Παρομοίωση, αλληγορία και μεταφορά

 

 

                                                               Η Αριγνώτα λάμπει ανάμεσα στις Λυδές

                                                               όπως το φεγγάρι ανάμεσα στα άστρα                                                                                                     Σαπφώ

 

                                                               Γρήγορος σαν τον άνεμο…

                                                                        Ομήρου Ιλιάς Κ,37               

                                                                                                              

  Εκείνα, όμως, που τόσο οι «αστυνόμοι» φυσικοί όσο και οι «κλέφτες» της λογοτεχνίας διατήρησαν ανέπαφα ήταν τα πανάρχαια εργαλεία της  ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗΣ,  της ΑΛΛΗΓΟΡΙΑΣ και της ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ.

 

Η παρομοίωση, βασικό στοιχείο της επικοινωνίας των ανθρώπων, είναι γεφύρι,  από  το χειροπιαστό στο ασύλληπτο, από το κοντινό στο απόμακρο, από το γνώριμο στο ασαφές. Είναι γεφύρι ανάμεσα σε γεγονότα του τώρα  και σε βιώματα του κάποτε, σκορπισμένα στην ευρύτερη περιοχή της Συνείδησης.

Το πεπόνι είναι γλυκό σαν μέλι, ο γενναίος είναι όπως το λιοντάρι, η επιδερμίδα βελούδινη, ο κολυμβητής δελφίνι, το άτομο της Φυσικής μία αδιάκοπα κινούμενη μπίλια και ο ήχος κάτι σαν το κύμα της θάλασσας.

  Η αναζήτηση ενός δεσμού ανάμεσα στο οικείο και στο αρχικά απερίγραπτο και η επιδιωκόμενη σύζευξη του αναγνωρίσιμου με το σκοτεινό δημιουργούν τους ποταμούς των σαν, των καθώς και των όπως, οι οποίοι πλημμυρίζουν τις γειτονιές της γλώσσας, αγγίζουν τις μορφές και τις ιδιότητες, τις γεύσεις και τις οσμές, τις καταστάσεις και τα συναισθήματα, γίνονται απολύτως αναγκαίοι όταν ο νους θελήσει να συλλάβει τις αφηρημένες έννοιες.

 

 

 

Για τους ανθρώπους της ομηρικής εποχής η έννοια άνεμος είναι πιο οικεία από την έννοια ταχύτητα και στην Ιλιάδα ο Αχιλλέας είναι γρήγορος σαν τον άνεμο. Μερικούς αιώνες αργότερα η Σαπφώ θέλοντας να μιλήσει για το άρρητο «κάτι» που κάνει την Αριγνώτα να ξεχωρίζει, την περιγράφει να λάμπει όπως το φεγγάρι ανάμεσα στα άστρα. Και ενώ το όπως το φεγγάρι είναι μία παρομοίωση, το η Αριγνώτα λάμπει αποτελεί μία μεταφορά με πολύ μεγαλύτερη δύναμη υποβολής καθώς η γυναίκα ταυτίζεται με πηγή φωτός.

  Στον εικοστό αιώνα, η επίδραση που ασκεί στην ποίηση το κίνημα των σουρρεαλιστών οδηγεί την παρομοίωση στην πλήρη ταύτιση. Το «σαν» παραμερίζεται και ο κόσμος περιγράφεται μέσα από ένα είναι, το είναι που θέλει ο ποιητής. Οι λογισμοί που αντιπαρέρχονται είναι καράβια μας λέει ο

Ανδρέας Εμπειρίκος, ενώ για τον Γιώργο Σεφέρη 

 ήταν ολάκερος ο ουρανός ένα μεγάλο φτερό περιστεριού.

 

 

Η παρομοίωση, όμως,  δεν είναι μόνο εργαλείο της Ποίησης. Όταν η Φυσική επιχειρεί να περιγράψει τη διάδοση του «αόρατου» ήχου μέσα στον αόρατο αέρα μάς λέει ότι είναι κάτι όπως το κύμα της θάλασσας και στη γλώσσα που τελικά θα δημιουργήσει αποφαίνεται ότι «ο μηχανισμός διάδοσης είναι κύμα».  

  Το «εργαλείο» αξιοποιείται σε όλη σχεδόν τη διαδρομή της επιστήμης. Στη σκέψη του φυσικού του δέκατου ένατου αιώνα τα μόρια ενός αερίου συγκρούονται όπως οι δύο μπίλιες στο μπιλιάρδο, ενώ οι ερευνητές της ίδιας εποχής παρουσιάζουν το ηλεκτρικό ρεύμα με υγρό που κυλάει από μεγαλύτερες τιμές πίεσης προς τις μικρότερες. Οι ίδιοι διακρίνουν και μία «αναλογία» με το φαινόμενο ροή θερμότητας από περιοχές μεγάλης θερμοκρασίας προς περιοχές μικρότερης.

 

 

                                                               Η σκέψη στερεώνει σκαλοπάτια στον αέρα

και ανεβαίνει

                                                                                   Σε κρατάει με το ράμφος της

                                                               Κική Δημουλά, Το λίγο του Κόσμου

 

     Αλλά η αναρριχώμενη σε υψηλά οροπέδια αφαίρεσης επιστημονική Σκέψη δεν περιορίζεται σε παρομοιώσεις και σε αναλογίες. Χρησιμοποιεί και τα σκαλοπάτια της αλληγορίας και της μεταφοράς. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις, χωρίς να λειτουργεί αφαιρετικά, μας προτείνει εικόνες που έχουν σχέση περισσότερο με περιοχές του ασυνείδητου και λιγότερο με εμπειρίες της καθημερινής μας ζωής. Ο Μάικλ Φαρανταίη μας καλεί να δούμε - με το βλέμμα, εννοείται, της Σκέψης - κάποιες αόρατες   δυναμικές γραμμές, ενώ ο δαίμων του Μάξγουελ και η γάτα του Σρέντινγκερ, επινοήσεις που θα μας βοηθούσαν να διακρίνουμε  τις αντιφάσεις της Θερμοδυναμικής και της Κβαντομηχανικής, προσφέρουν εικόνες, περιέχουν, όμως, και δυσανάγνωστα στοιχεία αλληγορίας και μεταφοράς.

 

 

  Οι κλέφτες της λογοτεχνίας και οι αστυνόμοι της φυσικής πορεύονται μέσα από δρόμους διαφορετικούς αλλά ανάμεσα στα κίνητρά τους μπορούμε εύκολα να εντοπίσουμε ΕΝΑ, τουλάχιστον, ΚΟΙΝΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ.

Είναι η ΑΓΩΝΙΑ του πλάσματος άνθρωπος να φωτίσει ορισμένες δυσδιάκριτες περιοχές του «έξω Σύμπαντος» αλλά και του εαυτού του. Και είναι αυτή που τον ωθεί σε παρομοιώσεις και σε αναλογίες, σε αλληγορίες και σε μεταφορέςˆ σε Αριγνώτες που λάμπουν, σε μπίλιες σκληρές και αεικίνητες, σε παράξενους δαίμονες και σε ανυποψίαστες γάτες.

  Ο κλέφτης και ο αστυνόμος δεν είναι παρά δύο από τις όψεις του sapiens sapiens o οποίος διαθέτει Σκέψη ικανή να στερεώνει σκαλοπάτια στον αέρα και, καθώς εκείνος θα ανεβαίνει σ’ αυτά, να τον κρατάει με το ράμφος της.

 

 

 

                          επιστροφή στην αρχή του κειμένου

                         ΚΛΕΦΤΕΣ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, ΑΣΤΥΝΟΜΟΙ ΦΥΣΙΚΟΙ

 

 

                           επιστροφή στην κεντρική σελίδα ΤΟ ΜΗΛΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΥΑΡΚ