Κική Δημουλά

1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Η Κική Δημουλά (Κική Ράδου) γεννήθηκε στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1931. Το 1954 παντρεύτηκε τον ποιητή και πολιτικό μηχανικό Άθω Δημουλά και απέκτησαν δύο παιδιά. Έζησαν μαζί 31 χρόνια (το 1985 έχασε τον σύζυγό της). Εργάστηκε για 25 χρόνια στην Τράπεζα της Ελλάδος (από το 1949 ως το 1974). Τιμήθηκε δύο φορές με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1972 και 1989), ενώ το 2001 έλαβε το Αριστείο των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών και το Χρυσό Σταυρό Τιμής. Το 2002 έγινε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών (η τρίτη γυναίκα ακαδημαϊκός μαζί με τη Γαλάτεια Σαράντη και την Αγγελική Λαΐου) και είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

Εξέδωσε τις ακόλουθες ποιητικές συλλογές: Ποιήματα (1952), Έρεβος (1956), Ερήμην (1958), Επί τα ίχνη (Εύφημη μνεία από την Ομάδα των Δώδεκα 1963), Το λίγο του κόσμου (Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης 1971), Το τελευταίο σώμα μου (1981), Χαίρε Ποτέ (Κρατικό Βραβείο Ποίησης 1988), Η εφηβεία της λήθης (Βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη 1994), Ποιήματα (συγκεντρωτική έκδοση 1998), Ενός λεπτού μαζί (1998), Ήχος απομακρύνσεων (2001), Ο φιλοπαίγμων μύθος (Κείμενο που εκφώνησε κατά την υποδοχή της στην Ακαδημία Αθηνών στις 11 Νοεμβρίου 2003), Χλόη θερμοκηπίου (2005), Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως (2007).

Επίσης: Εκτός σχεδίου, (2004) (Πεζά κείμενα γραμμένα για το περιοδικό της τράπεζας στην οποία εργαζόταν επί σειρά ετών).

Cd με ποιήματα της Κικής Δημουλά:

1) Κική Δημουλά: Στην αγκαλιά της άκρης: Συνθέτης: Θάνος Μικρούτσικος

2) Ο πληθυντικός αριθμός - Ποιήματα της Κ. Δημουλά, Συνθέτης: Νίκος Ξανθούλης, ερμηνεύτρια: Σοφία Μιχαηλίδη.

 

Η Κική Δημουλά ανήκει στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά Ελλήνων ποιητών και η ποίησή της συγκεντρώνει μερικά από τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης αυτής της γενιάς, τόσο σε θεματικό όσο και σε γλωσσικό επίπεδο: τον έρωτα, την εσωστρέφεια και τον υπαρξιακό προβληματισμό επενδυμένα με ένα λόγο λιτό και καθημερινό, συχνά ειρωνικό. Η Δημουλά έχει προσωπικό ποιητικό ιδίωμα, με ιδιαίτερο γνώρισμα την επαναστατική χρήση λέξεων και φράσεων. Λέξεις, συνήθως κοινότοπες, κατασκευασμένες με ευτελή υλικά, επιστρατεύονται για να μεταδώσουν συνειρμικά με τη χρήση του υπερρεαλισμού δυνατές εντυπώσεις και συναισθήματα. Απροσδόκητοι συνδυασμοί λέξεων ή φράσεων, λεκτικά παιχνίδια, νεολογισμοί, σχήματα οξύμωρα και παρά προσδοκίαν φορτίζουν το ποίημα με ιδιαίτερο νοηματικό βάρος. Το λεξιλόγιό της είναι απλό, σχεδόν λαϊκό, η γλώσσα πεζολογική, ευέλικτη, παιγνιώδης, αποφθεγματική. Οι στίχοι είναι μονολεκτικοί, διάστικτοι με λόγιες και εκκλησιαστικές εκφράσεις, οι στροφές άνισες, η δομή προσωπική, η σύνταξη επαναστατική: τα άψυχα υποκείμενα συνδυάζονται με έμψυχα αντικείμενα κι οι αφηρημένες έννοιες γίνονται υποκείμενα ενεργειών.

 

2. Η κριτική για το έργο της

«Στην ποίηση της Κικής Δημουλά, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο η ποιήτρια 'πολιορκεί' το εκάστοτε ερέθισμα που, κατά την κρίση ή τη διαίσθησή της, μπορεί ν' αποτελέσει τον πυρήνα ενός ποιήματος. Το πώς, δηλαδή, κινητοποιείται από το τυχαίο και το συμπτωματικό, που υποπίπτει στην αντίληψή της —υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ν' ανταποκρίνονται στη διαρκώς εν εγρηγόρσει ευρισκόμενη αισθαντικότητά της— και αποδέχεται, αφήνεται μάλλον, στο ανοιχτό ενδεχόμενο μιας προσωπικής περιπέτειας σ' έναν χώρο που η λογική και το συναίσθημα αντιπαρατίθενται, χρησιμοποιώντας τρόπους απρόβλεπτους, καθώς βρισκόμαστε μπροστά σε μια ιδιότυπη περίπτωση συναισθηματοποίησης της λογικής και εκλογίκευσης του συναισθήματος [...]. Χρονικογράφος του εφήμερου, μοιάζει να περιφέρεται επιζητώντας την προσωπική της παραμυθία και τον κατευνασμό των αισθημάτων της, ανακαλύπτοντας πρόσκαιρες αναζωογονητικές αντιστοιχίες ανάμεσα σε τρέχοντα συμβάντα, σε φευγαλέες ή μόνιμες καταστάσεις του κόσμου που την περιβάλλει από τη μια και σε πτυχές της διάθεσής της —του έρμαιου ψυχισμού από την άλλη. Γιατί το 'νέο' είναι οριστικά καταργημένο, και για να φανεί κάτι καινούριο χρειάζεται τη θαυματουργή διαμεσολάβηση της ψευδαίσθησης [...]».

 

(Κ.Γ. Παπαγεωργίου, "Κική Δημουλά", Η Ελληνική Ποίηση- Ανθολογία-Γραμματολογία Στ (Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά),

Σοκόλης, Αθήνα, 2002, σελ. 148-153)

 

«Η Κική Δημουλά [...] μιλάει για και με τη λύπη της, ζει αθόρυβα και μοναχικά, ζει στον ήχο της "ορθόδοξης ερημιάς" (Από το Λίγο του κόσμου). Ο χρόνος περνά στην ποίηση της μέσα από τη μνήμη ως ανάμνηση, που μακραίνει τη χρονική ύπαρξη του ανθρώπου με την αναβίωση του παρελθόντος. Ο νους επιστρατεύει, πλησιάζει και συρράπτει την εσωτερική χρονικότητα του ανθρώπου, που στη Δημουλά γίνεται ποιητική χρονικότητα, άλλοτε κοντά στο παρόν και άλλοτε με κατεύθυνση την αιωνιότητα. Η ποίηση της βγαίνει από την απλή καθημερινότητα, η ζωή γίνεται ποίηση, οι λέξεις της είναι καθημερινές και απλές, που με την αναδόμηση, με την επανάληψη και την αιφνίδια ανατροπή γίνονται ποιητικές. Η Κική Δημουλά ποιεί ποίηση του εσωτερικού χώρου, ξεκινάει από πράγματα που κάποιος άλλος δεν θα παρατηρούσε, βγάζει από την αφάνεια τα ασήμαντα και με μια ασοβάρευτη απλή γλώσσα μιλάει για πολύ σοβαρά πράγματα, για τον έρωτα, για τη ζωή και το θάνατο, για τη γυναικεία ψυχολογία. Η ποίηση της κινείται ανάμεσα στον αρνητικό και θετικό πόλο, συχνά εντοπίζεται στο έργο της υπαρξιακή αγωνία [...]. Η γλώσσα της είναι μικτή και το λεξιλόγιο της αντλείται από τη λαϊκή λέξη ως τη λόγια με απροσδόκητες συνάψεις, "όρθια μπρος στο μεσίστιο μέλλον μου" (Ερήμην), "Λερώνει στους απάνω δρόμους ένα βρώμικο σύννεφο" (Το λίγο του κόσμου), τα ποιήματά της είναι άλλοτε αυστηρής και άλλοτε ελλιπούς ισορροπίας».

 

(Χρ. Αργυροπούλου, "Φιλολογική διαδρομή στην ανθολογημένη ποίηση της Κ. Δημουλά",

Φιλολογική, 18, 2000, σελ. 40-41)

 

«Ο χώρος, με την ευρύτερη και τη στενότερη έννοια του όρου, είναι ένας από τους πλέον σημαντικούς άξονες οργάνωσης του ποιητικού υλικού της Δημουλά. Στα πρωιμότερα έργα της ο χώρος (εσωτερικός - εξωτερικός) προβάλλεται ή και περιγράφεται συχνά ως κεντρικό θέμα ή ακόμα και ως τουριστικό αξιοθέατο. Στα υστερότερα συνδέεται με την καθημερινή της πραγματικότητα, γίνεται λειτουργικός, αφού αποκτά έναν οργανικότερο ρόλο και είναι πολλές φορές η δύναμη που κινητοποιεί τα συναισθήματα και τη σκέψη της. Γίνεται το σκηνικό και ο τόπος που φιλοξενεί τον ποιητικό μύθο και του δίνει και την αφορμή να αναπτυχθεί, εφ' όσον είναι λειτουργικός για την εξέλιξη της ποιητικής αφήγησης, και επηρεάζει με διάφορους τρόπους τη διάθεση των ηρώων [...]. Τα ποιήματα των οποίων η δράση εκτυλίσσεται στον εσωτερικό χώρο είναι πολύ λιγότερα από εκείνα, στα οποία η δράση εκτυλίσσεται στον εξωτερικό χώρο. Σπάνια, οι χώροι αυτοί προσφέρουν φιλοξενία και στέγη στους ήρωες των ποιημάτων της ποιήτριας, τους δίνουν την ευκαιρία να βρεθούν πιο κοντά και να συσφίξουν τις σχέσεις τους. Συνήθως όμως, είναι φανερό ότι ο κλειστός χώρος στην ποίηση της Δημουλά λειτουργεί αντίστροφα από τον εξωτερικό και δεν επηρεάζει ευχάριστα τη διάθεση του ποιητικού υποκειμένου. Αντιθέτως, μέσα σ' αυτόν, οι ήρωες έρχονται τις περισσότερες φορές πρόσωπο με πρόσωπο αντιμέτωποι μ' όσα τους θλίβουν. Άλλοτε πάλι ασφυκτιούν —κυρίως οι γυναίκες— και καταπιέζονται από την καθημερινότητα, γι' αυτό και θα ήθελαν να είχαν διαφύγει, αλλά σχεδόν πάντα οι (δι)έξοδοι φυγής είναι περιορισμένες [...]. Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο σ' αυτή την αντιπαράθεση εσωτερικού - εξωτερικού χώρου —ή ακόμα και στην απλή παρατήρηση του εξωτερικού στα ποιήματα της Δημουλά— είναι ο σημαντικός ρόλος των παραθύρων που συχνά λειτουργούν ως μεταίχμιο ανάμεσα στους δύο χώρους. Το παράθυρο, και μερικές φορές το μπαλκόνι, είναι το σημείο απ' όπου ατενίζει συνήθως ο "έγκλειστος" ήρωας τον εξωτερικό χώρο. Απ' αυτό ανοίγεται μπροστά του η άλλη όψη του εξωτερικού κόσμου και από το σημείο αυτό αντιπαραβάλλονται τα "αγαθά" που οι δύο χώροι / κόσμοι - εσωτερικός και εξωτερικός- μπορούν να προσφέρουν στους ήρωες».

 

(Αγάθη Γεωργιάδου, Εριέττα Δεληγιάννη, Διαβάζοντας Κική Δημουλά, Ελληνικά

Γράμματα, Αθήνα, 2001, σελ. 76, 101, 110)

 

«Με γλώσσα, που κυμαίνεται ανάμεσα στη λόγια και τη δημοτική και είναι γυμνή από κάθε έκδηλη συναισθηματική φόρτιση, η ποιήτρια προσπαθεί να δώσει τις εντυπώσεις και τις διαθέσεις της, καθώς βλέπει τα γύρω της πράγματα να ξεκαθαρίζουν όσο η ώρα προχωρεί (κυρίως στο δεύτερο μέρος) [...]. Στο πρώτο μέρος η ποιήτρια προσπαθεί να δώσει τις ασαφείς εικόνες των πραγμάτων και τις εντυπώσεις της κατά τη μεταβατική ώρα του όρθρου. Η ασάφεια αυτή αφήνει ελεύθερη τη φαντασία της. Η καθαρότητα των χρωμάτων και των σχημάτων (στ. 15-16) αφαιρεί αυτή τη μαγεία και την επαναφέρει στην πραγματικότητα και στην αφύπνιση συναισθήματος ενοχής και της πίστης. Στο δεύτερο μέρος όλα γύρω έχουν ξεκαθαρίσει κι η ποιήτρια αισθάνεται παράταιρη μέσα στις νηπιακές, ονειρικές διαθέσεις, που έζησε ως τώρα».

 

(Τάκης Καρβέλης, "Υπαρξιακή ποίηση, Κική Δημουλά", Η νεότερη ποίηση - Θεωρία και Πράξη,

Κώδικας, Αθήνα, 1983, σελ. 211-212)

 

3. Διδακτικές επισημάνσεις

• Ν' αναδειχθούν τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης της Κικής Δημουλά: η δυναμική σχέση της με τη γλώσσα, η ανατρεπτική σύνδεση των λέξεων, η λυρική διάθεση, η διαλεκτική ανάπτυξη του ποιήματος, ο υπαρξιακός προβληματισμός κτλ.

• Να επισημανθεί η λειτουργία του χώρου και του χρόνου στο ποίημα. Να γίνει ιδιαίτερη συζήτηση στο περιεχόμενο του τίτλου ("Άωρα και παράωρα").

• Ν' αναζητηθούν οι εικόνες του εξωτερικού κόσμου και να σχολιαστεί η συνύφανσή τους με την ψυχική διάθεση της ποιήτριας.

• Να κατανοηθεί το υπαρξιακό περιεχόμενο του ποιήματος.

• Να σχολιαστεί η ψυχική διάθεση του ποιητικού υποκειμένου, ιδιαίτερα σε σχέση με το στίχο: "Με λήθη μοιάζει η θάλασσα: μας ξέχασαν. / Με λήθη μοιάζει το άπειρο. Άπειρος λήθη".

• Να επισημανθεί η σταδιακή αφύπνιση του κόσμου και της φύσης και να εντοπιστούν τα ρήματα με τα οποία αισθητοποιείται.

• Να συζητηθεί το περιεχόμενο των τριών τελευταίων στίχων.

• Να σχολιαστεί η λειτουργία του πρώτου ρηματικού προσώπου στο ποίημα, ο ανατρεπτικός λόγος, τα υπερρεαλιστικά στοιχεία, ο συμφυρμός του εξωτερικού κόσμου με τον εσωτερικό και του συγκεκριμένου με το αφηρημένο.

 

Παράλληλο κείμενο Κική Δημουλά, Ονειρικά

Η μέρα ξύπνησε.

Ανασηκώθηκε στις μύτες των ποδιών της

και είδε τον κόσμο

ακόμη πλαγιασμένο με όνειρα

και μαγγανείες της νύχτας.

 

Ανέβηκε τα βουνά,

στους λόφους γλίστρησε,

και χύθηκε στην πολιτεία

βιαστική.

 

Των δρόμων τα φανάρια έσβησε,

σκιές κρυμμένες στις αυλές και στις γωνίες

έπνιξε,

κι αφού μοίρασε στους ανθρώπους

αγωνίες και προβλήματα

εις πέρας να τη φέρουν τους ανέθεσε.

 

Ύστερα την απουσία μου αντιλήφθηκε

(μιαν ευτυχία διαπραγματευόμουν

ακόμα, μέσα στ' όνειρο),

το κλειστό μου άνοιξε παράθυρο

και μ' όλο της το βάρος πάνω μου έπεσε

τη διαπραγμάτευση έτσι διακόπτοντας.

(Ερήμην)

 

* Ποια κοινά στοιχεία μορφής και περιεχομένου μπορείτε να επισημάνετε στο ποίημα "Άωρα και παράωρα" και στο παραπάνω ποίημα της Δημουλά;

 

Συμπληρωματικές ερωτήσεις - Δραστηριότητες

• Σε ποια ψυχική διάθεση βρίσκεται το ποιητικό υποκείμενο και πώς αυτή κλιμακώνεται με την πρόοδο του χρόνου;

• Ποια είναι τα κυριότερα μορφικά γνωρίσματα του ποιήματος (γλώσσα, εκφραστικοί τρόποι, τεχνική);

 

4. Ενδεικτική βιβλιογραφία

ΑΡΑΓΗΣ Γ. Προσεγγίσεις, Πατάκης, Αθήνα, 1997, σελ. 9-54 ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Χρ., "Φιλολογική διαδρομή στην ανθολογημένη ποίηση της Κ. Δημουλά", Φιλολογική, 18, 2000, σελ.38-49.

ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ Α., Δεληγιάννη Ε., Διαβάζοντας Κική Δημουλά, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2001.

ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ Α., "Κική Δημουλά 'Άωρα και παράωρα'", Λογοτεχνικές Διαδρομές. Δοκίμια στην αρχαία και σύγχρονη λογοτεχνία, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005.

ΓΩΤΗΣ Γ., "Μνήμη και χρόνος στην ποίηση της Κ. Δημουλά", εφ. Καθημερινή, 11-10-1994.

ΔΗΜΟΥΛΑ Κ., Ποιήματα,. Ίκαρος, Αθήνα, 1998, 19992.

ΔΗΜΟΥΛΑ Κ., Ενός λεπτού μαζί, Ίκαρος, Αθήνα, 1998, 19993.

ΔΗΜΟΥΛΑ Κ., Ήχος απομακρύνσεων, Ίκαρος, Αθήνα, 2001.

ΔΗΜΟΥΛΑ Κ., Χλόη θερμοκηπίου, Ίκαρος, Αθήνα, 2005.

ΔΗΜΟΥΛΑ Κ., Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως, Ίκαρος, Αθήνα, 2007.

ΔΗΜΟΥ Ν., Στην τετράγωνη νύχτα της φωτογραφίας, Σημειώσεις σε ποιήματα της Κικής Δημουλά, Στιγμή, Αθήνα, 1991.

ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ Α. Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά (1950-1970) - Ανθολογία, Παρατηρητής, Θεσ/νίκη, 1994.

ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ Β., "Περί ποιήσεως", Ένα ανέκδοτο κείμενο της ποιήτριας Κικής Δημουλά από διάλεξή της σε μαθητές Λυκείου, εφ. Ελευθεροτυπία, 11-121994.

ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Τ., "Συνοπτική εισαγωγή στην ποίηση της Κικής Δημουλά", Στην Αίθουσα της Ποίησης (δοκίμια), Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2001, σελ. 141151.

ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣ Α., "Κικής Δημουλά, Το λίγο του κόσμου", Νέα Εστία, 1146, 1-4-1975.

ΚΑΡΒΕΛΗΣ Τ., "Υπαρξιακή ποίηση, Κική Δημουλά", Η νεότερη ποίηση - Θεωρία και Πράξη, Κώδικας, Αθήνα, 1983, σελ. 207-212.

ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ Π., Ενδεχομένως, Στάσεις στην ελληνική και ξένη τέχνη του λόγου, Άγρα, Αθήνα 1996.

ΝΙΑΡΧΟΣ Θ., "Κική Δημουλά: πέρα και πίσω από τις λέξεις", Ο έρωτας για τους άλλους, Καστανιώτης, Αθήνα, 1999, σελ.74-78.

ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Κ.Γ., "Κική Δημουλά", Η Ελληνική Ποίηση- Ανθολογία-Γραμματολογία Στ (Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά), Σοκόλης, Αθήνα, 2002, σελ. 148-153.

 

 

 

Κική Δημουλά (1931-22/02/2020)
Η σελίδα της ποιήτριας στο facebook
στο Βιβλιοnet
Η δε πόλις ελάλησεν. Αθήνα - Κική Δημουλά (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Βικιπαίδεια
στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
μελοποιημένα ποιήματα στο stixoi.info

Βιογραφικό ,

Παρουσίαση της ποιήτριας στις Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

---

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

Εκτύπωση ή αποθήκευση