Είναι ιδιαίτερα δύσκολο

το να γράψει κανείς ένα σχολικό βιβλίο Φυσικής

και σχετικά εύκολο το να το κρίνει

Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας

Το νέο βιβλίο της Β΄ Γυμνασίου

Κεφάλαιο ΔΥΝΑΜΕΙΣ

Διαβάζουμε και σχολιάζουμε και ρωτάει ο Στέφανος

1. Διαβάζουμε ( στη σελίδα 43 )

Αγνοήσαμε την ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ

Στη σελίδα 25 υπήρχε η ΥΠΟΣΧΕΣΗ	Στη σελίδα 43 εμφανίζεται ο ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ
Θα ασχοληθούμε με την περιγραφή ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ αγνοώντας την ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΤΗΝ ΠΡΟΚΑΛΕΙ.	Στο προηγούμενο κεφάλαιο μελετήσαμε τις κινήσεις των σωμάτων. Αγνοήσαμε όμως την ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ

Ο Στέφανος σχολιάζει : Ενώ μας είχατε υποσχεθεί ότι θα αγνοήσουμε την ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ τώρα μας λέτε κάτι ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ. Ότι αγνοήσαμε την ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ. Τελικά ΠΟΙΑ ΑΙΤΙΑ ΑΓΝΟΗΣΑΜΕ ; ή μήπως η έννοια ΚΙΝΗΣΗ και ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ είναι το ίδιο;

( Ο Στέφανος είναι πραγματικό πρόσωπο μαθητής σε Γυμνάσιο του Παλαιού Φαλήρου)

2. Διαβάζουμε ( στη σελίδα 43 )

Το επόμενο βήμα είναι να αναζητήσουμε την αιτία που καθορίζει εάν ένα σώμα ηρεμεί ή εκτελεί ένα ορισμένο είδος κίνησης. Αυτή η αναζήτηση οδηγεί στην εισαγωγή της έννοιας της ΔΥΝΑΜΗΣ και ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ της έννοιας της ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ

Ελπίζουμε ότι « αμέσως παρά κάτω θα μας εξηγήσει γιατί η έννοια ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ είναι γενικότερη από την έννοια ΔΥΝΑΜΗ»

Και διαβάζουμε

Δύο σώματα αλληλεπιδρούν όταν ασκούν δυνάμεις το ένα στο άλλο.

Αναρωτιόμαστε : Εμείς ως φυσικοί ξέρουμε ότι «πάντοτε ασκούνται δυνάμεις από το ένα σώμα στο άλλο ». Ως προς τι είναι λοιπόν γενικότερη η μία έννοια ( δύναμη ) από την άλλη ( αλληλεπίδραση ) ; . Στο σχολικό βιβλίο το ερώτημα θα μείνει αναπάντητο.

Η δική μας άποψη.

Στην κλασική φυσική¹ ο όρος ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ έχει ως σημαινόμενο « κάτι που συμβαίνει», δηλαδή ένα ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ,

ενώ ο όρος ΔΥΝΑΜΗ αναφέρεται σε μία από τις ΕΝΝΟΙΕΣ που το περιγράφουν. Εκτός από την έννοια ΔΥΝΑΜΗ, το συμβαίνον ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ περιγράφεται και με άλλες σημαντικές έννοιες όπως η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ .

Υπάρχουν φαινόμενα – όπως τα θερμικά, τα χημικά και όχι μόνο – κατά τα οποία η έννοια δύναμη δεν είναι ικανή να περιγράψει την αλληλεπίδραση

Το ίδιο ισχύει και με τον όρο ΚΙΝΗΣΗ. Έχει ως σημαινόμενο « κάτι που συμβαίνει», δηλαδή ένα ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ενώ οι έννοιες που το περιγράφουν είναι η ΤΑΧΥΤΗΤΑ, η ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ, η ΟΡΜΗ, η ΣΤΡΟΦΟΡΜΗ και όχι μόνο.

το φαινόμενο ΚΙΝΗΣΗ	το φαινόμενο «ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ»
Περιγράφεται με τις έννοιες ΤΑΧΥΤΗΤΑ, ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΓΩΝΙΑΚΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ, ΟΡΜΗ, ΣΤΡΟΦΟΡΜΗ	Περιγράφεται με τις έννοιες ΔΥΝΑΜΗ, ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ, ΡΟΠΗ

Το ότι η ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ έχει ως σημαινόμενο « κάτι που συμβαίνει», ομολογείται από τους συγγραφείς στη σελίδα 57 με το

« Ο Νεύτωνας διακήρυξε ότι όλες οι δυνάμεις πρέπει να θεωρούνται ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ μεταξύ δύο σωμάτων»

¹Στη σύγχρονη φυσική ο ίδιος όρος ( ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ) χρησιμοποιείται με άλλο σημασιακό περιεχόμενο

3. Διαβάζουμε ( στη σελίδα 43 )

Για να καταλάβουμε ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ, πρέπει να γνωρίζουμε τον ΤΡΟΠΟ ΜΕ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΕΝΑ ΣΩΜΑ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΗΝ ΚΙΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΑΛΛΟΥ. Με άλλα λόγια να μελετήσουμε τη ΔΥΝΑΜΗ που το ένα σώμα ασκεί στο άλλο.

Εμείς σχολιάζουμε : Επιτέλους. Ένας μεγάλος νόμος της Φυσικής μας λέει ότι ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΙΝΗΣΗ ΧΩΡΙΣ ΑΙΤΙΟ.

Ο Στέφανος συμπεραίνει : ΔΥΝΑΜΗ είναι Ο ΤΡΟΠΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΕΝΑ ΣΩΜΑ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΗΝ ΚΙΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΑΛΛΟΥ

4. Διαβάζουμε ( στη σελίδα 44 )

Οι δυνάμεις προκαλούν μεταβολή στην ταχύτητα των σωμάτων στα οποία ασκούνται.

Ο Στέφανος: Προχθές κυρία μας μιλήσατε για ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ .

Τώρα μας λέτε «μεταβολή στην ΤΑΧΥΤΗΤΑ» . Γιατί αλλάξατε τη διατύπωση; Είναι το ίδιο;

Η δική μας άποψη. Δεν είναι το ίδιο παρά μόνο εάν το σώμα είναι για υλικό σημείο ή στερεό ( rigid body) σε μεταφορική κίνηση.

Θα προτιμούσαμε το «Οι δυνάμεις προκαλούν μεταβολή στην κινητική κατάσταση των σωμάτων.

Κι αυτό διότι η έννοια ταχύτητα δεν είναι ικανή να περιγράφει οποιαδήποτε κίνηση. Ένα στρεφόμενο λόγου χάρη σώμα δεν « έχει» μία ταχύτητα. Έχει γωνιακή ταχύτητα.

5. Διαβάζουμε ( στη σελίδα 45 )

Δύναμη και παραμόρφωση

Οι δυνάμεις προκαλούν ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΗ στα σώματα.

Σχολιάζουμε : Στο φαινόμενο ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΗ (ως αποτέλεσμα μιας δύναμης ) αποδίδεται η ίδια έμφαση με το ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΚΙΝΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ. Και αυτό δεν συμβαίνει για πρώτη φορά σε σχολικό βιβλίο. Η ισότιμη αυτή παρουσίαση – των «δύο αποτελεσμάτων» - δυσκολεύει ιδιαίτερα τον κεντρικό διδακτικό μας στόχο που είναι η κατανόηση της έννοιας ΔΥΝΑΜΗ.

Το αποτέλεσμα παραμόρφωση είναι ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΟΤΕΡΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ. Χρειάζεται βέβαια να το παρουσιάζουμε επειδή θα βασιστούμε σε αυτό για να ΜΕΤΡΗΣΟΥΜΕ – βάσει του νόμου του Hooke – την τιμή μιας δύναμης. Αλλά μόνο για τον σκοπό αυτό.

Και όχι με την προβολή που του γίνεται στο συγκεκριμένο βιβλίο. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να μιλήσουμε με ειλικρίνεια στους μαθητές μας για το ζήτημα και να δηλώσουμε ότι

στο εξής τα σώματά μας θα είναι υλικά σημεία για τα οποία δεν έχει νόημα το «παραμόρφωση» και το ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΘΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ

Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που «o Πατριάρχης» Newton εισάγει το μοντέλο particle, στη γαλλική εκδοχή point materiel - υλικό σημείο. Ο άλλος λόγος είναι η Γεωμετρία.

Εξάλλου στο Principia ο ορισμός της έννοιας ΔΥΝΑΜΗ δεν αναφέρεται σε παραμόρφωση.

Έτσι πρέπει να διδάσκεται, δεδομένου ότι στη σελίδα 54 κάνει την εμφάνισή του ο όρος ΥΛΙΚΟ ΣΗΜΕΙΟ

6. Διαβάζουμε ( στη σελίδα 44 )

Κατηγορίες δυνάμεων

Δυνάμεις επαφής χαρακτηρίζουμε τις δυνάμεις οι οποίες ασκούνται όταν ένα σώμα βρίσκεται σε επαφή με κάποιο άλλο.

Ο Στέφανος: Κυρία όταν είναι δύο ποτήρια στο τραπέζι και το ένα ΑΚΟΥΜΠΑΕΙ το άλλο, του ασκεί και δύναμη;

Η δική μας άποψη: Ο όρος «δυνάμεις επαφής» – αναφερόμενος σε φαινόμενα Μακρόκοσμου - χρειάζεται να εξηγείται από τον διδάσκοντα. ΔΕΝ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ότι οι δυνάμεις ασκούνται ως συνέπεια της επαφής. Μπορεί ένα σώμα να αγγίζει ένα άλλο και να μην του ασκεί δύναμη, όπως το ποτήρι στο άλλο ποτήρι που λέει και ο Στέφανος. Είναι αναγκαίο και όχι ικανό το να υπάρχει επαφή για να «εκδηλωθούν» . Περιγράφουν αυτό που συμβαίνει όταν – σε επίπεδο εμπειρίας – συμβαίνει ένα σώμα να ΣΠΡΩΧΝΕΙ ένα άλλο ή να το ΤΡΑΒΑΕΙ. Χωρίς αυτό το «σπρώχνει» δεν εμφανίζεται ούτε τριβή ούτε άνωση.

Δυνάμεις που ασκούνται από απόσταση είναι :

Ο Στέφανος: Κυρία . . Αυτό θα πει πως «όταν το μηχανάκι ακουμπάει στη Γη δεν του ασκείται δύναμη από απόσταση».

Η δική μας άποψη: Το «δυνάμεις που ασκούνται από απόσταση» υπονοεί το «δυνάμεις που ασκούνται ακόμα και από απόσταση» και είναι καλύτερα να συμπληρώνεται με το

«δυνάμεις που ασκούνται μεταξύ δύο σωμάτων χωρίς ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ το ένα να αγγίζει το άλλο»

7. Διαβάζουμε ( στη σελίδα 47 )

Βάρος και βαρυτική δύναμη

Επιστρέφοντας από το σπίτι στο σχολείο βλέπεις μια ακίνητη ΜΠΑΛΑ στο δρόμο και της δίνεις μια δυνατή κλοτσιά. Η μπάλα κινείται, η ταχύτητά της μεταβάλλεται, ΣΥΝΕΠΩΣ, στο πόδι σου ασκεί δύναμη στη μπάλα και προκαλεί την κίνησή της.

Ο Στέφανος: Κυρία . . Τις προάλλες, στην παραλία, κλότσησα ένα βράχο και -παρόλο που πόνεσα και άρχισα να φωνάζω-

ο βράχος δεν μετακινήθηκε, δεν άλλαξε η ταχύτητά του, ΣΥΝΕΠΩΣ δεν ασκήθηκε δύναμη.

Η δική μας άποψη: Στα πρώτα παραδείγματα που χρησιμοποιούμε για την κατανόηση της έννοιας ΔΥΝΑΜΗ - μέσα από την εμπειρία- η ασκούμενη δύναμη οφείλει να είναι η μοναδική. Εφόσον αυτό δεν το κάνουμε οι ενοχλητικές ερωτήσεις του κάθε Στέφανου θα μένουν χωρίς απάντηση. Αργότερα όταν θα έχουμε διδάξει και τη Σύνθεση δυνάμεων μπορούμε να χρησιμοποιούμε και τέτοια παραδείγματα.

Το παράδειγμα με τη μπάλα την οποία κλοτσάει ο μαθητής ως εισαγωγή της έννοιας βάρος είναι ατυχές.

Ο διδάσκων είτε το αγνοεί είτε προτείνει στους μαθητές του να το διαγράψουν.

Το κουτί που άλλαξε και έγινε μπάλα

Αναρωτηθήκαμε : Τι είχαν στο μυαλό τους οι συγγραφείς αρχίζοντας το κεφάλαιο «Βάρος και βαρυτική δύναμη» με μια κλωτσιά σε μπάλα, χωρίς να αναφέρουν μάλιστα την αδράνειά της.

Βρήκαμε την απάντηση. Στο ισχύον και σήμερα βιβλίο της Γ΄ Γυμνασίου υπάρχει με τον ίδιο τίτλο - «Βάρος και βαρυτική δύναμη» - το κείμενο «Επιστρέφοντας από το σπίτι στο σχολείο βλέπεις ένα ΚΟΥΤΙ στο δρόμο και του δίνεις μια δυνατή κλοτσιά. Εάν το κουτί πάει μακριά καταλαβαίνεις ότι έχει μικρή ΜΑΖΑ. Αν το κουτί μετακινηθεί λίγο έχει μικρή μάζα. Σηκώνεις το κουτί και το αφήνεις ελεύθερο. Τότε θα κινηθεί κατακόρυφα . . .»

Τι έχει συμβεί; Οι συγγραφείς αντιγράφουν από το παλιό βιβλίο της Γ΄ Γυμνασίου το κείμενο για το ΚΟΥΤΙ και μιλούν για μια ΜΠΑΛΑ. Στο παλιό όμως κείμενο το ξεκίνημα με το κουτί στόχευε στο να γίνει η διάκριση στις έννοιες ΜΑΖΑ και ΒΑΡΟΣ. Κι αυτό γιατί στη συνέχεια το ίδιο αντικείμενο – το ΚΟΥΤΙ – αφήνεται ελεύθερο για να φανεί η επίδραση της βαρύτητας. Στο κείμενο που εμφανίζεται τώρα για τη Β΄ Γυμνασίου το κουτί γίνεται μπάλα, δεν γίνεται καμία αναφορά σε μάζα και το διαμορφωμένο με τη μπάλα κείμενο μένει ΕΚΘΕΤΟ. Κανείς δεν ξέρει γιατί υπάρχει.

Βιβλίο της Γ΄ Γυμνασίου	Βιβλίο της Β΄ Γυμνασίου
Βάρος και βαρυτική δύναμη Επιστρέφοντας από το σπίτι στο σχολείο βλέπεις ένα ΚΟΥΤΙ στο δρόμο και του δίνεις μια δυνατή κλοτσιά. Εάν το κουτί πάει μακριά καταλαβαίνεις ότι έχει μικρή ΜΑΖΑ. Αν το κουτί μετακινηθεί λίγο έχει μικρή μάζα. Σηκώνεις το ΚΟΥΤΙ και το αφήνεις ελεύθερο. Τότε θα κινηθεί κατακόρυφα προς το έδαφος με επιτάχυνση g εκτελώντας ελεύθερη πτώση.	Βάρος και βαρυτική δύναμη Επιστρέφοντας από το σπίτι στο σχολείο βλέπεις μια ακίνητη ΜΠΑΛΑ στο δρόμο και της δίνεις μια δυνατή κλοτσιά. Η μπάλα κινείται, η ταχύτητά της μεταβάλλεται, ΣΥΝΕΠΩΣ, στο πόδι σου ασκεί δύναμη στη μπάλα και προκαλεί την κίνησή της. Σηκώνεις ένα ΚΟΥΤΙ σε κάποιο ύψος από την επιφάνεια του εδάφους και το αφήνεις ελεύθερο. Το κουτί δεν παραμένει ακίνητο, αλλά κινείται κατακόρυφα προς τα κάτω .
Η σκέψη του αναγνώστη: Ο συγγραφέας επιδιώκει να αντιπαραθέσει την έννοια ΜΑΖΑ του κουτιού με την έννοια ΒΑΡΟΣ του κουτιού και το καταφέρνει	Η σκέψη του αναγνώστη: Τι επιδιώκει άραγε ο συγγραφέας αρχίζοντας με το κλότσημα μιας ΜΠΑΛΑΣ - χωρίς αναφορά στην αδράνειά της- και συνεχίζοντας με ΕΝΑ ΚΟΥΤΙ που το αφήνουμε ελεύθερο; Δεν μπορώ να δώσω καμία απάντηση.

8. Διαβάζουμε ( στη σελίδα 47 )

Υπέθεσε τότε ότι η δύναμη που προκάλεσε την κίνηση του μήλου ασκείται από τη γη σε αυτό.

Η δική μας άποψη: Υπέθεσε ότι η αιτία που έκανε το μήλο να ξεκινήσει και να κινείται ολοένα πιο γρήγορα προς το έδαφος είναι μια δύναμη που ασκείται από ΟΛΟΚΛΗΡΟ τον πλανήτη Γη σε αυτό.

Ο Στέφανος: Κυρία . . Εφόσον το βάρος είναι δύναμη που ασκείται από ολόκληρο τον πλανήτη Γη γιατί το βιβλίο επιμένει να γράφει το «γη» με γ μικρό και όχι με Γ κεφαλαίο ;

9. Διαβάζουμε ( στη σελίδα 47 )

Αυτή τη δύναμη το Νεύτωνας την ονόμασε ( γήινο ) βάρος του σώματος.

Το βάρος είναι δύναμη και επομένως η μονάδα . . . Η γη ασκεί βαρυτική δύναμη σ’ οποιοδήποτε σώμα

Ο Στέφανος: Κυρία . . Εφόσον το βάρος είναι δύναμη που ασκείται από τη Γη και μας λέτε ότι η Γη ασκεί βαρυτική δύναμη δεν καταλαβαίνω σε τι διαφέρουν οι έννοιες ΒΑΡΟΣ και ΒΑΡΥΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ; Εγώ νομίζω ότι δεν διαφέρουν σε τίποτα. Εάν έχω δίκιο γιατί ο τίτλος του κεφαλαίου είναι Βάρος ΚΑΙ βαρυτική δύναμη. Εφόσον είναι συνώνυμα έπρεπε να είναι Βάρος ή βαρυτική δύναμη.

10. Διαβάζουμε ( στη σελίδα 48 )

Το βάρος ενός σώματος ελαττώνεται όσο αυξάνεται το ύψος

Ο Στέφανος: Κυρία . . Μας είπατε ότι για τη Φυσική το βάρος είναι μια δύναμη που περιγράφει την αλληλεπίδραση του σώματος με τη Γη. Άρα το βάρος δεν είναι ΙΔΙΟΤΗΤΑ του σώματος όπως η μάζα. Γιατί λοιπόν λέμε ΒΑΡΟΣ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ;

Γιατί μας απαγορεύετε να λέμε η ΤΡΙΒΗ του σώματος, η ΑΝΩΣΗ του σώματος, η δύναμη του σώματος και μας επιβάλλετε να λέμε ΤΟ ΒΑΡΟΣ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ; Είναι κάτι διαφορετικό από τις άλλες δυνάμεις

Η δική μας άποψη: Ο Στέφανος έχει απόλυτο δίκιο αλλά κι εμείς οι φυσικοί λέμε « βάρος του σώματος» .

Πρόκειται για τη διατήρηση – σε επίπεδο αγκύλωσης- μιας γλωσσικής παράδοσης από τον 16^ο αιώνα πριν από τον Νεύτωνα που το βάρος ήταν ΙΔΙΟΤΗΤΑ του σώματος. Η γλώσσα της Φυσικής διατηρεί τη συνήθεια αυτή και οι φυσικοί - μολονότι γνωρίζουν ότι πρόκειται για δύναμη που ασκείται στο σώμα - εξακολουθούν να λένε ΤΟ ΒΑΡΟΣ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ. Ίσως κάποια στιγμή στο μέλλον η Διδακτική των επιστημών μπορέσει να επιβάλλει στους φυσικούς να αποβάλλουν τη «κακή» αυτή συνήθεια

11. Διαβάζουμε ( στη σελίδα 48 )

Αν το σώμα μεταφερθεί στην επιφάνεια της Σελήνης θα έχει βάρος ;

Το σώμα θα έχει βάρος που οφείλεται στη βαρυτική έλξη της Σελήνης.

Η δική μας άποψη: Το βάρος δεν ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ στην έλξη. Εφόσον ως βάρος ορίζουμε τη δύναμη που ασκεί η Σελήνη στο σώμα, το βάρος ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ περιγράφει το φαινόμενο ΕΛΞΗ το οποίο είναι μορφή αλληλεπίδρασης. Διαπιστώνουμε μία αδυναμία των συγγραφέων στο να διακρίνουν τα ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ από τις ΕΝΝΟΙΕΣ.

Η ΚΙΝΗΣΗ, Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ, η ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ, η ΕΛΞΗ, η ΑΠΩΣΗ, η ΚΡΟΥΣΗ είναι οπωσδήποτε προϊόντα Αφαίρεσης έχουν χαρακτήρα εννοιακό και λέγονται ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ δεδομένου ότι καθεμιά από αυτές αναφέρεται σε συγκεκριμένο ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ

Η ταχύτητα, η δύναμη, η ορμή, η μάζας είναι κι αυτές προϊόντα Αφαίρεσης, είναι έννοιες/ ΜΕΓΕΘΗ τις οποίες αποκαλούμε απλά ΕΝΝΟΙΕΣ. Με αυτές, τα φαινόμενα περιγράφονται, ερμηνεύονται και προβλέπονται. Με αυτές διατυπώνονται και οι ΝΟΜΟΙ

Η Φυσική είναι ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ, ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ, ΕΝΝΟΙΕΣ , ΝΟΜΟΙ

συνεχίζεται