ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΤΟ (VIII) ΟΥΡΑΝΙΑ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η Μούσα Ουρανία
Ο Ξέρξης μετά τη νίκη του στις Θερμοπύλες βαδίζει προς τη Βοιωτία χωρίς να συναντήσει αντίσταση, μπαίνει στην έρημη Αθήνα και σκοτώνει τους λίγους υπερασπιστές της Ακρόπολης μέσα στον ναό, ενώ ο στόλος του έχει καταπλεύσει στο Φάληρο. Ο ελληνικός στόλος – 378 πλοία, εκτός από τις βοηθητικές πεντηκοντόρους – έχει φτάσει, πριν από τον περσικό, από το Αρτεμίσιο στη Σαλαμίνα. Το συμβούλιο των στρατηγών αποφασίζει, παρά τη ριζική διαφωνία του Θεμιστοκλή, να δοθεί η ναυμαχία στον Ισθμό. Τελικά ο Θεμιστοκλής θα καταφύγει σε τέχνασμα και οι Πέρσες θα κυκλώσουν τους Έλληνες. Η ναυμαχία δίνεται στη Σαλαμίνα και ο Ξέρξης την παρακολουθεί από το Αιγάλεω. Μαζί με τον στόλο συντρίβεται και η αλαζονεία του Πέρση βασιλιά. Δραπετεύει στην Ασία, αφήνοντας πίσω τον Μαρδόνιο με μεγάλες δυνάμεις, για να υποτάξει την Ελλάδα. Οι Έλληνες μοιράζονται τα λάφυρα, τιμούν τον Θεμιστοκλή και ετοιμάζονται για τη συνέχιση του αγώνα, αφού ο Μαρδόνιος έχει ήδη υποβάλει στους Αθηναίους προτάσεις συνθηκολόγησης· η περήφανη απάντησή τους προδιαγράφει την επόμενη σύγκρουση.
ΕΝΟΤΗΤΑ 15η Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ VIII 83-84, 86-89, 98-99
Θεματικά κέντρα
● Έναρξη της ναυμαχίας
● Σκηνές από τη σύγκρουση
● Η Αρτεμισία
● Ο ταχυδρόμος για τα Σούσα
● Ο θρήνος
Λόγος του
Θεμιστοκλή
στα πληρώματα
VΙΙΙ 83 Όταν τέλος οι Έλληνες έδωσαν πίστη στα λόγια των Tηνίων, άρχισαν να προετοιμάζονται για να δώσουν ναυμαχία. Γλυκοχάραζε η αυγή κι αυτοί έκαναν σύναξη των πληρωμάτων· την ωραιότερη αγόρευση ανάμεσα σ' όλους την έκανε ο Θεμιστοκλής· ο λόγος του ήταν μια αντιπαράθεση ανάμεσα στα χειρότερα και τα καλύτερα, σ' όσα έχουν να κάνουν με τη φύση των ανθρώπων και τις συνθήκες της ζωής τους· κι αφού τους παρότρυνε να διαλέξουν τα καλύτερ' απ' αυτά κι έκανε μια περίτεχνη κατακλείδα, τους πρόσταξε να επιβιβαστούν στα καράβια. Κι αυτοί επιβιβάζονταν κιόλας, όταν έφτασε από την Αίγινα η τριήρης που είχε αποπλεύσει για να φέρει τους Αιακίδες. Tότε οι Έλληνες ανοίχτηκαν στο πέλαγος με όλα τα καράβια τους· και καθώς αυτοί ανοίγονταν, αμέσως τους επιτέθηκαν οι βάρβαροι.
Η ναυμαχία
αρχίζει
VΙΙΙ 84. Λοιπόν, οι άλλοι Έλληνες πήραν να πισωδρομούν και να φέρνουν τα καράβια τους προς τη στεριά, αλλά ο Αμεινίας από την Παλλήνη, Αθηναίος, βγήκε μπρος στ' ανοιχτά και κάρφωσε το έμβολό του σε καράβι του εχθρού. Κι έτσι που το καράβι του σφηνώθηκε στο εχθρικό και δεν μπορούσε να ξεκολλήσει το ένα απ' το άλλο, σπεύδοντας οι άλλοι να βοηθήσουν τον Αμεινία συγκρούστηκαν με τον εχθρό. Λοιπόν, οι Αθηναίοι λένε πως έτσι άρχισε η ναυμαχία, οι Αιγινήτες όμως, πως το καράβι που έκανε την αρχή ήταν εκείνο που στάλθηκε στην Αίγινα για τους Αιακίδες. Λέγεται επίσης και τούτο, πως τους παρουσιάστηκε φάντασμα γυναικός· παρουσιάστηκε και τους ενθάρρυνε, κι η φωνή της ακουόταν απ' όλο το στρατόπεδο των Ελλήνων, αφού πρώτα τους ειρωνεύτηκε λέγοντας: «Αθεόφοβοι, ως πότε θα πισωδρομείτε ακόμα;»
Σύγχρονη ξύλινη αναπαράσταση αρχαίας αθηναϊκής τριήρους.
Ναυτικό Μουσείο Κρήτης, Χανιά.
Τριήρης [πηγή: Βικιπαίδεια]
Λέγεται δὲ καὶ τάδε, ὡς φάσμα σφι γυναικὸς ἐφάνη, φανεῖσαν δὲ διακελεύσασθαι ὥστε
καὶ ἅπαν ἀκοῦσαι τὸ τῶν ῾Ελλήνων στρατόπεδον, ὀνειδίσασαν πρότερον τάδε·
῏Ω δαιμόνιοι, μέχρι κόσου ἔτι πρύμνην ἀνακρούεσθε;
Η ανδρεία
των Περσών
VΙΙΙ 86. [...] Ο κύριος όγκος του στόλου τους στη Σαλαμίνα συντριβόταν, καθώς άλλα καράβια τα βύθιζαν οι Αθηναίοι κι άλλα οι Αιγινήτες. Γιατί με το να ναυμαχούν οι Έλληνες με πειθαρχία και τάξη, ενώ οι βάρβαροι ενεργούσαν γενικά ασύνταχτοι και χωρίς λογισμό, δεν μπορούσες να περιμένεις διαφορετικό αποτέλεσμα. Ωστόσο, οι βάρβαροι και ήταν, και το έδειξαν, πολύ πιο γενναίοι τη μέρα εκείνη, ξεπέρασαν τον εαυτό τους σε σύγκριση με τις ναυμαχίες στην Εύβοια, καθώς όλοι τους έδειχναν ζήλο κι έτρεμαν τον Ξέρξη, κι ο καθένας τους φανταζόταν πως δε θα τον χάσει απ' τα μάτια του ο βασιλιάς.
Η Αρτεμισία
VΙΙΙ 87.
[…] Καθώς οι δυνάμεις του βασιλιά βρίσκονταν σε μεγάλη σύγχυση, εκείνη την
ώρα το καράβι της Αρτεμισίας καταδιωκόταν από αθηναϊκό καράβι· κι εκείνη,
αδυνατώντας να ξεφύγει (γιατί μπροστά της βρίσκονταν άλλα καράβια των
συμμάχων της, ενώ το δικό της έτυχε να μείνει τελευταίο προς το μέρος του
εχθρού), να πώς αποφάσισε να ενεργήσει, και της βγήκε σε καλό· δηλαδή, καθώς
την καταδίωκε το αθηναϊκό καράβι, αυτή κινήθηκε ορμητικά και κάρφωσε το
έμβολό της σε καράβι συμμαχικό, των
Καλυνδίων, που ανάμεσα στους επιβάτες του ήταν κι ο
βασιλιάς των Καλυνδίων Δαμασίθυμος. Tώρα, να 'χε ξεσπάσει ανάμεσά τους
κάποια φιλονικία, όταν βρίσκονταν ακόμη εκεί κατά τον Ελλήσποντο, δεν είμαι
σε θέση να το πω· κι ούτε αν το έκανε αυτό εσκεμμένα ή ήταν συγκυρία της
τύχης να βρεθεί στον δρόμο της το καράβι των Καλυνδίων. Πάντως, όταν το
κάρφωσε με το έμβολό της και το βύθισε, από την καλή της τύχη βρήκε διπλό
όφελος: πρώτα πρώτα ο
τριήραρχος του αθηναϊκού καραβιού, βλέποντάς την να
καρφώνει με το έμβολό της καράβι βαρβάρων, πίστεψε πως το καράβι της
Αρτεμισίας είναι ελληνικό ή ότι αυτομόλησε από τους βαρβάρους κι αγωνίζεται
στο πλευρό τους· άλλαξε λοιπόν πορεία και ρίχτηκε σε άλλα καράβια.
Διάβασε για την Αρτεμισία
Ο Ξέρξης
θαυμάζει
την Αρτεμισία
VΙΙΙ 88. […] Λένε πως ο βασιλιάς, παρακολουθώντας τη ναυμαχία, αντιλήφτηκε το καράβι της να καρφώνει το έμβολό του σ' άλλο, οπότε κάποιος από τη συνοδεία του είπε: «Άρχοντά μου, βλέπεις πόσο λαμπρά αγωνίζεται η Αρτεμισία και καταβύθισε εχθρικό καράβι;». Και, πως εκείνος ρώτησε αν στ' αλήθεια το κατόρθωμα είναι της Αρτεμισίας, κι οι άλλοι του είπαν «ναι», καθώς γνώριζαν καλά το σήμα της πλώρης του καραβιού της· κι όσο για το βυθισμένο, πίστευαν πως ήταν εχθρικό. Μάλιστα, κοντά στ' άλλα που, όπως έχω πει, της βγήκαν σε καλό, η καλή της τύχη το έφερε να μη σωθεί κανένας απ' το καράβι των Καλυνδίων και να βγει να την κατηγορήσει. Και λεν πως ο Ξέρξης ακούοντας αυτά είπε: «Να που μου έγιναν οι άντρες γυναίκες και οι γυναίκες άντρες». Αυτή τη φράση την αποδίδουν στον Ξέρξη.
Από τον Μαραθώνα στη Σαλαμίνα, Β΄ μέρος: Σαλαμίνα [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση]
Η ναυμαχία της Σαλαμίνας [πηγή: Βικιπαίδεια]
Η ναυμαχία της Σαλαμίνας (προσομοίωση) [πηγή: Λογισμικό «Αρχαία Ελλάδα Ηροδότου Ιστορίες»]
Η ναυμαχία της Σαλαμίνας (βίντεο-χάρτης)
Ξέρξην δὲ εἰπεῖν λέγεται πρὸς τὰ φραζόμενα· Οἱ μὲν ἄνδρες γεγόνασί μοι γυναῖκες, αἱ δὲ γυναῖκες ἄνδρες.
Eπίδειξη
«ανδρείας».
Σχέδια
φυγής
VΙΙΙ 89.
[…] Κι όταν τα καράβια της πρώτης γραμμής τους τράπηκαν σε φυγή, τότε ήταν που βυθίζονταν τα περισσότερα. Γιατί όσων τα καράβια είχαν παραταχτεί στις πιο πίσω γραμμές, πασχίζοντας να βγουν μπροστά, για να έχουν να δείξουν κι αυτοί κάποιο ανδραγάθημα
στον βασιλιά τους, συγκρούονταν με δικά τους καράβια που είχαν τραπεί σε φυγή.
{Ο βασιλιάς, αντιλαμβανόμενος το πλήγμα που δέχτηκε, ετοιμαζόταν να επιστρέψει στην Ασία. Καθώς όμως φοβόταν μήπως κάποιοι καταστρέψουν τις γέφυρες στον Ελλήσποντο και αποκλειστεί στην Ευρώπη, κρατούσε κρυφά τα σχέδιά του και, επιχωματώνοντας το στενό της Σαλαμίνας, παρίστανε πως ετοιμάζεται για ναυμαχία. Μόνο ο Μαρδόνιος κατάλαβε τις προθέσεις του βασιλιά.}
Σύστημα
επικοινωνίας
VΙΙΙ 98. Ο Ξέρξης ταυτόχρονα μ' αυτές τις ενέργειές του έστειλε αγγελιοφόρο στους Πέρσες, για ν' αναγγείλει το κακό που τους βρήκε. Λοιπόν, στον κόσμο των θνητών δεν υπάρχει τίποτε που να φτάνει στον προορισμό του ταχύτερα απ' αυτούς τους αγγελιοφόρους· τόσο σπουδαία είναι αυτή η επινόηση των Περσών. Γιατί λεν πως, όσες μέρες θέλει για να διανυθεί ο δρόμος από την αφετηρία ως το τέρμα, τόσες φοράδες και τόσοι καβαλάρηδες σταθμεύουν, σε απόσταση μεταξύ τους· το κάθε ζευγάρι, φοράδα και καβαλάρης, έχει προορισμό να διανύσει δρόμο μιας μέρας· αυτούς όχι χιονιάς, όχι βροχή, όχι καύσωνας, όχι νύχτα, τίποτε δεν τους σταματά, ώστε να μη διανύσουν το γρηγορότερο την καθορισμένη απόσταση. Δηλαδή, αυτός που πρώτος ξεκίνησε καλπάζοντας, παραδίνει τις εντολές που πήρε στον δεύτερο, κι ο δεύτερος στον τρίτο· κι από κει και πέρα πια οι εντολές περνούν απ' το χέρι του ενός στον άλλο, ακριβώς όπως τελούν οι Έλληνες τη λαμπαδηφορία στον Ήφαιστο· αυτό το σύστημα των έφιππων ταχυδρόμων οι Πέρσες στη γλώσσα τους το λεν αγγαρείο.
Μηνύματα
στα Σούσα
VΙΙΙ 99. Λοιπόν, το πρώτο μήνυμα που έφτασε στα Σούσα, πως ο Ξέρξης κυρίεψε την Αθήνα, έδωσε τόση χαρά στους Πέρσες που είχαν μείνει πίσω, ώστε έστρωναν όλους τους δρόμους με σμύρτα κι έκαιαν αρώματα και πρόσφεραν τη μια θυσία μετά την άλλη κι έστηναν πανηγύρια· όταν όμως ήρθε κατόπι το δεύτερο μήνυμα, τους συγκλόνισε σε τέτοιο βαθμό, ώστε όλοι τους έκαναν κουρέλια τους χιτώνες τους και γέμισαν τον κόσμο με ασταμάτητες κραυγές και θρήνους· κι ενοχοποιούσαν τον Μαρδόνιο· και δεν ήταν τόσο απ' τον καημό τους για τα καράβια που τα έκαναν αυτά οι Πέρσες, όσο από τον φόβο τους για τη ζωή του Ξέρξη.
Αισχύλος, «Πέρσες» 532-557, 576-583: Ο θρήνος του Χορού μετά την αναγγελία της ήττας στη ναυμαχία της Σαλαμίνας
Αισχύλος, «Πέρσες» στ. 739-758: Το φάντασμα του Δαρείου και η Άτοσσα αιτιολογούν την ήττα του Ξέρξη στη ναυμαχία της Σαλαμίνας
Επιστροφή στα Σούσα: η «τίση» (VIII 115-118)
Ο Ξέρξης, αφήνοντας τον Μαρδόνιο στη Θεσσαλία, παίρνει τον δρόμο της επιστροφής. Η άλλοτε περήφανη στρατιά του, αποδεκατισμένη από την πείνα και τις αρρώστιες, φτάνει στη Θράκη και από εκεί με πλοία στην Άβυδο, γιατί οι γέφυρες είχαν καταστραφεί από την κακοκαιρία. Από την Άβυδο προχωρούν με τον Ξέρξη στις Σάρδεις. Κατά μια άλλη εκδοχή, ο Ξέρξης έφτασε ως τις εκβολές του Στρυμόνα, όπου άφησε τον στρατό να τον οδηγήσει ο Υδάρνης στον Ελλήσποντο, ενώ εκείνος πέρασε με πλοίο στην Ασία. Στο ταξίδι του όμως κινδύνεψε από θαλασσοταραχή και χρειάστηκε να πηδήξουν πολλοί Πέρσες στη θάλασσα, για να ελαφρώσει το πλοίο από το πολύ βάρος και να σωθεί ο βασιλιάς. Φτάνοντας στην Ασία, ο Ξέρξης, για να τιμήσει τον καπετάνιο που τον έσωσε, του χάρισε ένα χρυσό στεφάνι, αλλά, για να τον τιμωρήσει που χάθηκαν τόσοι άνδρες, του πήρε το κεφάλι.
- Να εντοπίσετε τα σημεία που αποκαλύπτουν την παρέμβαση των θεών στη μάχη ή την πίστη των ανθρώπων σ' αυτήν και να εξηγήσετε την παρουσία των σχετικών αφηγήσεων στο ιστορικό κείμενο. Συναντήσατε παρόμοια επεισόδια στη νεότερη ιστορία;
- Ποια νομίζετε ότι ήταν η γυναικεία μορφή που ενθάρρυνε τους Έλληνες (κεφ. 84); Σας θυμίζει κάτι από τις αφηγήσεις σύγχρονων ανθρώπων, πολεμιστών στους αγώνες της πατρίδας μας;
- Να συζητήσετε τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει ο Ηρόδοτος το κατόρθωμα της Αρτεμισίας.
- Να παρακολουθήσετε την αλλαγή των συναισθημάτων του Ξέρξη (από την προηγούμενη ενότητα), μελετώντας και τα μηνύματα στα Σούσα.
«Μα η νύχτα προχωρεί, κι οι Έλληνες κρυφό δρόμο
ν' ανοίξουν από πουθενά δε δοκιμάζουν·
όταν όμως με τ' άσπρα τ' άτια της η μέρα
φωτοπλημμύριστη άπλωσε σ' όλο τον κόσμο,
μια πρώτ' ακούστηκε απ' το μέρος των Ελλήνων
βουή τραγουδιστά με ήχο φαιδρό να βγαίνει
και δυνατ' αντιβούιζαν μαζί κι οι βράχοι
του νησιού γύρω, ενώ τρομάρα τους βαρβάρους
έπιασεν όλους, που έβλεπαν πως γελαστήκαν.
Γιατί δεν ήταν για φευγιό που έψαλλαν τότε
σεμνόν παιάνα οι Έλληνες, μα σαν να ορμούσαν
μ' ολόψυχη καρδιά στη μάχη, ενώ όλη ως πέρα
τη γραμμή των της σάλπιγγας φλόγιζε ο ήχος·
κι αμέσως τα πλαταγιστά μεμιάς κουπιά τους
χτυπούνε με το πρόσταγμα τη βαθιάν άρμη
και δεν αργούνε να φανούν όλοι μπροστά μας.
Το δεξί πρώτο, σε γραμμή, κέρας ερχόταν
μ' όλη την τάξη, κι έπειτα κι ο άλλος ο στόλος
από πίσω ακλουθά· και τότε ήταν ν' ακούσεις
φωνή μεγsolidάλη από κοντά: «Εμπρός, των Ελλήνων
γενναία παιδιά! να ελευθερώσετε πατρίδα,
τέκνα, γυναίκες και των πατρικών θεών σας
να ελευτερώστε τα ιερά και των προγόνων
τους τάφους· τώρα για όλα 'ναι που πολεμάτε».
ΕΡΩΤΗΣΗ
Να σημειώσετε τα κοινά σημεία και τις διαφορές μεταξύ των δύο κειμένων (Αισχύλου και Ηροδότου) ως προς την περιγραφή της ναυμαχίας.
Kaulbach, Wilhelm von, 1868, Η ναυμαχία της Σαλαμίνας
την ωραιότερη αγόρευση: από όσα αναφέρει ο Ηρόδοτος στο κεφάλαιο αυτό
και όσα είπε ο Θεμιστοκλής στον Ευρυβιάδη (σσ. 78-79) μπορείτε να
συμπεράνετε τι περίπου είπε ο Θεμιστοκλής;
Αιακίδες: τα αγάλματα των Αιακιδών. Πριν
από τη ναυμαχία κάλεσαν σε βοήθεια θεούς και ήρωες· ανάμεσα στους
τελευταίους κάλεσαν τους Αιακίδες, δύο από τους οποίους (ο Αιακός και ο
Φώκος) ήταν ήρωες της Αίγινας. Είχαν στείλει λοιπόν πλοίο, για να φέρει τα
αγάλματά τους.
να πισωδρομούν: δεν έκαναν στροφή, έτσι
μπορούσαν να αποφύγουν τα χτυπήματα του εχθρού και να τον χτυπήσουν οι
ίδιοι, αφού το έμβολο ήταν στραμμένο στους εχθρούς. Ίσως η κίνηση να
προβλεπόταν από το σχέδιο του Θεμιστοκλή και να μην ήταν πραγματική
υποχώρηση.
Παλλήνη: δήμος της Αττικής στον δρόμο
προς τον Μαραθώνα (όπου και σήμερα).
οι Αθηναίοι λένε: ίσως η διάσταση
απόψεων να οφειλόταν στις σχέσεις αντιπαλότητας μεταξύ Αθηναίων και
Αιγινητών. Παίρνει, κατά τη γνώμη σας, το μέρος κάποιου ο ιστορικός;
φάντασμα γυναικός: τα λόγια της θυμίζουν
τον γνωστό παιάνα:
«῏Ω παῖδες ῾Ελλήνων, ἴτε,
ἐλευθεροῦτε πατρίδ', ἐλευθεροῦτε δέ
παῖδας, γυναῖκας, θεῶν τε πατρῷων ἔδη,
θήκας τε προγόνων· νῦν ὑπὲρ πάντων ἀγών».
οι βάρβαροι…γενναίοι: ο
Ηρόδοτος αναγνωρίζει αμερόληπτα τη γενναιότητα όλων.
ναυμαχίες στην Εύβοια: εννοεί τις
ναυμαχίες στο
Αρτεμίσιο.
έτρεμαν ... ο βασιλιάς: ο θρόνος του
Ξέρξη είχε στηθεί στη θέση Κέρατα στους πρόποδες του όρους Αιγάλεω, από όπου
μπορούσε να εποπτεύει τις συγκρούσεις. Θυμηθείτε όσα διαβάσατε στις ενότητες
12, 13 και εξηγήστε γιατί παρακολουθεί ο Ξέρξης και γιατί «έτρεμαν» οι
Πέρσες.
Καλυνδίων: η Κάλυνδος (Κάλυμνος)
βρισκόταν στα Ν.Δ. παράλια της Μ. Ασίας απέναντι από τη Ρόδο.
ο τριήραρχος: τριήραρχος ήταν ο Αμεινίας
από την Παλλήνη. Ο λόγος που την άφησε να φύγει δεν φαίνεται να ευσταθεί,
γιατί δεν μπορεί να νόμισε και τα δύο ταυτόχρονα: ότι ήταν ελληνικό πλοίο ή
ότι ήταν βαρβαρικό που αυτομόλησε. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι είχε αθλοθετηθεί
βραβείο χίλιες δραχμές για όποιον πιάσει ζωντανή την Αρτεμισία, γιατί
θιγόταν το φιλότιμό τους να εκστρατεύσει γυναίκα εναντίον της Αθήνας.
το σήμα της πλώρης: πιθανόν το ακρόπλωρο,
η φιγούρα που ήταν σκαλισμένη στην πλώρη.
τη φράση την αποδίδουν στον Ξέρξη: Ο
Ηρόδοτος το πιστεύει; Ποια είναι η γνώμη σας;
στο βασιλιά τους: ο Ηρόδοτος μας
πληροφορεί ότι στη διάρκεια της ναυμαχίας, όταν ο βασιλιάς έβλεπε κάποιον
δικό του να κάνει ανδραγάθημα, ρωτούσε γι' αυτόν και οι ακόλουθοί του
σημείωναν τον τριήραρχο, το πατρώνυμο και την πόλη του.
επινόηση: πράγματι ήταν από τα
τελειότερα συστήματα επικοινωνίας στην αρχαιότητα.
λαμπαδηφορία: μοιάζει με τη σημερινή
σκυταλοδρομία ή τη λαμπαδηφορία στους Ολυμπιακούς αγώνες.
για τη ζωή του Ξέρξη: το σπουδαιότερο
για τους Πέρσες, για τους ανατολικούς λαούς γενικά, ήταν η ζωή του βασιλιά,
κάτι αδιανόητο για τους Έλληνες. Επίσης η υπερβολή στη χαρά και στον θρήνο
έρχεται σε αντίθεση με το ελληνικό μέτρο.
• Κέντρο της αφήγησης στην ενότητα είναι το ιστορικό γεγονός της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Ο ιστορικός φαίνεται ότι επείγεται να προχωρήσει στο ίδιο το γεγονός και γι' αυτό ίσως δεν παρουσιάζει την αγόρευση του Θεμιστοκλή ούτε καν σε πλάγιο λόγιο. Ελάχιστα όμως αναφέρεται στη σύγκρουση, αφού κυρίως παραθέτει μεμονωμένα περιστατικά επίδειξης ανδρείας, που μας θυμίζουν τις ομηρικές αριστείες.
• Είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός καθώς αναφέρεται στη γενναιότητα των «βαρβάρων», όχι μόνο στην τάξη και την πειθαρχία των Ελλήνων. Η γενναιότητα των «βαρβάρων» όμως παρουσιάζεται κυρίως ως αποτέλεσμα του φόβου του δυνάστη (κεφ. 86).
• Αξιολογεί πρόσωπα και γεγονότα, αναζητεί αιτίες, αξιολογεί τις πληροφορίες του, αμφισβητεί φήμες, αλλά δεν διστάζει να τις παραθέσει δηλώνοντας (όπως συνηθίζει) την επιφύλαξή του (π.χ. για το φάντασμα γυναίκας «λέγεται» ή «λένε», κεφ. 84). Παρουσιάζει τις διαφορετικές απόψεις για ένα γεγονός, ακόμα και όταν δεν μπορεί να γνωρίζει ποια ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα (π.χ. για την έναρξη της ναυμαχίας, κεφ. 84).
• Κυριαρχούν οι εικόνες ατομικών κατορθωμάτων.
• Η κυκλική αντίληψη του Ηροδότου για την ιστορία και για τη ζωή των ανθρώπων επαληθεύεται και στην περίπτωση του Ξέρξη, ο οποίος τώρα βρίσκεται στην άλλη πλευρά του κύκλου, ακολουθώντας την καθοδική πορεία της τραγικής του καμπύλης. Η «ύβρις» του Πέρση βασιλιά, που θέλησε να κάνει το κράτος του να συνορεύει με το κράτος του Δία εισπράττει τώρα την πληρωμή της (τίσις, νέμεσις).
• Το σχήμα του κύκλου (ο Ξέρξης επιστρέφει στις Σάρδεις από όπου ξεκίνησε) μπορεί μόνο εν μέρει να γίνει κατανοητό μέσα από την περίληψη.
• Ο ιστορικός δίνει τον τόπο και τον χρόνο: Σαλαμίνα, καθώς γλυκοχάραζε η αυγή, (τέλη Σεπτεμβρίου 480 π.Χ.).
• Μας δίνει σε παρέκβαση (κεφ. 98) λεπτομερείς πληροφορίες για το σύστημα επικοινωνίας και μετάδοσης ειδήσεων των Περσών- πληροφορίες εθνογραφικού περιεχομένου για τον τρόπο με τον οποίο οι Πέρσες γιόρταζαν τη χαρά τους ή τα επινίκια και τον τρόπο με τον οποίο εκδήλωναν τη λύπη και το πένθος τους (κεφ. 99).