1 Ηροδότου του Αλικαρνασσέα: δηλώνει το όνομα και την πατρίδα του, όπως πριν από αυτόν ο λογογράφος Εκαταίος και αργότερα ο Θουκυδίδης.
2 το ανθρώπινο γένος: ο Ηρόδοτος θεωρεί την ιστορία έργο όλων των ανθρώπων.
3 βαρβάρων: «βάρβαρος» στον Ηρόδοτο σημαίνει αλλόγλωσσος· η λέξη δεν έχει τη μειωτική σημασία που πήρε αργότερα. Ο ιστορικός αναφέρει ισότιμα Έλληνες και «βαρβάρους» και αποδίδει τα «αξιοθαύμαστα έργα» και στους δύο.
4 η αιτία: με τη φράση αυτή ολοκληρώνει το κυρίως προοίμιο και μεταβαίνει στο δεύτερο μέρος του προοιμίου του, όπου διερευνά τις αιτίες της σύγκρουσης Ελλήνων- βαρβάρων.
5 οι σπουδασμένοι τους (πρωτότυπο «λόγιοι»): οι μορφωμένοι, μέλη της ανώτερης τάξης, που γνώριζαν καλύτερα την προφορική παράδοση. Φαίνεται πως αποτελούσαν πηγή πληροφοριών για τον Ηρόδοτο.
6 Φοίνικες: σημιτικός λαός, εγκατεστημένος στην περιοχή του σημερινού Λιβάνου, θαλασσοπόροι και έμποροι, ανταγωνιστές των Ελλήνων, ταξίδευαν σ' όλο τον τότε γνωστό κόσμο.
7 Ερυθρά (θάλασσα): ο Ηρόδοτος ονομάζει έτσι, εκτός από την Ερυθρά θάλασσα, τον Περσικό κόλπο και τον Ινδικό Ωκεανό. Εδώ εννοείται ο Περσικός κόλπος.
8 στη δική μας θάλασσα: η Μεσόγειος, ιδίως η ανατολική, όπου αναπτύχθηκε η ελληνική ναυσιπλοΐα.
9 Άργος: ο Όμηρος αναγνωρίζει το Άργος ως τη σημαντικότερη πόλη της Πελοποννήσου και συχνά ονομάζει όλους τους Έλληνες Αργείους.
10 σήμερα: δηλαδή, την εποχή της συγγραφής του Ηροδότου (μέσα του 5ου αι. περίπου).
11 Ιώ: κόρη του Ινάχου, ιέρεια της Ήρας στο Άργος. Σύμφωνα με τον ελληνικό μύθο, ο Δίας την ερωτεύτηκε και τη μεταμόρφωσε σε αγελάδα, για να τη σώσει από την Ήρα· εκείνη όμως της έστειλε μια αλογόμυγα (οίστρο) που την κατεδίωξε ως την Αίγυπτο.
12 Ευρώπη: κόρη του βασιλιά της Φοινίκης, έδωσε το όνομά της στην ήπειρό μας, όταν ο Δίας την έφερε σ' αυτή μεταμορφωμένος σε ταύρο.
13 Κρήτες: ο Ηρόδοτος υποθέτει ότι θα ήταν Κρήτες, γιατί ήταν γνωστή η θαλασσοκρατορία τους τη μινωική εποχή και οι ληστρικές επιδρομές τους (και από τον Όμηρο).
14 ήρθαν ίσα κι ίσα: ήρθαν ισόπαλοι, αφού είχαν διαπράξει από μία αρπαγή ο καθένας.
15 των δεύτερων αδικημάτων: νέα αφορμή αντεκδίκησης με την αρπαγή της Μήδειας, κόρης του Αιήτη (ή Κόλχου), βασιλιά της Κολχίδας (βλ. χάρτη 1, σ. 41). Πρόκειται για την αργοναυτική εκστρατεία που έγινε για την αρπαγή του «χρυσόμαλλου δέρατος» (=δέρματος).
16 μακρόστενο καράβι: πολεμικό πλοίο (σε αντίθεση με το «στρογγυλό» που ήταν φορτηγό). Είναι η Αργώ της αργοναυτικής εκστρατείας.
17 Φάση ποταμό: τον θεωρούσαν όριο μεταξύ Ευρώπης και Ασίας (βλ. χάρτη 1, σ. 41).
18 επόμενη γενιά: εννοεί τους ήρωες του τρωικού πολέμου που ήταν παιδιά των Αργοναυτών. Ο Ηρόδοτος προσδιορίζει χρονικά τα γεγονότα με αναφορά στις γενιές των Λυδών και Περσών βασιλέων (εδώ των ηρώων)· η γενιά ισοδυναμεί με 33 περίπου χρόνια. Και σήμερα θεωρούμε ότι τρεις γενιές καλύπτουν έναν αιώνα.
19 Αλέξανδρος: άλλο όνομα του Πάρη, γιου του Πριάμου, γνωστό από την Ιλιάδα.
20 ικανοποίηση («δίκη» στο πρωτότυπο): με την επανάληψη της λέξης τονίζεται η σημασία της ανταπόδοσης της αδικίας· θυμίζει το «ὀφθαλμὸν ἀντὶ ὀφθαλμοῦ».
21 η μεγάλη ευθύνη: η άποψη ανήκει βέβαια στους Πέρσες.
22 αν δεν το ήθελαν οι ίδιες, δεν θα αρπάζονταν: λέγεται ειρωνικά από τους Πέρσες.
23 άλλος κόσμος: ο Ηρόδοτος πιστεύει ότι Ασία και Ευρώπη αποτελούν διαφορετικούς κόσμους. Η αντιπαράθεσή τους αποτελεί το ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετεί ο ιστορικός τη σύγκρουση Περσών- Ελλήνων (κύριο άξονα του έργου του).
24 έσμπρωξε: έσπρωξε, ώθησε.
25 οι πομπές της: οι ντροπές της, οι πράξεις που συνεπάγονται ντροπή· για τον μύθο βλ. και Οδύσσεια ο 420 κε.
26 θα καταδείξω: περνάει στην έκθεση των αιτίων που προκύπτουν από την ιστορική έρευνα.
27 μεγάλες…μικρές: θα μπορούσαμε να παραστήσουμε την πορεία που διαγράφουν οι πόλεις στην ιστορία τους με την πορεία ενός τόξου. Το θέμα αυτό (κυκλική αντίληψη της ιστορίας*) θα συζητήσουμε στην τρίτη ενότητα. Προσέξτε και στην επόμενη φράση την πίστη του ιστορικού στην αστάθεια των ανθρώπινων πραγμάτων* και της τύχης.
28 Κροίσος: βασιλιάς των Λυδών. Από εδώ αρχίζει ο λυδικός λόγος* (: αφήγηση για τη χώρα των Λυδών).
29 από τον Άλυ ποταμό και δώθε: δυτικά από τον Άλυ ως το Αιγαίο.
30 Συρίους, Παφλαγόνες: οι Σύριοι είναι οι κάτοικοι της βόρειας Καππαδοκίας και όχι της Συρίας, που στον Ηρόδοτο αναφέρονται ως «Σύριοι οἱ ἐν Παλαιστίνῃ». Οι Παφλαγόνες κατοικούσαν στη χώρα που εκτείνεται από τον Εύξεινο Πόντο ως τη Γαλατία και από την Αρμενία ως τη Βιθυνία. Βλ. χάρτη 1, σ. 41.
31 φόρου υποτελείς: η υποτέλεια των ελληνικών πόλεων ήταν από τις πρώτες αιτίες των Μηδικών πολέμων. Ίωνες- Αιολείς- Δωριείς: οι ελληνικές φυλές που ίδρυσαν τις γνωστές, για τον λαμπρό πολιτισμό τους, αποικίες στα παράλια της Μ.Ασίας.
32 Λακεδαιμονίους: για τη συμμαχία αυτή βλ. ενότητα 2, περίληψη σ. 25.
33 Κιμμέριοι: ζούσαν στην περιοχή της νότιας Ρωσίας (χερσόνησο Κριμαίας), από όπου εκδιώχθηκαν από τους Σκύθες (περίπου το 900 π.Χ.) και τράπηκαν στην Ασία. Οι επιδρομές τους στις ελληνικές πόλεις τοποθετούνται περίπου το 650-575 π.Χ. Με το ίδιο όνομα αναφέρεται και μυθικός λαός της δυτικής Ευρώπης (βλ. Οδύσσεια λ 15).

Συμπληρωματικά σχόλια

άλλα Ελλήνων και άλλα βαρβάρων:

Η ισότιμη μεταχείριση Ελλήνων και βαρβάρων εντάσσεται στην ομηρική κληρονομιά· ο ιστορικός θεωρεί αυτονόητο ότι οι «βάρβαροι» επιτέλεσαν έργα θαυμαστά, όσο και οι Έλληνες, παρουσιάζεται αντικειμενικός από την αρχή της συγγραφής του. Επιπλέον έχει καθολική εποπτεία της σύγκρουσης. Δεν γράφει από τη σκοπιά ενός λαού. Βέβαια το γεγονός ότι η λέξη Ελλήνων προηγείται ίσως δείχνει ότι ο ιστορικός, χωρίς να το συνειδητοποιεί, προβάλλει την ελληνική καταγωγή του. Μία τουλάχιστον φορά χρησιμοποιεί το χαρακτηρισμό βάρβαρος και με μειωτική σημασία, στο I 60: «με δεδομένο ότι οι Έλληνες απ' τον παλιό καιρό έδειξαν πως διαφέρουν απ' τα βαρβαρικά έθνη, με το να είναι πιο εύστροφοι και περισσότερο απαλλαγμένοι από την απλοϊκή ηλιθιότητα».

Λοιπόν, απ' τη μεριά των Περσών οι σπουδασμένοι τους ρίχνουν στους Φοίνικες την (εικ) αιτία της έχθρας:

Οι μύθοι, τους οποίους επικαλούνται οι Πέρσες για να εξηγήσουν τη σύγκρουση, παρουσιάζονται από τον ιστορικό σαν γεγονότα, χωρίς το μυθικό τους περίβλημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι τους αποδέχεται, αντίθετα κρατάει αποστάσεις (έτσι λένε, λένε, δεν έρχομαι να μιλήσω γι' αυτά κτλ) και εκθέτει τη δική του τεκμηριωμένη άποψη για την αιτία της σύγκρουσης: τον Κροίσο που υποδούλωσε τις ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας. Στη μετάβαση αυτή από την προϊστορία στην ιστορία, από τον μύθο στην πραγματικότητα, κρύβεται κάποια ειρωνεία ή ειρωνικό χάσμα ανάμεσα σ' αυτά που φαίνονται ή λέγονται (στα λεγόμενα των Περσών) και στην αντίληψη του ιστορικού για την πραγματικότητα. Η απόρριψη των μυθολογικών αιτίων της σύγκρουσης Ελλήνων και βαρβάρων και η αναζήτηση άλλων, που μπορούν να ελεγχθούν κριτικά, αποτελούν στοιχεία του ορθολογισμού του Ηροδότου, ο οποίος εντάσσεται στην ιωνική παράδοση.

έβαλαν πλώρη για την Αίγυπτο:

ο Ηρόδοτος δεν ακολουθεί την παραλλαγή που ήταν διαδεδομένη στην Ελλάδα· άλλωστε δεν αφηγείται τον μύθο, αλλά τον ορθολογικοποιεί: αντικαθιστά τις υπερφυσικές, μυθικές εξηγήσεις, με λογικές και τα θαυμαστά στοιχεία με κοινότοπα γεγονότα: η Ιώ πηγαίνει στην Αίγυπτο, επειδή την άρπαξαν οι Φοίνικες και όχι επειδή την καταδίωκε η Ήρα κτλ.

έτσι έφτασε η Ιώ στην Αίγυπτο λένε οι Πέρσες, κι όχι όπως λεν οι Έλληνες:

Η εκδοχή των Περσών ανήκει μεν στο χώρο του μύθου, αλλά πίσω από τους μύθους κρύβονται πραγματικά γεγονότα, όπως η επέκταση του φοινικικού εμπορίου στη Μεσόγειο, οι συγκρούσεις για αρπαγή αγαθών ή εκμετάλλευση πηγών πλούτου. Στο πλαίσιο αυτό η αρπαγή γυναικών ήταν μάλλον συνηθισμένο φαινόμενο. Το μοτίβο της αρπαγής γυναικών ανήκει στα μυθικά στοιχεία που χρησιμοποιεί ο ιστορικός (χωρίς και να τα αποδέχεται). Στις παραλλαγές του θέματος της αρπαγής γυναικών, που συναντιέται σε λαούς της Ανατολής και της Δύσης, ανήκει ο μύθος για τους μνηστήρες της Πηνελόπης, η αρπαγή της γυναίκας του Διγενή στα ακριτικά τραγούδια κ.ά. Η αρπαγή -με ή χωρίς τη συγκατάθεση της νέας- αποτελεί θέμα πολλών δημοτικών τραγουδιών και παραμυθιών. Ήταν, όπως φαίνεται, στα πρώτα στάδια οργάνωσης κοινωνικού βίου, ένας τρόπος σύναψης γάμου, που συνδέεται είτε με τη διαδικασία της «δοκιμασίας» του υποψήφιου συζύγου είτε με άλλα έθιμα, η μελέτη των οποίων μας αποκαλύπτει πολλά για την οργάνωση των κοινωνιών αυτών.

θ' αναφερθώ και στις δυο με τον ίδιο τρόπο:

Στο τελευταίο μέρος του προοιμίου (I 5) ο ιστορικός υπόσχεται ότι θα μιλήσει «για μικρές και μεγάλες πόλεις» (πράγμα που θυμίζει το προοίμιο της Οδύσσειας: πολλών δ' ανθρώπων ϊδεν άστεα και νόον εγνω και υπαινίσσεται τα ταξίδια του συγγραφέα) και διατυπώνει την άποψη ότι η «ανθρώπινη ευδαιμονία ... δε στέκει αμετακίνητη», ότι πόλεις που ήταν «μεγάλες παλιότερα, οι πιο πολλές τους έχουν γίνει μικρές». Αυτή η αντίληψη της αστάθειας της ανθρώπινης ευδαιμονίας και της κυκλικής πορείας της ιστορίας και της ανθρώπινης μοίρας θα δούμε ότι διατρέχει ολόκληρο το έργο του, αποτελώντας βασική ερμηνευτική γραμμή.