χίλιοι Πλαταιείς που έσπευσαν να τους βοηθήσουν έμελλε να αντικρύσουν πρώτοι τον κίνδυνο. Ο στρατηγός Μιλτιάδης παρέταξε το στράτευμά του, έχοντας ενισχύσει περισσότερο τα άκρα. Μόλις δόθηκε το σύνθημα, οι Αθηναίοι, για να αποφύγουν τα πυκνά βέλη του εχθρού, όρμησαν τρέχοντας. Το κατηφορικό έδαφος που είχαν διαλέξει τους βοήθησε να φθάσουν πιο γρήγορα στο σκοπό τους. Οι Πέρσες κυκλώθηκαν και πολλοί υποχώρησαν πανικόβλητοι προς τα καράβια. Η περιφανής ελληνική νίκη έδειξε ότι οι Πέρσες δεν ήταν αήττητοι.

Παράδειγμα 3

Η Σπάρτη λοιπόν ήταν ένα τεράστιο στρατόπεδο, όπου ύψιστο αντικειμενικό σκοπό της ζωής του είχε ο καθένας, να είναι σε κάθε στιγμή έτοιμος να πολεμήσει με τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα για την πόλη του. O σκοπός κάθε νόμου, ο έσχατος λόγος όλου του συστήματος κοινωνικής διατάξεως ήταν να διαμορφώσει καλούς στρατιώτες. Η χλιδή στην ιδιωτική ζωή απαγορευόταν αυστηρά΄ η σπαρτιατική λιτότητα έγινε παροιμιώδης. Ο επιμέρους άνθρωπος, απορροφημένος ολότελα μέσα στο κράτος, δεν είχε καθόλου δική του ατομική ζωή΄ δεν είχε να λύσει προβλήματα της δικής του ανθρώπινης υπάρξεως. Η Σπάρτη δεν ήταν τόπος για διανοούμενους ή φίλους της θεωρίας΄ το όλο χρέος του ανθρώπου και το υπέρτατο ιδεώδες της ζωής του Σπαρτιάτη περιεχόταν μέσα στους νόμους της πόλης του.
Bury-Meiggs, Iστορία της Αρχ. Ελλάδας
(βιβλίο Ιστορίας, σελ,49)

Πιθανή ερώτηση: Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε την άποψη που διατυπώνεται στο απόσπασμα για τη ζωή στη Σπάρτη.

Απάντηση

Διαβάζω το παράθεμα και εντοπίζω το θεματικό του κέντρο. (π.χ. η ζωή στη Σπάρτη)

Εντοπίζω τις λέξεις- κλειδιά. (Αυτό το παράδειγμα δεν αποτελεί ιστορική αφήγηση, αλλά ιστορική κρίση. Επομένως δεν υπάρχουν οι πληροφορίες που συναντούσα στα προηγούμενα παραδείγματα. Μπορώ όμως και εδώ να εντοπίσω λέξεις-κλειδιά, π.χ. τα επιμέρους θέματα που θίγει ο ιστορικός, δηλαδή: πολεμήσει, στρατιώτης, κράτος, νόμος, προσωπική ζωή.

Διακρίνω κρίσεις. (σ’ αυτό το παράδειγμα το έχω ήδη κάνει εντοπίζοντας το θεματικό κέντρο)

Σημειώνω ό,τι ξέρω. Γι’ αυτό το παράδειγμα διαβάστε στο βιβλίο της Ιστορίας τις σελ. 48-9, 52-3, 63-64, 75-80, 107-116

Οργανώνω το γραπτό μου/την απάντησή μου.

(Γι’ αυτό το παράδειγμα έχω επιλέξει τον α τρόπο οργάνωσης)

Δηλαδή

Ο συγγραφέας παρουσιάζει τα συμπεράσματά του για τη ζωή στην πόλη-κράτος της Σπάρτης.

Αναφέρει ότι οι Σπαρτιάτες βρίσκονταν σε διαρκή πολεμική ετοιμότητα και ότι το ύψιστο ιδανικό τους ήταν η υπεράσπιση της πατρίδας τους. Ακόμα και η νομοθεσία τους υπηρετούσε αυτούς τους σκοπούς. Οι άνθρωποι ζούσαν με λιτότητα, υποτάσσονταν στο κράτος τους και δεν είχαν ιδιωτική ζωή ούτε πνευματικές ανησυχίες. Με αυτά τα δεδομένα, ο συγγραφέας χαρακτηρίζει τη Σπάρτη ως «στρατόπεδο».

Ο χαρακτηρισμός ισχύει, διότι στους Σπαρτιάτες πολίτες είχε μοιραστεί γη, την οποία καλλιεργούσαν δούλοι (οι είλωτες) με την υποχρέωση να παραδίδουν ένα μέρος της παραγωγής στους ιδιοκτήτες. Με το εμπόριο ασχολούνταν οι περίοικοι. Επομένως οι Σπαρτιάτες δεν είχαν να επιλύσουν βιοτικά προβλήματα ούτε έπρεπε να εξασκήσουν κάποιο επάγγελμα. Έτσι οι κύριες ασχολίες τους ήταν τα πολιτικά πράγματα και η πολεμική τέχνη. Κάθε πολίτης συμμετείχε στις συνεδριάσεις της Απέλλας είτε ως απλό μέλος ή έχοντας κάποιο αξίωμα, π.χ. έφορος, γερουσιαστής. Εξάλλου ο φόβος μιας επανάστασης των ειλώτων ήταν πάντοτε ορατός και ταλάνιζε τους Σπαρτιάτες.

Ο τρόπος με τον οποίο είχε οργανωθεί η ζωή στη Σπάρτη επηρέασε και την αγωγή των νέων. Τα παιδιά από την ηλικία των επτά ετών τα αναλάμβανε η πόλη. Ζούσαν μαζί σε ομάδες, όπου μάθαιναν να υπομένουν τη σκληρή ζωή και τις κακουχίες. Διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή, μουσική και χορό. Με ανάλογο τρόπο εκπαιδεύονταν και τα κορίτσια, τα οποία συμμετείχαν ελεύθερα σε πολλές εκδηλώσεις της πόλης. Έπρεπε και αυτά να αποκτήσουν δυνατό σώμα και να διαπλάσουν ηθικό χαρακτήρα, ώστε στο μέλλον να γίνουν άξιες μητέρες. Δηλαδή το κράτος επενέβαινε άμεσα στην οικογενειακή ζωή, στερούσε ακόμα και από τα μικρά παιδιά την οικογενειακή θαλπωρή και τους επέβαλε μια μορφή υποχρεωτικής εκπαίδευσης που σήμερα την υφίστανται μόνο οι στρατιώτες.

Αυτή η ζωή συνεχίστηκε στη Σπάρτη χωρίς σημαντικές αλλαγές και διαφοροποιήσεις. Το εμπόριο με τις άλλες περιοχές σταμάτησε και οι σχέσεις περιορίστηκαν. Σιγά-σιγά η πόλη «κλείστηκε» στον εαυτό της και πήρε τη μορφή στρατοπέδου. Σε σύγκριση με την Αθήνα, όπου συνέβησαν πολιτειακές αλλαγές, στη Σπάρτη το πολίτευμα και οι νόμοι ήταν σταθεροί. Στη Σπάρτη δεν έχουν βρεθεί μνημεία όπως η αθηναϊκή Ακρόπολη και Αγορά. Επίσης δεν έχουν διασωθεί έργα φιλοσοφικά, ιστορικά, δραματικά γραμμένα από σπαρτιάτες συγγραφείς, άρα «η Σπάρτη δεν ήταν τόπος για διανοούμενους ή φίλους της θεωρίας».

Αν έχετε αντέξει να διαβάσετε ως εδώ, είσαστε ήρωες!

Καλή επιτυχία στις εξετάσεις

Γ. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ, ΓΡΑΦΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ, ΓΡΑΦΗΜΑ

(Στο φετινό βιβλίο Ιστορίας δεν υπάρχει αντίστοιχο παράδειγμα.)

Σ’ ένα τέτοιο παράδειγμα δίνονται αντικειμενικά, μετρήσιμα στοιχεία (συνήθως αριθμοί) και μεγάλο πλήθος πληροφοριών σε μικρό χώρο με παραστατικό τρόπο. Μ’ άλλα λόγια, πρόκειται για μια μορφή περίληψης.

Επομένως αυτό που ζητείται συνήθως είναι να περιγράψω και να εξηγήσω αυτό που βλέπω να παρατίθεται, δηλαδή να μετατρέψω τον (αριθμητικό) κώδικα σε γλωσσικό και να αναπτύξω την «περίληψη» σε εκτενές κείμενο. Μερικές φορές χρειάζεται και να σχολιάσω, π.χ. να συγκρίνω μεγέθη ή να βγάλω ένα συμπέρασμα.

Πώς δουλεύω;

Ισχύουν όσα έμαθα για ΕΙΚΟΝΕΣ και ΚΕΙΜΕΝΑ.

Εδώ είναι πολύ σημαντικό να προσέξω τον τίτλο και τι παριστάνεται (ποιο μέγεθος) στον οριζόντιο και κάθετο άξονα, στις στήλες και γραμμές κ.λ.π. Τα υπόλοιπα στοιχεία αντιπροσωπεύουν μια αλλαγή, μια μεταβολή, στην οποία πρέπει να δώσω έμφαση στο γραπτό μου.

Φανταστικό παράδειγμα

Προσοχή και πάλι, τα στοιχεία είναι πλαστά, παραδειγματικά.

ΠΟΛΕΙΣ-ΚΡΑΤΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΕΩΣ ΤΗΝ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ

Απάντηση

Στον πίνακα απεικονίζεται η εμφάνιση και η εξέλιξη του αριθμού των πόλεων-κρατών από το 1.200 έως το 600 π.Χ.

Μετά την καταστροφή των Μυκηναϊκών ανακτόρων, το 1.200 π.Χ. στον Ελλαδικό χώρο συνέβησαν αναστατώσεις και μετακινήσεις φύλων, δηλαδή δεν έχει εμφανιστεί ο θεσμός της πόλης κράτους. Τα ελληνικά φύλα μετακινούνταν με σκοπό τη μόνιμη εγκατάσταση σε νοτιότερες περιοχές, επομένως τον επόμενο αιώνα εμφανίζονται μερικές τέτοιες εγκαταστάσεις, 20 στον αριθμό. Καθώς τα φύλα σταθεροποιούνται στις διάφορες περιοχές, οι μόνιμες εγκαταστάσεις πολλαπλασιάζονται και φθάνουν τις 35 τον επόμενο αιώνα. Το 900 π.Χ. συμβαίνει ο α’ αποικισμός, οι Έλληνες εξαπλώνονται στο Αιγαίο και τα παράλια της Μικράς Ασίας και οι εγκαταστάσεις τους φθάνουν τις 50. Αυτήν την περίοδο αρχίζει να δημιουργείται ο θεσμός της πόλης κράτους. Η εξασφάλιση επάρκειας αγαθών, η εξάλειψη των αναστατώσεων, οι γνώσεις και τα μέσα που αναπτύσσονται ωθούν τους Έλληνες στον β’ αποικισμό. Εξαπλώνονται στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου αλλά και σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου, έτσι ο αριθμός των πόλεων-κρατών διπλασιάζεται και φθάνει τις 100 τον επόμενο αιώνα. Τον 8^ο αι. π.Χ. ιδρύονται κι άλλες αποικίες, λιγότερες από πριν όμως, έτσι ο αριθμός των πόλεων-κρατών φθάνει στις 120 κατά τη διάρκειά του. Τον 7^ο αι. π.Χ. με την εξάπλωση των Μήδων και των Περσών πολλές πόλεις κράτη της Μικράς Ασίας και του Εύξεινου Πόντου χάνουν την ανεξαρτησία τους, επομένως ο αριθμός τους μειώνεται στις 100.

Η μεγάλη εξάπλωση των Ελλήνων και των πόλεων-κρατών παρατηρείται από τον 10^ο ως το 8^ο αι. π.χ. Ο αριθμός των πόλεων κρατών παρέμεινε σχετικά σταθερός κατά τη διάρκεια της κλασσικής εποχής.