Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας

Εναλλακτικές ιδέες

1. Ορισμός

Ο όρος εναλλακτικές ιδέες ( αγγλικά alternate conceptions )

χρησιμοποιείται για όλες τις προϊδεάσεις ή τα νοητικά μοντέλα που έχουν τη δυνατότητα να υπονομεύσουν κάθε μελλοντική μάθηση.

2. Ιδιότητες

α. Οι εναλλακτικές ιδέες είναι συγχρόνως προϊόντα αλλά και εργαλεία της ανθρώπινης σκέψης

β. Οι εναλλακτικές ιδέες των μαθητών χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι αντιστέκονται στην προσπάθεια για την ανατροπή απόρριψή τους ή για τον μετασχηματισμό τους. Και δεν αντιστέκονται με την ίδια «αδράνεια». Ορισμένες αντιστέκονται περισσότερο. Και αντιστέκονται περισσότερο εκείνες που είναι θεμελιωμένες στην «τρέχουσα λογική», έχουν ήδη δοκιμαστεί στα πλαίσια της καθημερινής εμπειρίας και έχουν αποδείξει την αντοχή τους. Αυτό σημαίνει ότι οι μαθητές εμπιστεύονται τις συγκεκριμένες ιδέες του τους και νιώθουν ασφάλεια μαζί τους.

γ. Ένα χαρακτηριστικό των εναλλακτικών ιδεών είναι ότι οι περισσότερες εμφανίζονται σε όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα –στα οποία έχουν αναζητηθεί- με παρόμοιο τρόπο, ανεξάρτητα δηλαδή από εθνικότητα, κοινωνική τάξη, πολιτισμικό επίπεδο, και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και από ηλικία των μαθητών. Σε ορισμένες βέβαια περιπτώσεις εκδηλώνεται μία «ελληνική ιδιαιτερότητα». Πρόκειται κυρίως για ιδέες σχετιζόμενες με τη δομή της ελληνικής γλώσσας και με τη διδακτική παράδοση της χρήσης της άλγεβρας σε ζητήματα φυσικής.

3. Λίγο «βαθύτερα»

Κάθε άνθρωπος πλησιάζει τη μάθηση με ένα σετ από προϊδεάσεις για το πώς λειτουργεί ο κόσμος.

Ενίοτε οι ιδέες αυτές βασίζονται σε ενσυνείδητες πεποιθήσεις, ενώ άλλοτε είναι ασυνείδητες προκαταλήψεις οι οποίες είναι ικανές να φιλτράρουν κάθε παρατήρηση και κάθε άκουσμα.

Υπάρχει μία αυτονόητη και ταυτόχρονα σημαντική συσχέτιση:

Η γνώση μας για τον Κόσμο εξαρτάται από την ικανότητά μας να οικοδομούμε μοντέλα για αυτόν. Τα νοησιακά αυτά μοντέλα καθρεφτίζουν τόσο τη συνολική μας εμπειρία όσο και τις υποψίες ή πεποιθήσεις που έχουμε για τον Κόσμο.

Όταν λοιπόν ο διδασκόμενος έρχεται στο «ραντεβού» με την επιστημονική γνώση, έχει μαζί του τις «δικές του αποσκευές». Εκεί μέσα διατηρεί τακτοποιημένες τις προϊδεάσεις του για το πώς είναι και για το πώς λειτουργεί ο Κόσμος καθώς και για το τι είναι επιστήμη. Πρέπει βέβαια να τονίσουμε ότι οι προϊδεάσεις¹ αυτές (αγγλικά preconceptions¹) δεν αντιστοιχούν όλες σε δυσαντιλήψεις (λανθασμένες αντιλήψεις, αγγλικά misconceptions²)

Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει κυριαρχήσει η άποψη ότι

«το περιεχόμενο των αποσκευών επηρεάζει τη μάθηση».

Ανεξάρτητα από το τι λέει ο διδάσκων, ο μαθητής «ακούει» και υιοθετεί κυρίως αυτά που εναρμονίζονται κάπως περισσότερο με τις προϊδεάσεις του.

Στο ραντεβού έχει έρθει βέβαια και ο καθηγητής. Και αυτό που συνήθως κάνει είναι να παρουσιάζει με διάφορους τρόπους κάποιο γνωσιακό υλικό το οποίο κάπου έχει διαβάσει. Ο τρόπος που το παρουσιάζει σχετίζεται με το πώς εκείνος κατανοεί γενικότερα την επιστήμη και ειδικότερα το συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο.

Χρειάζεται ίσως να θυμίσουμε ότι τα γνωστικά αντικείμενα που συγκροτούν ένα Πρόγραμμα Σπουδών δεν είναι ισοδύναμα με την έννοια ότι «ορισμένα από αυτά εναρμονίζονται με τις προϊδεάσεις των μαθητών μας και απαιτούν νοησιακές δομές τις οποίες εκείνοι διαθέτουν», ενώ άλλα «σχετίζονται από καθόλου έως ελάχιστα με το υλικό των δικών του αποσκευών και τις νοησιακές του δομές».

Σε σχέση με αυτά τα «σκληρά» γνωστικά αντικείμενα – εάν δεχθούμε ότι ο τρόπος που κάθε μαθητής αντιλαμβάνεται τα πράγματα είναι γενικά διαφορετικός από εκείνον του καθηγητή- υπάρχει το σοβαρό ενδεχόμενο ο μαθητής να αποδίδει σε αυτά που του παρουσιάζουμε ένα νόημα εντελώς διαφορετικό από εκείνο που αποδίδουμε οι διδάσκοντες και να συγκροτεί τις προσωπικές του ιδέες. Ορισμένες από αυτές είναι οι ίδιες οι προϊδεάσεις του αναλλοίωτες, ενώ άλλες πάλι είναι καινούργιες δικές του ιδέες, μη αποδεκτές από την επιστήμη³, στην οικοδόμηση των οποίων κατέληξε μέσα από τη διδασκαλία .

Παραπομπές

1. Η απόδοση του όρου στη γλώσσα μας θα μπορούσε να είναι προϊδεάσεις ή προαντιλήψεις. Μία άλλη πρακτική είναι να διατηρήσουμε τον αγγλικό όρο, κάτι που ουσιαστικά έκαναν ήδη οι Γάλλοι δημιουργώντας τον όρο préconceptions

2. Στις αγγλοσαξωνικές χώρες ο όρος χρησιμοποιείται ισοδύναμα με τον alternate conceptions. Η απόδοση του όρου στη γλώσσα μας θα μπορούσε να είναι δυσαντιλήψεις ή λανθασμένες αντιλήψεις. Μία άλλη πρακτική είναι να διατηρήσουμε τον αγγλικό όρο.

3. Και αυτός είναι ένας ακόμα λόγος για τον οποίο η ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ με τον μαθητή και η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ πρέπει να έχουν έναν πρωτεύοντα ρόλο στις διαδικασίες μάθησης.