2/Θ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ                                                                                  Αμυγδαλιές 4 Ιουνίου 2006

    ΑΜΥΓΔΑΛΕΩΝ

     51000 ΓΡΕΒΕΝΑ

Το 2/θέσιο Δημοτικό Σχολείο Αμυγδαλεών στα πλαίσια του προγράμματος Πολιτιστικών Θεμάτων, υλοποίησε το σχολικό έτος 2005-2006 τη δραστηριότητα με τίτλο:

Η αφορμή για την απόφαση υλοποίησης της δραστηριότητας δόθηκε από τη συζήτηση στην τάξη για τα Χριστούγεννα που πλησίαζαν εκείνο το χρονικό διάστημα. Στην αρχή οι μαθητές ζωγράφισαν με τη φαντασία τους χριστουγεννιάτικες εικόνες. Στη συζήτηση που ακολούθησε αποφασίστηκε η υλοποίηση αυτής της δραστηριότητας με σκοπό να γνωρίσουν  καλύτερα οι μαθητές τα ήθη και έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Στη συνέχεια έγινε ο σχεδιασμός των δραστηριοτήτων, το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης και η κατανομή των δράσεων κατά ομάδες και κατά άτομο.

Πρώτα έγινε από τους μαθητές έρευνα και συλλογή παλιών φωτογραφιών  από τα ήθη και έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Οι φωτογραφίες αυτές συγκεντρώθηκαν στην τάξη όπου έγινε η σχετική  παρατήρηση και συζήτηση.

Στη συνέχεια οι μαθητές με τη μέθοδο της συνέντευξης συγκέντρωσαν διάφορες πληροφορίες από τους ηλικιωμένους σχετικά με τα ήθη και έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, καθώς επίσης και τα αντίστοιχα τραγούδια, τα οποία ανακοινώθηκαν στην τάξη και συζητήθηκαν.

Κατόπιν και στο «εργαστήρι πληροφορικής» του Πολιτιστικού Συλλόγου Αμυγδαλιών οι μαθητές έμαθαν πώς γίνεται η «σάρωση» και παίρνει ηλεκτρονική μορφή  μια φωτογραφία. Έτσι έγινε η σάρωση όλων των φωτογραφιών, η εκτύπωσή τους σε μεγάλο (Α4) μέγεθος και η πλαστικοποίησή τους, ενώ τα πρωτότυπα επιστράφηκαν στους κατόχους τους.

Επίσης έμαθαν να γράφουν κείμενα στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (word)  και έγραψαν με τη βοήθεια του δασκάλου Αργύρη Καραλιόλιου, τα κείμενα για τα ήθη και έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, καθώς και τα ανάλογα τραγούδια. Επίσης  αργότερα γνώρισαν πώς γίνεται μια ιστοσελίδα και άλλες πολλές πληροφορίες σχετικά με το διαδίκτυο. Τέλος με τη βοήθεια των δασκάλων τους δημιούργησαν το παρών έντυπο και CD ROM και τη συλλογή των φωτογραφιών, τα οποία θα δημοσιευτούν όλα στην ιστοσελίδα του Σχολείου.

Όλα αυτά παρουσιάστηκαν σε ειδική εκδήλωση που έγινε στο τέλος της Σχολικής Χρονιάς όπου έγινε και έκθεση φωτογραφίας.

Στην αξιολόγηση του προγράμματος που έγινε σε συνεργασία και με τους συνεργαζόμενους φορείς, διαπιστώθηκε ότι οι σκοποί του προγράμματος επιτεύχθηκαν σε ικανοποιητικό βαθμό.

Γνώρισαν καλύτερα οι μαθητές τα ήθη και έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.

Έγινε θεωρητική και πρακτική εξάσκηση των μαθητών στους Η/Υ.

Η έκδοση του φυλλαδίου και CD-ROM, καθώς και η συμπλήρωση – βελτίωση της ιστοσελίδας του Σχολείου, θα βοηθήσει σημαντικά ώστε και άλλοι τώρα και στο μέλλον να μάθουν καλύτερα τα ήθη και έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.

Κλείνοντας θέλουμε να ευχαριστήσουμε πολύ για τη άριστη συνεργασία και την πολύτιμη βοήθεια που μας πρόσφεραν τους:

1.   Τον Πολιτιστικό Σύλλογο Αμυγδαλεών

2.   Τη Δ/νση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Γρεβενών

3.  Τον Υπεύθυνο Πολιτιστικών Θεμάτων Γρεβενών κ. Κωνσταντινίδη Γιώργο

Τα Χριστούγεννα είναι μία από τις μεγαλύτερες γιορτές του χριστιανικού κόσμου. Σύμφωνα με την ορθόδοξη χριστιανική εκκλησία, στην οποία ανήκουν οι περισσότεροι έλληνες, είναι η δεύτερη σημαντικότερη γιορτή μετά το Πάσχα. Πριν από τα Χριστούγεννα, από του Αγίου Φιλίππου (14 Νοεμβρίου), αρχίζει η νηστεία της Σαρακοστής και η ψυχική προπαρασκευή για τη μεγάλη εορτή της γέννησης του Χριστού. Έτσι όλες οι οικογένειες το βράδυ του Αγίου Φιλίππου θ’ αποκρέψουν και θα ευχηθούν: «Καλή σαρακοστή να περάσουμε».

Πριν τα Χριστούγεννα οι γυναίκες καθάριζαν τα σπίτια τους και έφτιαχναν τα γλυκά (κουραμπιέδες, μπακλαβά κ.ά.). Δυο μέρες πριν τα Χριστούγεννα, έφτιαχναν τις «κλούρες». Την πρώτη «κλούρα» την έφτιαχναν για το Χριστό και την έβαζαν στο καντήλι του σπιτιού.

Λίγες μέρες αφού έμπαινε ο Δεκέμβρης, τα αγόρια του χωριού ανέβαιναν σε υψώματα και όλα μαζί φώναζαν δυνατά πολλές φορές «κόλιαντα», για να ακουστούν σε όλο το χωριό. Αυτό συνεχιζόταν κάθε μέρα, μέχρι την 23η Δεκεμβρίου. Ήταν μια προειδοποίηση πως πλησιάζουν τα Χριστούγεννα. Μετά τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, τα παιδιά κατά ομάδες, (και ήταν πολλά τότε), αφού χτυπούσαν πρώτα την καμπάνα της εκκλησίας, ξεκινούσαν για να πουν τα «κόλιαντα» στα σπίτια του χωριού. Στον ώμο τους είχα κρεμασμένο τον «τρουβά» για να βάλουν μέσα τις «κλούρες» (μικρά στρογγυλά ψωμάκια), τα κάστανα, τα καρύδια και τα αμύγδαλα που θα τους πρόσφεραν οι νοικοκυρές. Στα χέρια τους κρατούσαν τις «τζιουμπανίκες», (γερά ξύλα που κατέληγαν σε στρογγυλό σκληρό εξόγκωμα). Σε όλα τα σπίτια τραγουδούσαν το:

Κόλιαντα μπάμπω μ’ κόλιαντα, κι εμένα μπάμπω μ’ κλούρα

Κι εμένα την τρανύτερη και τώρα και του χρόνου

Κι αν δε μας δώσεις κόλιαντα δώσ’ μας ένα σιουτζιούκι

Να’ ναι τρανό, να’ ναι χοντρό, να’ ναι ζαχαρωμένο

Κι αν δεν έχεις κι σιουτζιούκι, δώσ’ μου τη θυγατέρα σ’

Να τη φιλώ, να την τσιμπώ να μι ζισταίν’ τα βράδια.

Σε μερικά σπίτια τους ζητούσαν να «σιουμπήσουν» (ανακατέψουν) τη φωτιά. Έμπαινε τότε μέσα ένα παιδί και με την «τσιουμπανίκα» του «σιουμπούσε» τη φωτιά λέγοντας: «Φέρνω αρνιά, φέρνω κατσίκια, φέρνω κι έναν γαμπρό» (ή ανάλογα με την περίσταση, ότι επιθυμούσαν οι νοικοκύρηδες του σπιτιού).

Αφού τα παιδιά λέγανε τα «κόλιαντα» και «σιουμπούσαν» τη φωτιά, τους δίνανε τις «κλούρες». Αν κάποιος ήθελε να δώσει κάστανα, καρύδια ή αμύγδαλα, έλεγε στα παιδιά να «β’λιάξουν». Τότε τα παιδιά έπεφταν στα γόνατα και βέλαζαν ενώ η νοικοκυρά τους έριχνε τα αμύγδαλα, καρύδια ή κάστανα. Αυτό γινόταν γιατί πίστευαν πως έτσι τα πρόβατα και τα γίδια τους θα γεννούσαν περισσότερα αρνιά και κατσίκια.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Κατά έναν πολύ περίεργο τρόπο στις Αμυγδαλιές Γρεβενών την ημέρα των Χριστουγέννων γίνονταν η «γουρνοχαρά». Δηλαδή το σφάξιμο των γουρουνιών. Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που στο χωριό μας, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, όσοι έχουν την ονομαστική τους εορτή (Χρήστος, Χριστίνα, Μανώλης…), γιορτάζουν όχι στις 25, αλλά στις 26 Δεκεμβρίου. Γιατί η «γουρνοχαρά» για να ετοιμαστεί, θέλει πολύ δουλειά και δεν αφήνει περιθώρια για γιορτές.

Η εργασία ήταν σκληρή και ο σφαγέας έπρεπε να είναι καλός τεχνίτης. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις αναγκαζόταν να χρησιμοποιήσει τσεκούρι για να αποκόψει την καρωτίδα. Υπήρχαν περιπτώσεις που δεν μπορούσαν να το σφάξουν, οπότε το γουρούνι έτρεχε να ξεφύγει με μισοκομμένο λαιμό.

Επίσης, το γδάρσιμο απαιτούσε χέρι δυνατό και τεχνικό για να μην κάνει τρύπες, δεδομένου ότι το δέρμα αυτό το χρησιμοποιούσαν και έκαναν τα λεγόμενα «γουρνοτσάρουχα», που τα φορούσαν για όλο το χρόνο και προπαντός στα χωράφια.

Μετά το γδάρσιμο, άρχιζε το κόψιμο του λίπους (παστού), για να γίνει έπειτα το κόψιμο του κρέατος σε μικρά κομμάτια. Το αλάτιζαν και το έβαζαν στην «κάδ’» (ξύλινος κάδος) για να το έχουν σαν ένα από τα κύρια φαγητά τους τις παγωμένες νύχτες του χειμώνα.

Αφού τελείωναν όλες τις δουλειές, καταπιάνονταν ύστερα με το γέμισμα των λουκάνικων, για τα οποία έδειχναν ιδιαίτερη επιμέλεια.

Το κρέας το έκοβαν κομματάκια με μαχαίρια. Το έπαιρναν κυρίως από τα πλευρά και το φιλέτο. Αυτό το κομμένο κρέας το έβραζαν μαζί με κομμένα πράσα και διάφορα μπαχαρικά, τα οποία έκαναν τα λουκάνικα να ευωδιάζουν. Να σημειώσουμε ότι λουκάνικα έφτιαχναν με τον ίδιο περίπου τρόπο και με το συκώτι του γουρουνιού (σκ’ωτένια ή σκ’ωτίσια).

Το λίπος, τον λεγόμενο «παστό», το έκοβαν μικρά κομματάκια και το ‘λιωναν μέσα σε καζάνι, που έβραζε κάτω από μεγάλη φωτιά. Για να λιώσει το παστό, η νοικοκυρά πάσχιζε πραγματικά, επί 2-3 ημέρες, ανάλογα με την ποσότητά του.

Αφού άδειαζε το ρευστό λίπος στο δοχείο, έμεναν τα υπολείμματα, μικρά τεμάχια που όχι μόνο δεν τα πετούσαν, αλλά αποτελούσαν τους καλύτερους μεζέδες για όλους. Αυτά τα ροδοκοκκινισμένα κομματάκια, ιδιαίτερα ελκυστικά και γευστικά για πολλούς, ήταν οι «τσιγαρίδες».

Το γουρουνίσιο κρέας γινόταν μαγειρευτό αλλά ο καλύτερος μεζές του ήταν η τηγανιά, μικρά κομμάτια χοιρινού στο τηγάνι με ρίγανη.

Το λιωμένο λίπος (=λίγδα) το έβαζαν σε δοχεία λαδιού ή πετρελαίου και αφού πάγωνε, διατηρούνταν σχεδόν όλο το χρόνο. Οι κάτοικοι το χρησιμοποιούσαν όλο το χρόνο και σε όλα σχεδόν τα φαγητά. Υπήρχαν μάλιστα περιπτώσεις που πολλοί δεν το αντικαθιστούσαν με τίποτα.

Ακόμα τοποθετούσαν μέσα στη λίγδα κομμάτια βρασμένου κρέατος που το έλεγαν «καβουρμά». Ο «καβουρμάς» κρατούσε, χωρίς να χαλάσει, μέχρι το καλοκαίρι.

Ακόμα και το καλοκαίρι στα φαγητά τους χρησιμοποιούσαν λίπος, γιατί ήταν δική τους παραγωγή και επομένως φθηνό, σε αντίθεση με το λάδι που το αγόραζαν μισή ή μια οκά για να περάσουν ένα και δυο μήνες. Επίσης, πολλές φτωχές οικογένειες δεν αγόραζαν καθόλου λάδι και δεν ήξεραν ούτε ποιο είναι το χρώμα του.

Από το γουρούνι τίποτα δεν πήγαινε χαμένο. Τίποτα δεν πετούσαν. Με το κεφάλι, τα αυτιά και τα πόδια, έφτιαχναν πατσά. Τον πατσά τον έβαζαν σε πιάτα, τον άφηναν να παγώσει και έτρωγαν σχεδόν όλο το χειμώνα.

Στον τόπο μας την εποχή αυτή, αν δεν έχομε χιόνια πολλά, θα ‘χουμε κρύα τσουχτερά, δυνατά κρύα. Έτσι, κάθε χρόνο γιορτάζουμε την πρωτοχρονιά.

Οι γυναίκες συγυρίζανε το σπίτι και κάνανε το κάθε τι να λάμπει. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, με ανασηκωμένα τα μανίκια, με τα μαλλιά της κεφαλής δεμένα με μαντήλι για να μην τα τρώει η σκόνη, πλάθουνε και χτυπούνε το ζυμάρι, το πασπαλίζουνε με αλεύρι και μυρωδιές και κάνουνε τη "βασιλόπιτα". «Ανοίγουνε φύλλο» και με έξη τέτοια φύλλα, χωρίς να προσθέσουν τίποτα άλλο έφτιαχναν τη βασιλόπιτα. Ανάμεσα στα φύλλα τοποθετούσαν διάφορα συμβολικά σχήματα που έφτιαχναν από κάποιο κλαδί. Ένα κλαδί ήταν το «κοτέτσι». Ένα άλλο ήταν ο «ζυγός». Ένα άλλο η «στρούγκα». Και φυσικά το «φλουρί».

Την Πρωτοχρονιά, λίγο πριν το μεσημέρι, την ψήνανε στο φούρνο. Το μεσημέρι μαζεύονταν όλη η οικογένεια γύρω από το γιορτινό τραπέζι και ο μεγαλύτερος την έκοβε, αφού πρώτα την έστριβε τρεις φορές και τη «σταύρωνε» με το μαχαίρι. Το πρώτο κομμάτι ήταν πάντα του Χριστού και τα άλλα από έναν για τον καθένα, ανάλογα με το που θα σταματούσε η βασιλόπιτα μετά από τις τρεις στροφές. Όποιος στο κομμάτι του έβρισκε τη «στρούγκα», θα είχε για όλο το χρόνο την ευθύνη για τα γιδοπρόβατα. Όποιος έβρισκε το «ζυγό», θα είχε την ευθύνη των μεγάλων ζώων (άλογο, γάιδαρο και βόδια). Και αντίστοιχα όποιος έβρισκε το «κοτέτσι», θα είχε την ευθύνη για τις κότες. Ενώ αυτός που θα έβρισκε το «φλουρί», θα ήτανε ο τυχερός του σπιτιού και αυτός που για όλο το χρόνο θα είχε το ταμείο της οικογένειας.

Αυτού του εθίμου η αναβίωση γίνεται κάθε πρωτοχρονιά. Νωρίς το πρωί οι νέοι του χωριού ντύνονται τσολιάδες, εκτός από έναν που ντύνεται γυναίκα (νύφη), και έναν που φοράει τα κουδούνια και βάφεται μαύρος, ο Ρούνγκος ή Ρουνγκουτσάρης. Οι τσολιάδες κρατάνε στα χέρια τους μαχαίρια, ο Ρουνγκουτσάρης τη τσιουμπανίκα (ξύλο με χοντρή - στρογγυλή άκρη) και η νύφη ένα πορτοκάλι. (Παλιά που το χωριό είχε πολλούς νέους, ντύνονταν μόνο αυτοί οι νέοι που η «σειρά τους» θα πήγαινε στο στρατό).

Συγκεντρώνονται στο Κοινοτικό Κατάστημα νωρίς το πρωί. Δυο ή τρεις τσολιάδες πάνε στην εκκλησία. Ανάβουν κερί, προσκυνούν και μετά από λίγο αποχωρούν. Μόλις τελειώσει η λειτουργία ο κόσμος συγκεντρώνεται στο προαύλιο της εκκλησίας και περιμένει τα ρουνγκουτσάρια που έρχονται τραγουδώντας το:

Φτάνοντας, κατευθύνονται προς το μέρος που βρίσκεται ο Πρόεδρος του χωριού και τραγουδάνε το:

Μετά αποχωρούν για να πάνε σ' όλα τα σπίτια του χωριού. Σε κάθε σπίτι του χωριού τραγουδούν και το ανάλογο τραγούδι. 

Σ' όποιο σπίτι δεν τους άνοιγαν την πόρτα, τότε τραγουδάνε κοροϊδευτικά το τραγούδι:

Σε κάθε σπίτι οι πόρτες είναι ανοιχτές. Οι νοικοκυρές τους περιμένουν με μεζέδες, γλυκά, πορτοκάλια, και μανταρίνια. Το απομεσήμερο αφού γυρίσουν όλα τα σπίτια του χωριού και τα μαγαζιά, τότε πάνε στην πλατεία του χωριού για να χορέψουν. Πρώτος χορεύει ο Ρουνγκουτσάρης, ενώ όλοι μαζί τραγουδούν το τσάμικο τραγούδι:

Πριν τελειώσει το χορό ο Ρουνγκουτσάρης, πετάει ψηλά την τζουμπανίκα και οι χωριανοί προσπαθούν να την πιάσουν. Όποιος την πιάσει θεωρείται τυχερός και την κρατάει για όλο το χρόνο. Στη συνέχεια χορεύει η «νύφη», ενώ όλοι μαζί τραγουδούν:

Ένα νερό κυρα Βαγγελιώ, ένα νερό κρύο νερό
κι από πούθε κατεβαίνει, Βαγγελιώ μου παινεμένη;
Από γκρεμό, κυρα Βαγγελιώ, από γκρεμό γκρεμίζεται
και σε περιβόλι μπαίνει, Βαγγελιώ μου παινεμένη.
Ποτίζει δε - κυρα Βαγγελι, ποτίζει δέντρα και κλαριά
εμ ποτίζει Κυπαρίσσια, σαν τα όμορφα κορίτσια
ποτίζει και, κυρα Βαγγελιώ, ποτίζει κι ένα αγιόκλημα
όπου κάνει το σταφύλι, σαν της Βαγγελιώς τα χείλη.

Προς το τέλος του χορού η «νύφη» πετάει το πορτοκάλι που έχει στο χέρι. Όποιος το πιάσει πάλι, θεωρείται τυχερός. Στη συνέχεια χορεύουν με τη σειρά όλοι οι τσολιάδες διάφορα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια, («σαράντα παλικάρια», «Στης Πάργας τον ανήφορο», «δεν μπορώ μανούλα μ’ δεν μπορώ» κλπ.) 

Πριν από χρόνια ο κόσμος κερνούσε τα Ρουγκουτσάρια τρόφιμα (κρέας, φρούτα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα κλπ) και αργότερα χρήματα που χρησιμοποιούσαν για κοινωφελείς σκοπούς. Σήμερα το έθιμο αυτό το αναβιώνει ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού και επειδή οι νέοι είναι λίγοι συμμετέχουν σ' αυτό διαφορετικές ηλικίες. Τα τελευταία δε χρόνια ο Πολιτιστικός Σύλλογος αναβιώνει το έθιμο και στην πόλη των Γρεβενών την παραμονή της πρωτοχρονιάς.

Οι ρίζες των «ρουνγκουτσαριών» κατά πάσα πιθανότητα βρίσκονται στην αρχαία Ελλάδα. Την εποχή αυτή γιορτάζονταν από τους αρχαίους Έλληνες τα «μικρά Διονύσια» ή «Διονύσια των αγρών». Τον ισχυρισμό αυτό ενισχύουν εκτός των άλλων τα κουδούνια του «Ρουνγκουτσάρη» και το σχήμα της τζιουμπανίκας που θυμίζει φαλλό. Στην πορεία βέβαια μετεξελίχτηκαν, παίρνοντας στοιχεία του αγώνα των Ελλήνων κατά των Τούρκων κατακτητών, στοιχεία που διατηρούνται μέχρι και σήμερα. Η λέξη «ρουνγκουτσάρια» προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα ή από το λατινικό «ρονγκ», που σημαίνει «ζητώ» ή από το σλάβικο «ρόνγκο» που σημαίνει «κέρατο».

Ενώ σύμφωνα με μια προφορική παράδοση το έθιμο αυτό στα χρόνια της τουρκοκρατίας, κάθε πρωτοχρονιά οι Τούρκοι επέτρεπαν ( έδιναν κάτι σαν αμνηστία) στους κλέφτες να κατεβαίνουν στα χωριά τους (γι’ αυτό και οι τσολιάδες κρατούν μαχαίρια παρατεταμένα και απειλητικά). Βλέπανε τους δικούς τους τρώγανε, πίνανε, γλεντούσαν παίρνανε τρόφιμα και μπορεί και κάποιος από αυτούς να παντρεύονταν κιόλας (αυτό συμβολίζει η «νύφη»). Ο Ρουνγκουτσάρης συμβολίζει τον Τούρκο - τον αράπη (γι’ αυτό και βάφεται μαύρος) που τον κοροϊδεύουν κρεμώντας του κουδούνια. 

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ενώ το έθιμο αυτό το συναντά κανείς σχεδόν σε όλη τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, με μικρές παραλλαγές του ονόματος, σχεδόν πουθενά δεν είναι ακριβώς το ίδιο.

Αμυγδαλιές 4 Ιουνίου 2006

           Ο Δάσκαλος του Σχολείου                                                                    Ο Προϊστάμενος του Σχολείου

               Αργύριος Καραλιόλιος                                                                           Χρήστος Στ. Λιάκας

Αρχική