Σ' όλη αυτή τη χρονική περίοδο, από την αρχαιότητα ως σήμερα, οι Αμυγδαλιώτες, προσπάθησαν να διατηρήσουν εθνικά τους χαρακτηριστικά, τη γλώσσα και τη θρησκεία. Αυτή η προσπάθεια φαίνεται στα διάφορα ήθη και έθιμα, στα δημοτικά τραγούδια, στα τοπωνύμια και στο γλωσσικό ιδίωμα, που θα αναφερθούν παρακάτω:

Τα Χριστούγεννα είναι μία από τις μεγαλύτερες γιορτές του χριστιανικού κόσμου. Σύμφωνα με την ορθόδοξη χριστιανική εκκλησία, στην οποία ανήκουν οι περισσότεροι έλληνες, είναι η δεύτερη σημαντικότερη γιορτή μετά το Πάσχα. Πριν από τα Χριστούγεννα, από του Αγίου Φιλίππου (14 Νοεμβρίου), αρχίζει η νηστεία της Σαρακοστής και η ψυχική προπαρασκευή για τη μεγάλη εορτή της γέννησης του Χριστού. Έτσι όλες οι οικογένειες το βράδυ του Αγίου Φιλίππου θ’ αποκρέψουν και θα ευχηθούν: «Καλή σαρακοστή να περάσουμε».

Πριν τα Χριστούγεννα οι γυναίκες καθάριζαν τα σπίτια τους και έφτιαχναν τα γλυκά (κουραμπιέδες, μπακλαβά κ.ά.). Δυο μέρες πριν τα Χριστούγεννα, έφτιαχναν τις «κλούρες». Την πρώτη «κλούρα» την έφτιαχναν για το Χριστό και την έβαζαν στο καντήλι του σπιτιού.

Λίγες μέρες αφού έμπαινε ο Δεκέμβρης, τα αγόρια του χωριού ανέβαιναν σε υψώματα και όλα μαζί φώναζαν δυνατά πολλές φορές «κόλιαντα», για να ακουστούν σε όλο το χωριό. Αυτό συνεχιζόταν κάθε μέρα, μέχρι την 23η Δεκεμβρίου. Ήταν μια προειδοποίηση πως πλησιάζουν τα Χριστούγεννα. Μετά τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, τα παιδιά κατά ομάδες, (και ήταν πολλά τότε), αφού χτυπούσαν πρώτα την καμπάνα της εκκλησίας, ξεκινούσαν για να πουν τα «κόλιαντα» στα σπίτια του χωριού. Στον ώμο τους είχα κρεμασμένο τον «τρουβά» για να βάλουν μέσα τις «κλούρες» (μικρά στρογγυλά ψωμάκια), τα κάστανα, τα καρύδια και τα αμύγδαλα που θα τους πρόσφεραν οι νοικοκυρές. Στα χέρια τους κρατούσαν τις «τζιουμπανίκες», (γερά ξύλα που κατέληγαν σε στρογγυλό σκληρό εξόγκωμα). Σε όλα τα σπίτια τραγουδούσαν το:

Κόλιαντα μπάμπω μ’ κόλιαντα, κι εμένα μπάμπω μ’ κλούρα

Κι εμένα την τρανύτερη και τώρα και του χρόνου

Κι αν δε μας δώσεις κόλιαντα δώσ’ μας ένα σιουτζιούκι

Να’ ναι τρανό, να’ ναι χοντρό, να’ ναι ζαχαρωμένο

Κι αν δεν έχεις κι σιουτζιούκι, δώσ’ μου τη θυγατέρα σ’

Να τη φιλώ, να την τσιμπώ να μι ζισταίν’ τα βράδια.

Σε μερικά σπίτια τους ζητούσαν να «σιουμπήσουν» (ανακατέψουν) τη φωτιά. Έμπαινε τότε μέσα ένα παιδί και με την «τσιουμπανίκα» του «σιουμπούσε» τη φωτιά λέγοντας: «Φέρνω αρνιά, φέρνω κατσίκια, φέρνω κι έναν γαμπρό» (ή ανάλογα με την περίσταση, ότι επιθυμούσαν οι νοικοκύρηδες του σπιτιού).

Αφού τα παιδιά λέγανε τα «κόλιαντα» και «σιουμπούσαν» τη φωτιά, τους δίνανε τις «κλούρες». Αν κάποιος ήθελε να δώσει κάστανα, καρύδια ή αμύγδαλα, έλεγε στα παιδιά να «β’λιάξουν». Τότε τα παιδιά έπεφταν στα γόνατα και βέλαζαν ενώ η νοικοκυρά τους έριχνε τα αμύγδαλα, καρύδια ή κάστανα. Αυτό γινόταν γιατί πίστευαν πως έτσι τα πρόβατα και τα γίδια τους θα γεννούσαν περισσότερα αρνιά και κατσίκια.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Την ημέρα των Χριστουγέννων κανένας δε λείπει από την εκκλησία που είναι ολόφωτη από τα κεριά και τις λαμπάδες μέσα στη νύχτα. Μετά τη λειτουργία, χαιρετά ο ένας τον άλλον και εύχεται «χρόνια πολλά».

Κατά έναν πολύ περίεργο τρόπο στις Αμυγδαλιές Γρεβενών την ημέρα των Χριστουγέννων γίνονταν η «γουρνοχαρά». Δηλαδή το σφάξιμο των γουρουνιών. Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που στο χωριό μας, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, όσοι έχουν την ονομαστική τους εορτή (Χρήστος, Χριστίνα, Μανώλης…), γιορτάζουν όχι στις 25, αλλά στις 26 Δεκεμβρίου. Γιατί η «γουρνοχαρά» για να ετοιμαστεί, θέλει πολύ δουλειά και δεν αφήνει περιθώρια για γιορτές.

Η «γουρνοχαρά» είναι ένα από τα σημαντικότερα χριστουγεννιάτικα έθιμα. Έτσι από παλιά όλες οι οικογένειες έκαναν τα πάντα για να έχουν τονμεγαλύτερο χοίρο, δίνοντάς του να φάει αλεσμένο καλαμπόκι, πίτουρα, ακρίσιο, ζεστό νερό και αλάτι. Ήταν η εποχή που οι οικογένειες εξέτρεφαν τα χοιρινά για το κρέας και το λίπος τους. Όταν μάλιστα η οικογένεια είχε πολλά μέλη, το γουρούνι έπρεπε να παχύνει πολύ, ώστε το λίπος του να είναι αρκετό. Η προετοιμασία για το σφάξιμο του γουρουνιού γινόταν με εξαιρετική φροντίδα, ενώ επακολουθούσε γλέντι μέχρι τα ξημερώματα. Άλλωστε το κρέας του γουρουνιού ήταν το μόνο κρέας που θα έτρωγαν για όλο το χρόνο. (Εκτός πια και αν ψοφούσε κάποιο πρόβατο, γίδα ή κότα.) Για κάθε σφαγή μεγάλου γουρουνιού απαιτούνταν 5-6 άνδρες, εκτός των παιδιών, που έφταναν πολλές φορές τα 20-25, τα οποία περίμεναν να πάρουν τη «φούσκα» του γουρουνιού, να τη φουσκώσουν και να παίξουν μ’ αυτή ποδόσφαιρο και άλλα παιχνίδια. Επειδή όμως η όλη εργασία είχε ως επακόλουθο το γλέντι και τη χαρά, γι’ αυτό και η ημέρα αυτή καθιερώθηκε ως "γουρουνοχαρά ή γουρνοχαρά". Όταν μάλιστα προσκαλούσαν κάποιον την ημέρα αυτή, δεν έλεγαν "έλα να σφάξουμε το γουρούνι", αλλά "έλα, έχουμε γουρουνοχαρά".

Η εργασία ήταν σκληρή και ο σφαγέας έπρεπε να είναι καλός τεχνίτης. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις αναγκαζόταν να χρησιμοποιήσει τσεκούρι για να αποκόψει την καρωτίδα. Υπήρχαν περιπτώσεις που δεν μπορούσαν να το σφάξουν, οπότε το γουρούνι έτρεχε να ξεφύγει με μισοκομμένο λαιμό.

Επίσης, το γδάρσιμο απαιτούσε χέρι δυνατό και τεχνικό για να μην κάνει τρύπες, δεδομένου ότι το δέρμα αυτό το χρησιμοποιούσαν και έκαναν τα λεγόμενα «γουρνοτσάρουχα», που τα φορούσαν για όλο το χρόνο και προπαντός στα χωράφια.

Μετά το γδάρσιμο, άρχιζε το κόψιμο του λίπους (παστού), για να γίνει έπειτα το κόψιμο του κρέατος σε μικρά κομμάτια. Το αλάτιζαν και το έβαζαν στην «κάδ’» (ξύλινος κάδος) για να το έχουν σαν ένα από τα κύρια φαγητά τους τις παγωμένες νύχτες του χειμώνα.

Αφού τελείωναν όλες τις δουλειές, καταπιάνονταν ύστερα με το γέμισμα των λουκάνικων, για τα οποία έδειχναν ιδιαίτερη επιμέλεια.

Το κρέας το έκοβαν κομματάκια με μαχαίρια. Το έπαιρναν κυρίως από τα πλευρά και το φιλέτο. Αυτό το κομμένο κρέας το έβραζαν μαζί με κομμένα πράσα και διάφορα μπαχαρικά, τα οποία έκαναν τα λουκάνικα να ευωδιάζουν. Να σημειώσουμε ότι λουκάνικα έφτιαχναν με τον ίδιο περίπου τρόπο και με το συκώτι του γουρουνιού (σκ’ωτένια ή σκ’ωτίσια).

Το λίπος, τον λεγόμενο «παστό», το έκοβαν μικρά κομματάκια και το ‘λιωναν μέσα σε καζάνι, που έβραζε κάτω από μεγάλη φωτιά. Για να λιώσει το παστό, η νοικοκυρά πάσχιζε πραγματικά, επί 2-3 ημέρες, ανάλογα με την ποσότητά του.

Αφού άδειαζε το ρευστό λίπος στο δοχείο, έμεναν τα υπολείμματα, μικρά τεμάχια που όχι μόνο δεν τα πετούσαν, αλλά αποτελούσαν τους καλύτερους μεζέδες για όλους. Αυτά τα ροδοκοκκινισμένα κομματάκια, ιδιαίτερα ελκυστικά και γευστικά για πολλούς, ήταν οι «τσιγαρίδες».

Το γουρουνίσιο κρέας γινόταν μαγειρευτό αλλά ο καλύτερος μεζές του ήταν η τηγανιά, μικρά κομμάτια χοιρινού στο τηγάνι με ρίγανη.

Το λιωμένο λίπος (=λίγδα) το έβαζαν σε δοχεία λαδιού ή πετρελαίου και αφού πάγωνε, διατηρούνταν σχεδόν όλο το χρόνο. Οι κάτοικοι το χρησιμοποιούσαν όλο το χρόνο και σε όλα σχεδόν τα φαγητά. Υπήρχαν μάλιστα περιπτώσεις που πολλοί δεν το αντικαθιστούσαν με τίποτα.

Ακόμα τοποθετούσαν μέσα στη λίγδα κομμάτια βρασμένου κρέατος που το έλεγαν «καβουρμά». Ο «καβουρμάς» κρατούσε, χωρίς να χαλάσει, μέχρι το καλοκαίρι.

Ακόμα και το καλοκαίρι στα φαγητά τους χρησιμοποιούσαν λίπος, γιατί ήταν δική τους παραγωγή και επομένως φθηνό, σε αντίθεση με το λάδι που το αγόραζαν μισή ή μια οκά για να περάσουν ένα και δυο μήνες. Επίσης, πολλές φτωχές οικογένειες δεν αγόραζαν καθόλου λάδι και δεν ήξεραν ούτε ποιο είναι το χρώμα του.

Από το γουρούνι τίποτα δεν πήγαινε χαμένο. Τίποτα δεν πετούσαν. Με το κεφάλι, τα αυτιά και τα πόδια, έφτιαχναν πατσά. Τον πατσά τον έβαζαν σε πιάτα, τον άφηναν να παγώσει και έτρωγαν σχεδόν όλο το χειμώνα.

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ

Η ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑ

Στον τόπο μας την εποχή αυτή, αν δεν έχομε χιόνια πολλά, θα ‘χουμε κρύα τσουχτερά, δυνατά κρύα. Έτσι, κάθε χρόνο γιορτάζουμε την πρωτοχρονιά.

Οι γυναίκες συγυρίζανε το σπίτι και κάνανε το κάθε τι να λάμπει. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, με ανασηκωμένα τα μανίκια, με τα μαλλιά της κεφαλής δεμένα με μαντήλι για να μην τα τρώει η σκόνη, πλάθουνε και χτυπούνε το ζυμάρι, το πασπαλίζουνε με αλεύρι και μυρωδιές και κάνουνε τη "βασιλόπιτα". «Ανοίγουνε φύλλο» και με έξη τέτοια φύλλα, χωρίς να προσθέσουν τίποτα άλλο έφτιαχναν τη βασιλόπιτα. Ανάμεσα στα φύλλα τοποθετούσαν διάφορα συμβολικά σχήματα που έφτιαχναν από κάποιο κλαδί. Ένα κλαδί ήταν το «κοτέτσι». Ένα άλλο ήταν ο «ζυγός». Ένα άλλο η «στρούγκα». Και φυσικά το «φλουρί».

Την Πρωτοχρονιά, λίγο πριν το μεσημέρι, την ψήνανε στο φούρνο. Το μεσημέρι μαζεύονταν όλη η οικογένεια γύρω από το γιορτινό τραπέζι και ο μεγαλύτερος την έκοβε, αφού πρώτα την έστριβε τρεις φορές και τη «σταύρωνε» με το μαχαίρι. Το πρώτο κομμάτι ήταν πάντα του Χριστού και τα άλλα από έναν για τον καθένα, ανάλογα με το που θα σταματούσε η βασιλόπιτα μετά από τις τρεις στροφές. Όποιος στο κομμάτι του έβρισκε τη «στρούγκα», θα είχε για όλο το χρόνο την ευθύνη για τα γιδοπρόβατα. Όποιος έβρισκε το «ζυγό», θα είχε την ευθύνη των μεγάλων ζώων (άλογο, γάιδαρο και βόδια). Και αντίστοιχα όποιος έβρισκε το «κοτέτσι», θα είχε την ευθύνη για τις κότες. Ενώ αυτός που θα έβρισκε το «φλουρί», θα ήτανε ο τυχερός του σπιτιού και αυτός που για όλο το χρόνο θα είχε το ταμείο της οικογένειας.

φωτο

Ρουγκουτσάρια.              

Αυτού του εθίμου η αναβίωση γίνεται κάθε πρωτοχρονιά. Νωρίς το πρωί οι νέοι του χωριού ντύνονται τσολιάδες, εκτός από έναν που ντύνεται γυναίκα (νύφη), και έναν που φοράει τα κουδούνια και βάφεται μαύρος, ο Ρούνγκος ή Ρουνγκουτσάρης. Οι τσολιάδες κρατάνε στα χέρια τους μαχαίρια, ο Ρουνγκουτσάρης τη τσιουμπανίκα (ξύλο με χοντρή - στρογγυλή άκρη) και η νύφη ένα πορτοκάλι. (Παλιά που το χωριό είχε πολλούς νέους, ντύνονταν μόνο αυτοί οι νέοι που η «σειρά τους» θα πήγαινε στο στρατό).

Συγκεντρώνονται στο Κοινοτικό Κατάστημα νωρίς το πρωί. Δυο ή τρεις τσολιάδες πάνε στην εκκλησία. Ανάβουν κερί, προσκυνούν και μετά από λίγο αποχωρούν. Μόλις τελειώσει η λειτουργία ο κόσμος συγκεντρώνεται στο προαύλιο της εκκλησίας και περιμένει τα ρουνγκουτσάρια που έρχονται τραγουδώντας το:

Άγιος Βασίλης έρχεται Γενάρης ξημερώνει
Βασίλη μ' πόθεν έρχεσαι, και πόθεν κατεβαίνεις.
Από τα ξένα έρχομαι και στα δικά σας πάω .
Αν έρχεσ' απ' την ξενιτιά πες μας ένα τραγούδι.
Εγώ τραγούδια μάθαινα τραγούδια να σας λέω.
Στην πατερίτσα ακούμπησε να πει ένα τραγούδι
Κι η πατερίτσα ήταν χλωρή κι απόληκε κλωνάρια
Κλωνάρια χρυσοκλώναρα με τ’ αργυρένια φύλλα.

Φτάνοντας, κατευθύνονται προς το μέρος που βρίσκεται ο Πρόεδρος του χωριού και τραγουδούσανε το:

Αφέντη μου πρωτότοκε και πρωτοτιμημένε 
πρώτα σε τίμησ' ο Θεός και ύστερα ο κόσμος. 
Δεν έπρεπες αφέντη μου σε τούτα τα σοκάκια 
μον' έπρεπες αφέντη μου στης πόλης τα παλάτια 
να κοσκινίζεις τα φλουριά να δερμονίζ'ς τα γρόστα . 
Κι από τα κοσκινίσματα κέρνα τα παλικάρια, 
κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρων να πειν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου, 
για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου.

Και βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη 
αν έχεις γρόσια δώσ' μας τα φλουριά μην τα λυπάσαι

Αν έχεις και μονόγροσια κέρνα τα παλικάρια

κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρών’ να πίν’ν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου

για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου 
Έχετε γεια, έχετε γεια και τώρα και του χρόνου.

Μετά αποχωρούν για να πάνε σ' όλα τα σπίτια του χωριού. Σε κάθε σπίτι του χωριού τραγουδούν και το ανάλογο τραγούδι. 

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ (Ρουγκατσάρια)

Στον πρόεδρο του χωριού τραγουδούσανε:

Αφέντη μου πρωτότοκε και πρωτοτιμημένε 
πρώτα σε τίμησ' ο Θεός και ύστερα ο κόσμος. 
Δεν έπρεπες αφέντη μου σε τούτα τα σοκάκια 
μον' έπρεπες αφέντη μου στης πόλης τα παλάτια 
να κοσκινίζεις τα φλουριά να δερμονίζ'ς τα γρόστα . 
Κι από τα κοσκινίσματα κέρνα τα παλικάρια, 
να τρων να πειν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου, 
για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου.

Και βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη 
αν έχεις γρόσια δώσ' μας τα φλουριά μην τα λυπάσαι

Αν έχεις και μονόγροσια κέρνα τα παλικάρια

κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρών’ να πίν’ν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου

για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου 
Έχετε γεια, έχετε γεια και τώρα και του χρόνου.

Στον Παπά τραγουδούσανε:

Κατ' από την κληματαριά κατ' από το άγιο κλήμα 
εκεί κοιμάται ο Δέσποτας με το σταυρό στα χέρια 
κανένας δεν ετόλμησε να πάει να τον ξυπνήσει 
μόν' η κυρά η Παναγιά πάει και τον ξυπνάει να 
για σήκω πάνω Δέσποτα και μην βαριοκοιμάσαι 
Τα μοναστήρια σήμαναν κι οι εκκλησιές διαβάζουν 
Και βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη 
αν έχεις γρόσια δώσ' μας τα φλουριά μην τα λυπάσαι

Αν έχεις και μονόγροσια κέρνα τα παλικάρια

κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρών’ να πίν’ν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου

για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου 
Έχετε γεια, έχετε γεια και τώρα και του χρόνου.

Στους Βασίληδες τραγουδούσανε:

Άγιος Βασίλης έρχεται Γενάρης ξημερώνει 
Βασίλη μ' πόθεν έρχεσαι πόθε κατεβαίνεις 
Από τα ξένα έρχομαι και στα δικά σας πάω 
Αν έρχεσ' απ' την ξενητιά πες μας ένα τραγούδι 
Εγώ τραγούδια μάθαινα τραγούδια να σας λέω 
Στην πατερίτσα ακούμπησε να πει ένα τραγούδι 
κι η πατερίτσα ήταν χλωρή και απόληκε κλωνάρια 
κλωνάρια χρυσοκλώναρα και αργυρένια φύλλα 
Και βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη 
αν έχεις γρόσια δώσ' μας τα φλουριά μην τα λυπάσαι

Αν έχεις και μονόγροσια κέρνα τα παλικάρια

κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρών’ να πίν’ν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου

για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου 
Έχετε γεια, έχετε γεια και τώρα και του χρόνου.

Όπου έχουν ξενιτεμένους τραγουδούσανε:

Ξενητεμένο μου πουλί και παραπονεμένο 
η ξενητιά σε χαίρεται Και και γω χω τον καημό μου 
τι να σου στείλω ξένε μου εκεί στα ξένα που' σαι 
να στείλω μήλο σέπεται κυδώνι μαραγκιάζει 
να στείλω και το δάκρυ μου σ' ένα χρυσό μαντήλι 
το δάκρυ είναι καυτερό και καίει το μαντήλι 
Και βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη 
αν έχεις γρόσια δώσ' μας τα φλουριά μην τα λυπάσαι

Αν έχεις και μονόγροσια κέρνα τα παλικάρια

κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρών’ να πίν’ν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου

για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου 
Έχετε γεια, έχετε γεια και τώρα και του χρόνου.

Στο Γραμματέα και το Δάσκαλο τραγουδούσανε:

Γραμματικός καθότανε σε μάρμαρο τραπέζι 
Έγραφε και κοντίλιαζε τριών λογιών μελάνι
Και σήκωσε το χέρι του και χύθηκ' η μελάνη

και βάψανε τα ρούχα του τα χρυσοκεντημένα

σ’ εννιά ποτάμια τα 'πλεναν και βάψανε και κείνα 
Και βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη 
αν έχεις γρόσια δώσ' μας τα φλουριά μην τα λυπάσαι

Αν έχεις και μονόγροσια κέρνα τα παλικάρια

κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρών’ να πίν’ν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου

για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου 
Έχετε γεια, έχετε γεια και τώρα και του χρόνου.

Στα ανύπαντρα αγόρια τραγουδούσανε:

Εκίνησε ο νιούτσικος να πάει να αρραβωνιάσει 
Ουδέ τα ρούχα έπαιρνε ουδέ τον αρραβώνα.

Κι η μάνα του τον έλεγε κι η μάνα του τον λέει,

για γύρνα πίσω νιούτσικε για γύρνα παραπίσω,

για γύρνα πάρ’ τα ρούχα σου πάρε την αρραβώνα.
Εκεί π' θα πάω μάνα μου εκεί π' θ' αρραβωνιάσω
Ουδέ τα ρούχα μου ζητούν, ουδέ την αρραβώνα.
Και βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη 
αν έχεις γρόσια δώσ' μας τα φλουριά μην τα λυπάσαι

Αν έχεις και μονόγροσια κέρνα τα παλικάρια

κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρών’ να πίν’ν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου

για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου 
Έχετε γεια, έχετε γεια και τώρα και του χρόνου.

Στα ανύπαντρα κορίτσια τραγουδούσανε:

Προξενητάδες κίνησαν 'πό μέσα από την πόλη 
προξενετούσαν κι έλεγαν προξενετούν και λένε 
το τίνος είναι η λυγερή που 'ρχεται απ' το πηγάδι 
φοράει γκιορντάνια στο λαιμό κι ασήμια στο κεφάλι.
Και βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη 
αν έχεις γρόσια δώσ' μας τα φλουριά μην τα λυπάσαι

Αν έχεις και μονόγροσια κέρνα τα παλικάρια

κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρών’ να πίν’ν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου

για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου 
Έχετε γεια, έχετε γεια και τώρα και του χρόνου.

Στα νιόπαντρα και αρραβωνιασμένα τραγουδούσανε:

Κρατείν ο δέντρος τη δροσιά κρατείν κι ο νιός την κόρη

στα γόνατα την έπαιζε στα μάτια την κοιτούσε

στα χείλη και στα μάγουλα γλυκά την εφιλούσε. 
Και βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη 
αν έχεις γρόσια δώσ' μας τα φλουριά μην τα λυπάσαι

Αν έχεις και μονόγροσια κέρνα τα παλικάρια

κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρών’ να πίν’ν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου

για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου 
Έχετε γεια, έχετε γεια και τώρα και του χρόνου.

Στα μοναχοπαίδια τραγουδούσανε:

Η μάνα που' χει τον υγιό το μόνο κανακάρη 
τον έλουζε τον χτένιζε και στο σχολειό τον στέλνει

κι ο δάσκαλος τον καρτερεί με μια χρυσή βεργούλα
παιδί μου πουν τα γράμματα πουν τα πινακίδια.

Τα γράμματα είναι στο χαρτί κι ο νους μου πέρα πέρα. 
πέρα εκεί στις όμορφες πέρα στις μαυρομάτες.
Και βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη 
αν έχεις γρόσια δώσ' μας τα φλουριά μην τα λυπάσαι

Αν έχεις και μονόγροσια κέρνα τα παλικάρια

κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρών’ να πίν’ν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου

για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου 
Έχετε γεια, έχετε γεια και τώρα και του χρόνου.

Στους τσοπάνηδες τραγουδούσανε:

Εδώ σε τούτην την αυλή την μαρμαροστρωμένη

εδώ 'χουν χίλια πρόβατα και δυο χιλιάδες γίδια.

Βόσκατα …. βόσκατα καλά μεσαριασέτα

κάτω στους κάμπους μην τα πας στα πράσινα λιβάδια

γιατί έχει λησμοβότανο και λησμονούν τα αρνιά τους. 
Και βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη 
αν έχεις γρόσια δώσ' μας τα φλουριά μην τα λυπάσαι

Αν έχεις και μονόγροσια κέρνα τα παλικάρια

κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρών’ να πίν’ν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου

για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου 
Έχετε γεια, έχετε γεια και τώρα και του χρόνου.

Στους πολύτεκνους τραγουδούσανε:

Καλότυχος αφέντη μου με του υγιούς από 'χεις

ένας μαθαίνει γράμματα κι' άλλος μαθαίνει τέχνη
κι ο τρίτος ο μικρότερος μαθαίνει να λογιάζει,

φέρνει τα λάφια ζωντανά τ' αγρίμια σκοτωμένα.
Και βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη 
αν έχεις γρόσια δώσ' μας τα φλουριά μην τα λυπάσαι

Αν έχεις και μονόγροσια κέρνα τα παλικάρια

κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρών’ να πίν’ν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου

για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου 
Έχετε γεια, έχετε γεια και τώρα και του χρόνου.

Στις αρραβωνιασμένες κοπέλες τραγουδούσανε:

Εδώ σε τούτην την αυλή την μαρμαροστρωμένη
εδώ' χουν κόρη ανύπαντρη κόρη αρραβωνιασμένη 
της τάξανε το Βασιλιά, της τάξανε το Ρήγα.
Δε θέλω εγώ το Βασιλιά δε θέλω εγώ το Ρήγα 
μόν' θέλω εγώ το νιούτσικο τον καγκελοφρυδάτο
Και βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη 
αν έχεις γρόσια δώσ' μας τα φλουριά μην τα λυπάσαι

Αν έχεις και μονόγροσια κέρνα τα παλικάρια

κέρνατ' αφέντη μ' κέρνατα τα λασποκοπημένα 
να τρών’ να πίν’ν να χαίρονται να λεν για την υγειά σου

για την υγειά σου αφέντη μου για την καλή χρονιά σου 
Έχετε γεια, έχετε γεια και τώρα και του χρόνου.

Σ' όποιο σπίτι δεν τους άνοιγαν την πόρτα, τότε τραγουδούσανε κοροϊδευτικά το τραγούδι:

Του κασιδιάρη τ' άλογο στη βατσινιά δεμένο 
οι καραμούζες το τσιμπούν κι αυτό μόν' καμαρώνει, 
αφέντη μου στην κάπα σου εννιά χιλιάδες ψείρες,
άλλες γενούν άλλες κλωσούν κι άλλες τ' αυγά μαζώνουν
κι άλλες το Θο παρακαλούν να μην τις ζεματίσουν.

Σε κάθε σπίτι οι πόρτες ήταν ανοιχτές. Οι νοικοκυρές τους περίμενανν με μεζέδες, γλυκά, πορτοκάλια, και μανταρίνια. Το απομεσήμερο αφού γύριζαν όλα τα σπίτια του χωριού και τα μαγαζιά, τότε πήγαιναν στην πλατεία του χωριού για να χορέψουν. Πρώτος χόρευε ο Ρουνγκουτσάρης, ενώ όλοι μαζί τραγουδούσανν το τσάμικο τραγούδι:

Παιδιά μ' σαν θέλ’τε λεβεντιά και Κλέφτες να γενείτε 
εμένα να ρωτήσετε, πως τα περνούν οι κλέφτες.
Δώδεκα χρόνια έκανα στους κλέφτες καπετάνιος 
ζεστό ψωμί δεν έφαγα, σε στρώμα δεν κοιμήθ’κα 
το χέρι μου προσκέφαλο και το σπαθί μου στρώμα 
το έρημο ντουφέκι μου σαν μάν’ αγκαλιασμένο.

Πριν τελειώσει το χορό ο Ρουνγκουτσάρης, πετούσε ψηλά την τζουμπανίκα και οι χωριανοί προσπαθούσαν να την πιάσουν. Όποιος την έπιανε θεωρούνταν τυχερός και την κρατούσε για όλο το χρόνο. Στη συνέχεια χόρευε η «νύφη», ενώ όλοι μαζί τραγουδούσαν:

Ένα νερό κυρα Βαγγελιώ, ένα νερό κρύο νερό
κι από πούθε κατεβαίνει, Βαγγελιώ μου παινεμένη;
Από γκρεμό, κυρα Βαγγελιώ, από γκρεμό γκρεμίζεται 
και σε περιβόλι μπαίνει, Βαγγελιώ μου παινεμένη.
Ποτίζει δε - κυρα Βαγγελιώ, ποτίζει δέντρα και κλαριά 
εμ ποτίζει Κυπαρίσσια, σαν τα όμορφα κορίτσια
ποτίζει και, κυρα Βαγγελιώ, ποτίζει κι ένα αγιόκλημα 
όπου κάνει το σταφύλι, σαν της Βαγγελιώς τα χείλη.

Προς το τέλος του χορού η «νύφη» πετούσε το πορτοκάλι που είχε στο χέρι. Όποιος το έπιανε, θεωρούνταν τυχερός. Στη συνέχεια χόρευαν με τη σειρά όλοι οι τσολιάδες διάφορα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια, («σαράντα παλικάρια», «Στης Πάργας τον ανήφορο», «δεν μπορώ μανούλα μ’ δεν μπορώ» κλπ.) 

Πριν από χρόνια, ο κόσμος κερνούσε τα Ρουγκουτσάρια τρόφιμα (κρέας, φρούτα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα κλπ) και αργότερα χρήματα που χρησιμοποιούσαν για κοινωφελείς σκοπούς. Σήμερα το έθιμο αυτό το αναβιώνει ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού και επειδή οι νέοι είναι λίγοι συμμετέχουν σ' αυτό διαφορετικές ηλικίες. Τα τελευταία δε χρόνια ο Πολιτιστικός Σύλλογος αναβίωνε το έθιμο και στην πόλη των Γρεβενών την παραμονή της πρωτοχρονιάς.

Οι ρίζες των «ρουνγκουτσαριών» κατά πάσα πιθανότητα βρίσκονται στην αρχαία Ελλάδα. Την εποχή αυτή γιορτάζονταν από τους αρχαίους Έλληνες τα «μικρά Διονύσια» ή «Διονύσια των αγρών». Τον ισχυρισμό αυτό ενισχύουν εκτός των άλλων τα κουδούνια του «Ρουνγκουτσάρη» και το σχήμα της τζιουμπανίκας που θυμίζει φαλλό. Στην πορεία βέβαια μετεξελίχτηκαν, παίρνοντας στοιχεία του αγώνα των Ελλήνων κατά των Τούρκων κατακτητών, στοιχεία που διατηρούνται μέχρι και σήμερα. Η λέξη «ρουνγκουτσάρια» προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα ή από το λατινικό «ρονγκ», που σημαίνει «ζητώ» ή από το σλάβικο «ρόνγκο» που σημαίνει «κέρατο».

Ενώ σύμφωνα με μια προφορική παράδοση το έθιμο αυτό στα χρόνια της τουρκοκρατίας, κάθε πρωτοχρονιά οι Τούρκοι επέτρεπαν ( έδιναν κάτι σαν αμνηστία) στους κλέφτες να κατεβαίνουν στα χωριά τους (γι’ αυτό και οι τσολιάδες κρατούν μαχαίρια παρατεταμένα και απειλητικά). Βλέπανε τους δικούς τους τρώγανε, πίνανε, γλεντούσαν παίρνανε τρόφιμα και μπορεί και κάποιος από αυτούς να παντρεύονταν κιόλας (αυτό συμβολίζει η «νύφη»). Ο Ρουνγκουτσάρης συμβολίζει τον Τούρκο - τον αράπη (γι’ αυτό και βάφεται μαύρος) που τον κοροϊδεύουν κρεμώντας του κουδούνια. 

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ενώ το έθιμο αυτό το συναντά κανείς σχεδόν σε όλη τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, με μικρές παραλλαγές του ονόματος, σχεδόν πουθενά δεν είναι ακριβώς το ίδιο.

Μια ξεχωριστή θέση στο πάνθεον των λατρευτικών εκδηλώσεων των κατοίκων του χωριού, κατέχουν οι εκδηλώσεις των Απόκρεω. Ξεκινούσαν από πολύ νωρίς, λίγο μετά την Πρωτοχρονιά. Οι νέοι του χωριού, χωρισμένοι σε μαχαλάδες συγκέντρωναν κέδρα. Υπήρχε ένας άτυπος συναγωνισμός, μια κρυφή άμιλλα για το ποιος μαχαλάς θα κάνει το μεγαλύτερο και καλύτερο φανό. Τα κέδρα τα συγκέντρωναν κατά μαχαλάδες και πολλές φορές τις νύχτες τα φρουρούσαν γιατί υπήρχε κίνδυνος να τα κλέψουν οι δίπλα μαχαλάδες.

Φανοί γίνονταν στους μαχαλάδες:

α) στους Καραλιολιαίους,

β) στους Ζεμπιλαίους,

γ) στους Ντινοπαπαίους

δ) στην πλατεία

ε) στον πέρα μαχαλά (Αγία Τριάδα),

στ) στους Γκιλιαίους,

ζ) στους Ροτσκαίους,

η) στους Λιακαίους και

θ) στους Ντροβατζαίους.

Αρκετές μέρες πριν την Κυριακή της Αποκριάς, πολλοί χωριανοί ντύνονταν μασκαράδες και επισκέπτονταν γειτονικά και φιλικά σπίτια, με τα απαραίτητα κεράσματα και «πειράγματα». Την Κυριακή της Τυρινής (την Μεγάλη Αποκριά) λίγο πριν ανάψει ο φανός, συνηθιζόταν και συνηθίζεται οι πιο νέοι σε ηλικία να επισκέπτονται τους μεγαλύτερους συγγενείς τους. Τους φιλούσαν το χέρι (με το αζημίωτο φυσικά, πάντα οι μεγαλύτεροι "κερνούσαν" τους νεότερους συγγενείς τους χρήματα όταν είχαν ή γλυκά και άλλα κεράσματα) και αλληλοσυγχωριούνταν ενόψει των Απόκρεων. Αφού τρώγανε στο οικογενειακό τραπέζι, η βραδιά τελείωνε με την περίφημη παραδοσιακή «χάσκα». Στην άκρη μακριού σπάγκου στερεωμένου σε έναν κλώστη, έδεναν ένα σφιχτό-βρασμένο και καθαρισμένο αυγό. Αυτός που κρατούσε τον σπάγκο από τον κλώστη τον περιέφερε γύρω-γύρω μπροστά στα στόματα των συγκεντρωμένων, οι οποίοι προσπαθούσαν να αρπάξουν με τα δόντια το αυγό. Αυτό ήταν πολύ δύσκολο, γιατί η «χάσκα» δεν σταματούσε σε ένα σημείο και το αυγό τους ξέφευγε. Έτσι δημιουργούνταν μια ατμόσφαιρα γεμάτη ευθυμία, γέλια και ξεφωνητά.

Μετά, περίπου στις 9 το βράδυ ακολουθούσε το άναμμα του φανού. Ο κόσμος συγκεντρώνονταν γύρω από το φανό. Τα πειράγματα, οι αθυροστομίες, οι βωμολοχίες και τα υπονοούμενα κυριαρχούν στα τραγούδια και τους χορούς γύρω από τη φωτιά, απομεινάρια από τις αρχαίες Διονυσιακές γιορτές και Αριστοφανικές εκφράσεις. Τα τραγούδια τα τραγουδούσε ο πρωτοχορευτής και επαναλάμβαναν τα λόγια οι υπόλοιποι. Επισκέπτονται το φανό μασκαράδες, οι οποίοι σέρνουν το χορό κάνοντας ταυτόχρονα διάφορα αστεία και πειράγματα.

Οι πιο νέοι παίρνουν φόρα και επιχειρούν να πηδήσουν πάνω από τον φανό φωνάζοντας «ψύλλοι, ψύλλοι, ψύλλοι …..». Πολλοί τα καταφέρνουν, αλλά άλλοι όχι. Και τότε ακολουθούν γέλια και πειράγματα. Οι παλαιότεροι λένε πως αυτό γινόταν παλιά για να διώξουν τις ψείρες και τους ψύλλους που είχαν πάνω τους. Αλλά το πιο πιθανό είναι πως και αυτό είναι απομεινάρι αρχαίας λατρείας. 

Το Σάββατο του Λαζάρου (το διάστημα που λειτουργούσαν τα σχολεία το Σάββατο, το έθιμο αυτό γινόταν την Κυριακή των Βαΐων), μετά τη λειτουργία, όλα τα παιδιά κατά ομάδες ξεκινούσαν να τραγουδήσουν σ’ όλα τα σπίτια του χωριoύ «τη Λαζαρίνα». Στα χέρια ένα απ’ τα παιδιά κρατούσε ένα ξύλινο χελιδόνι (χελιδόνα). Όλα τα παιδιά κρατούσαν καλαθάκια στολισμένα. Μέσα εκεί θα μάζευαν τα αυγά που θα τους έδιναν οι νοικοκυρές.

Όλοι μαζί τραγουδούσαν:

Μια μέρα πριν και μια μέρα μετά της γιορτής του Αγίου Ανδρέα, για τρεις βραδιές στη σειρά οι νοικοκυρές έριχναν στα κεραμίδια βρασμένο σιτάρι και καλαμπόκι και έλεγαν: «Αντρά, Αντρά ν’ αντρώσ’ν τα στάρια μας και τα καλαμπούκια μας».

Η Κυριακή των Βαΐων ήταν μεγάλη γιορτή για το χωριό. Όλοι πήγαιναν στην εκκλησία. Στο τέλος της λειτουργίας ο παπάς μοίραζε τα βάγια. Επίσης την Κυριακή των Βαΐων τέλειωναν και οι γυναίκες τις «περδίκες», (σ’ άσπρα άβραστα αυγά, με κοντύλι που έσταζε ζεστό κερί, ζωγράφιζαν διάφορες παραστάσεις και κεντίδια. Το κερί με το βράσιμο και το βάψιμο έλειωνε και έμεναν άσπρα τα σχέδια πάνω στο κόκκινο αυγό. Ακόμα και σήμερα σε όλα τα σπίτια του χωριού φτιάχνουν «περδίκες».

Τη Μ. Δευτέρα, Μ. Τρίτη και Μ. Τετάρτη οι νοικοκυρές καθαρίζανε τα σπίτια για να είναι όλα καθαρά και λαμπερά την ημέρα της Ανάστασης. Τη Μεγάλη Πέμπτη βάφανε τα αυγά.

Τη Μ. Παρασκευή όλα ήταν πένθιμα στο χωριό, ακόμα και στα καφενεία υπήρχε πένθιμη ατμόσφαιρα. Τα μόνα παιχνίδια που «επιτρεπόταν», ήταν η «τριάρα», η «εννιάρα» και η «δεκάρα». Οι γυναίκες την πιο πολλή ώρα την περνούσαν στην εκκλησία, στολίζοντας τον Επιτάφιο, ή λέγοντας μοιρολόγια.

Ένα απ’ αυτά τα μοιρολόγια λέει:

Το Πάσχα το γιορτάζανε τρεις μέρες με τραγούδια και χορούς. Μετά το Χριστός Ανέστη, το βράδυ της Ανάστασης, τα φιλιά, τις αγκαλιές και τα τσουγκρίσματα των αυγών, έπρεπε όλοι να μεταφέρουν με τη λαμπάδα τους το φως της Ανάστασης στο σπίτι, που τους περίμενε η «μαγειρίτσα». Μετά την Ακολουθία της Αγάπης (Δεύτερη Ανάσταση), στο προαύλιο της εκκλησίας όλες οι γυναίκες του χωριού πιάνονταν χέρι – χέρι, ανάλογα με τη χρονική σειρά του γάμου τους, και χόρευαν και τραγουδούσαν Πασχαλιάτικα τραγούδια. Μόλις τέλειωναν οι χοροί και τα τραγούδια όλοι πήγαιναν στην πλατεία του χωριού όπου και στήνονταν μεγάλος χορός. Στην πλατεία τις περισσότερες φορές υπήρχαν και «όργανα» (ορχήστρα). Μάλιστα δεν ήταν λίγες οι φορές που έπαιζαν και δυο και τρεις ορχήστρες μαζί.

Αλλά και όταν, για διάφορους λόγους, δεν υπήρχε ορχήστρα, ο χορός θα γινόταν με κάποιο γραμμόφωνο ή με τα τραγούδια των κατοίκων.

Το ίδιο γλέντι επαναλαμβανόταν και την επόμενη μέρα το απόγευμα πάλι στην πλατεία του χωριού.

Την «Κυριακή του Θωμά» το απόγευμα ή στο Πανηγύρι (όταν η 2 Μαΐου ήταν μετά την Κυριακή του Θωμά) οι γυναίκες του χωριού αποχαιρετούσαν την Πασχαλιά στην πλατεία του χωριού. Εκεί οι γυναίκες τραγουδούσαν και χόρευαν όλα τα Πασχαλιάτικα τραγούδια. Κορυφαία στιγμή ήταν πάντα το δίπλωμα του χορού.

Σήμερα το έθιμο αυτό το αναβιώνει ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού και οι γυναίκες του χορευτικού – λαογραφικού τμήματος του Συλλόγου.

(Από το γάμο του Ευθυμίου και της Γλυκερίας Δήλμα. Στο κλαρίνο είναι ο Νάσιος Τσιοτίκας και στο νταούλι ο γιος του ο Κώστας.)

Μέχρι πριν λίγα χρόνια στο χωριό οι κοπέλες συνηθιζόταν να παντρεύονται σε πολύ μικρή ηλικία. Αυτή η συνήθεια, κατά πάσα πιθανότητα, έχει τις ρίζες τις ρίζες της στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Τότε που για να προλάβουν το άρπαγμα των όμορφων κοριτσιών από τους Τούρκους και τους Αρβανίτες, τα πάντρευαν σε ηλικία από 8 μέχρι 12 χρονών. Προτιμούσαν δε συνήθως να παντρεύουν τα παιδιά τους στο ίδιο χωριό για να κάνουν πολλούς και γερούς συμπεθέρους. Γιατί όσο πιο πολλούς και γερούς συγγενείς είχε κανένας, τόσο μεγαλύτερη υποστήριξη είχε και τόσο σιγουριά είχε στη ζωή. Αυτό το ρόλο έπαιζαν και οι κουμπαριές και τα πολλά «μπρατίμια». Η λέξη «μπράτμος» προέρχεται από το Σλαβικό «μπράτ μόι» που θα πει αδερφός μου. Κάθε «μπράτμος» τη μάνα του άλλου τη φώναζε «σταυρομάνα» και εκείνη τον «μπράτμο» του γιου της «σταυραετό». Παλιότερα όσοι ήθελαν να γενούν «μπρατίμια» πήγαιναν στην εκκλησία μετά τη Δεύτερη ανάσταση και σκυμμένοι γύρω-γύρω με τα κεφάλια ακουμπισμένα, τους έζωνε ο Παπάς με την Αγία Ζώνη και γινόταν πνευματικά αδέρφια, με τις ευχές και τις ευλογίες της εκκλησίας. 

Αν κάποιος δεν είχε καπαρώσει κάποιο κορίτσι τότε έπιαναν δουλειά οι προξενητάδες ήταν άνθρωποι υπομονετικοί, γλυκομίλητοι, πολυλογάδες, καταφερτζήδες και τις πιο πολλές φορές ψεύτες. Αναλάμβαναν προξενιές με το αζημίωτο φυσικά. Στα πιο παλιά χρόνια, σχεδόν όλοι, παντρεύονταν με προξενιό. Τα δε κορίτσια δεν είχαν δικαίωμα γνώμης στην επιλογή του γαμπρού. Σε κάποιες ακραίες καταστάσεις που υπήρχε διαφωνία, τότε ακολουθούσε το κλέψιμο της νύφης από τον αγαπημένο της.

Το επισφράγισμα της προξενιάς και όλων των ενεργειών και συμφωνιών των ενδιαφερομένων ήταν τ' αρραβωνιάσματα. 

Το πρώτο στάδιο των αρραβώνων και η αρχή του συγγενικού τους δεσμού, ήταν το άλλαγμα των δαχτυλιδιών, που μ' αυτά επισημοποιούσαν τη συμφωνία που ως τώρα κρατούσαν μυστική (λογοδόσιμο). 

Τα δαχτυλίδια ήταν συνήθως ασημένια ή μπρούτζινα με ασημένια επίχρυση, ή «φλουροκαπνισμένα». Τα «φλουροκαπνισμένα» ήταν δαχτυλίδια πολυτελείας και τα αγόραζαν από τους «χρυσικούς» (χρυσοχόους) του χωριού. 

Τα δαχτυλίδια τα άλλαζαν συνήθως το βράδυ του Σαββάτου, για να έχουν μπροστά τους την Κυριακή που θα πήγαιναν να τους συγχαρούν για τα «χαϊρλήθκα». Τη Δευτέρα και την Τρίτη δεν έκαναν αρραβώνες για να μη «δευτερώσει» ή «τριτώσει». Ούτε και την Πέμπτη αρραβώνιαζαν γιατί νόμιζαν ότι θα «ξέπεφταν» (Πέμπτη-Πέφτει). Όταν ήταν έτοιμα όλα οι δύο συμπέθεροι συζητούσαν για την προίκα. Φτιάχνανε προικοσύμφωνο (γραπτό αν ήξεραν γράμματα). Για κάθε κορίτσι από τη στιγμή της γέννησής του η έγνοια των γονιών (της μάνας περισσότερο), αλλά και του ίδιου όταν μεγάλωνε ήταν η προίκα. Αφού τελείωνε το προικοσύμφωνο οι συμπέθεροι έβγαζαν δαχτυλίδια και τα αντάλλαζαν. Το δαχτυλίδι του αγοριού το έπαιρνε ο πατέρας του κοριτσιού και το δαχτυλίδι του κοριτσιού το έπαιρνε ο πατέρας του αγοριού. Ένας-ένας πλησίαζε φιλούσε τα δαχτυλίδια και ευχόταν: «χαϊρλήθκα, καλά στέφανα, και σε μ’κρότερα να χαρούμε». Οι τουφεκιές στον αέρα συμπλήρωναν το τυπικό της όλης διαδικασίας, αλλά και ανακοίνωναν το νέο σε όλο το χωριό. 

Τότε εμφανιζόταν για πρώτη φορά η νύφη (ο γαμπρός δεν πήγαινε στο λογοδόσιμο). Πήγαινε μπροστά στον πατέρα του αγοριού, προσκυνούσε τρεις φορές, του έβαζε στον ώμο ένα ζευγάρι «τσιράπια» και τον φιλούσε στο χέρι. Εκείνος κερνούσε τη νύφη χρήματα. Το ίδιο γινόταν και με όλους τους συγγενείς του γαμπρού, ξεκινώντας από τον προξενητή. Μετά έφευγε για να πάει στο δωμάτιο να ετοιμάσει τα δώρα που θα έστελναν μαζί με το δαχτυλίδι στον αρραβωνιαστικό και στους άλλους συγγενείς που δεν ήταν παρόντες. Και αφού έλεγαν και κάποια τραγούδια, αποχαιρετούσαν τους συμπεθέρους και έφευγαν. Έτσι τελείωνε το πρώτο στάδιο των αρραβώνων. Από εδώ και μπρος η κοπέλα θα φορούσε τη βέρα του αρραβωνιαστικού της και ο γαμπρός τη βέρα της αρραβωνιαστικιάς του.

Το άλλαγμα των δαχτυλιδιών (βέρες), δεν αρκούσε για να φτάσει κανείς στο γάμο. Έπρεπε να ακολουθήσουν και τα επίσημα αρραβωνιάσματα που και η εκκλησία θα έβαζε τη σφραγίδα της, με το διάβασμα της ακολουθίας των αρραβώνων. Οι επίσημες αρραβώνες γινόταν συνήθως δυο βδομάδες πριν το γάμο. Στο διάστημα αυτό ο αρραβωνιαστικός, δεν έβλεπε την αρραβωνιαστικιά του σχεδόν καθόλου. Θα την έβλεπε ή τυχαία στο δρόμο ή πάντα με την παρουσία των γονιών τους. Αφού καλούσαν τους πιο στενούς συγγενείς του προξενητή και το Νουνό που θα στεφάνωνε, πήγαιναν στο σπίτι της νύφης για τους αρραβώνες. Έπαιρναν την «μανέστρα», έβαζαν τα δώρα για το σόι της νύφης και ξεκινούσαν. (Τις ίδιες περίπου ετοιμασίες έκαναν και στο σπίτι της νύφης). 

Στο δρόμο τραγουδούσαν: 

Σαν έφταναν στο σπίτι της νύφης, τους καλωσόριζαν και τους έβαζαν να κάτσουν στην «κόχη». Στην άλλη «κόχη» καθόταν το σόι της νύφης. Αφού τους κερνούσαν κρασί, μεζέδες και γλυκά, ερχόταν η ώρα να υπογράψουν το προικοσύμφωνο, επίσημα, μπροστά σε όλους τους καλεσμένους (ή το διάβαζε ο παπάς). Ύστερα από αυτό, το λόγο τον είχε ο παπάς, που έστελναν και τον φώναζαν για να αρραβωνιάσει, σύμφωνα με τους κανόνες της εκκλησίας. Έτσι ύστερα από το διάβασμα του παπά, ο δεσμός των αρραβώνων ήταν ακατάλυτος. Και αν κάποιος ήθελε να διαλύσει τους αρραβώνες, τότε επενέβαινε η εκκλησία. Αργότερα όμως οι εκκλησιαστικοί αρραβώνες απαγορεύτηκαν από την ίδια την εκκλησία και σήμερα γίνονται μαζί με τα «στέφανα». 

Μετά ακολουθούσε φαγοπότι και τραγούδι:

Κατά τα ξημερώματα τελείωνε το γλέντι. Αντάλλαζαν τα δώρα και οι συγγενείς του γαμπρού ξεκινούσαν να φύγουν. Μαζί τους πήγαιναν και μερικοί συγγενείς της νύφης. Το γλέντι θα συνεχιζόταν για λίγο ακόμα στο σπίτι του γαμπρού. Την ώρα που έκοβαν και μοίραζαν την «μπουγάτσα» της νύφης, μια τουφεκιά τάραζε την ησυχία του χωριού. Έτσι τελείωναν και τα επίσημα αρραβωνιάσματα.

Ο γάμος κρατούσε μια εβδομάδα και γινόταν συνήθως τους μήνες Ιανουάριο ή Φεβρουάριο, τότε που ο κόσμος δεν είχε δουλειές. Οι ετοιμασίες του γάμου άρχιζαν από την Δευτέρα. Έπρεπε να μαζέψουν πιάτα, πιρούνια, κουτάλια, τραπέζια, καρέκλες και ότι άλλο χρειαζόταν. Κανένα σπίτι εκείνα τα χρόνια δεν μπορούσε να ανταποκριθεί σε ένα γάμο από μόνο του. Γι' αυτό και όλα τα μαχαιροπίρουνα, πιάτα κ.τ.λ είχαν πάνω τους χαραγμένα τα αρχικά του ιδιοκτήτη, ώστε να μην χάνονται στους γάμους. 

Την Πέμπτη το μεσημέρι ζύμωναν για να "αναπιάσουν τα προζύμια του γάμου". Με τα προζύμια αυτά θα φτιάχνανε τις κουλούρες και τα ψωμιά για το γάμο.

Την Παρασκευή το πρωί τα παιδιά καλούσαν με την "τίτσα" γεμάτη ρακί όλο τον κόσμο του χωριού στο γάμο. Μια παρέα παιδιών καλούσε για τη νύφη και μια άλλη παρέα παιδιών καλούσε για το γαμπρό. (Η παρέα από την πλευρά της νύφης καλούσε και για τα προικιά.)

Την Παρασκευή το μεσημέρι η νύφη έδειχνε στον κόσμο την προίκα της. Την ίδια μέρα το σόι του γαμπρού καλούσε με κουλούρες το νουνό, τον παπά, τα μπρατίμια και τις μπρατίμισσες.

Το Σάββατο το πρωί πριν χαράξει ο ήλιος τα μπρατίμια πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού έριχναν τρεις τουφεκιές στον αέρα και έστηναν τον "φλάμπουρο", σημάδι για να ξεκινήσει ο γάμος.

Αμέσως μετά άρχιζαν με πυρετώδικες κινήσεις στο σπίτι του γαμπρού αλλά και της νύφης οι ετοιμασίες για το γάμο.

Το μεσημέρι ξεκινούσε στα μεγάλα ταψιά και καζάνια το μαγείρεμα των φαγητών. Σούπα και λάχανο με κρέας στο καζάνι και πατάτες με κρέας στα ταψιά.

Το απόγευμα, πριν δύσει ο ήλιος ένας μπράτμος πήγαινε να φέρει τα όργανα (τους οργανοπαίχτες). Τα όργανα με το γαμπρό και τα μπρατίμια χορεύοντας πήγαιναν στο σπίτι του παπά, του νουνού και των άλλων στενότερων συγγενών του γαμπρού για να τους καλέσουν στο γλέντι. Όλοι στο τέλος συγκεντρώνονταν στο σπίτι του γαμπρού για το γλέντι που θα κρατούσε μέχρι το πρωί.

Γλέντι γίνονταν και στο σπίτι της νύφης, αλλά χωρίς όργανα. Ή θα τραγουδούσαν οι ίδιοι ή θα έπαιζε κάποιο γραμμόφωνο. Το πρωί τα μπρατίμια μαζί με τα όργανα πήγαιναν στη βρύση να πάρουν νερό για να λούσουν και να ξυρίσουν το γαμπρό. Μέσα στο γκιουμ με το νερό έβαζαν βασιλικό με ρίζα (για να ριζώσουν τα νιόγαμπρα), λουλούδια και το δαχτυλίδι του γαμπρού.

Στο δρόμο τραγουδούσαν: 

Η πεθερά κι ο πεθερός ψηλό βουνό ανεβαίνουν,
Να πελεκήσουν μάρμαρο, να βγάλουν κρύα βρύση,
Να πάν' μπρατίμ' να πάρν' νερό, να μπιρμπιρίσουν το γαμπρό.

Το λούσιμο του γαμπρού ήταν δουλειά του νονού. Την ώρα που ο νουνός έλουζε το γαμπρό τραγουδούσαν:

Λούζεται τ' αρχοντόπουλο, σε μια χρυσή λυγένη
Περδίκα φέρνει το νερό και πάπια το σαπούνι
Κι η αδερφή η αγλήγορη φέρνει χρυσό μαντήλι

Αφού τελειώσει το λούσιμο ο νουνός έπαιρνε το χτένι και χτένιζε τα μαλλιά του γαμπρού. Στο τέλος ο νουνός ξύριζε το γαμπρό με ένα άφορο (καινούργιο) ξυράφι (από εκεί βγήκε η λαϊκή έκφραση «στον πάτο τον ξυρίζουν το γαμπρό». Μετά ο νουνός τύλιγε το ξυράφι, το σαπούνι, τη χτένα και το «λιβάντο» στην πετσέτα και όλα μαζί τα δώριζε στο γαμπρό. Η μάνα του γαμπρού δώριζε τη νουνά, το νουνό και τους κοντινούς συγγενείς (σπιτιάτες) και μόλις τελείωνε ο γαμπρός το ντύσιμο, χαιρετούσε τους γονιούς, τα αδέρφια του, τους νουνούς ή άλλους κοντινούς συγγενείς και έβγαιναν για να πάνε στο σπίτι της νύφης.

Την ώρα που ντύνονταν ο γαμπρός, η νουνά και οι μπρατίμισσες στόλιζαν το φλάμπουρο. Πριν το 1912 που η Μακεδονία ήταν σκλαβωμένη στους Τούρκους, το φλάμπουρο ήταν από ένα άσπρο ορθογώνιο πανί πάνω στο οποίο η νουνά έραβε ένα μεγάλο κόκκινο σταυρό στη μέση με μεταξωτή κλωστή. Μετά το 1912 τη θέση του άσπρου πανιού πήρε η ελληνική γαλανόλευκη σημαία. Πάνω στην ελληνική σημαία έραβε πέντε σταυρούς φτιαγμένους με κλωνάρια βασιλικού και λουλούδια. Στην κορφή του φλάμπουρου στο σταυρό, μπήγανε τρία μήλα και έδεναν ένα καινούριο μαντήλι. Ο φλάμπουρος τώρα ήταν έτοιμος.

Αφού τέλειωνε το ντύσιμο του γαμπρού και το στόλισμα του φλάμπουρου, ξεκινούσαν για το σπίτι της νύφης. Μπροστά πήγαιναν οι «σχαριάτες» κρατώντας στα χέρια μια κανάτα με κρασί, στολισμένη με λουλούδια και βασιλικό. Πήγαιναν μπροστά από τους άλλους για να τους πάρουν τα «σχαρίκια» και να τους πουν πως το συμπεθεριό του γαμπρού σε λίγο θα ήταν εκεί. Η μάνα της νύφης τους περίμενε επίσης με μια στολισμένη κανάτα με κρασί που την άλλαζε με αυτήν που κρατούσαν οι «σχαριάτες» του γαμπρού και τους δώριζε μάλλινα τσιράπια. Μόλις έφτανε ο γαμπρός η μάνα της νύφης έπαιρνε από το μπράτσο το γαμπρό και τον οδηγούσε σε ένα σημείο έξω στην αυλή, από όπου η νύφη έπρεπε να τον δει («να τον γυαλίσει») μέσα στον καθρέφτη από το παράθυρο, χωρίς να τον κοιτάξει κατά πρόσωπο.

Ακολουθούσε το χτένισμα «πλέξιμο» της νύφης από τον αδερφό της. Η νύφη, φορώντας το «προκάρ» ή «Δευτεριάτικο» (το δεύτερο φόρεμα της νύφης, αυτό που φορούσε τη Δευτέρα μετά το γάμο και πήγαινε για νερό στο πηγάδι), καθόταν πάνω σε καρέκλα με πλεγμένο μαξιλάρι και κοιτούσε προς την ανατολή. Ο αδερφός της περνούσε τη χτένα τρεις φορές από τα μαλλιά της και της φορούσε τα «τέλια» και την «γιρλάντα». Οι άλλοι στο μεταξύ τραγουδούσαν:

Όταν τελείωνε το πλέξιμο της νύφης, σηκωνόταν από την καρέκλα, προσκυνούσε τον αδερφό της τρεις φορές, του φιλούσε το χέρι και την οδηγούσε στο χορό. Χόρευε πρώτα η νύφη και μέχρι εκείνη να ντυθεί χόρευαν οι συγγενείς της.

Αργότερα όταν τα μπρατίμια του γαμπρού πήγαιναν να πάρουν τα προικιά της νύφης, την ίδια ώρα ο μεγάλος μπράτμος του γαμπρού έμπαινε στο δωμάτιο της νύφης να της φορέσει τα παπούτσια. Η νύφη αντιστεκόταν και ο μπράτμος τη «δωροδοκούσε» δίνοντάς της χρήματα. Έτσι κατάφερνε να της φορέσει τα παπούτσια. Στο μεταξύ ήδη τα προικιά είχαν φορτωθεί στα ζώα και σε ένα απ’ αυτά ανέβαζαν ένα αγόρι που κρατούσε στα χέρια τον καθρέφτη (με τον οποίο νωρίτερα η νύφη είχε «γυαλίσει» το γαμπρό), για να «κάν’ η νύφ’ πιδί» (αγόρι).

Ανέβαιναν στα άλογα ο γαμπρός, η νύφη, ο νουνός και οι πεθεροί. Μια τουφεκιά έδινε το σύνθημα να φύγουν για την εκκλησία τραγουδώντας:

Στην εκκλησία περίμεναν οι γυναίκες με τη νούνα, η οποία είχε τα «στέφανα» στην κανέστρα και αφού τα χόρευε τρεις φορές τα πήγαινε στην εκκλησία. Όταν πλησίαζε το συμπεθεριό για την εκκλησία, πήγαιναν μπροστά δυο «σχαριάτες» της νύφης κρατώντας στολισμένη μια κανάτα με κρασί, την οποία άλλαζαν με την κανάτα που κρατούσε η μάνα του γαμπρού. Η δε μάνα του γαμπρού στη συνέχεια δώριζε τους σχαριάτες.

Μόλις έφταναν στην εκκλησία, καβάλα στα άλογα, έφερναν τρεις φορές το γύρο της εκκλησίας. Μετά ο πατέρας του γαμπρού κατέβαζε τη νύφη από το άλογο, τον προσκυνούσε τρεις φορές, τον δώριζε (συνήθως τσιράπια) και του φιλούσε το χέρι, ενώ εκείνος την κερνούσε. Στη συνέχεια η νύφη έπαιρνε στην αγκαλιά της ένα αγόρι, το φιλούσε σταυρωτά τρεις φορές και το δώριζε (για να κάν’ η νύφ’ πιδί).

Μετά τη στέψη, γίνονταν ο μεγάλος χορός στην πλατεία του χωριού. Επικεφαλής του χορού είναι ο νούνος που κρατάει το φλάμπουρο και ακολουθούσαν οι άντρες με τελευταίο το γαμπρό. Η νύφη, μαζί με τη νούνα και την κουνιάδα, ξεκινώντας από το νούνο, προσκυνούσε τον καθένα τρεις φορές και τους φιλούσε το χέρι, με το αζημίωτο φυσικά. Στο χορό μετά τους άντρες πιάνονταν οι πεθερές, μετά ο γαμπρός, μετά η νύφη, η νούνα και έπειτα όλες οι άλλες γυναίκες.

Μετά το μεγάλο χορό, ο χορός γίνονταν διπλός, ξεχωριστά οι άντρες και οι γυναίκες. Στην αρχή χόρευε ο νουνός με τη νουνά. Μετά χόρευε ο γαμπρός με τη νύφη. Πριν ξεκινήσει το χορό η νύφη, κοιτώντας προς την ανατολή, προσκυνούσε τρεις φορές. Σήμερα που δε φιλάει η νύφη τα χέρια πριν το μεγάλο χορό, την ώρα αυτή ο κόσμος κερνάει τη νύφη και το γαμπρό, καρφιτσώνοντάς τους στο στήθος χρήματα. Μετά χόρευαν οι υπόλοιποι συγγενείς, ξεκινώντας από τους πιο κοντινούς και πρώτοι απ’ όλους οι συγγενείς του γαμπρού.

Στο τέλος και πριν φύγουν όλοι, τα μπρατίμια μαζί με το γαμπρό και τη νύφη, πήγαιναν στη μέση της πλατείας, όπου ήταν στημένο το φλάμπουρο. Φορούσαν στη νύφη μια ποδιά και αυτή έριχνε με το «γκιούμ» νερό για να πλυθούν όλα τα μπρατίμια. Τους φιλούσε έναν-έναν το χέρι και τους δώριζε (τσιράπια ή πετσέτες). Στη συνέχεια έπαιρναν την «κλούρα» του γαμπρού, η οποία στη μέση είχε μια μεγάλη τρύπα για να πιαστούν τα «νιόγαμπρα» και τα μπρατίμια. Τραβούσαν όλοι μαζί και προσπαθούσαν να πάρουν το μεγαλύτερο κομμάτι. Οι ελεύθεροι νέοι και νέες έβαζαν το κομμάτι κάτω από το μαξιλάρι για να δουν στον ύπνο τους ποιον θα παντρευτούν. Φεύγοντας για το σπίτι, η νύφη κρατούσε το γκιούμ και έριχνε συνέχεια νερό στο δρόμο μέχρι να φτάσουν, για να κυλίσει η ζωή της όπως κυλάει το νερό.

Στην πόρτα την περιμένει η μάνα του γαμπρού κρατώντας στα χέρια της μέλι και γάλα. Την ίδια στιγμή τα μπρατίμια τραγουδούν:

Να τιμάς και την κουνιάδα και τις συννυφάδες όλες.

Στο δρόμο της επιστροφής, όποιον συναντούσαν, η νύφη τον προσκυνούσε. Μόλις έφταναν στο σπίτι η νύφη έριχνε νερό για να πλύνει τα χέρια της η συνοδεία της και τα πεθερικά της και εκείνοι την κερνούσαν. Κάπου εδώ τελείωνε ο γάμος.

Αρχική