Γεννήθηκε στην Άμφισσα και πέθανε στην Αθήνα. Σπούδασε φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και Παιδαγωγικά στη Γερμανία. Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης για μια δεκαετία περίπου και ένα από τα ιδρυτικά μέλη του Εκπαιδευτικού Ομίλου (1910). Υπήρξε κορυφαίος παιδαγωγός και μια από τις πιο αξιόλογες μορφές του Εκπαιδευτικού Δημοτικισμού, τον οποίο είδε σαν ένα γενικότερο εθνικό πνευματικό κίνημα. Έσκυψε με πάθος πάνω στα προβλήματα του νέου ελληνισμού κι εργάστηκε για την αναμόρφωση της εθνικής παιδείας. Ο Δελμούζος συνδύαζε θεωρητικό και πρακτικό νου. Ό,τι κυρίως τον χαρακτήριζε ήταν η παιδαγωγική πράξη. Για την πραγμάτωση των απόψεών του οργάνωσε το πρωτοποριακό Παρθεναγωγείο του Βόλου. Οι νεωτεριστικές του όμως τάσεις και οι παιδαγωγικές καινοτομίες του τον έφεραν σε αντίθεση με διάφορους αντιδραστικούς κύκλους που και το σχολείο τον ανάγκασαν να κλείσει και τον ίδιο, με αστήρικτες, όπως αποδείχτηκε, κατηγορίες, τον οδήγησαν στο δικαστήριο (Εφετείο Ναυπλίου). Αυτές τις εμπειρίες του από το σχολείο του Βόλου ο Δελμούζος τις εκθέτει στο έργο του: Το κρυφό Σχολειό 1908-1911 (1950). Άλλα έργα του και δημοσιεύματα: Οι κλασικοί σε μετάφραση (1916), Προς την εκπαιδευτική αναγέννηση (1919), Δημοτικισμός και Παιδεία (1927), Ο Φώτης Φωτιάδης και το Παιδαγωγικό του έργο (1948), Μελέτες και Πάρεργα (1958) κ.ά.

 

Πηγή: Σχολικό βιβλίο α' Λυκείου

 

Ο Αλέξανδρος Δελμούζος γεννήθηκε στην Άμφισσα και προερχόταν από αριστοκρατική οικογένεια της πόλης. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και συνέχισε τις σπουδές του στη Γερμανία, όπου γνωρίστηκε με το Γεώργιο Σκληρό. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, το 1908 ανέλαβε τη διεύθυνση του Ανώτερου Παρθεναγωγείου του Βόλου, μετά από πρόταση του Δημητρίου Σαράτση και του Νικολάου Πολίτη. Ο Δελμούζος εφάρμοσε πρωτοποριακές παιδαγωγικές μεθόδους στα πλαίσια των ευρωπαϊκών παιδαγωγικών θεωριών, της πολιτικής θεωρίας του νέου ελληνισμού και της γλωσσικής θεωρίας του δημοτικισμού. Η νεωτεριστική δράση του προκάλεσε αντιδράσεις των συντηρητικών κύκλων, αντιδράσεις οι οποίες σχετίζονταν και με τη σύνδεσή του με το Εργατικό Κέντρο Βόλου. Το 1910 από κοινού με τους Δημήτρη Γληνό και Μανώλη Τριανταφυλλίδη πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Το 1911, μετά από κινητοποιήσεις, η λειτουργία του Παρθεναγωγείου ανεστάλη και ο Δελμούζος παραπέμφθηκε μαζί με άλλα στελέχη του Εργατικού Κέντρου σε δίκη στο Ναύπλιο. Τα γεγονότα της δίκης έμειναν στην ιστορία ως τα Αθεϊκά του Βόλου. Ο Δελμούζος αθωώθηκε. Η συνεργασία του με τους Γληνό και Τριανταφυλλίδη συνεχίστηκε επί επαναστατικής κυβερνήσεως Βενιζέλου, όταν οι τρεις άντρες έδρασαν υπέρ της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης από υψηλές θέσεις του Υπουργείου Παιδείας. Την περίοδο εκείνη ο Δελμούζος ολοκλήρωσε το Αλφαβητάρι με τον Ήλιο και από κοινού με τον Ζαχαρία Παπαντωνίου τα Ψηλά Βουνά. Μετά την εκλογική ήττα του Βενιζέλου του 1920, έφυγε ξανά για τη Γερμανία, όπου συνδέθηκε με τον παιδαγωγό Γκέοργκ Κέρσενστάινερ, εισηγητή της θεωρίας του Σχολείου Εργασίας. Στην Αθήνα επέστρεψε το 1924 και ο Γληνός του ανάθεσε τη διεύθυνση της Μαρασλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Η εκεί δράση του προκάλεσε νέο κύκλο αντιδράσεων (γνωστών ως τα Μαρασλειακά), που οδήγησαν σε νέα δίκη του. Έχασε τη θέση του (όπως και ο Γληνός) και η φήμη του αποκαταστάθηκε μόλις το 1926, μετά την πτώση της δικτατορίας Παγκάλου, οπότε μετά από πρωτοβουλία του Υπουργού Δικαιοσύνης Κωνσταντίνου Τριανταφυλλόπουλου, η περίπτωση του Δελμούζου επανεξετάστηκε και οδηγήθηκε σε αθώωσή του. Το 1927 η ιδεολογική ρήξη του με το Γληνό (που ακολούθησε το δρόμο του σοσιαλισμού) προκάλεσε τη διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Το 1929 ο Δελμούζος διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, θέση που διατήρησε ως το 1937, οπότε παραιτήθηκε υπό την πίεση του καθεστώτος του Μεταξά. Κατά τη διάρκεια της πανεπιστημιακής του θητείας ο Δελμούζος συνέβαλε στην ίδρυση και διετέλεσε επόπτης του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου. Από το 1927 και ως το τέλος της ζωής του διατήρησε χαμηλό προφίλ και ουδέτερη πολιτική στάση, χωρίς ποτέ να πάψει να ασχολείται με τα παιδαγωγικά θέματα. Πέθανε στην Αθήνα.

 

Πηγή: Ε.ΚΕ.ΒΙ

 

Εργογραφία

 

Ι.Πεζογραφία

• Σαν παραμύθι. Αθήνα, τυπ.Εστία, 1911.

• Το Κρυφό Σκολειό. Αθήνα, Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, 1950.

ΙΙ.Δοκίμια – Μελέτες

• Μαράσλειο και ζωή. Αθήνα, Ράλλης και Σία, 1925.

• Δημοτικισμός και Παιδεία. Αθήνα, Ράλλης και Σία, 1926.

• Οι πρώτες προσπάθειες στο ΜαράσλειοΑ΄. Αθήνα, Δημητράκος, 1930.

• Οι Ξένοι κι εμείς. Αθήνα, Δημητράκος, 1930.

• Το πρόβλημα της Φιλοσοφικής Σχολής. Αθήνα, Γλάρος, 1944.

• Παιδεία και Κόμμα. Αθήνα, Αλικιώτης, 1947.

• Ο Φώτης Φωτιάδης και το παιδαγωγικό του έργο. Αθήνα, Αλικιώτης, 1947.

• Μελέτες και πάρεργα, τομ.1-2. Αθήνα, 1958.

ΙΙΙ.Εκπαιδευτικά βιβλία

• Αλφαβητάριο Ο ΉλιοςΑ΄. Αθήνα, τυπ.Εστία, 1919 (σε συνεργασία με τους Π.Νιρβάνα, Δ.Ανδρεάδη, Ζ.Παπαντωνίου, Μ.Τριανταφυλλίδη και το ζωγράφο Κ.Μαλέα).

ΙV. Μεταφράσεις

• Έβαλτ, Παραμύθια. Αθήνα, Εκπαιδευτικός Όμιλος, 1915.

 

Ανθολογούνται στα σχολικά βιβλία:

Το Ανθρωπιστικό Ιδανικό