Η βασική παρόρμηση

Το πείραμα με τον υδράργυρο έγινε την άνοιξη του 1644 και έκανε τον Τοριτσέλι διάσημο στην Ιταλία αλλά και στην πέρα από τις Άλπεις Ευρώπη.

Η αξία του πειράματος βρισκόταν, πάνω από όλα, στο γεγονός ότι αποδεχόταν μία ΑΙΤΙΑ για την αντίσταση της φύσης στο να δημιουργηθεί ΚΕΝΟ. Και η αιτία αυτή ήταν πιθανότατα το ότι «ο αέρας είχε βάρος». Τη θεώρηση μάλιστα αυτή ο δάσκαλος Γαλιλαίος δεν την είχε αποδεχθεί.

Το πείραμα είχε ως βασικό κίνητρο την παρόρμηση του Τοριτσέλι να προσδιορίσει τη σχέση ανάμεσα στο βάρος του αέρα και στην αντίσταση που έδειχνε η Φύση να αποδεχθεί τη δημιουργία κενού.

Ένα παρόμοιο πείραμα είχε γίνει στη Ρώμη από τον Gasparo Berti το 1640, όταν ο Γαλιλαίος ήταν ακόμα στη ζωή αλλά τα αποτελέσματα δεν είχαν γνωστοποιηθεί παρά το 1647. Ο Berti χρησιμοποίησε νερό γι αυτό και ο σωλήνας είχε ύψος γύρω στα δέκα μέτρα και ήταν από μόλυβδο έχοντας μόνο στην κορυφή γυάλινο τμήμα.

Οι καινοτομίες

Η καινοτομία ως τεχνολογική συμβολή του Τοριτσέλι στο πείραμα ήταν το ότι σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει, αντί για νερό, ΥΔΡΑΡΓΥΡΟ γεγονός που θα είχε σαν συνέπεια να πραγματοποιηθεί το πείραμα με σωλήνα 13 φορές μικρότερο από εκείνον του πειράματος του Berti. Πριν πραγματοποιήσει το πείραμα, ο Τοριτσέλι αναρωτήθηκε «εάν ο υδράργυρος θα κατέβαινε για να αφήσει κενό αέρος ανάμεσα στην κορυφή της στήλης και στο τοίχωμα του σωλήνα».

Το πείραμα τελικά το πραγματοποίησε με σωλήνα ενός περίπου μέτρου ο οποίος ήταν ΟΛΌΚΛΗΡΟΣ από ΓΥΑΛΙ.

Το πείραμα προκάλεσε τεράστιο ενδιαφέρον στη Γαλλία και στην Πολωνία κυρίως, αλλά η συζήτηση η οποία άνοιξε δεν εστίαζε στις τεχνολογικές αδυναμίες του εγχειρήματος και στα επιστημονικά συμπεράσματα στα οποία οδηγούσε το «νεογέννητο» εμπειρικό δεδομένο. Αυτό που κυρίως συνέβη ήταν ότι αναθέρμανε τη σύγκρουση ανάμεσα στους «παλιούς» και στους μοντέρνους. Το ότι ο υδράργυρος, μέσα στον γυάλινο σωλήνα, κατέβηκε ήταν ένα ΓΕΓΟΝΟΣ και η πιο εύλογη ΑΝΑΓΝΩΣΗ ήταν ότι, μέσα στον γυάλινο σωλήνα, στον χώρο πάνω από την υδραργυρική στήλη, είχε δημιουργηθεί ΚΕΝΟ ΑΕΡΟΣ. Η θεώρηση όμως αυτή ΥΠΟΝΟΜΕΥΕ ΜΙΑ ΒΑΣΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ σύμφωνα με την οποία «Η ΦΥΣΗ ΑΠΕΧΘΑΝΕΤΑΙ ΤΟ ΚΕΝΟ». Οι Ιησουίτες αρνήθηκαν με πείσμα τη συγκεκριμένη «ανάγνωση» και υποστηρίζοντας το «ΑΔΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΥΠΑΡΞΕΙ ΚΕΝΟ».

Ποια είναι τα ιστορικά ντοκουμέντα για το

«ότι ο Τοριτσέλι έκανε το πείραμα»;

Ο Τοριτσέλι δεν πήρε μέρος στον διάλογο. Με δύο επιστολές, τη μία στις 11 Ιουνίου και την άλλη στις 28 Ιουνίου του 1644, τις οποίες έστειλε στον Michelangelo Ricci, τον μεγάλο Μαθηματικό της αυλής του Μεγάλου Δούκα έκανε την περιγραφή του πειράματος χωρίς όμως να λάβει θέση στη φιλοσοφική πλευρά του ζητήματος, για τη

δημιουργία του κενού. Στην πρώτη του μόνο επιστολή παρατήρησε ότι «ορισμένοι υποστηρίζουν πως το κενό δεν μπορεί να υπάρξει ενώ άλλοι ότι μπορεί να υπάρξει αλλά με δυσκολία και ενάντια στην άρνηση της Φύσης να το αποδεχθεί. Ένα ακόμα ιδιαίτερα σημαντικό συμπέρασμα, σύμφωνα

Σχέδιο του ίδιου του Torricelli' στην επιστολή που έστειλε

στον Michelangelo Ricci στις 11 Ιουνίου του 1664

( Δημοσιεύτηκε στο Opere dei Discepoli di Galileo, στη Firenze το 1975 )

με τη δική του «ανάγνωση» ήταν το ότι «η δύναμη που εμπόδιζε τον υδράργυρο να πέσει δεν βρισκόταν μέσα στον σωλήνα αλλά ήταν εξωτερική και έπρεπε να οφείλεται στο βάρος του αέρα. Οι δύο επιστολές στον Ricciείναι τα μόνα ΓΡΑΠΤΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ από τον ίδιο τον Τοριτσέλι πάνω στο ζήτημα.

Γιατί παρενέβησαν οι θεολόγοι;

Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι η σιωπή του είχε την αιτία της στην παρέμβαση των θεολόγων στο συγκεκριμένο ζήτημα. Μία φράση του Ricci σε επιστολή του στον Τοριτσέλι στις 18 Ιουνίου του 1644 ενισχύει αυτή την υπόθεση. « Εκτιμώ ότι θα σου έχει προκαλέσει αηδία η θρασύτατη παρέμβαση των θεολόγων στη συζήτηση και η συνήθεια τους να ανακατεύουν τον Θεό σε ζητήματα της έρευνας πανω στη Φύση, τα

οποία θα όφειλαν να αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερο σεβασμό. Γι α τους υποστηρικτές της Αριστοτελικής- Θωμιστικής παράδοσης η ύπαρξη του ΚΕΝΟΥ σχετιζόταν με την θεωρία περί ΑΤΟΜΩΝ, η οποία είλκε την καταγωγή από τη φιλοσοφία του Λεύκιππου, του Δημόκριτου και του Επίκουρου, οι συνεχιστές των οποίων εθεωρούντο πιο κοντά στην αίρεση παρά στην Καθολική εκκλησία. Και δεν πρέπει να αποκλείουμε ότι η θεωρία για την ύπαρξη των αιώνων ατόμων συναντούσε την αντίδραση της καθολικής εκκλησίας διότι η ενδεχόμενη αποδοχή της θα δημιουργούσε αξεπέραστες δυσκολίες στο λεγόμενο Δόγμα της Μετουσίωσης σύμφωνα με το οποίο «τα στοιχεία της Θείας Ευχαριστίας μετατρέπονται σε ΣΩΜΑ και ΑΙΜΑ του ΚΥΡΊΟΥ».

Οι συνέπειες

Το βαρόμετρο του Τοριτσέλι και οι καινούριες θεωρήσεις στις οποίες οδηγούσε σύντομα υιοθετήθηκαν από πολλούς επιστήμονες της εποχής. Οι καινούριες ιδέες για την ατμοσφαιρική πίεση και για το κενό άνοιξαν δρόμους απρόβλεπτους

· Οι ερευνητές διέθεταν ένα όργανο για να μετρούν την ατμοσφαιρική πίεση και να αρχίσουν να ι ερευνούν τη σύσταση της ατμόσφαιρας.

Την επόμενη χρονιά, το έτος δηλαδή 1645, ο Blaise Pascal κατασκεύασε ένα δικό του βαρόμετρο με το οποίο απέδειξε ότι η ατμοσφαιρική πίεση ελαττώνεται αισθητά καθώς ανεβούμε στην ατμόσφαιρα

· Το ΚΕΝΟ «είχε πια ξεπορτίσει» και ήταν αδύνατο να συμμαζευτεί. Λίγα χρόνια αργότερα ο Von Guericke κατασκεύασε την πρώτη ΑΝΤΛΙΑ ΚΕΝΟΥ με την οποία έκανε και το περίφημη παράσταση

με τα ημισφαίρια του Μαγδεμβούργου

· Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Boyle χρησιμοποιώντας κι αυτός ΓΥΑΛΙ δημιούργησε κενό μέσα σε γυάλινο κώδωνα για να δείξει ότι ο ήχος δεν διαδίδεται στο κενό.

· Στη δεκαετία του 1660 ο Νεύτων χρησιμοποιώντας κι αυτός ΓΥΑΛΙ έφτιαξε τον περίφημο σωλήνα του κενού για να αποδείξει ότι στο κενό όλα τα αντικείμενα πέφτουν ταυτόχρονα.

· Οι ιδέες για την ατμοσφαιρική πίεση και τη συνεπαγόμενη δύναμη του αέρα και η σχετική μελέτη για την πίεση των αερίων οδήγησαν σιγά σιγά στην ανακάλυψη της ατμομηχανής και στο ξέσπασμα της Βιομηχανικής Επανάστασης.

http://intro.chem.okstate.edu/1314F97/Chapter10/Barometer.html

http://www.science.or.kr/lee/earth/Torricelli/Torricelli.html