Ο Ησίοδος στο «Έργα και Ημέρες», αναφέρεται στο μύθο της Πανδώρας για να δικαιολογήσει την εμφάνιση των ασθενειών μεταξύ των ανθρώπων. Οι Αρχαίοι Έλληνες μη μπορώντας να εξηγήσουν τους μηχανισμούς πρόκλησης των ασθενειών, θεοποίησαν το αγαθό της υγείας, στο πρόσωπο του Ασκληπιού, τον οποίο έκαναν θεό προστάτη της υγείας που θεράπευε κάθε αρρώστια. Πριν τον Ασκληπιό ο Απόλλωνας ήταν ο θεός της υγείας, έχοντας ως «βοηθούς προστάτες» πολλούς άλλους θεούς, όπως την Αθηνά «Υγεία», την Ήρα και την Άρτεμη, προστάτιδες των λεχώνων, κ.ά.. Παρόλο αυτά η μελέτη και η γνώση, καθώς και η θεραπεία των ασθενειών έχει την βάση της στην Αρχαία Ελλάδα. Την ιερατική ιατρική και την ιατρική των μάγων, διαδέχεται η συστηματική ιατρική, που θεμελίωσε ο Ιπποκράτης (460 π.Χ. - 377 π.Χ.). Ο Ιπποκράτης έγραψε γύρω στα εβδομήντα συγγράμματα και ασχολήθηκε με όλους του κλάδους της ιατρικής και τις διάφορες ειδικότητες, ανατομία, φυσιολογία, χειρουργική, γενική παθολογία, γυναικολογία, παιδιατρική, οφθαλμολογία, κ.λ.π.

Σήμερα η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας, έχει δώσει την δυνατότητα στον άνθρωπο να θεραπεύει ή να αντιμετωπίζει το σύνολο των ασθενειών, προσφέροντας ανακούφιση και ποιότητα ζωής.

... ότι πρέπει να γνωρίζει ο μαθητής

¨    Σύμφωνα με τον ορισμό της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, υγεία είναι η «πλήρης σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία του ανθρώπου και όχι μόνο η απουσία νόσου ή αναπηρίας». Τα κριτήρια που οριοθετούν την νόσο από την υγεία είναι ασαφή πολλές φορές και διαφοροποιούνται από εποχή σε εποχή, ανάλογα με τις απαιτήσεις της επιστήμης και το κοινωνικό περιβάλλον.

¨    Οι ασθένειες ή τα νοσήματα είναι δυσλειτουργίες του οργανισμού, παρεμπόδιση ή διακοπή λειτουργιών, που οφείλονται σε αίτια: α) κληρονομικά, β) μικροβιακά, βακτήρια, μύκητες, ιούς, παράσιτα, γ) διαιτητικά, δ) χημικά (δηλητηριάσεις), ε) φυσικά (θερμοκρασία, ηλεκτρισμός) και στ) ορμονικά.

¨    Οι μικροβιακοί παράγοντες που προκαλούν ασθένειες, δηλαδή οι παθογόνοι μικροοργανισμοί αναγνωρίστηκαν ως αιτία διαφόρων νοσημάτων μετά τις μελέτες του Γερμανού γιατρού Robert Koch, ο οποίος καθιέρωσε τα κριτήρια προκειμένου η αιτιολογία μιας ασθένειας να αποδοθεί σε μικροοργανισμό.

Þ  Τι γνωρίζετε για το δόγμα της αυτόματης γένεσης ή αβιογένεσης;

Η ανακάλυψη των μικροοργανισμών από τον Leeuwenhoek έφερε στο προσκήνιο τα ερωτήματα για την προέλευση των μικροοργανισμών. Ο Αριστοτέλης, ανέφερε στο έργο του Περί ζώων μορίων, ότι στα κατώτερα είδη παρατηρείται το φαινόμενο της αυτογονίας από νεκρή ύλη, όπως η λάσπη. Οι σκέψεις αυτές καθιερώθηκαν για πάνω από 1000 χρόνια και διαμορφώθηκε η αντίληψη της αβιογένεσης ή αυτόματης γένεσης. Ελάχιστοι επιστήμονες, ανάμεσά τους και ο Leeuwenhoek, πίστευαν ότι τα μικρόβια προέρχονται από τους σπόρους ή τους γόνους των «animalcules» οι οποίοι βρίσκονταν πάντα στον αέρα. Στην ανατροπή του παραπάνω δόγματος σημαντικό ρόλο έπαιξε ο Ιταλός γιατρός Francesco Redi και ο Ιταλός Φυσιοδίφης Lazzaro Spallanzani, που με τα πειράματά τους παρουσίασαν ισχυρές αποδείξεις εναντίον του δόγματος της αυτόματης γένεσης των μικροοργανισμών. Το δόγμα τελικά ανετράπη από τα πειράματα του Louis Pasteur (1822-1895), ο οποίος έδειξε ότι οι μικροοργανισμοί περιέχονται στον αέρα και εύκολα μπορούν να αποχωριστούν από αυτόν. Το αποστειρωμένο οργανικό εκχύλισμα που χρησιμοποίησε μολύνονταν μόνο αν ο αέρας περιείχε μικρόβια, ενώ όταν διοχέτευε φιλτραρισμένο ή θερμό αέρα το εκχύλισμα δεν μολύνονταν. Έτσι, ο Παστέρ απέδειξε την βιογένεση, δηλαδή ότι « η ζωή προέρχεται μόνο από ζωή». Ο Παστέρ δεν ασχολήθηκε με το πρόβλημα της εξέλιξης των οργανισμών και με την προέλευση της ζωής, όπου κυριαρχούν οι απόψεις για την αβιογενετική προέλευση των βιομορίων και την αυτόματη γένεση του πρώτου προγονικού κυττάρου πριν από 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια.

ΠΩΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙΤΑΙ Η ΑΣΘΕΝΕΙΑ

¨    Οι μικροοργανισμοί που προκαλούν ασθένειες ονομάζονται παθογόνοι. Μπορεί να είναι βακτήρια, μύκητες, παρασιτικά πρωτόζωα και ιοί.

¨    Η είσοδος των μικροβίων στον οργανισμό του ανθρώπου ονομάζεται μόλυνση. Η είσοδος των μικροοργανισμών γίνεται μέσω της αναπνευστικής οδού (στόμα, μύτη), της πεπτικής οδού (γαστρεντερικό σύστημα), του γεννητικής οδού (γεννητικά όργανα) ή μέσω μια διακοπής στη συνέχεια του δέρματος (τραύμα).

¨    Η εγκατάσταση και ο πολλαπλασιασμός των μικροβίων, που ακολουθεί μετά την είσοδό τους στον οργανισμό, απαιτεί ένα χρονικό διάστημα από μερικές ώρες έως λίγες εβδομάδες, που εξαρτάται από τη φύση του μικροβιακού παράγοντα. Το χρονικό αυτό διάστημα ονομάζεται περίοδος επώασης.

¨    Όταν εκδηλωθούν τα συμπτώματα που προκαλεί ο παθογόνος μικροβιακός παράγοντας, ο ασθενής βρίσκεται στη φάση της λοίμωξης. Τα συνηθέστερα συμπτώματα είναι η γενική αδιαθεσία, η κατάπτωση, ο πυρετός, η ανορεξία, πολλές φορές εμετός, εξανθήματα, κ.ά.

¨    Σε ορισμένες περιπτώσεις η αλληλεπίδραση ξενιστή - παρασιτικού μικροοργανισμού δεν έχουν ως αποτέλεσμα τη νόσο: η λοίμωξη παραμένει λανθάνουσα ή υποκλινική, δηλαδή χωρίς να εκδηλώνονται τα συμπτώματα της ασθένειας. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται ως φορέας.

¨    Η προσβολή του οργανισμού από παθογόνους μικροβιακούς παράγοντες γίνεται είτε με τη παραγωγή τοξινών, δηλητηριωδών χημικών ουσιών που καταστρέφουν τους ιστούς, είτε με άμεση καταστροφή των κυττάρων των ιστών.

ΠΩΣ ΜΕΤΑΔΙΔΕΤΑΙ Η ΑΣΘΕΝΕΙΑ

¨    Οι ασθένειες που οφείλονται σε μικροοργανισμούς μεταδίδονται είτε μέσω του αναπνευστικού συστήματος, από σταγονίδια του βήχα ενός μολυσμένου ανθρώπου, είτε από μολυσμένες τροφές, από τσίμπημα μολυσμένου εντόμου ή με επαφή με μολυσμένα ζώα. Υπάρχουν μικρόβια που μολύνουν απονεκρωμένους ιστούς μετά από τραυματισμό και άλλα που μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή ή μέσω προϊόντων του αίματος. Επίσης, ορισμένα μικρόβια της φυσιολογικής χλωρίδας του σώματός μας, μπορεί να μετατραπούν σε παθογόνα.

¨    Οι μικροοργανισμοί για την διείσδυσή τους στον οργανισμό χρησιμοποιούν μηχανισμούς στους οποίους περιλαμβάνονται η έκκριση τοξινών και εξωκυττάριων ενζύμων. Οι εξωτοξίνες είναι πρωτεϊνικής φύσης, πολύ τοξικές σε ελάχιστη ποσότητα και προκαλούν αναστολή της σύνθεσης των πρωτεϊνών, διέγερση των νευρώνων, παρεμπόδιση της λειτουργίας των νευρομυικών συνάψεων και σπασμούς, καταστροφή των μεμβρανών, αιμόλυση, διέγερση του εντέρου και πρόκληση εμετών. Τα ένζυμα αυξάνουν την ικανότητα εισβολής του μικροοργανισμού, αφού μπορούν να διασπούν το κολλαγόνο (κολλαγονάση) και το υαλουρονικό οξύ (υαλουρονιδάση), να προκαλούν πήξη του πλάσματος (πηκτινάση), να διαλύουν το πηγμένο αίμα (στρεπτοκινάση) και να καταστρέφουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια (αιμολυσίνες) και τα λευκοκύτταρα (λευκοκτονίνες).

ΠΩΣ ΕΞΑΠΛΩΝΕΤΑΙ Η ΑΣΘΕΝΕΙΑ

¨    Η ικανότητα διείσδυσης των μικροοργανισμών στον ανθρώπινο οργανισμό διαφέρει, στο ένα άκρο έχουμε μικρόβια χαμηλής διεισδυτικότητας, που συνήθως παράγουν τοξίνες όπως ο τέτανος ή η διφθερίτιδα, μέσης διεισδυτικότητας, όπως οι σταφυλόκοκκοι και οι στρεπτόκοκκοι και υψηλής και ταχείας διεισδυτικότητας, που παράγουν ένζυμα, όπως οι βάκιλλοι της πανώλης ή του άνθρακα. Άλλοι λοιμογόνοι παράγοντες, όπως οι ιοί, έχουν μεγάλη ικανότητα διείσδυσης, αλλά οι βλάβες που προκαλούν είναι εντελώς ειδικές και εντοπισμένες και σε μερικές περιπτώσεις δεν προκαλούν νόσο.

¨    Οι ασθένειες που μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο ή από ζώα ή έντομα σε άνθρωπο λέγονται μεταδοτικές ή λοιμώδεις. Όταν η μεταδοτική ασθένεια εξαπλώνεται σε ολόκληρη πόλη ή χώρα, σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο, χαρακτηρίζεται ως επιδημία. Ενώ, όταν η ασθένεια εξαπλώνεται σε πολλές χώρες ονομάζεται πανδημία. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά το Μεσαίωνα σε πολλές χώρες της Ευρώπης πανδημία πανώλης (πανούκλας) είχε ως αποτέλεσμα μέσα σε τρία χρόνια (1347-1350) να πεθάνουν 25 εκατομμύρια άνθρωποι.

Þ  Με βάση τα όσα γνωρίζετε από το προηγούμενο κεφάλαιο αναφερθείτε σε μερικές ασθένειες που μεταδίδονται, με τον αέρα μέσω του αναπνευστικού συστήματος, από τις τροφές μέσω του γαστρεντερικού συστήματος, από την επαφή με ζώα ή από τσίμπημα εντόμων, με τη σεξουαλική επαφή και από το δέρμα μετά από τραυματισμό.

Νόσοι που μεταδίδονται μέσω του αναπνευστικού συστήματος: Οι περισσότερες ασθένειες που οφείλονται σε ιούς μεταδίδονται μέσω του αναπνευστικού συστήματος. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τους ιούς της γρίπης, της ιλαράς, της ερυθράς, της ανεμοβλογιάς, της ευλογίας, της παρωτίτιδας, τους αδενοϊούς, το μεγαλοκυτταροϊό, τον ιό EB που προκαλεί λοιμώδη μονοπυρήνωση, κ.ά.. Από τις νόσους που οφείλονται σε βακτήρια και μεταδίδονται με τον αέρα είναι η μηνιγγίτιδα, που προκαλεί ο μηνιγγιτιδιόκοκκος, ο στρεπτοκοκκικός λαιμόπονος, ο άνθρακας, που προκαλείται από εισπνοή σπορίων, η φυματίωση, η μυκοπλασματική πνευμονία, ο κοκκύτης και η διφτερίτιδα. Επιπλέον, υπάρχουν νόσοι που προκαλούνται από μύκητες και οφείλονται στην εισπνοή σπορίων.

Νόσοι που μεταδίδονται με τις τροφές: Κυρίως οφείλονται σε βακτήρια, πρωτόζωα, σκώληκες και οι πιο χαρακτηριστικές είναι οι εντερικοί πυρετοί και η εντεροκολίτιδα, που προκαλούνται από τις σαλμονέλλες, δυσεντερίτιδα, που προκαλείται από τις σιγκέλες, αλλαντίαση, που προκαλείται από το κλωστηρίδιο της αλλαντιάσεως, χολέρα, μελιταίος πυρετός, λεπτοσπείρωση, λιστερίωση, αμοιβαδίωση, ασκαριδίαση, ταινίαση. Στην ομάδα των εντεροϊών οφείλονται ορισμένες ασθένειες, που μεταδίδονται μέσω της τροφής, όπως η πολιομυελίτιδα. Επίσης, ο ιός της ηπατίτιδας Α, μεταδίδεται και μέσω των τροφών.

Νόσοι που μεταδίδονται μετά από επαφή με ζώα ή τσίμπημα εντόμων: Οι ασθένειες αυτές οφείλονται κυρίως σε πρωτόζωα και ιούς, αλλά και σε βακτήρια. Οι κυριότερες ασθένειες, που εξετάσαμε είναι η ελονοσία και η τοξοπλάσμωση ενώ μπορούμε να αναφέρουμε και τη νόσος του ύπνου, τη σπλαχνική λεϊσμανίαση, που οφείλονται σε πρωτόζωα και την εχινοκοκκίαση, που προκαλείται από Έλμινθες. Επίσης, τη πανώλη και τον άνθρακα, που οφείλονται στους αντίστοιχους βακίλους και μεταφέρονται από ψύλλους και από μολυσμένα ζώα, καθώς και τον επιδημικό τύφο που μεταφέρεται από ψείρες και προκαλείται από τις ρικέτσιες. Σε ιούς οφείλονται οι ασθένειες λύσσα, από δάγκωμα αγρίων ζώων, εγκεφαλίτιδες, κίτρινος και Δάγγειος πυρετός, η άσηπτη μηνιγγίτιδα, κ.ά.

Νόσοι που μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή: Είναι μια ομάδα νοσημάτων που μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή και ονομάζονται αφροδίσια νοσήματα. Τα χαρακτηριστικότερα είναι η βλεννόρροια και η σύφιλη, που προκαλούνται από βακτηριακούς μολυσματικούς παράγοντες. Άλλες ασθένειες όπως ο έρπητας γεννητικών οργάνων οφείλεται στον αντίστοιχο ερπητοϊό. Ιδιαίτερης σημασίας περιπτώσεις νοσημάτων που μεταδίδονται μέσω της γεννητικής οδού και οφείλονται σε ιούς, είναι η ηπατίτιδα Β και C και το AIDS. Επίσης, ορισμένες μορφές μυκητιάσεων, μπορούν να μεταδοθούν σεξουαλικά.

Νόσοι που μεταδίδονται μέσω του δέρματος: Οι μολυσματικοί παράγοντες που μεταδίδονται μέσω της επαφής του δέρματος ή διεισδύουν από περιοχές ασυνέχειας του δέρματος (πληγές, τραύματα) είναι κυρίως βακτήρια και μύκητες. Μπορούμε να αναφέρουμε τις σταφυλοκοκκικές και στρεπτοκοκκικές λοιμώξεις, τον τέτανο που προκαλείται από το κλωστηρίδιο του τετάνου, αλλά και τις τριχοφυτιάσεις, τις υποδόριες μυκητιάσεις και το μυκήτωμα.

Þ  Ποια μέτρα πρέπει να λαμβάνουμε ώστε να αποφεύγουμε τις μολύνσεις.

Γνωρίζοντας τους τρόπους που μεταδίδονται τα διάφορα νοσήματα, μπορούμε, χωρίς να φτάνουμε σε υπερβολές να περιορίσουμε την  εξάπλωση τους με απλούς τρόπους:

α) Αερίζουμε τους κλειστούς χώρους, την τάξη μας στο σχολείο, το δωμάτιο μας, κ.λ.π., προκειμένου να ανανεώσουμε τον αέρα και συνεπώς να καθαριστεί ο χώρος από τους αερομεταφερόμενους παθογόνους μικροοργανισμούς.

β) Είμαστε ιδιαίτερα σχολαστικοί στη διαχείριση των τροφίμων. Πλένουμε πολύ καλά τα λαχανικά, πλένουμε τα χέρια μας πριν αγγίξουμε τα τρόφιμα, διατηρούμε τα τρόφιμα στο ψυγείο για το χρονικό διάστημα που προβλέπεται, καταψύχουμε τα κρέατα που δεν καταναλώνουμε άμεσα  και μαγειρεύουμε τα τρόφιμα, ειδικά το κρέας, σε μεγάλη θερμοκρασία για αρκετή ώρα.

γ) Περιποιούμαστε με προσοχή τα τραύματα ή τις πληγές με αντισηπτικές ουσίες, ιώδιο, οξυζενέ και καλύπτουμε την περιοχή με επιδέσμους.

δ) Προσέχουμε μετά από τσίμπημα κουνουπιών ή άλλων εντόμων, να μην μολύνουμε με τα χέρια μας το σημείο. Χρησιμοποιούμε συνήθως για τον κνησμό ειδικές αλοιφές ή κρέμες.

ε) Καθαρίζουμε σχολαστικά την γεννητική περιοχή και κατά την σεξουαλική επαφή χρησιμοποιούμε μέτρα προφύλαξης.

στ) Κάνουμε τους ενδεδειγμένους εμβολιασμούς.

Πρέπει να τονιστεί με έμφαση ότι όλα αυτά δεν πρέπει να μας οδηγήσουν σε υπερβολές και μικροβιοφοβία, με τρόπο ώστε να αλλάξει

η συμπεριφορά μας και να γίνουμε αντικοινωνικοί. Εξάλλου γνωρίζουμε πολύ καλά πόσο χρήσιμα είναι τα μικρόβια για την υγεία του οργανισμού μας και ότι είναι προτιμότερο πολλές φορές να «αρρωστήσει» κανείς προκειμένου να αναπτύξει τα αντισώματα που θα του δώσουν την ανοσία και συνεπώς προστασία από τον παθογόνο μικροοργανισμό.

Þ  Τι γνωρίζετε για τις σπογγώδης εγκεφαλοπάθειες ανθρώπων και ζώων.

Πρόκειται για εκφυλιστικές νόσους του κεντρικού νευρικού συστήματος που προκαλούνται από δομές που μοιάζουν με ιούς. Οι δομές αυτές συνίστανται από μια μόνο γλυκοπρωτεΐνη με περίπου 250 αμινοξέα που καλείται πριόνιο (prion). Το πριόνιο με άγνωστο μηχανισμό περνάει στο κεντρικό νευρικό σύστημα, «πολλαπλασιάζεται» και δημιουργεί συσσωματώματα αδιάλυτων πρωτεϊνών, που καταστρέφουν τα κύτταρα και δημιουργούν «τρύπες» στον εγκέφαλο, δίνοντας ιστολογική εικόνα σπόγγου. Το πριόνιο είναι ιδιαίτερα ανθεκτική δομή στην θερμοκρασία και σε 10 % φορμαλδεύδη και δεν περιέχει γενετικό υλικό, DNA ή RNA. Στις νόσους περιλαμβάνεται η μεταδοτική εγκεφαλοπάθεια των μινκ, το scrapie των προβάτων, η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των αγελάδων (νόσος των «τρελών αγελάδων»), το κούρου και η νόσος των Creutzfeld-Jakob στους ανθρώπους. Το κούρου εμφανίστηκε στα ανατολικά της Νέας Γουινέας σε μια φυλή ανθρωποφάγων. Τα λείψανα νεκρών συγγενών πιάνονταν και τρώγονταν κυρίως από γυναίκες και παιδιά. Όταν ο κανιβαλισμός τέθηκε εκτός νόμου η συχνότητα της νόσου ελαττώθηκε, ενισχύοντας την πεποίθηση ότι ο μολυσματικός παράγοντας περνάει μέσω του κανιβαλισμού από άνθρωπο σε άνθρωπο. Η νόσος του Creutzfeld-Jakob, έχει παρόμοια χαρακτηριστικά και οδηγεί στο θάνατο σε 8-12 μήνες. Μεταδόθηκε για πρώτη φορά από έναν άνθρωπο σε άλλο με μόσχευμα κερατοειδούς, οδηγώντας στο θάνατο το δέκτη μετά από 18 μήνες. Η νόσος των «τρελών αγελάδων» παρατηρήθηκε πρόσφατα και πιστεύεται ότι οφείλεται σε πριόνιο που πέρασε μέσω των ζωοτροφών που περιείχαν εντόσθια προβάτων. Από τις αγελάδες έχουν μολυνθεί και άνθρωποι, πράγμα που δηλώνει ότι το πριόνιο περνάει από είδος σε είδος με τα ίδια αποτελέσματα, τη σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια. Είναι πολύ δύσκολο να φανταστούμε πως οι δομές αυτές μολύνουν το κεντρικό νευρικό σύστημα και με ποιο μηχανισμό, χωρίς να περιέχουν γενετικό υλικό, πολλαπλασιάζονται.

1) Δώστε τρία παραδείγματα χώρων στους οποίους μπορεί να γίνει μετάδοση των ασθενειών με το βήχα και το φτάρνισμα.

Απάντηση

Σε όλους τους κλειστούς μη αεριζόμενους χώρους όπου συνωστίζονται άνθρωποι μπορεί να γίνει μετάδοση των ασθενειών με το βήχα ή το φτάρνισμα. Τέτοιοι χώροι είναι η σχολική αίθουσα, τα μέσα μαζικής μεταφοράς, οι αίθουσες αναμονής των ιατρείων, τα νοσοκομεία, η αίθουσα του κινηματογράφου και οι κλειστοί χώροι εργασίας.

2) Να γράψετε τέσσερεις προτάσεις, στις οποίες να χρησιμοποιήσετε σωστά τους όρους: περίοδος επώασης, μόλυνση, φορέας, λοίμωξη.

Απάντηση

– Η περίοδος επώασης των ιών κυμαίνεται από λίγες ώρες έως χρόνια.

– Ο ιός της ηπατίτιδας Β έχει περίοδο επώασης 50 έως 180 ημέρες.

– Η περίοδος επώασης των μικροβίων διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο και εξαρτάται από τις αμυντικές ικανότητες του κάθε οργανισμού.

– Η μόλυνση του οργανισμού μας από παθογόνους μικροοργανισμούς αποφεύγεται τηρώντας τους κανόνες υγιεινής.

– Η μόλυνση από ιούς μπορεί να γίνει εύκολα σε κλειστούς χώρους που συνωστίζονται άνθρωποι.

– Οι ανοιχτές πληγές είναι επιρρεπείς σε μολύνσεις.

– Οι φορείς του ιού του AIDS αυξάνονται δραματικά στις Αφρικανικές χώρες.

– Οι φορείς της ηπατίτιδας Β δεν χρησιμοποιούνται ως αιμοδότες.

– Πολλοί άνθρωποι που είναι φορείς ερπητοϊών, όπως ο απλός έρπητας 1, μπορεί να επανεκδηλώσουν τις ασθένειες.

– Οι βακτηριακές λοιμώξεις αντιμετωπίζονται με αντιβιοτικά.

– Η ιική λοίμωξη συνήθως υποχωρεί αυτόματα μετά από μερικές ημέρες.

– Τα συμπτώματα της λοίμωξης διαφέρουν από ασθενή σε ασθενή, και μπορεί να είναι από ήπια έως βαριά.

3) Να περιγράψετε τους τρόπους μετάδοσης των μολυσματικών ασθενειών.

Απάντηση

Οι μολυσματικές ασθένειες μπορεί να μεταδοθούν μέσω της αναπνευστικής οδού, με αιωρούμενα σταγονίδια που προέρχονται από μολυσμένο άνθρωπο, μέσω των τροφών ή του νερού, όταν αυτά είναι επιβαρημένα με μολυσματικούς παράγοντες ή τοξίνες, μέσω του δέρματος, όταν υπάρχουν πάνω σε αυτό ασυνέχειες από τραύματα ή πληγές, μέσω του ουροποιητικού συστήματος, κατά την ούρηση σε συνθήκες ιδιαίτερα επιβαρημένες, μέσω του γεννητικού συστήματος, με τη σεξουαλική επαφή και μέσω της επαφής με μολυσμένα ζώα ή από τσίμπημα εντόμων, που μεταφέρουν το μολυσματικό παράγοντα.

4) Η Υγεία και ο Ασκληπιός ήταν θεότητες στην Αρχαία Ελλάδα και ο Ιπποκράτης ο θεμελιωτής της Ιατρικής. Αναζητήστε πληροφορίες και στοιχεία για την υγεία, για τις ασθένειες και για τους τρόπους θεραπείας στην Αρχαία Ελλάδα και γράψτε ένα άρθρο. Δημοσιεύστε το άρθρο σας στην εφημερίδα του σχολείου σας ή στην τοπική εφημερίδα.

Απάντηση

Σημείωση: Ο μαθητής θα πρέπει να αναζητήσει τις σχετικές πηγές και να γράψει την προσωπική του εργασία. Στο σημείο αυτό θα δοθούν επιγραμματικά κάποιες κατευθύνσεις.

Στην Αρχαία Ελλάδα  η ιατρική αποτέλεσε μέρος της μεγάλης φιλοσοφικής κίνησης και πήρε περισσότερο επιστημονικό χαρακτήρα.

Ο Πυθαγόρας ασχολήθηκε με τις επιδημίες και τη φυσιολογία, ο Επίμαχος υποστήριζε ότι η φύση είναι εκείνη που ξέρει ποιο είναι υγιεινό, ενώ ο Ασκληπιός, μεγάλος γιατρός της εποχής εκείνης θεοποιήθηκε από τους Έλληνες και λατρευόταν σε ειδικούς ναούς, τα «Ασκληπιεία», τα οποία είναι πιθανό να αποτέλεσαν τα πρώτα νοσοκομεία. Ο Ιπποκράτης έδωσε νέα ώθηση στην Ιατρική, καθιέρωσε κανόνες παρατήρησης των διαφόρων παθολογικών φαινομένων και με τα  συγγράμματά του έθεσε τις αρχές της επιστημονικής βάσης της Ιατρικής. Ονομάστηκε «πατέρας της Ιατρικής» και οι γιατροί σήμερα ορκίζονται στον περίφημο Όρκο του Ιπποκράτη, ο οποίος είναι ένας κανόνας χρηστότητας και ηθικής.

Οι πρώτες συστηματικές θεραπείες εφαρμόστηκαν στα Ασκληπιεία. Ο πιο συνηθισμένος θεραπευτικός τρόπος ήταν της «εγκοιμήσεως», όπου μετά την καθαριότητα και τη προσφορά θυσιών ο άρρωστος οδηγούνταν στο εσωτερικό του ναού, όπου παραδίδονταν στο ύπνο, περιμένοντας τη θεραπεία από τους θεούς. Οι θεραπευτές, οι ιερείς κρατούσαν απόρρητες τις γνώσεις τους και τις μετέφεραν στους διαδόχους τους λίγο πριν το θάνατό τους. Διάφορες μέθοδοι θεραπείας που εφαρμόστηκαν ήταν νηστείες, μαλάξεις, δίαιτα, υπνοθεραπεία, υποβολή, ασκήσεις ειδικές με υποχρεωτική κάθαρση των ασθενών σε κρύα ή ζέστα λουτρά και ασφαλώς βοτανοθεραπεία. Σε μερικά Ασκληπιεία υπήρχαν πίνακες όπου αναγράφονταν θεραπείες ποικίλων νοσημάτων. Τέτοιους πίνακες, κατά την παράδοση μελέτησε, στο Ασκληπιείο της Κω, ο μεγάλος Ιπποκράτης και πήρε τις βασικές γνώσεις Ιατρικής. Ο Ιπποκράτης γεννήθηκε στην Κω το 460 π.Χ. και αφού περιηγήθηκε στη Θάσο, στα Άβδηρα, την Κύζικο, την Αθήνα, την Ασία και ίσως την Αφρική, και συγκέντρωσε πλούσιο υλικό, γύρισε στην πατρίδα του, όπου ασχολήθηκε με την ιατρική, συγγράφοντας σε Ιωνική διάλεκτο 72 έργα, που αφορούν σε όλες τις ιατρικές ειδικότητες.

Πέθανε στη Λάρισα της Θεσσαλίας το 377 π.Χ., αφού άφησε διαδόχους στο επάγγελμά του τους δύο γιούς του Θεσσαλό και Δράκοντα και το γαμπρό του Πολύβιο, που συνέχισαν επάξια το έργο του. Ο Ιπποκράτης μετέβαλε ριζικά τις ιερατικές απόψεις για τη θεραπεία των ασθενειών. Πρώτος θεώρησε επιβεβλημένη την παρατήρηση του ασθενούς. Εξέταζε το πρόσωπο, το βλέμμα, τη γλώσσα, τα χέρια και ψηλάφιζε το συκώτι και τη χοληδόχο κύστη και παρακολουθούσε το ρυθμό της αναπνοής. Τα φάρμακα τα χρησιμοποιούσε με φειδώ, ενώ πίστευε ότι οφείλουμε να παραμένουμε αδρανείς αν δεν μπορούμε να βοηθήσουμε τον ασθενή, αν δεν κάνουμε καλό τουλάχιστον να μην κάνουμε κακό. Η εμπειρική ιατρική εγκαταλείπεται, η διάγνωση και η θεραπεία στηρίζεται σε σταθερές και υπολογίσιμες βάσεις, ενώ η θεραπεία είναι ανάλογη με τη διάγνωση. Η ιατρική οφείλει να εξελίσσεται, να ανανεώνεται και να τελειοποιείται. Στην εποχή αυτή ετέθησαν τα θεμέλια της ιατρικής επιστήμης, το ιπποκράτειο έργο διασώθηκε και άσκησε τεράστια επίδραση στους μετέπειτα αιώνες.    

... ότι πρέπει να γνωρίζει ο μαθητής

¨    Το περιβάλλον είναι γεμάτο από διάφορους παθογόνους παράγοντες όπως ιούς, βακτήρια, μύκητες, πρωτόζωα, σκώληκες και τοξίνες. Οι παράγοντες αυτοί έρχονται σε επαφή με τον ανθρώπινο οργανισμό, χωρίς να μπορούν να διεισδύσουν σ΄αυτόν, αλλά και αν κατορθώσουν να μπουν στον οργανισμό σε πολλές περιπτώσεις δεν προκαλούν λοίμωξη αφού καταστρέφονται από το αμυντικό σύστημα.

¨    Η άμυνα του οργανισμού έχει να αντιμετωπίσει πολυποίκιλους παθογόνους παράγοντες, στους οποίους περιλαμβάνονται, οι τοξίνες, δηλητηριώδεις για τον ξενιστή ουσίες, ένζυμα, που καταστρέφουν τους ιστούς, μικρόβια με εξωτερικό περίβλημα που τα προστατεύουν από τους αμυντικούς μηχανισμούς ή διευκολύνουν την εισβολή τους και τέλος ικανότητα ενδοκυτταρικής αύξησης των μικροβίων (ο βάκιλλος της φυματιώσεως αναπτύσσεται μέσα στα μακροφάγα).

¨    Στους μηχανισμούς άμυνας περιλαμβάνονται οι εξωτερικοί φραγμοί, η μη ειδική ανοσία και η ειδική ανοσία.

ΠΡΩΤΗ ΓΡΑΜΜΗ ΑΜΥΝΑΣ - ΟΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ

¨    Τα φυσικά φράγματα παρεμποδίζουν τη σύνδεση και την εισχώρηση των παθογόνων μικροοργανισμών. Στους φυσικούς φραγμούς συμπεριλαμβάνονται:

α) το ακέραιο δέρμα, που χάρη στη διαδοχική επίστρωση των στρωμάτων της επιδερμίδας είναι αδιαπέραστο από όλους σχεδόν τους μικροοργανισμούς,

β) οι βλεννώδεις επιστρώσεις των κυττάρων, που παρεμποδίζουν την επαφή μεταξύ των μικροβίων και των περιοχών που δεν καλύπτονται από δέρμα,

γ) το κροσσωτό επιθήλιο της αναπνευστικής οδού, που με τις κινούμενες βλεφαρίδες εμποδίζει την είσοδο και απομακρύνει μικροοργανισμούς που παγιδεύονται στη βλέννα,

δ) Ο βήχας αποσπά και αποβάλλει βλεννώδεις επιστρώσεις, ενώ το φτάρνισμα, ο εμετός και η διάρροια επίσης απομακρύνουν παθογόνους μικροοργανισμούς,

ε) τα διάφορα αντιμικροβιακά εκκρίματα, όπως η κυψελίδα των αυτιών, η μύξα των ρινικών οδών, η λυσοζύμη των δακρύων, του ιδρώτα και του σάλιου, το γαλακτικό οξύ και τα λιπαρά οξέα του κόλπου, του ιδρώτα και των σμηγματογόνων εκκρίσεων εμποδίζουν την ανάπτυξη των μικροοργανισμών ή προκαλούν την καταστροφή τους,

στ) τα γαστρικά υγρά (υδροχλωρικό οξύ), που καταστρέφουν πολλούς παθογόνους μικροοργανισμούς λόγω όξινου περιβάλλοντος,

ζ) οι μηχανισμοί πήξης του αίματος, που κλείνουν τις πληγές σχηματίζοντας πλέγμα και εμποδίζοντας την είσοδο μικροβίων,

η) η φυσιολογική χλωρίδα του δέρματος, των εντέρων και του κόλπου, που ανταγωνίζεται τους παθογόνους μικροοργανισμούς και δεν επιτρέπει την ανάπτυξή τους και

θ) άλλοι φυσιολογικοί παράγοντες, όπως η θερμοκρασία του σώματος, η ιδιαίτερα υψηλή πίεση του οξυγόνου στους πνεύμονες και η ορμονική ισορροπία, συμβάλλουν στην αναστολή της μικροβιακής ανάπτυξης.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΡΑΜΜΗ ΑΜΥΝΑΣ - ΜΗ ΕΙΔΙΚΗ ΑΝΟΣΙΑ

¨    Όταν οι φυσικοί φραγμοί παραβιαστούν, όπως στην περίπτωση τραυματισμού, τότε κινητοποιούνται τα φαγοκύτταρα. Τα φαγοκύτταρα είναι λευκά αιμοσφαίρια που καταστρέφουν τους εισβολείς και σ’ αυτά ανήκουν τα εωζινόφιλα, τα ουδετερόφιλα κοκκιοκύτταρα και τα μακροφάγα. Οι κυριότερες λειτουργίες των φαγοκυττάρων περιλαμβάνουν μετανάστευση, χημειοταξία, κατάποση και θανάτωση των μικροβίων. Ένα κοκκιοκύτταρο μπορεί να φαγοκυτταρώσει πριν καταστραφεί 5-20 βακτήρια, ενώ τα μακροφάγα μέχρι 100 βακτήρια.

¨    Η αντίδραση του οργανισμού σε τραυματισμό και εισβολή ενός λοιμογόνου παράγοντα ονομάζεται φλεγμονή και χαρακτηρίζεται από την αύξηση της παροχής αίματος στην προσβληθείσα περιοχή, την αύξηση της διαπερατότητας των τριχοειδών αγγείων και την μετανάστευση των ουδετερόφιλων κοκκιοκυττάρων και των  μονοκυττάρων από τα τριχοειδή αγγεία στους περιβάλλοντες ιστούς (χημειοταξία). Το πλάσμα του αίματος που διαφεύγει από τα τριχοειδή αγγεία συσσωρεύεται στην περιοχή της κακώσεως και δημιουργεί  οίδημα (πρήξιμο) και πόνο και η ινική σχηματίζει ένα δίκτυο (ινώδες), παρεμποδίζοντας τη διασπορά των μικροοργανισμών. Η διαστολή των αγγείων και η μετανάστευση των φαγοκυττάρων διεγείρεται από ουσίες όπως η ισταμίνη, οι κινίνες και παράγωγα του αραχιδονικού οξέος, όπως οι προσταγλαδίνες, οι λευκοτριένες και οι θρομβοξάνες. Στις φλεγμονώδεις αντιδράσεις συμμετέχουν το σύστημα του συμπληρώματος και οι πρωτεΐνες οξείας φάσεως. Τελικά δημιουργείται το πύον, ένα παχύρευστο υγρό που περιέχει ζωντανά και νεκρά λευκά αιμοσφαίρια και υπολείμματα κατεστραμμένων ιστών, το οποίο παραμένει σε όλη τη διάρκεια της φλεγμονής.

¨    Η συνηθέστερη εκδήλωση της φλεγμονώδους αντίδρασης και ένα κύριο σύμπτωμα των λοιμωδών νόσων είναι ο πυρετός. Οι πιθανοί μηχανισμοί παραγωγής πυρετού προτείνουν την χημική ή μηχανική διέγερση των θερμορυθμιστικών κέντρων του υποθαλάμου στον εγκέφαλου. Ανάμεσα στις ουσίες που είναι ικανές να προκαλέσουν πυρετό είναι οι ενδοτοξίνες των αρνητικών κατά Gram βακτηρίων και ορισμένες λεμφοκίνες, που παράγονται από τα μονοκύτταρα και τα μακροφάγα. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις η επίδραση του πυρετού στον έλεγχο της λοίμωξης είναι ευεργετική. Συνήθως, η ελάττωση του πυρετού με φάρμακα δεν είναι βλαπτική κατά τη διάρκεια της λοίμωξης και συχνά ο ασθενής χωρίς πυρετό αισθάνεται πιο άνετα.

ΤΡΙΤΗ ΓΡΑΜΜΗ ΑΜΥΝΑΣ - ΕΙΔΙΚΗ ΑΝΟΣΙΑ

¨    Οι φυσικοί φραγμοί, τα φαγοκύτταρα και το σύστημα του συμπληρώματος δεν επαρκούν στην πλήρη αντιμετώπιση των παθογόνων παραγόντων. Γι’ αυτό έχει αναπτυχθεί το ανοσοποιητικό σύστημα που προστατεύει περαιτέρω τον οργανισμό από τους μολυσματικούς παράγοντες και τα τοξικά τους προϊόντα. Το ανοσοποιητικό σύστημα αναγνωρίζει και εξαφανίζει τους εισβολείς και τις τοξικές ουσίες με μια διεργασία γνωστή ως ανοσοαπόκκριση.

¨    Κάθε άγνωστη ουσία για το οργανισμό, όπως μια βακτηριακή πρωτεΐνη, μια τοξίνη ή ιός, που μπορεί να προκαλέσει ανοσολογική αντίδραση (ανοσοαπόκκριση) ονομάζεται αντιγόνο.

¨    Στην ανοσολογική απόκριση λαμβάνουν μέρος ειδικά κύτταρα που καλούνται Τ και Β λεμφοκύτταρα. Τα Τ κύτταρα έχουν πολλαπλό ρόλο και διαχωρίζονται σε κυτταροτοξικά, βοηθητικά και κατασταλτικά. Συμμετέχουν στις κυτταροτοξικές αντιδράσεις απόρριψης όγκων και μοσχευμάτων, στις αντιδράσεις υπερευαισθησίας, ενώ ως βοηθητικά κύτταρα ενεργοποιούν τα Β λεμφοκύτταρα για την παραγωγή αντισωμάτων και ως κατασταλτικά ασκούν σημαντικές λειτουργίες καταστολής στα Β και άλλα Τ κύτταρα.

¨    Τα αντισώματα είναι αμυντικές πρωτεΐνες που παράγονται από τον οργανισμό σαν απάντηση στην παρουσία ενός αντιγόνου και είναι ικανά να αντιδράσουν και να συνδεθούν μόνο με το αντιγόνο αυτό. Η πρόσδεση των αντισωμάτων αδρανοποιεί και κατακρημνίζει τα αντιγόνα, έχει άμεση μικροβιοκτόνο ή λυτική δράση σε συνδυασμό με το συμπλήρωμα, ενώ ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστροφή των αντιγόνων από τα φαγοκύτταρα.

¨    Η ανοσολογική απόκριση αρχίζει μετά από την έκθεση του αντιγόνου, τοξίνης, βακτηρίου, ιού, μύκητα, στα Τ και Β λεμφοκύτταρα. Τα Τ λεμφοκύτταρα παράγουν λεμφοκίνες και ιντερλευκίνες και επάγουν την κυτταρομεσολαβητική ανοσία, δηλαδή όλες εκείνες τις αντιδράσεις όπου συμμετέχουν λεμφοκύτταρα και φαγοκύτταρα. Ορισμένα από τα Β κύτταρα φέρουν στη μεμβράνη τους αντισώματα που αντιδρούν και συνδέονται με τα αντιγόνα. Τα βοηθητικά Τ κύτταρα αλληλεπιδρούν με τα Β κύτταρα και τα συμπλέγματα αντιγόνων-αντισωμάτων και τα ενεργοποιούν για να πολλαπλασιαστούν και να δώσουν τα πλασμοκύτταρα. Κάθε πλασμοκύτταρο εκκρίνει 1000 μόρια αντισωμάτων ανά δευτερόλεπτο, που δεσμεύουν το αντιγόνο που προκάλεσε την παραγωγή τους. Τα αντισώματα περνούν στην κυκλοφορία και φτάνουν στο σημείο της μόλυνσης. Όταν η νίκη των αντισωμάτων ολοκληρωθεί τα κατασταλτικά Τ κύτταρα παρεμβαίνουν και σταματούν την ανοσολογική αντίδραση. Το επιπλέον κέρδος για τον οργανισμό είναι ο σχηματισμός των κυττάρων μνήμης, που κυκλοφορούν στο αίμα με σκοπό να δράσουν αποτελεσματικά και γρήγορα στην εμφάνιση του ίδιου αντιγόνου. Ο οργανισμός «θυμάται» όλα τα αντιγόνα με τα οποία ήλθε σε επαφή. Τα κύτταρα μνήμης δημιουργούν μια μορφή ανοσίας, που ονομάζεται ενεργητική ανοσία.

¨    Οι αλληλεπιδράσεις των συστατικών του ανοσοποιητικού συστήματος είναι υπεύθυνες και για μερικές δυσμενείς για τον οργανισμό ανοσοαντιδράσεις, όπως οι αλλεργίες (ανοσολογική υπερευαισθησία). Το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά σε μια φυσιολογικά αβλαβή ουσία (αλλεργιογόνο), όπως η γύρη των λουλουδιών, των δέντρων, των γρασιδιών, συστατικά των τροφών, τρίχες ζώων, κ.ά. και δημιουργεί αλλεργικές καταστάσεις, όπως ρινίτιδες, δερματικά εξανθήματα, άσθμα, ακόμη αλλεργικό σοκ, που μπορεί να επιφέρει τον θάνατο. Άλλες δυσμενείς αντιδράσεις του ανοσοποιητικού συστήματος είναι η απόρριψη των μοσχευμάτων και τα αυτοάνοσα νοσήματα.

Þ  Οι ιοί γνωρίζετε ότι είναι ενδοκυτταρικά παράσιτα, χρησιμοποιούν τους κυτταρικούς μηχανισμούς για να πολλαπλασιαστούν και επιπλέον έχουν προτίμηση για συγκεκριμένους κυτταρικούς τύπους. Πώς το ανοσοποιητικό σύστημα πιστεύετε ότι αντιμετωπίζει τους ιικούς εισβολείς;

Οι ιοί λόγω του μεγέθους τους, αλλά και της ακυτταρικής δομής τους περνούν ευκολότερα από τους φυσικούς φραγμούς (ενζυμικά εκκρίματα, όξινο περιβάλλον, κροσσωτό επιθήλιο, κ.λ.π.). Μερικοί φτάνουν πολύ δύσκολα στα κύτταρα στόχους, ενώ άλλοι που μολύνουν το ανώτερο και κατώτερο αναπνευστικό σύστημα ή προκαλούν γαστρεντερίτιδες μεταφέρονται ευκολότερα στα δεκτικά κύτταρα. Είναι αυτονόητο ότι η καταστροφή των σωματιδίων του ιού από το αμυντικό σύστημα του οργανισμού, πρέπει να γίνει τη χρονική στιγμή που αυτά είναι εκτεθειμένα στα αντισώματα ή στα φαγοκύτταρα. Αν ο οργανισμός διαθέτει κύτταρα μνήμης και συνεπώς ανοσία, η μάχη είναι εύκολη και ο ιικός εισβολέας εξουδετερώνεται. Αν ο οργανισμός δεν έχει αντισώματα και έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τον συγκεκριμένο ιό, τότε θα εκδηλωθούν τα συμπτώματα της ασθένειας, που θα ταλαιπωρήσει τον ασθενή από λίγες ημέρες, έως πολλές εβδομάδες. Υπάρχουν ιώσεις πολύ επικίνδυνες ακόμη και για τη ζωή του ασθενούς (ηπατίτιδα B, C, εγκεφαλίτιδα από τογκα-ιό, AIDS). Εξαιτίας της ιδιαιτερότητας των ιικών λοιμώξεων ο οργανισμός έχει εφεύρει τρόπους να καταστρέφει τα μολυσμένα με τον ιό κύτταρα ή να παρεμποδίζει την διαδικασία του πολλαπλασιασμού των ιών στα κύτταρα στόχους. Έτσι, ειδικά ενεργοποιημένα κυτταροτοξικά Τ λεμφοκύτταρα μπορούν και προκαλούν λύση των μολυσμένων κυττάρων, εκτοξεύοντας κάποιες τοξικές πρωτεΐνες στην κυτταρική τους μεμβράνη, ενώ κάποιοι πρωτεϊνικοί παράγοντες, όπως οι ιντερφερόνες, ελευθερώνονται από τα μολυσμένα κύτταρα, σχεδόν ταυτόχρονα με την παραγωγή των ιών και προστατεύουν τα μη μολυσμένα γειτονικά κύτταρα.

Οι ιντερφερόνες είναι μέρος της πρώτης γραμμής άμυνας του οργανισμού για την καταπολέμηση των ιών. Ακολουθεί η κυτταρομεσολαβητική κυτταροτοξικότητα και η παραγωγή αντισωμάτων σε συνδυασμό με την φαγοκυτταρική δράση των μακροφάγων με αποτέλεσμα την καταστροφή του εισβολέα και την πρόκληση ανοσίας.

Þ  Πόσος χρόνος απαιτείται για την παραγωγή αντισωμάτων μετά την εισβολή του λοιμογόνου παράγοντα;

Ανάμεσα στην έναρξη της μόλυνσης και την πλήρη εξέλιξη της ανοσολογικής απόκρισης, απαιτείται ένα χρονικό διάστημα 4-10 ημέρες.

 Η ωρίμανση των πλασμοκυττάρων, από την ενεργοποίηση των Β κυττάρων έως την παραγωγή αντισωμάτων απαιτεί χρονικό διάστημα 5 ημερών. Πρέπει να σημειωθεί ότι η αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος, όταν προϋπάρχουν τα κύτταρα μνήμης (δευτερογενής αντίδραση) είναι γρηγορότερη και εντονότερη από την πρωτογενή αντίδραση.

Þ  Πόσες κατηγορίες αντισωμάτων υπάρχουν;

Υπάρχουν πέντε κατηγορίες αντισωμάτων και αρκετές υποκατηγορίες. Οι κατηγορίες είναι: IgM, IgD, IgG, IgE και IgA. Η IgM είναι η πρώτη κατηγορία αντισωμάτων που εκκρίνεται στο αίμα, κατά την αντίδραση του οργανισμού με το αντιγόνο. Σε μικρή ποσότητα αντιγόνου εκκρίνονται μόνο IgM αντισώματα. Επιπλέον, τα IgM αντισώματα ενεργοποιούν τα μακροφάγα κύτταρα που είναι ειδικευμένα στον εγκλωβισμό και στη θανάτωση των βακτηρίων. Η μεγαλύτερη ποσότητα των αντισωμάτων που κυκλοφορεί στο αίμα είναι της κατηγορίας IgG. Είναι τα μόνα που περνούν από τη μητέρα στο παιδί διαμέσου του πλακούντα. Τα IgG ενεργοποιούν  το σύστημα του συμπληρώματος καθώς και τα μακροφάγα και τα πολυμορφοπύρηνα λευκοκύτταρα. Τα IgD αντισώματα βρίσκονται στην επιφάνεια πολλών κυττάρων και κυκλοφορούν ελάχιστα στα υγρά του σώματος. Τα IgE αντισώματα βρίσκονται κυρίως στους ιστούς όπου ως σύμπλοκα μ’ ένα αντιγόνο, προκαλούν την απελευθέρωση της ισταμίνης, που ευθύνεται για τις αλλεργικές αντιδράσεις. Τα IgE αντισώματα πιστεύεται ότι εμπλέκονται στους αμυντικούς μηχανισμούς έναντι των παρασίτων. Τα IgA αντισώματα βρίσκονται κυρίως στα διάφορα εκκρίματα όπως γάλα, δάκρυα, σάλιο, καθώς και στους πνεύμονες και τα έντερα και αποτελούν την πρώτη γραμμή άμυνας του οργανισμού στις διάφορες λοιμώξεις από μικροοργανισμούς.

Þ  Ποιος είναι ο μηχανισμός απόρριψης των μοσχευμάτων;

Ο οργανισμός και το ανοσοποιητικό σύστημα έχει την ικανότητα να αναγνωρίζει τα «δικά του από τα ξένα» αντιγόνα. Κάθε άτομο, στην επιφάνεια των περισσοτέρων κυττάρων του, φέρει μια ομάδα μοναδικών πρωτεϊνών, που είναι βασικής σημασίας για την αναγνώριση των κυττάρων του ίδιου οργανισμού. Οι πρωτεΐνες αυτές καλούνται αντιγόνα ιστοσυμβατότητας και εξαιτίας της μεγάλης ειδικότητας, έχουν σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση των ξένων κυττάρων. Κάθε κύτταρο που προέρχεται από άλλο άτομο ή διαφορετικό είδος φέρει διαφορετικά αντιγόνα ιστοσυμβατότητας στην επιφάνεια του και όταν βρεθεί μέσα στον οργανισμό δέχεται την επίθεση από τα λεμφοκύτταρα και καταστρέφεται. Αυτό είναι το κυριότερο εμπόδιο στις μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων στον άνθρωπο. Το αυτομόσχευμα, μόσχευμα ιστού από ένα άτομο στον εαυτό του, προσλαμβάνεται κανονικά και μόμιμα. Το ισομόσχευμα είναι μόσχευμα ιστού από ένα άτομο σε άλλο γενετικά όμοιο άτομο (μονοωικά δίδυμα) και προσλαμβάνεται μόνιμα. Το ετερομόσχευμα (ξενομόσχευμα) είναι μόσχευμα από ένα είδος σε ένα άλλο είδος (πίθηκος σε άνθρωπο) και απορρίπτεται πάντοτε. Το αλλομόσχευμα (ομοιομόσχευμα) είναι μόσχευμα από άτομο σε άτομο του ίδιου είδους (άνθρωπο σε άνθρωπο) και αποβάλλεται από τις αντιδράσεις ομοιομοσχεύματος. Η αρχική αγγείωση και κυκλοφορία του μοσχεύματος είναι καλή, αλλά μετά από 11-14 ημέρες συμβαίνει αξιοσημείωτη ελάττωση της κυκλοφορίας, ενώ λεμφοκύτταρα και

μακροφάγα περνούν στο μόσχευμα και το νεκρώνουν. Το μόσχευμα τελικά αποβάλλεται. Αν ένα δεύτερο μόσχευμα από τον ίδιο δότη τοποθετηθεί σε ένα δέκτη, θα προκληθεί μια επιταχυνόμενη απόρριψη μετά από 5-6 ημέρες. Συνεπώς είναι αναγκαίο πριν τη μεταμόσχευση ιστού ή οργάνου να εξετάζονται τα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας και να επιλέγεται το μόσχευμα που «ταιριάζει» περισσότερο με το δέκτη. Επίσης θεωρείται ουσιώδες ο δότης και ο δέκτης να είναι συμβατοί στις ομάδες αίματος. Με όλες αυτές τις προϋποθέσεις και με την χορήγηση ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων μπορεί να εμποδιστεί η απόρριψη του μοσχεύματος.

Þ  Σε ορισμένες ασθένειες ο γιατρός παρατηρεί διόγκωση των λεμφαδένων. Τι ακριβώς μπορεί να σημαίνει αυτό;

Το Λεμφικό σύστημα αποτελείται από αγγεία (λεμφαγγεία) στα οποία κυκλοφορεί ένα υγρό, η λέμφος και από διάφορα όργανα και εξειδικευμένες δομές, όπως μάζες από λεμφικό ιστό με ωοειδή μορφή (λεμφαδένες) ή όργανα (σπλήνας, θύμος, κ.ά.). Στο λεμφικό σύστημα περιλαμβάνεται και ο μυελός των οστών αφού σ’ αυτόν παράγονται τα λεμφοκύτταρα. Τα λεμφαγγεία παραλαμβάνουν από τους ιστούς τη λέμφο, που διαφεύγει από τα τριχοειδή αιμοφόρα αγγεία και την επαναφέρουν στο καρδιαγγειακό σύστημα. Οι λεμφαδένες ή λεμφογάγγλια είναι μάζες λεμφικού ιστού σε σχήμα ωοειδές μήκους 1-2,5 εκατοστά. Βρίσκονται στις μασχάλες, στις βουβωνικές χώρες και αλλού, μεμονωμένοι ή κατά ομάδες. Στο εσωτερικό των λεμφαδένων υπάρχουν συγκεντρωμένα λεμφοκύτταρα (Τ και Β) και μακροφάγα. Περνώντας η λέμφος από τους λεμφαδένες διηθείται και οι ξένες ουσίες ή τα μικρόβια που πιθανά περιέχει παγιδεύονται και καταστρέφονται από τα μακροφάγα, τα Τ-λεμφοκύτταρα ή τα αντισώματα που παράγονται από τα Β κύτταρα.

Συνεπώς η διόγκωση των λεμφαδένων σημαίνει έντονη δραστηριότητα του αμυντικού συστήματος στους λεμφαδένες. Σε ορισμένες περιπτώσεις η διόγκωση του λεμφαδένα μπορεί να σχετίζεται με την ανάπτυξη κακοήθους όγκου (καρκίνου).

Þ  Τι γνωρίζετε για τις αλλεργίες. Πού οφείλονται και πώς περιορίζονται.

Η αλλεργία είναι μια ανώμαλη ανοσολογική αντίδραση του οργανισμού σε ξένες ουσίες (αντιγόνα) που ονομάζονται αλλεργιογόνα. Στα αλλεργιογόνα ανήκουν η γύρη των λουλουδιών, των δέντρων, ορισμένα βότανα, γρασίδια, οι σκόνες του σπιτιού, οι τρίχες των ζώων, το φτέρωμα των πουλιών, το δηλητήριο των εντόμων, τα περιττώματα πουλιών και ζώων, όλα τα τρόφιμα, τα νήματα, ορισμένα φάρμακα, οι μύκητες, τα μέταλλα και κάποιες χημικές ουσίες. Όταν ένα άτομο έλθει σε επαφή για πρώτη φορά με το αλλεργιογόνο δεν θα αισθανθεί κανένα σύμπτωμα αλλεργικής αντίδρασης. Θα σχηματιστούν όμως στον οργανισμό του ειδικά πλασμοκύτταρα που θα παράγουν αντισώματα IgE εναντίον των αλλεργιογόνων. Στη συνέχεια τα αντισώματα αυτά συνδέονται στην μεμβράνη των βασεόφιλων κοκκιοκυττάρων και των ιστιοκυττάρων, τα οποία περιέχουν κοκκία ισταμίνης. Την επόμενη φορά που το άτομο θα έλθει σε επαφή με το ίδιο αλλεργιογόνο, αυτό θα δεσμευτεί από την IgE των κοκκιοκυττάρων με συνέπεια την απελευθέρωση  της ισταμίνης, καθώς  και  άλλων ουσιών (λευκοτριενών), που προκαλούν όλα τα συμπτώματα της αλλεργίας, όπως παραγωγή βλέννας, συστολή των βρόγχων στο πνεύμονα, συστολή των μυών του εντέρου, διαστολή των αιμοφόρων αγγείων, ερυθρότητα, κνίδωση, παροξυντικό βήχα, δύσπνοια, εμετό, ζαλάδα, κυάνωση και σοκ. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να έχουν τοπικό ή γενικευμένο χαρακτήρα (τοπική ή γενικευμένη αναφυλαξία).

Η αντιμετώπιση των αναφυλακτικών αντιδράσεων γίνεται με τη χορήγηση φαρμάκων αντιισταμινικών ή κορτιζονούχων, που περιορίζουν τα συμπτώματα από την απελευθέρωσση των διαφόρων ουσιών από τα κοκκιοκύτταρα. Ταυτόχρονα συνίσταται η αποφυγή στην έκθεση στους αλλεργιογόνους παράγοντες. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί μια μέθοδος απευαισθητοποίησης των αλλεργικών ατόμων, με χορήγηση στον ασθενή μικρών ποσοτήτων του αλλεργιογόνου, με σκοπό την παραγωγή IgG αντισωμάτων έναντι του αλλεργιογόνου. Έτσι, η επαφή του ασθενή με το αλλεργιογόνο, θα έχει ως αποτέλεσμα τα IgG μόρια να το εξουδετερώνουν πριν έλθει σε επαφή με τις IgE στην επιφάνεια των κοκκιοκυττάρων.

Þ  Ποιος είναι ο αριθμός των κυττάρων του αμυντικού συστήματος στον ανθρώπινο οργανισμό; Να τον συγκρίνετε με τον αριθμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων.

Υπάρχουν περίπου 5 x 10⁶  ερυθρά αιμοσφαίρια ανά κυβικό χιλιοστό αίματος. Αυτό σημαίνει ότι κατά μέσο όρο στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν 25 x 10¹² ερυθροκύτταρα. Ο φυσιολογικός αριθμός των λευκών αιμοσφαιρίων (αμυντικών κυττάρων) κυμαίνεται από 5-10 x 10³ ανά κυβικό   χιλιοστό   αίματος.   Περίπου  δηλαδή   1000  φορές   μικρότερη

ποσότητα. Εάν λάβουμε υπόψη μας ότι η συνολική ποσότητα του αίματος είναι 5 λίτρα (5 x 10⁶ κυβικά χιλιοστά), υπολογίζεται ότι κατά μέσο όρο στον οργανισμό κυκλοφορούν 25-50 δισεκατομμύρια λευκά αιμοσφαίρια.

  Από τα λευκά αιμοσφαίρια ο αριθμός των λεμφοκυττάρων κυμαίνεται από 1-4 x 10³ ανά κυβικό χιλιοστό αίματος, δηλαδή το 20-45 % των λευκοκυττάρων. Το  60-70 % των κυκλοφορούντων λευκοκυττάρων αποτελούν τα ουδετερόφιλα, το 1-4 % τα εωσινόφιλα, το 0-1 % τα βασεόφιλα και το 1-10 % τα μονοκύτταρα.

1) Να ενώσετε με γραμμές τις λέξεις της αριστερής στήλης με τις λέξεις της δεξιάς στήλης με τις οποίες συνδυάζονται :

Απάντηση

γύρη                                     αλλεργία

αντίσωμα                             ένζυμα

σάλιο                                    φαγοκύτταρο

μακροφάγο                          Β-λεμφοκύτταρο

2) Περπατώντας με το φίλο σου στο άλσος της γειτονιάς, μια ανοιξιάτικη ημέρα, διαπιστώνεις πως ο φίλος σου φταρνίζεται ασταμάτητα. Τι θα τον συμβούλευες; Αιτιολόγησε την απάντησή σου.

Απάντηση

Τα συμπτώματα της αλλεργίας συνήθως σταματούν μόλις το αλλεργικό άτομο απομακρυνθεί από το σημείο που υπάρχει συσσώρευση αλλεργιογόνων παραγόντων. Συνεπώς η μοναδική συμβουλή θα ήταν η γρήγορη απομάκρυνση από το συγκεκριμένο άλσος. Επιπλέον, η επίσκεψη στον ειδικό γιατρό, αλλεργιολόγο, θεωρείται επιβεβλημένη σε όσα άτομα  ταλαιπωρούνται από αλλεργικά συμπτώματα. Ενδεχομένως να απαιτείται η λήψη φαρμάκων για την ανακούφιση του ασθενούς.

3) Να περιγράψετε με λίγα λόγια πώς ένας οργανισμός αποκτά ανοσία για μια ασθένεια.

Απάντηση

Η ανοσία έχει σχέση με την παραγωγή αντισωμάτων έναντι του παθογόνου εισβολέα (χυμική ανοσία) και με την παραγωγή εξειδικευμένων κυττάρων (Τ-λεμφοκύτταρα), που είτε έχουν κυτταροτοξική λυτική δράση, είτε ενεργοποιούν τα φαγοκύτταρα να καταστρέψουν τον παθογόνο παράγοντα (κυτταρική ανοσία).

Όταν ο παθογόνος παράγοντας περάσει τους φυσικούς φραγμούς, αντιμετωπίζεται από τα μακροφάγα. Τα αντιγόνα του παθογόνου παράγοντα παρουσιάζονται από τα μακροφάγα στα Τ- λεμφοκύτταρα, τα οποία εγκαινιάζουν μια αλυσίδα απαντήσεων όπως η φαγοκυττάρωση, η κυτταροτοξική καταστροφή των κυττάρων, κ.λ.π.. Ένας πληθυσμός Τ-λεμφοκυττάρων (Τ-βοηθητικά κύτταρα), εκκρίνουν λεμφοκίνες (ιντερλευκίνες  4  και  5)   και   ενεργοποιούν  τα  Β  λεμφοκύτταρα,  που πολλαπλασιάζονται και διαφοροποιούνται σε πλασμοκύτταρα. Τα πλασμοκύτταρα εκκρίνουν τα αντισώματα που απαιτούνται για τη συγκόλληση και απομάκρυνση του παθογόνου παράγοντα. Η αρχική συνάντηση του αντιγόνου με το ανοσοποιητικό σύστημα επάγει εκτός από τα μάχιμα Τ- και Β- λεμφοκύτταρα και τα Τ- και Β-κύτταρα μνήμης που ευθύνονται για την απόκτηση ανοσίας του οργανισμού έναντι της ασθένειας που προκαλεί ο παθογόνος εισβολέας. Τα κύτταρα μνήμης όταν ενεργοποιηθούν από το ίδιο αντιγόνο διαφοροποιούνται σε μάχιμα κύτταρα που ξεκινούν τάχιστα τις αντιδράσεις καταστροφής του αντιγόνου.

... ότι πρέπει να γνωρίζει ο μαθητής

¨    Ο όρος «ανοσία» σημαίνει όλες αυτές τις ιδιότητες του ξενιστή που επιφέρουν αντίσταση σε ένα ειδικό λοιμογόνο παράγοντα. Η ανοσία μπορεί να είναι φυσική ή επίκτητη. Η επίκτητη μπορεί να είναι παθητική ή ενεργητική.

¨    Η φυσική ανοσία είναι ο τύπος της ανοσίας, που δεν αποκτάται από προηγούμενη επαφή με το λοιμογόνο παράγοντα αλλά καθορίζεται ευρέως γενετικά. Για παράδειγμα άτομα με δρεπανοκυτταρική αναιμία είναι πάρα πολύ ανθεκτικά στην λοίμωξη με Plasmodium vivax. Η αντίσταση στη λοίμωξη ποικίλει στα διάφορα άτομα, μπορεί να βρεθούν εξαιρετικά ανθεκτικά άτομα σε έναν «πολύ ευαίσθητο πληθυσμό», χωρίς να μπορεί να εξηγηθεί το φαινόμενο. Άλλα άτομα έχουν γενετικές ανεπάρκειες στην ανοσολογική απάντηση, που τα κάνουν πολύ ευαίσθητα. Ακόμη οι πολύ νέοι άνθρωποι και οι ηλικιωμένοι είναι πιο ευπαθείς στις νόσους σε σχέση με άτομα που ανήκουν σε άλλες ομάδες ηλικίας. Ο υποσιτισμός ή η μη ισορροπημένη διατροφή  αυξάνουν την ευαισθησία των ατόμων, ενώ ορισμένες μεταβολικές (σακχαρώδης διαβήτης) ή ορμονικές διαταραχές (υποπαραγωγή ή υπερπαραγωγή αδρεναλίνης) ελαττώνουν την ικανότητα αντίστασης του οργανισμού.

¨    Ο όρος «παθητική ανοσία» αναφέρεται σε μια κατάσταση προσωρινής αντίστασης ή μη ευπάθειας σε ένα λοιμογόνο παράγοντα, που αποκτήθηκε με τη χορήγηση αντισωμάτων έναντι του παράγοντα αυτού, τα οποία έχουν δημιουργηθεί σε ένα άλλο ξενιστή και όχι ενεργά από το ίδιο το άτομο. Η παθητική προστασία διαρκεί μόνο για ένα μικρό χρονικό διάστημα, το πολύ λίγες εβδομάδες, επειδή τα μόρια του αντισώματος καταστρέφονται. Στις περιπτώσεις των νοσημάτων που προκαλούνται από τοξίνες η χορήγηση αντιτοξίνης σε μεγάλες ποσότητες εξουδετερώνουν την τοξίνη. Σε ορισμένες ιογενείς λοιμώξεις (ηπατίτιδα Α) η χορήγηση ορού με έτοιμα ανθρώπινα αντισώματα έναντι του ιού, περιορίζει τον πολλαπλασιασμό του και έχει ως αποτέλεσμα την αποτροπή της λοίμωξης ή την εμφάνιση ηπιότερων συμπτωμάτων. Στις περιπτώσεις τραυματισμού χορηγείται ο αντιτετανικός ορός (αντιτοξίνη), για την αποφυγή της μόλυνσης από το βακτήριο του τετάνου, ενώ σε περίπτωση δαγκώματος από σκύλο ή άγρια ζώα ο αντιλυσσικός ορός , που προστατεύει από τον ιό της λύσσας.

¨    Η παθητική ανοσία που προέρχεται από την ενδομήτρια μεταφορά αντισωμάτων από τη μητέρα στο έμβρυο προστατεύει το νεογέννητο κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών έναντι μερικών συνηθισμένων λοιμώξεων. Επίσης, τα αντισώματα που μεταφέρονται στο παιδί με το μητρικό γάλα ενισχύουν την παθητική ανοσία έως την ηλικία των 4-6 μηνών.

¨    Η ενεργητική ανοσία είναι μια κατάσταση αντιστάσεως στους λοιμογόνους παράγοντες που αποκτήθηκε από την ενεργό επαφή του ατόμου με μικροοργανισμούς ή τοξίνες. Η επαφή αυτή μπορεί να γίνει με τρόπο φυσικό μετά από μόλυνση του ατόμου, οπότε μιλάμε για φυσική ενεργητική ανοσία ή μετά από ένεση με ζωντανούς ή νεκρούς μικροοργανισμούς ή τα αντιγόνα τους, όποτε αναφερόμαστε σε τεχνητή ενεργητική ανοσία. Ο εμβολιασμός είναι μια διαδικασία ανοσοποίησης (πρόκληση τεχνητής ανοσίας), όπου εξασθενημένοι μικροοργανισμοί, τμήματα μικροοργανισμών, αδρανοποιημένες τοξίνες ή μη παθογόνοι ιοί σε καθορισμένες δόσεις χορηγούνται στον άνθρωπο,  ο  οποίος  χωρίς  να  ασθενήσει  παράγει  αντισώματα   και ενεργοποιημένα Τ-λεμφοκύτταρα. Μερικά εμβόλια όπως αυτά για τους ιούς της ιλαράς ή της πολιομυελίτιδας παρέχουν ανοσία που διαρκεί σ’ όλη τη ζωή, ενώ αλλά, όπως για το βακτήριο της πνευμονίας και τον ιό της ηπατίτιδας Β για λίγα χρόνια.

Þ  Πιστεύετε ότι όσοι ταξιδεύουν πρέπει να εμβολιάζονται και αν ναι για ποιές ασθένειες;

Κατ’ αρχήν κάθε ενήλικος είτε ταξιδεύει είτε όχι πρέπει να εμβολιάζεται με το τοξοειδές του τετάνου. Κάθε ταξιδιώτης πρέπει να  ανοσοποιείται ανάλογα με τις προδιαγραφές υγείας της χώρας που θα επισκεφθεί. Πιο συγκεκριμένα συνίσταται εμβολιασμός για τη διφθερίτιδα, την ευλογιά, τον τυφοειδή πυρετό, τον κίτρινο πυρετό, τη χολέρα, την πανώλη, τον τύφο, την ιλαρά, την ηπατίτιδα Α, την ηπατίτιδα Β, την πνευμονοκοκκική πνευμονία, τη μηνιγγίτιδα από μηνιγγιτιδιόκοκκο και τη λύσσα.

Þ  Ο εμβολιασμό των βρεφών είναι υποχρεωτικός στη χώρα μας. Ποιά είναι τα εμβόλια που συνιστούν οι παιδίατροι;

1) Εμβόλιο αντιδιφθεριτικό, αντικοκκυτικό και αντιτετανικό (D.T.P.). Βασικός εμβολιασμός σε τρεις δόσεις μετά  από τον δεύτερο-τρίτο μήνα. Επαναλαμβάνεται σε ένα χρόνο και στη ηλικία των 4-6 ετών. Οι επόμενοι επαναληπτικοί εμβολιασμοί με διπλό εμβόλιο (αντιτετανικό-αντιδιφθεριτικό) κάθε 10 χρόνια.

2) Εμβόλιο εναντίον της πολιομυελίτιδας. Βασικός εμβολιασμός σε τρεις δόσεις από τον δεύτερο - τρίτο μήνα. Επαναλαμβάνεται σε ένα χρόνο και μετά από τρία χρόνια.

3) Αντιφυματικό εμβόλιο (B.C.G.). Είναι υποχρεωτικό για όλα τα παιδιά της σχολικής ηλικίας.

4) Εμβόλιο για την ιλαρά, την παρωτίτιδα (μαγουλάδες) και την ερυθρά (Μ.Μ.R.). Γίνεται σε μια δόση μετά την ηλικία των 15 μηνών. Επαναλαμβάνεται μετά την πάροδο 10 ετών.

5) Εμβόλιο για τον ιό της ηπατίτιδας Β. Γίνεται σε τρεις δόσεις και επαναλαμβάνεται μετά από 5 χρόνια.

6) Ορισμένοι παιδίατροι συνιστούν και τον εμβολιασμό έναντι του αιμοφίλου ινφλουέντζας τύπου β (HibTITER), που προκαλεί μηνιγγίτιδα σε παιδιά από 5 μηνών έως 5 χρονών.

... ότι πρέπει να γνωρίζει ο μαθητής

¨    Η επιστημονική μελέτη των τύπων των ερυθροκυττάρων άρχισε το 1900, όταν ο Landsteiner παρατήρησε ότι όποτε αναμειγνύονταν δείγματα από αίμα, ορισμένοι συνδυασμοί καταλήγουν σε συγκόλληση, ενώ άλλοι όχι. Αποδείχτηκε ότι η συγκόλληση οφείλεται στο ότι το πλάσμα του αίματος του ενός ατόμου αντιδρά με τα κύτταρα του αίματος του άλλου. Γρήγορα ο Landsteiner και οι συνεργάτες του ήταν σε θέση να κατατάξουν τους ανθρώπους σε τέσσερις ομάδες με βάση τις αντιδράσεις συγκόλλησης που παρουσιάζουν.

¨    Σήμερα οι ομάδες αυτές ονομάζονται Α, Β, ΑΒ και Ο, σύμφωνα με το σύστημα ΑΒΟ. Η συγκόλληση οφείλεται στη σύνδεση ειδικών αντιγονικών ουσιών, με ειδικά «φυσικά» αντισώματα (τάξης IgM) που υπάρχουν στον ορό. Τα ΑΒΟ αντιγόνα, που ονομάστηκαν συγκολλητινογόνα, είναι γλυκολιπίδια, βρίσκονται στη επιφάνεια της ερυθροκυτταρικής μεμβράνης και διαφέρουν μεταξύ τους στο τελικό σάκχαρο. Άτομα με Α ή Β αντιγόνα στα ερυθροκύτταρά τους ανήκουν στην ομάδα αίματος Α ή Β αντίστοιχα. Υπάρχουν άτομα που στις ερυθροκυτταρικές μεμβράνες τους υπάρχουν Α και Β αντιγόνα και ανήκουν στην ομάδα ΑΒ και άλλα που τα ερυθροκύτταρά τους δεν διαθέτουν ούτε Α ούτε Β αντιγόνα και κατατάσσονται στην ομάδα Ο.

¨    Στο πλάσμα των ατόμων της Α ομάδας κυκλοφορούν αντισώματα έναντι του συγκολλητινογόνου Β (αντι-Β), στα άτομα της ομάδας Β, κυκλοφορούν αντι-Α, στα άτομα της ΑΒ ομάδας δεν κυκλοφορούν αντισώματα, ενώ στα άτομα της Ο ομάδας υπάρχουν και αντι-Α και αντι-Β. Τα αντισώματα αυτά αποτελούν τις συγκολλητίνες.

¨    Κατά την χορήγηση αίματος με τις μεταγγίσεις, είναι απαραίτητο να ελέγχεται η ομάδα αίματος του δέκτη και του δότη, με τρόπο ώστε οι συγκολλητίνες του δέκτη να μην μπορούν να αντιδράσουν με τα συγκολλητινογόνα του αίματος του δότη. Συνεπώς η κάθε ομάδα δίνει στον εαυτό της, η ομάδα Ο δίνει σε όλες και ονομάζεται πανδότης και η ομάδα ΑΒ δέχεται από όλους και ονομάζεται πανδέκτης. Η συχνότητα των ομάδων αίματος στον Ελληνικό πληθυσμό είναι: Α 40 %, Β 14 %, ΑΒ 4 % και Ο 42 %.

¨    Ένα άλλο αντιγόνο της ερυθροκυτταρικής μεμβράνης ονομάζεται ρέζους (Rhesus) και ανακαλύφθηκε τυχαία από τους Landsteiner και Wiener όταν ανοσοποιούσαν κουνέλια με ερυθροκύτταρα από τον πίθηκο Rhesus macacus. Το ίδιο αντιγόνο υπάρχει και τον άνθρωπο και είναι πρωτεϊνικής φύσεως. Το Rhesus μπορεί είτε να υπάρχει είτε να μην υπάρχει στην επιφάνεια των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Τα άτομα που έχουν την πρωτεΐνη χαρακτηρίζονται ως Rhesus θετικά (Rh+) και αποτελούν το 85 % του πληθυσμού, ενώ εκείνα που δεν την έχουν χαρακτηρίζονται ως Rhesus αρνητικά (Rh ^–) και αποτελούν το υπόλοιπο 15 % .

¨    Αν αίμα Rhesus-θετικό μπει στην κυκλοφορία ενός Rhesus-αρνητικού ατόμου, το άτομο αυτό μπορεί να παράγει αντισώματα (αντι-Rhesus), που καταστρέφουν τα Rhesus-θετικά ερυθροκύτταρα. Στο γεγονός αυτό βρίσκεται ο κίνδυνος για έμβρυα Rhesus-θετικά σε Rhesus-αρνητική μητέρα. Το πρωτότοκο βρέφος δεν κινδυνεύει επειδή τα αντι-Rhesus αντισώματα παράγονται μετά τον τοκετό. Στα επόμενα Rhesus-θετικά έμβρυα τα αντισώματα της μητέρας θα καταστρέψουν τα ερυθροκύτταρα τους, προκαλώντας θανατηφόρο αναιμία ή αιμολυτική αναιμία (αιμολυτικός ίκτερος).

Þ  Τα άτομα της ομάδας αίματος Ο διαθέτουν συγκολλητίνες αντι-Α και αντι-Β και μπορούν να δίνουν αίμα σε άτομα όλων των ομάδων. Ποιος νομίζεται ότι είναι ο λόγος που τα αντι-Α και αντι-Β αντισώματα δεν επηρεάζουν να ερυθρά αιμοσφαίρια του δέκτη άλλης ομάδας αίματος;

Πραγματικά η ομάδα αίματος Ο θεωρείται πανδότης με την έννοια ότι τα άτομα αυτής της ομάδας μπορούν να δίνουν αίμα σε άτομα όλων των άλλων ομάδων. Βέβαια οι συγκολλητίνες αντι-Α και αντι-Β, μπορούν να δημιουργήσουν πρόβλημα στο δέκτη μόνο αν γίνει μετάγγιση μεγάλων ποσοτήτων αίματος. Για μικρές ποσότητες τα αντισώματα του δότη αραιώνονται και δεν επαρκούν να προκαλέσουν συγκόλληση των ερυθρών αιμοσφαιρίων του δέκτη. Σε μεταγγίσεις μεγάλων ποσοτήτων αίματος πρέπει το αίμα να είναι της ίδιας ομάδας. Σε επείγουσες περιπτώσεις όταν δεν  υπάρχει αίμα  της  ίδιας ομάδας γίνεται  αφαίρεση του 70 % του πλάσματος από το αίμα του δότη, έτσι ώστε να απομακρυνθούν τα αντισώματα.

Þ  Το αίμα προσφέρεται μόνο από άνθρωπο σε άνθρωπο με τη διαδικασία της αιμοδοσία. Από όσα γνωρίζετε ποιες πιστεύετε ότι είναι οι προϋποθέσεις για προσφορά αίματος;

Κατά την ημέρα της αιμοδοσίας λαμβάνεται λεπτομερές ιστορικό του δότη και γίνεται σύντομη κλινική εξέταση, για να διαπιστωθεί αν η αφαίμαξη έχει πιθανότητα να βλάψει το δότη ή αν η χορήγηση του αίματος μπορεί να είναι βλαπτική για το δέκτη. Το ποσό του αίματος που λαμβάνεται από ένα αιμοδότη αποτελεί το 5-7% του συνολικού ποσού αίματος, περίπου 350 κυβικά εκατοστά και λέγεται μονάδα αίματος. Στην Ελλάδα η ζήτηση αίματος ανέρχεται στις 500.000 μονάδες αίματος το χρόνο. Οι προϋποθέσεις για προσφορά αίματος είναι οι ακόλουθες:

– Η ηλικία του αιμοδότη πρέπει να είναι από 19-60 ετών και η κλινική του εικόνα ικανοποιητική (υγιής).

– Ο αιματοκρίτης του αιμοδότη να είναι >41% για τους άνδρες και >38% για τις γυναίκες. Άτομα με αναιμίες αποκλείονται.

– Η αρτηριακή πίεση συστολική πίεση του αιμοδότη να είναι από 100 ως 180 mmHg και η διαστολική <100 mmHg.

– Μεταξύ δύο αφαιμάξεων να μεσολαβεί διάστημα δύο μηνών.

– Οι έγκυες δεν πρέπει να δίνουν αίμα και για 6 μήνες μετά τον τοκετό.

– Ο αιμοδότης δεν πρέπει να έχει χειρουργηθεί τους τελευταίους 6 μήνες.

– Αποκλείονται από την αιμοδοσία ασθενείς με ενεργή φυματίωση, σακχαρώδη διαβήτη, ρευματική καρδιοπάθεια ή στεφανιαία νόσο.

– Ο γιατρός αποφασίζει για τις περιπτώσεις αιμοδοτών που παίρνουν φάρμακα ή παρουσιάζουν αλλεργίες.

– Αποκλείονται από αιμοδότες που είναι φορείς ηπατίτιδας Β ή C ή έχουν περάσει ελονοσία 3 χρόνια πριν από την αιμοδοσία.

– Οι εμβολιασμένοι αιμοδότες αποκλείονται αν έχουν εμβολιαστεί 24 ώρες πριν την αιμοδοσία για τέτανο, τυφοειδή, χολέρα, γρίπη, κ.ά. και 2 εβδομάδες πριν την αιμοδοσία για ιλαρά, κίτρινο πυρετό, κ.ά.

Þ  Μια μητέρα Rhesus αρνητικό, που γέννησε ένα Rhesus θετικό παιδί, σκέφτεται να αποκτήσει ένα δεύτερο παιδί. Τι θα τη συμβουλεύατε;

Κατά τη διάρκεια του πρώτου τοκετού η γυναίκα ήλθε σε επαφή με τα ερυθροκύτταρα του βρέφους, τα οποία της προκάλεσαν την παραγωγή αντι- Rhesus αντισωμάτων. Τα αντισώματα αυτά αν η μητέρα κυοφορήσει δεύτερο έμβρυο Rhesus-θετικό θα προκαλέσουν συγκόλληση και καταστροφή των ερυθρών αιμοσφαιρίων του εμβρύου.

Συνεπώς αυτό που θα συμβουλεύαμε την μητέρα είναι να προβεί σε μια διαδικασία προγεννητικού ελέγχου προκειμένου να διαπιστωθεί αν το έμβρυο είναι Rhesus θετικό ή αρνητικό. Το Rhesus αρνητικό έμβρυο δεν κινδυνεύει από αιμολυτικό ίκτερο. Η κατάσταση αυτή θα μπορούσε θα αποφευχθεί αν αμέσως μετά τον τοκετό του πρώτου παιδιού χορηγούνταν στη μητέρα ειδικά έτοιμα αντισώματα που θα εξουδετέρωναν τα εμβρυικά ερυθροκύτταρα που θα πέρναγαν στην κυκλοφορία της μητέρας. Με αυτό τον τρόπο δεν θα ενεργοποιούνταν ο ανοσοποιητικός μηχανισμός της γυναίκας και δε θα ανέπτυσσε αντι-Rhesus αντισώματα, με συνέπεια να μην κινδυνεύει το δεύτερο παιδί.

Στοιχεία για τις ομάδες αίματος

(Συμπλήρωση του πίνακα της σελ. 61 του σχολικού βιβλίου)

1) Να αναφέρετε τα συγκολλητινογόνα τα οποία συναντάμε στον άνθρωπο.

Απάντηση

Τα συγκολλητινογόνα που συναντάμε στον ανθρώπινο οργανισμό είναι αυτά  που σχετίζονται με τις ομάδες αίματος:  Α, Β και Rhesus.

2) Συμπληρώστε στον παρακάτω πίνακα τον τρόπο με τον οποίο εξασφαλίζεται η κάθε μορφή ανοσίας.

Απάντηση

3) Σε αυτή την ενότητα χρησιμοποιήθηκαν οι όροι: ανοσοποίηση, ορός, εμβόλιο. Τι σημαίνει ο καθένας από αυτούς; να δώσετε παραδείγματα, στα οποία να φαίνεται η σημασία τους.

Απάντηση

Ανοσοποίηση: Ονομάζεται η διαδικασία με την οποία προκαλείται τεχνητή παθητική ή ενεργητική ανοσία.

Ορός: Πρόκειται για σκεύασμα έτοιμων αντισωμάτων έναντι κάποιων παθογόνων παραγόντων, που χορηγείται τις πρώτες ώρες μετά την μόλυνση, για την άμεση αντιμετώπιση του παθογόνου παράγοντα, προκαλώντας παθητική τεχνητή ανοσία. Οι οροί προέρχονται από άτομα που έχουν ανοσοποιηθεί με το δεδομένο αντιγόνο και έχουν αποκτήσει υψηλές συγκεντρώσεις του ειδικού αντισώματος. Σε κάποιες περιπτώσεις όπως της ηπατίτιδα Α, ο όρος έναντι του ιού χορηγείται προληπτικά, όταν υπάρχει αυξημένη πιθανότητα μόλυνσης. 

Εμβόλιο: Σκεύασμα που περιέχει ζωντανό, εξασθενημένο ή νεκρό μικροοργανισμό, ή αδρανοποιημένα προϊόντα (τοξίνες) ή τμήματα  μικροοργανισμού και χρησιμοποιείται για την πρόκληση ενεργητικής τεχνητής ανοσίας. Με την ένεση του αντιγόνου το ανοσοποιητικό σύστημα διεγείρεται και παράγει αντισώματα για τον μικροοργανισμό ή την τοξίνη, χωρίς να εκδηλώνεται η λοίμωξη.  

Για παράδειγμα η χορήγηση αντιτετανικού όρου προστατεύει τον οργανισμό από το βακτήριο του τετάνου, μετά από τραυματισμό, με παρόμοιο τρόπο η χορήγηση αντιλυσσικού ορού προστατεύει από τη μόλυνση με τον ιό της λύσσας μετά το δάγκωμα μολυσμένου αγρίου ζώου. Kαι στις δύο περιπτώσεις ανοσοποίησης επιτυγχάνουμε παθητική ανοσία, που διαρκεί λίγες εβδομάδες. Αντίθετα με τη χορήγηση εμβολίου αναπτύσσεται  με  αργό  ρυθμό ανοσία  που τείνει να  διατηρηθεί συνήθως για χρόνια. Τέτοια εμβόλια είναι της διφθερίτιδας, του τετάνου, της ιλαράς, της ερυθράς, της παρωτίτιδας, της φυματίωσης, κ.ά.

4) Ποια είναι η χρησιμότητα που προσφέρει στον άνθρωπο η γνώση του συστήματος ΑΒΟ; Γράψτε μια παράγραφο, που να αιτιολογεί την άποψή σας.

Απάντηση

 Η γνώση του συστήματος ΑΒΟ, δηλαδή των ομάδων αίματος και η κατάταξη των ανθρώπων στις ομάδες αυτές αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για τις μεταγγίσεις αίματος. Συχνά είναι αναγκαία η χορήγηση αίματος, είτε μετά από σοβαρό τραυματισμό, είτε κατά τη διάρκεια εγχείρησης είτε σε ασθενείς με σοβαρές παθήσεις όπως η μεσογειακή αναιμία. Πριν δοθεί το αίμα στον ασθενή, πρέπει εκτός των άλλων, να ελεγχθεί η ομάδα αίματος του ασθενή, προκειμένου να του δοθεί συμβατό αίμα. Αυτό είναι απαραίτητο γιατί κάποιες από τις ομάδες όταν αναμειχθούν σχηματίζονται θρόμβοι με αποτέλεσμα το θάνατο του ασθενή. Έτσι, η γνώση του συστήματος ΑΒΟ, αλλά και του παράγοντα Rhesus, εξασφαλίζει την ασφάλεια κατά τις μεταγγίσεις.

5) Στη χώρα μας, όπως και στις χώρες της Ευρώπης, ορισμένα εμβόλια γίνονται υποχρεωτικά σε όλο τον πληθυσμό. Το εμβόλιο εναντίον της πολιομυελίτιδα;, για παράδειγμα, είναι υποχρεωτικό και πρέπει να γίνεται έως την ηλικία των 18 μηνών. Συμβουλευτείτε το βιβλιάριο υγείας σας ή άλλες πηγές και συντάξτε έναν κατάλογο με τα υποχρεωτικά εμβόλια. Αναζητήστε στοιχεία και πληροφορίες και αιτιολογήστε γιατί τα εμβόλια είναι υποχρεωτικά. 

Απάντηση

Σημείωση: Οι σχετικές πληροφορίες για τα υποχρεωτικά εμβόλια κατά τη βρεφική και παιδική ηλικία παρουσιάζονται στις ερωτήσεις γνώσεων του κεφαλαίου «2.3 Ανοσοποίηση».

Ο εμβολιασμός καθίσταται υποχρεωτικός για ορισμένες παθήσεις πολύ επικίνδυνες, που έχουν επιδημιολογικό χαρακτήρα και μπορούν έτσι να προσβάλλουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού και ιδιαίτερα ευπαθείς ομάδες όπως είναι τα παιδιά. Για ορισμένους ιούς όπως της πολιομυελίτιδος πρέπει να αναφερθεί ότι πριν από την εκστρατεία εμβολιασμού στις ΗΠΑ, υπήρχαν περίπου 21.000 περιπτώσεις παραλυτικής πολιομυελίτιδας το χρόνο, ενώ μετά το πρόγραμμα των εμβολιασμών η πολιομυελίτιδα εξαφανίστηκε σχεδόν ως νόσημα. Το ίδιο ισχύει για την ερυθρά, όπου οι επιδημίες εμφανίζονται κάθε 6-9 χρόνια. Πρέπει να τονιστεί ότι στην επιδημία του 1964 στις ΗΠΑ περισσότερα από 20.000 βρέφη γεννήθηκαν με βαριές εκδηλώσεις συγγενούς ερυθράς. Μετά το πρόγραμμα του εμβολιασμού από 30.000 κρούσματα ερυθράς σε βρέφη το 1964, υπήρξε δραματική ελάττωση σε 55 κρούσματα το 1979 και 9 περιπτώσεις το 1982, ενώ στο σύνολο του πληθυσμού το 1982 αναφέρθηκαν 2300 περιπτώσεις ερυθράς. Το εμβόλιο καθίσταται υποχρεωτικό και για τις γυναίκες, οι οποίες πρέπει να ανοσοποιούνται στην ηλικία της τεκνοποιίας, ώστε να μηδενιστούν τα κρούσματα συγγενούς ερυθράς. Ο ιός της ιλαράς προκαλεί σε μερικές περιπτώσεις βαριές εγκεφαλίτιδες μ εμεγάλη θνησιμότητα. Ο έλεγχος της νόσου έγινε με τη χρήση του εμβολίου, όπου από 500.000 κρούσματα στις ΗΠΑ το χρόνο από τα οποία πάνω από 300 ανάπτυσσαν εγκεφαλίτιδα, ο με τη χρήση του εμβολίου το 1981, αναφέρθηκαν μόνο 3000 περιστατικά ιλαράς. Επίσης ο εμβολιασμός είναι υποχρεωτικός για τη διφθερίτιδα και τον τέτανο, όπου οι αντίστοιχες τοξίνες προκαλούν σοβαρά προβλήματα. κυρίως στα παιδιά, που είναι περισσότερο εκτεθειμένα. Ο κοκκύτης έχει υψηλή μεταδοτικότητα κυμαινόμενη από 30 - 90 % και η πλειονότητα των περιπτώσεων αφορά σε παιδιά κάτω των 5 ετών. Οι περισσότεροι θάνατοι επέρχονται κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής. Η ενεργητική ανοσοποίηση προφυλάσσει από τη νόσο.

Το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (Acquired Immune Deficiency Syndrome - AIDS) είναι, όπως περιγράφεται και στην ονομασία του μια ασθένεια του ανοσοποιητικού συστήματος που εκδηλώνεται ως αδυναμία του αμυντικού μηχανισμού να αμυνθεί στους παθογόνους παράγοντες. Η ασθένεια εμφανίστηκε για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1981 σε νεαρούς ομοφιλόφιλους στο Λος Άντζελες και στη Νέα Υόρκη και το 1984, έγινε η ανίχνευση αντισωμάτων για το νέο λοιμογόνο παράγοντα σε ασθενής με AIDS. Δύο ερευνητικές ομάδες, η μία στο Ινστιτούτο Pasteur στο Παρίσι υπό τον Luc Montagnier και η άλλη στο Εθνικό Αντικαρκινικό Ινστιτούτο Bethesda των Η.Π.Α. υπό τον Roberd Gallo, απομόνωσαν τον παράγοντα που προκαλεί το AIDS. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο ιός εμφανίστηκε γύρω στα 1950 στην Κεντρική Αφρική, ενώ αντισώματα για τον ιό ανιχνεύτηκαν σε αίμα που φυλάγονταν στην κατάψυξη ερευνητικών εργαστηρίων εδώ και 40 χρόνια.

Δομή του ιού

O ιός του AIDS, ονομάστηκε HIV (Human Immunodeficiency Virus). Πρόκειται για έναν ρετροϊό με διάμετρο 100 nm που περιβάλλεται από λιπιδική διπλοστοιβάδα η οποία περιέχει μια διαμεμβρανική πρωτεΐνη και μια περιφερειακή. Στο εσωτερικό της μεμβράνης υπάρχουν δύο πρωτεϊνικά καλύμματα, ένα εξωτερικό πολυεδρικό και ένα εσωτερικό κυλινδρικό. Στο κέντρο του εσωτερικού πρωτεϊνικού καλύμματος βρίσκονται δύο μόρια (αντίτυπα) RNA, αλλά και ένα ειδικό ένζυμο (αντίστροφη μεταγραφάση), που μεταγράφει το RNA του ιού σε DNA.

Εξέλιξη της λοίμωξης από HIV - Kλινικά συμπτώματα.

Η αρχική επιβλαβής δράση του ιού του AIDS οφείλεται στη βαθμιαία αλλά σταθερή καταστροφή των βοηθητικών Τ -λεμφοκυττάρων (Τ₄ κύτταρων). Γνωρίζουμε ότι τα βοηθητικά Τ-κύτταρα ενεργοποιούν τα Β-λεμφοκύτταρα για την παραγωγή αντισωμάτων, αλλά και τα μακροφάγα για τη λειτουργία της φαγοκυττάρωσης. Συνεπώς, η έλλειψη των βοηθητικών Τ-κυττάρων κάνει αδύνατη την ανοσοαπόκκριση και το ανοσοποιητικό σύστημα λιγότερο αποτελεσματικό μέχρι ανεπαρκές. Το άτομο που μολύνεται από τον ιό του AIDS είναι έρμαιο των παθογόνων μικροοργανισμών.

Αμέσως μετά τη μόλυνση (2-5 εβδομάδες) εμφανίζονται ορισμένα συμπτώματα, όπως πυρετός, μυϊκή κόπωση, ανορεξία, ναυτία, πονοκέφαλοι και ηπατοσπληνομεγαλία, είναι δηλαδή συμπτώματα που παρατηρούνται και σε άλλες ιώσεις (γρίπη) και διαρκούν λίγες ημέρες έως δύο εβδομάδες. Τα συμπτώματα αυτά εξαφανίζονται, ο ασθενής αναπτύσσει αντισώματα για τον ιό, που δεν επαρκούν όμως να αντιμετωπίσουν τον ιό, που συνεχίζει να καταστρέφει τα Τ λεμφοκύτταρα. Τα άτομα αυτά είναι φορείς του AIDS και μπορούν να μολύνουν άλλα  άτομα. Το στάδιο αυτό χωρίς κλινικά συμπτώματα διαρκεί από δύο ή τρία χρόνια έως 10 ή περισσότερα (μέσος όρος 7 χρόνια), όπου ο αριθμός των Τ λεμφοκυττάρων είναι αρκετά υψηλός και υπάρχει ανοσοαπόκκριση. Η κατάρρευση του ανοσοποιητικού συστήματος αρχίζει με τη δραστική μείωση του αριθμού των βοηθητικών Τ-λεμφοκυττάρων, από 1000 ανά κυβικό χιλιοστό, μειώνονται σε λιγότερα από 200 ανά κυβικό χιλιοστό. Στο στάδιο αυτό ο ασθενής υφίσταται διάφορες λοιμώξεις από μικροοργανισμούς (π.χ. πνευμονία, φυματίωση, εντεροκολίτιδα, μυκητιάσεις, εγκεφαλίτιδες, κ.α.) καθώς και ανάπτυξη καρκίνων όπως σάρκωμα του Kaposi, λέμφωμα Burkitt’s, χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία, καρκίνωμα του πνεύμονα, κ.λ.π.. Τις λοιμώξεις αυτές συνοδεύουν συνήθως έντονη διάρροια, απώλεια βάρους και διαταραχές στον εγκέφαλο που συμπεριλαμβάνουν απώλεια μνήμης, λόγου, αντίληψης, κ.λ.π., αφού μέσω μολυσμένων μακροφάγων περνάει στον εγκέφαλο και μολύνει τα νευρικά κύτταρα.

Πώς ο ιός ξεφεύγει από τα αντισώματα και την επιτήρηση του ανοσοποιητικού μηχανισμού;

Όταν ο ιός του AIDS μπαίνει στον οργανισμό μέσω της κυκλοφορίας του αίματος κατευθύνεται προς τα δεκτικά Τ βοηθητικά λεμφοκύτταρα όπου προσδένεται στον ειδικό υποδοχέα και το γενετικό του υλικό εισχωρεί στο κύτταρο, ενώ το περίβλημα μένει απέξω και δέχεται την αναγνώριση από το ανοσοποιητικό σύστημα. Το γενετικό υλικό μπορεί να ενσωματωθεί στο γενετικό υλικό του κυττάρου και να παραμείνει ανενεργό ή να αρχίσει να πολλαπλασιάζεται φτιάχνοντας πολλαπλά αντίγραφα. Από το γενετικό υλικό τού ιού θα συντεθούν και οι πρωτεΐνες του ιού, θα γίνει συγκρότηση και έξοδος των ιών με ταυτόχρονη καταστροφή των λεμφοκύτταρων.

Ο ιός προσβάλλει το μηχανισμό πολλαπλασιασμού των μολυσμένων κυττάρων και ταυτόχρονα εμποδίζει τα μολυσμένα κύτταρα από το να εμφανίσουν μια εδική για τα Τ4 πρωτεΐνη στην επιφάνεια τους. Αυτά τα δύο γεγονότα συμβάλλουν στην μεγάλη καταστροφή των Τ4 κυττάρων. Επιπλέον ο ιός του AIDS παραπλανά τον ανοσοποιητικό μηχανισμό προστατεύοντας τα μολυσμένα κύτταρα από την αναγνώρισή τους από τα κυτταροτοξικά λεμφοκύτταρα, που θα μπορούσαν να τα καταστρέψουν και διαφοροποιεί το Τ4 κύτταρο κάνοντάς το ανίκανο να αναγνωρίζει το αντιγόνο, έτσι ώστε να μην μπορεί να ενεργοποιήσει την ανοσολογική απόκριση. Μια άλλη ιδιότητα του ιού είναι να αλλοιώνει τους υποδοχείς των Τ4 κυττάρων, έτσι ώστε να μην κατορθώνουν να αναγνωρίσουν τα μακροφάγα κύτταρα που παρουσιάζουν τα προς αναγνώριση αντιγόνα. Τέλος η υψηλή μεταλλακτικότητα του ιού (μεταβάλλει τις πρωτεΐνες του περιβλήματός του) δυσχεραίνει την αποτελεσματικότητα των παραχθέντων αντισωμάτων και ασφαλώς την παρασκευή ικανοποιητικού εμβολίου.

Μετάδοση του ιού

Γνωστοί τρόποι μετάδοσης του ιού:

α) Μετάγγιση αίματος ή πλάσματος ή παραγώγων αίματος που προέρχονται από μολυσμένο άτομο. Τρύπημα του δέρματος από αιχμηρό αντικείμενο ή βελόνα, που περιέχουν αίμα μολυσμένου ατόμου. Ομάδες υψηλού κινδύνου είναι οι χρήστες ναρκωτικών, οι αιμορροφιλικοί, οι εργαζόμενοι στους χώρους υγείας που ασχολούνται με τους φορείς της νόσου.

β) Σεξουαλική επαφή μεταξύ των ομοφυλόφιλων, αλλά και μεταξύ των ετερόφυλων από άνδρες σε γυναίκες και σε μικρότερο βαθμό από γυναίκες σε άνδρες. Ο ιός εισέρχεται στο αίμα όταν σπέρμα ή κολπικά υγρά μολυσμένου ανθρώπου έρχονται σε επαφή με το βλεννογόνο του κόλπου, του πέους ή του ορθού.

γ) Κατά την εμβρυϊκή ζωή από τη μητέρα στο έμβρυο και κατά την εμβρυϊκή ζωή από το μητρικό γάλα κατά το θηλασμό.

Ο ιός δεν μεταδίδεται:

α) Με τη χειραψία

β) Με το σάλιο, το φίλημα, τα δάκρυα και τον ιδρώτα.

γ) Από την κοινή χρήση φλιτζανιών και μαχαιροπήρουνων.

δ) Με το φτάρνισμα ή το βήχα.

ε) Στη θάλασσα, στις πισίνες και στις τουαλέτες.

στ) Από το τσίμπημα κουνουπιών και άλλων εντόμων.

ζ) Στα νοσοκομεία και στα οδοντιατρεία, αφού τα μέτρα πρόληψης προστατεύουν ασθενείς, επισκέπτες και προσωπικό.

η) Οι αιμοδότες δεν κινδυνεύουν αφού οι συσκευές αιμοληψίας είναι μιας χρήσεως και όλο το αίμα που χρησιμοποιείται για μεταγγίσεις είναι απόλυτα ελεγμένο.

 Πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο ιός δεν μεταδίδεται στους κοινόχρηστους χώρους, σχολείο, γυμναστήρια, κατασκηνώσεις, γήπεδα, χώρους εργασίας και συνεπώς δεν πρέπει να δημιουργεί κανένα πρόβλημα η παρουσία ενός φορέα του AIDS, μαθητή, αθλητή, δασκάλου, εργαζόμενου στους χώρους αυτούς. Εξάλλου το μολυσμένο άτομο κινδυνεύει περισσότερο από τα υγιή άτομα από τις συνηθισμένες ασθένειες (γρίπη, ανεμοβλογιά, έρπητας, κ.λπ.) αφού έχει μειωμένη ανοσολογική ικανότητα.

Είναι φανερό ότι οι φορείς του AIDS έχουν μεγάλη ανάγκη από κοινωνική και ψυχολογική υποστήριξη και πρέπει να αντιμετωπίζονται χωρίς προκαταλήψεις και αποκλεισμούς. Χρειάζονται επιπλέον στενή ιατρική παρακολούθηση και φαρμακευτική αγωγή, αλλά και αποφυγή των παθογόνων παραγόντων που θα μπορούσαν να επιταχύνουν την κατάρρευση του ανοσοποιητικού συστήματος.

1) Οι μικροοργανισμοί βρίσκονται γύρω μας και ζουν ακόμα και στην επιφάνεια του δέρματός μας. Ο οργανισμός μας αμύνεται με διαφόρους τρόπους. Συνδέστε με γραμμές τους όρους της αριστερής στήλης με τους αντίστοιχους τρόπους άμυνας που περιλαμβάνει η δεξιά στήλη.

Απάντηση

δέρμα                                     φαγοκυττάρωση

μακροφάγο                            εμποδίζει την είσοδο μικροοργανισμών στο σώμα μας

αντίσωμα                               αναγνωρίζει τα αντιγόνα

Τ-λεμφοκύτταρο                  θυμάται την πρώτη είσοδο του μικροοργανισμού

Β-λεμφοκύτταρο                  συνδέεται με το αντιγόνο και το απομονώνει

2) Ποιες από τις ασθένειες που γνωρίζεται μπορούν να μεταδοθούν με:

– τις μολυσμένες βελόνες και γενικά με τα αιχμηρά αντικείμενα ;

– τα κουνούπια;

– τα ποντίκια;

– τα σκυλιά;

Απάντηση

– AIDS, ηπατίτιδα Β

– ελονοσία

– πανώλη, τοξόπλασμα (κυρίως από τις γάτες)

– λύσσα

4) Να σημειώσετε με (Σ) το σωστό ή με (Λ) το λάθος σε καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις:

Απάντηση

– Γνωρίζω το φίλο μου πολύ καιρό. Δείχνει υγιέστατος. Σίγουρα δεν είναι φορέας του HIV. ΛΑΘΟΣ

– Αν εργαζόμαστε στον ίδιο χώρο με έναν άνθρωπο που πάσχει από AIDS, μπορεί να μολυνθούμε με τον ιό. ΛΑΘΟΣ

– Ο HIV δεν μεταδίδεται με το βήχα και το φτάρνισμα. ΣΩΣΤΟ

– Μπορεί να μολυνθούμε με τον HIV, όταν κάνουμε τατουάζ με εργαλεία που είναι μολυσμένα με τον ιό. ΣΩΣΤΟ

– Ένας άνθρωπος ο οποίος δεν έχει εκδηλώσει λοιμώξεις που συνδέονται με το AIDS δεν έχει μολυνθεί με τον ιό. ΛΑΘΟΣ

– Δεν κινδυνεύουμε να μολυνθούμε από τον HIV, όταν δίνουμε αίμα. ΣΩΣΤΟ

4) Προσπαθήστε να σχηματίσετε τη λέξη «εμβόλια» με τα αρχικά των λέξεων που αντιστοιχούν στις παρακάτω προτάσεις.

Απάντηση

 1     Ε     Π     Ι      Δ    Η    Μ    Ι      Α  

 2    Μ    Α     Κ     Ρ    Ο     Φ    Α     Γ     Α

 3    Β    Λ     Ε     Μ     Φ   Ο     Κ    Υ     Τ    Τ     Α     Ρ    Α 

 4     Ο    Ρ      Ο   Σ

 5     Λ     Ο     Ι     Μ    Ω    Ξ     Η

 6     Ι      Α     Τ    Ρ     Ο    Σ

 7     Α    Ν     Ο     Σ     Ι     Α

5) Ο διευθυντής ενός εργοστασίου συσκευασίας κατεψυγμένων ψαριών πληροφορείται πως ένας υπάλληλος του τμήματος συσκευασίας, ο οποίος τις τελευταίες μέρες απουσίαζε από την εργασία του, είχε προσβληθεί από τη Σαλμονέλα που προκαλεί τύφο. Τον κάλεσε στο γραφείο του και του πρότεινε να μετακινηθεί στο τμήμα συντήρησης του κήπου του εργοστασίου. Για ποιο λόγο, κατά τη γνώμη σας, του το πρότεινε αυτό;

Απάντηση

Η σαλμονέλες είναι μικρόβια που προκαλούν τυφοειδή πυρετό και μεταφέρονται με τα μολυσμένα τρόφιμα και τα ποτά. Εκτός από τα μολυσμένα ζώα (πουλερικά, χοίροι, βοοειδή, ζώα του σπιτιού) που προσβάλλονται από το μικρόβιο, τη νόσο μεταφέρουν και οι άνθρωποι (μικροβιοφόροι) που προσβλήθηκαν από σαλμονέλα και εξακολουθούν να φιλοξενούν τα μικρόβια στους ιστούς τους. Επομένως, άνθρωποι που είναι φορείς του βακτηρίου μπορούν να μεταφέρουν το μικρόβιο στα τρόφιμα ή στα  ποτά. Ο διευθυντής του εργοστασίου τροφίμων έπραξε ορθώς και απομάκρυνε τον υπάλληλο από το τμήμα συσκευασίας. Ο μικροβιοφορέας υπάλληλος θα μπορούσε να μεταφέρει το μικρόβιο κάνοντας το προϊόν ακατάλληλο για κατανάλωση.

6) Για ποιό λόγο είναι τόσο σημαντικό να καθαρίζονται σχολαστικά και να απολυμαίνονται χώροι όπως:

α/ κουζίνες ξενοδοχείων

β/ πισίνες

γ/ χειρουργεία

δ/ δημόσιες τουαλέτες

ε/ κινηματογράφοι

Να δώσετε μια σύντομη απάντηση σε κάθε περίπτωση.

Απάντηση

α/ Ένα σύνολο μικροοργανισμών, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται οι σαλμονέλλες, οι σιγκέλλες, το κλωστηρίδιο της αλλαντιάσεως, το δονάκιο της χολέρας, η αμοιβάδα, ακόμη και ο ιός της ηπατίτιδας Α, μεταδίδονται μέσω των τροφίμων και των ποτών. Στις κουζίνες των εστιατορίων, είναι απαραίτητος ο σχολαστικός καθαρισμός και η απολύμανση των χώρων, αφού η ενδεχόμενη μόλυνση των φαγητών θα έχει δυσάρεστα αποτελέσματα για ένα σύνολο ανθρώπων που θα φάνε στο συγκεκριμένο εστιατόριο.

β/ Στις πισίνες, όταν το νερό δεν χλωριώνεται σχολαστικά και δεν ανανεώνεται, συγκεντρώνονται παθογόνοι μικροοργανισμοί, όπως κολοβακτηριοειδή, πρωτείς, αμοιβάδες και άλλα πρωτόζωα παθογόνοι μύκητες και ιοί, που μεταδίδονται στους λουόμενους, προκαλώντας λοιμώξεις.

γ/ Τα χειρουργεία πρέπει να είναι χώροι αποστειρωμένοι, αφού τα ενδονοσοκομειακά παθογόνα μικροβιακά στελέχη μπορεί να μεταδοθούν στον εγχειριζόμενο ασθενή και να αποτελέσουν κίνδυνο για την ζωή του. Δυστυχώς, αυτό δεν συμβαίνει στα περισσότερα νοσοκομεία μας.

δ/ Τις δημόσιες τουαλέτες επισκέπτονται πολλοί άνθρωποι, από τους οποίους κάποιοι είναι ασθενείς ή φορείς μικροβίων. Η μη απολύμανση έχει ως αποτέλεσμα οι δημόσιες τουαλέτες πολλές φορές να αποτελούν εστία μολύνσεων και να θέτουν σε κίνδυνο την υγεία κυρίως γυναικών, αλλά και ανδρών από ουρολοιμώξεις και άλλα νοσήματα. Επομένως, η σχολαστική καθαριότητα και η απολύμανση είναι αναγκαία.

ε/ Στους κινηματογράφους εναλλάσσονται αρκετοί άνθρωποι με συνέπεια να επιβαρύνεται η ατμόσφαιρα με παθογόνους μικροοργανισμούς.

 Ο αερισμός και η απολύμανση του χώρου είναι απαραίτητα για να μην έχουμε μετάδοση των μικροβίων και των ασθενειών.

7) Ο κύριος Μπιφτέκης έχει εστιατόριο σε μια μικρή πόλη. Είναι φορέας της Σαλμονέλας που προκαλεί τον τύφο, χωρίς να το γνωρίζει. Το πρωί έφυγε για τη δουλειά του χωρίς να πλύνει τα χέρια του όταν βγήκε από την τουαλέτα. Μόλις πήγε στο μαγαζί, ζύμωσε 600 μπιφτέκια για χάμπουργκερ και ως το βράδυ όλα είχαν πουληθεί. Δύο εβδομάδες αργότερα σε αυτή τη  μικρή πόλη εμφανίστηκαν κρούσματα τύφου σε μερικές εκατοντάδες κατοίκους.

α/ Υπήρχαν μικροοργανισμοί στα χέρια του κ. Μπιφτέκη. Από που προήλθαν.

β/ Αν είσαστε Επόπτης Υγείας στη μικρή πόλη, τι μέτρα θα παίρνατε για να μην ξανασυμβεί αυτό;

γ/ Με ποιο άλλο τρόπο μπορεί να μεταδοθεί η ασθένεια;

Απάντηση

α/ Ο κύριος Μπιφτέκης έφυγε για τη δουλειά του χωρίς να πλύνει τα χέρια του όταν βγήκε από την τουαλέτα. Με αυτό τον τρόπο μεταφέρθηκαν μικροοργανισμοί σαλμονέλλας και παρέμειναν στα χέρια. Στη συνέχεια τα μικρόβια πέρασαν στη ζύμη των μπιφτεκιών.

β/ Το ενδεδειγμένο μέτρο θα ήταν να απαγορευθεί στο κύριο Μπιφτέκη να συμμετέχει στην παρασκευή των φαγητών στο εστιατόριό του. Θα μπορούσε να προσλάβει το κατάλληλο προσωπικό και ο ίδιος να απασχοληθεί μακριά  από  την  κουζίνα  του εστιατορίου.  Σε περίπτωση

υποτροπής του κυρίου Μπιφτέκη θα μπορούσε να του αφαιρεθεί η άδεια λειτουργία του εστιατορίου.

γ/ Οι πηγές μόλυνσης είναι τα τρόφιμα και τα ποτά που έχουν μολυνθεί με σαλμονέλλες. Το νερό μολύνεται από κόπρανα και συχνά προκαλεί εκρηκτικές επιδημίες. Με παρόμοιο τρόπο μολύνεται το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Πολλά ζώα, συμπεριλαμβανομένων των βοοειδών, των τρωκτικών και των πουλιών, παθαίνουν φυσική μόλυνση από σαλμονέλλα και στο κρέας τους, στα εκκρίματα ή στα αυγά τους ανευρίσκονται σαλμονέλλες, που μπορούν να μολύνουν τους ανθρώπους που θα τραφούν με το κρέας των μολυσμένων ζώων ή τα αυγά των πουλιών. Οι μικροβιοφορείς όπως ο κύριος Μπιφτέκης δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να εργάζονται σε εργασίες σχετικές με τρόφιμα και όταν χρησιμοποιούν κοινόχρηστες τουαλέτες να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί να μην διασπείρουν μικρόβια τηρώντας τους κανόνες υγιεινής.

8) Το AIDS είναι μια ασθένεια η οποία, επειδή δε θεραπεύεται, αντιμετωπίζεται μόνο με την πρόληψη. Ενημερώστε τους συμμαθητές σας για την ασθένεια αυτή και τους τρόπους πρόληψής τους. ... Συγκεντρώστε στοιχεία και ετοιμάστε τη δική σας ομιλία για το AIDS, για το HIV και τους τρόπους μετάδοσής του.

Απάντηση

Σημείωση: Ο κάθε μαθητής πρέπει να συλλέξει τα απαραίτητα στοιχεία και να τα παρουσιάσει στην τάξη. Ήδη στην παράγραφο «Το AIDS - μια πολύ σοβαρή ασθένεια» έχουν παρουσιαστεί πολλά σχετικά στοιχεία για  την  ασθένεια, τον  ιό  που την προκαλεί  και  τους  τρόπους μετάδοσης. Στο σημείο αυτό θα δοθούν συμπληρωματικές πληροφορίες για τα μέτρα πρόληψης της ασθένειας.

Μέτρα πρόληψης της μετάδοσης του HIV

Τα μέτρα πρόληψης απορρέουν από τους δυνατούς τρόπους μετάδοσης του ιού. Επιπλέον, ένας σημαντικός παράγοντας είναι ότι οι αρκετοί από τους φορείς του AIDS δεν γνωρίζουν ότι είναι φορείς, αφού αισθάνονται υγιείς. Με αυτό το δεδομένο είναι αναγκαία η λήψη μέτρων που θα μειώσουν την πιθανότητα μετάδοσης του ιού και που θα αφορούν κυρίως την πρόληψη μετάδοσης από αίμα ή προϊόντα αίματος, από τη σεξουαλική δραστηριότητα και από τη μητέρα-φορέα στο έμβρυο.

Τα μέτρα πρόληψης θα μπορούσαν να συνοψιστούν ως εξής:

1) Αυστηρός έλεγχος του αίματος και των αιμοδοτών ώστε να μηδενίζεται ο κίνδυνος μετάδοσης από τις μεταγγίσεις. Είναι δυνατόν κάποιος αιμοδότης να έχει μολυνθεί αλλά να μην έχει ακόμη αναπτύξει αντισώματα ή να μην ανιχνεύεται ο ιός αφού βρίσκεται στη φάση επώασης (1-2 εβδομάδες μετά την μόλυνση). Συνεπώς το αίμα αυτό θα θεωρηθεί υγιές και μπορεί να μεταγγισθεί σε άλλο άτομο και να το μολύνει. Η πιθανότητα αυτή πλησιάζει τη 1 στις 1.000.000 μεταγγίσεις.

2) Το ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό πρέπει να παίρνει όλα τα απαραίτητα  μέτρα  προφύλαξης, κατά τις ιατρικές πράξεις σε φορείς της νόσου. Επιβάλλεται η χρήση γαντιών, μάσκας, η αποστείρωση των εργαλείων, η προσεκτική απομάκρυνση του αίματος των φορέων μετά από εγχείρηση, η προσεκτική χρήση ιατρικών εργαλείων και βελόνων. Δρακόντεια πρέπει να είναι τα μέτρα ασφαλείας σε ερευνητικά εργαστήρια που ασχολούνται με την έρευνα πάνω στην καταπολέμηση του ιού.  Σε παγκόσμιο  επίπεδο  έχει αναφερθεί η μόλυνση ιατρικού και

επιστημονικού ερευνητικού προσωπικού από τον ιό μετά από κάποια ιατρική πράξη σε άρρωστο ασθενή ή ερευνητική εργασία πάνω στον ιό.

3) Εξαιρετικός είναι ο κίνδυνος για τους τοξικομανείς, αφού η χρησιμοποίηση κοινών συριγγών κατά  την χρήση ναρκωτικών κάνει την πιθανότητα μετάδοσης του ιού ιδιαίτερα αυξημένη στις ομάδες αυτές αλλά και στους συντρόφους τους. Οι τοξικομανείς θα πρέπει να απευθύνονται στους συμβουλευτικούς σταθμούς και να προμηθεύονται σύριγγες μιας χρήσεως.

4) Οι σεξουαλική δραστηριότητα πρέπει να περιορίζεται σε μόνιμους ερωτικούς συντρόφους. Οι ευκαιριακές ερωτικές σχέσεις αυξάνουν την πιθανότητα να συνευρεθεί ένας φορέας της ασθένειας με κάποιο υγιή άτομο και να του μεταφέρει τον ιό. Η χρήση προφυλακτικού θεωρείται σκόπιμη και απαραίτητη.

5) Η περίπτωση εγκυμοσύνης μιας γυναίκας φορέα του ιού θεωρείται επικίνδυνη για την ίδια, αφού μπορεί να αναπτύξει την ασθένεια, αλλά και για το έμβρυο, αφού οι πιθανότητες να του μεταδώσει τον ιό είναι πολύ μεγάλες. Συνεπώς πρέπει να αποφεύγεται.

6) Γενικότερα, στο σχολείο ή στους αθλητικούς χώρους δεν είναι δυνατή η μετάδοση του ιού. Πρέπει να λαμβάνονται τα μέτρα εκείνα που ισχύουν και για το εξωσχολικό περιβάλλον.     

1) Χαρακτηρίστε με τη λέξη σωστό (Σ) ή λάθος (Λ) τις παρακάτω φράσεις:

α) Η είσοδος των μικροοργανισμών στον ανθρώπινο οργανισμό λέγεται λοίμωξη.

β) Ο φορέας της ασθένειας δεν έχει ακόμη εκδηλώσει τα συμπτώματα.

γ) Τα Β-λεμφοκύτταρα μπορούν και φαγοκυτταρώνουν τους μικροοργανισμούς που εισχωρούν στον ανθρώπινο οργανισμό.

δ) Η γύρη των λουλουδιών προκαλεί σε ορισμένους ανθρώπους αλλεργία.

ε) Ο ιός του AIDS μεταδίδεται με τη σεξουαλική επαφή.

2) Συμπληρώστε το κενό στις προτάσεις που ακολουθούν:

– Τους μικροοργανισμούς που προκαλούν ασθένειες τους ονομάζουμε _______ .

– Η λυσοζύμη είναι  ______  που περιέχεται στα  ______ και στο _____ .

­– Σε ορισμένες περιπτώσεις επικίνδυνων ασθενειών επιβάλλεται η χορήγηση ________ , με έτοιμα αντισώματα.

– Τα ερυθρά αιμοσφαίρια στην επιφάνειά τους έχουν τα  _________ , που αντιδρούν με τις _________ και προκαλούν συγκόλληση.

– Ο εμβολιασμός ονομάζεται επίσης _______ ανοσοποίηση.

3) Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση:

Οι εκκρίσεις των κυττάρων του δέρματος περιέχουν ___________

α) γαλακτικό και οξικό οξύ.

β) λιπαρά οξέα και αντισώματα.   

γ) γαλακτικό οξύ και λιπαρά οξέα.

4) Αντιστοιχίστε τις λέξεις ή φράσεις της δεξιάς στήλης με αυτές της αριστερής.

        λοίμωξη                                      σάλιο και δάκρυα                    

        σεξουαλική επαφή                    κόκκοι γύρης

        αλλεργία                                     ορός

        παθητική ανοσοποίηση            συμπτώματα ασθένειας

        λυσοζύμη                                     μόλυνση με τον HIV

5) Συμπληρώστε με την κατάλληλη λέξη τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν:

–Τα αντιγόνα είναι ____ ουσίες για τον οργανισμό, κυρίως ____φύσεως.

– Όταν ο οργανισμός αποκτήσει ______ για το συγκεκριμένο παθογόνο παράγοντα έχουμε αποκτήσει _____ για την προκαλούμενη ασθένεια.

– Το αίμα ομάδας Ο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μετάγγιση σε ασθενείς ομάδων αίματος _______.

– Τα Β-λεμφοκύτταρα μπορούν να παράγουν ειδικά όπλα, τα ________.

6) Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση:

Η μεταφορά αντισωμάτων μεσω του πλακούντα και του θηλασμού ονομάζεται ____

α) φυσική ανοσοποίηση

β) παθητική ανοσοποίηση

γ) παθητική ανοσία

δ) φυσική παθητική ανοσία

7) Χαρακτηρίστε με τη λέξη σωστό (Σ) ή λάθος (Λ) τις παρακάτω φράσεις:

α) Ο ιός του AIDS μεταδίδεται με τα έντομα, το βήχα και το φτάρνισμα.

β) Το γαλακτικό οξύ και τα λιπαρά οξέα του στομάχου εμποδίζουν την διείσδυση των μικροβίων.

γ) Το αντίσωμα είναι μια εξειδικευμένη πρωτεΐνη, που έχει παραχθεί με βάση το συγκεκριμένο αντιγόνο.

δ) Το εμβόλιο περιέχει αντιγονικούς παράγοντες, που δεν είναι πλέον παθογόνοι.

ε) Η σημασία του παράγοντα  ρέζους είναι εξίσου σημαντική για τις μεταγγίσεις με αυτή των ομάδων αίματος.

8) Μετά από όλα αυτά που γνωρίσατε για το ανοσοποιητικό σύστημα, τι νομίζετε ότι πρέπει να προσέχετε προκειμένου να διατηρήστε υγιείς.

1) α) Λάθος, β) Σωστό, γ) Λάθος, δ) Σωστό, ε) Σωστό

2) –παθογόνους, –ένζυμο, δάκρυα, σάλιο, –ορού, –συγκολλητινογόνα, συγκολλητίνες, –ενεργητική

3) γ)γαλακτικό οξύ και λιπαρά οξέα

4)                            λοίμωξη                       σάλιο και δάκρυα                     

              σεξουαλική επαφή                      κόκκοι γύρης

                               αλλεργία                       ορός

        παθητική ανοσοποίηση                     συμπτώματα ασθένειας

                                λυσοζύμη                      μόλυνση με τον HIV

5) –ξένες, πρωτεϊνικής, –μνήμη, ανοσία, – Ο,Α,Β,ΑΒ, –αντισώματα

6) δ) φυσική παθητική ανοσία

7) α) Λάθος, β) Λάθος, γ) Σωστό, δ) Σωστό, ε) Σωστό

8) Μετά από όλες τις πληροφορίες που δόθηκαν για τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού μας, αλλά και για τους τρόπους μόλυνσης από παθογόνους παράγοντες μπορούμε να καθιερώσουμε ορισμένους κανόνες προστασίας της υγείας μας.

α) Κάνουμε όλους τους απαραίτητους εμβολιασμούς.

β) Προσέχουμε την υγιεινή των εξωτερικών φραγμών. Το δέρμα μας φροντίζουμε να είναι καθαρό, χωρίς να χρησιμοποιούμε ισχυρά αλκαλικά σαπούνια και αντισηπτικά, που πιθανόν να καταστρέφουν την προστατευτική φυσιολογική χλωρίδα. Η στοματική κοιλότητα να καθαρίζεται σχολαστικά, αφού οι τροφές αποτελούν άριστο υπόστρωμα ανάπτυξης μικροβίων, Η γεννητική περιοχή να καθαρίζεται προσεκτικά και κατά τη σεξουαλική επαφή να χρησιμοποιείται η ενδεδειγμένη προφύλαξη. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται, ώστε να μην γίνεται μεταφορά βακτηριδίων που μπορεί να προκαλέσουν ουρολοιμώξεις. Αποφεύγουμε τους καπνούς, το τσιγάρο που μπορεί να περιορίσουν την ικανότητα του κροσσωτού επιθηλίου του πνεύμονα να εμποδίζει την μικροβιακή διείσδυση.

γ) Προσέχουμε τη διατροφή μας, όσο αυτό είναι δυνατό. Διατηρούμε τα τρόφιμα στο ψυγείο και τα μαγειρεύουμε σε τέτοιες συνθήκες, που να εξασφαλίζουμε τη θανάτωση των περισσοτέρων παθογόνων μικροοργανισμών. Αποφεύγουμε να τρώμε σε χώρους όπου υπάρχουν ενδείξεις για χρησιμοποίηση αλλοιωμένων τροφίμων. Ρίχνουμε πάντα μια ματιά στην κουζίνα του εστιατορίου, αν τηρούνται οι κανόνες υγιεινής.

δ) Πολλές φορές δεν μπορούμε να αποφύγουμε την έκθεση σε παθογόνους μικροοργανισμούς, ιδιαίτερα αυτών που μεταδίδονται μέσω του αναπνευστικού συστήματος. Επιβάλλεται συνεπώς ο αερισμός των κλειστών χώρων, όπως οι σχολικές αίθουσες.

ε) Αποφεύγουμε να κολυμπάμε σε μολυσμένες περιοχές, θάλασσες κοντά σε υπονόμους ή μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες χωρίς βιολογικό καθαρισμό και σε πισίνες που δεν καθαρίζονται και χλωριώνονται συστηματικά.

στ) Το ανοσοποιητικό σύστημα λειτουργεί με πολλούς εναλλακτικούς τρόπους για την καταπολέμηση των μικροοργανισμών. Η ταχύτητα και η ικανότητα ανοσολογικής απόκρισης εξαρτάται και από το εξωτερικό περιβάλλον. Οι λόγοι πτώσης της αντίστασης του οργανισμού μας είναι η κακή διατροφή, ο υποσιτισμός, η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ, η ατμοσφαιρική μόλυνση, το άγχος, η κακή ψυχολογική κατάσταση, η χρήση ναρκωτικών ουσιών, τα κορτιζονούχα φάρμακα, η κατάχρηση των αντιβιοτικών, κ.λ.π.. Είναι βέβαιο ότι μπορούμε με λίγη προσοχή να αποφύγουμε ή να περιορίσουμε τους παράγοντες που μας κάνουν επιρρεπείς στην εισβολή παθογόνων μικροοργανισμών, εξασφαλίζοντας καλή υγεία.