7. Τα τέσσερα ΑΙΤΙΑ

Ο Αριστοτέλης διακρίνει τέσσερα αίτια, τα οποία κατά την άποψή του είναι αναγκαία για την παραγωγή οποιουδήποτε αποτελέσματος.

Κανένα μεμονωμένο αίτιο από τα τέσσερα δεν επαρκεί, προκειμένου να λάβει χώρα ένα οποιοδήποτε γίγνεσθαι.

Από μια ορισμένη άποψη τα τέσσερα αίτια είναι απαντήσεις σε τέσσερα αντίστοιχα ερωτήματα που δημιουργούνται για τις ποικίλες αλλαγές στη φύση.

Ένα παράδειγμα.

Η πρώτη ερώτηση που συνήθως κάνουμε για ένα προϊόν είναι: από τι είναι φτιαγμένο; Αν κάνουμε την ερώτηση αυτή σε έναν ζαχαροπλάστη, η απάντηση που θα πάρουμε, σε σχέση με μία τούρτα, είναι "από αλεύρι γάλα, αυγά και ζάχαρη ". Το είδος των υλικών που κατονομάζονται και με τα οποίο ο ζαχαροπλάστης «δημιουργεί» είναι το "υλικό αίτιο".

Η δεύτερη ερώτηση είναι: από ποιον είναι φτιαγμένο; Η απάντηση, για το συγκεκριμένο παράδειγμα, είναι "από τον ζαχαροπλάστη ". Σε κάθε ανάλογη περίπτωση ο δημιουργός είναι

το "ποιητικό αίτιο" του προϊόντος.

Η τρίτη ερώτηση στην οποία θα κριθούμε να απαντήσουμε είναι: τι είναι αυτό που φτιάχτηκε; Η απάντηση στο παράδειγμά μας είναι προφανής και σχετίζεται με τη ΜΟΡΦΗ του πράγματος.

Ο Αριστοτέλης το ονομάζει "ειδικό αίτιο" δεδομένου ότι την έννοια ΜΟΡΦΗ την αναφέρει ως ΕΙΔΟΣ

Η τελευταία ερώτηση την οποία θα κάνουμε είναι: για ποιο σκοπό (στη γλώσσα του Αριστοτέλη ο όρος είναι ΤΕΛΟΣ) απέκτησε μορφή η συγκεκριμένη τούρτα; Ποια ανάγκη επιθυμούσε να ικανοποιήσει ο κατασκευαστής με αυτό το προϊόν; Αναφορικά με το παράδειγμα μας η απάντηση δεν είναι τόσο εύκολη. Από μια άποψη η τούρτα φτιάχτηκε για να προσφέρει γευστική απόλαυση, ενώ από μια άλλη άποψη φτιάχτηκε για να κερδίσει από αυτήν ο ζαχαροπλάστης.

Τον τέταρτο παράγοντα ο Αριστοτέλης τον ονομάζει "τελικό αίτιο",

Μπορούμε, λοιπόν, να συνοψίσουμε τα τέσσερα αίτια ως εξής :

1) Υλικό Αίτιο: αυτό από το οποίο προκλήθηκε κάτι
2) Ποιητικό Αίτιο: αυτό το οποίο ενεργώντας ( ποιώντας) προκάλεσε κάτι
3) Μορφικό Αίτιο: αυτό στο οποίο προκλήθηκε κάτι
4) Τελικό Αίτιο: αυτό για χάρη του οποίου προκλήθηκε κάτι

Αν θέλουμε να μείνουμε πιο κοντά στην αριστοτελική διατύπωση πρέπει να παραθέσουμε τα τέσσερα αίτια μιας κίνησης με τους όρους:

Η ΥΛΗ, (ΥΛΙΚΟ ΑΙΤΙΟ)

η ΜΟΡΦΗ (στον Αριστοτέλη αναφέρεται ως «είδος» εξ ου και ο όρος ΕΙΔΙΚΟ ΑΙΤΙΟ)

η ΑΡΧΗ ΚΙΝΗΣΗΣ (ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ) και

το ΤΕΛΟΣ ( ο ΣΚΟΠΟΣ που στον Αριστοτέλη αναφέρεται ως «τέλος» εξ ου και ο όρος ΤΕΛΙΚΟ ΑΙΤΙΟ)

Αυτά λειτουργούν ή όλα ή μαζί ή εναλλασσόμενα ή με την απουσία τους.

Τα τέσσερα ΑΙΤΙΑ αναφέρονται είτε σε καταστάσεις ΕΙΝΑΙ είτε σε διεργασίες κάποιου ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ ( όπως η ΚΙΝΗΣΗ )

Συνδεδεμένη αναπόσπαστα με τις τέσσερις ΑΙΤΙΕΣ είναι η επιστημονική ερώτηση που αναζητεί το «ΓΙΑΤΙ;»

Τι θα απαντούσε ο Αριστοτέλης στα τρία παρακάτω «ΓΙΑΤΙ;"

Όταν βρέχει, γιατί βρέχει;

Πώς μπορεί μια ένας λαμπτήρας «να αποκτήσει την ΟΥΣΙΑ του» και να γίνει λαμπτήρας ;

Κρατάμε στο χέρι μας μια πέτρα. Την αφήνουμε και πέφτει στο έδαφος . Γιατί πέφτει;

Και οι απαντήσεις