... ότι πρέπει να γνωρίζει ο μαθητής

¨  Οι εξαρτησιογόνες ουσίες είναι χημικές ουσίες που προκαλούν εθισμό, μια κατάσταση δηλαδή, όπου ο χρήστης διακατέχεται από μια  μη ελεγχόμενη επιθυμία χρησιμοποίησης των ουσιών αυτών, που οδηγεί σε μια ψυχική και σωματική κατάπτωση και συνοδεύεται από πολύπλοκα συμπτώματα δυσφορίας, πόνου και εξαθλίωσης. Στις εξαρτησιογόνες ουσίες συγκαταλέγονται το αλκοόλ, η νικοτίνη, η καφεΐνη, το χασίς, το όπιο, η μορφίνη, η ηρωίνη, οι αμφεταμίνες, το LSD, οι βενζοδιαζεπίνες, τα βαρβιτουρικά.

¨  Γραπτά που φαίνεται να αναφέρονται σε εκχυλίσματα παπαρούνας με ναρκωτικές ενέργειες έχουν βρεθεί στην περιοχή των Σουμερίων στη Μέση Ανατολή και χρονολογούνται από το 4.000 π.Χ.. Οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν όπιο τόσο για τα ψυχαγωγικά όσο και για τα θεραπευτικά του αποτελέσματα. Ο Όμηρος περιγράφει πως ένα ναρκωτικό που είναι εκχύλισμα φυτού χρησιμοποιούνταν για να προκαλεί ένα αίσθημα ζεστασιάς και ευεξίας ακολουθούμενο από υπνηλία και βαθύ ύπνο. Στη Ρωμαϊκή εποχή, ο θεός Σόμνους, Ρωμαϊκός θεός του ύπνου, συχνά απεικονίζεται να μεταφέρει ένα δοχείο γεμάτο χυμό παπαρούνας. Ο Έλληνας γιατρός Γαληνός του 2ου αιώνα μ.Χ., αυθεντία της Ιατρικής, χορηγούσε όπιο για να καταπραΰνει τους πονοκεφάλους, τις ασθένειες της χοληδόχου κύστης, τους κολικού και τις πέτρες στα νεφρά ή ακόμη για να ανακουφίζει τους ασθενείς που παρουσίαζαν δύσπνοια, άσθμα και καρδιακή ανεπάρκεια. Πολύ αργότερα τον 16ο και 17ο αιώνα οι γιατροί άρχισαν να προειδοποιούν για τους κινδύνους   των  ναρκωτικών.   Για    παράδειγμα   κάποιος   γιατρός

σημείωνε: «Τα αποτελέσματα της ξαφνικής εγκατάλειψης της χρήσης όπιου ύστερα από μακροχρόνια χρήση είναι κυρίως οι μεγάλες και ακόμη αφόρητες εξαντλήσεις, αγωνίες και καταθλίψεις του πνεύματος, που συνήθως τελειώνουν μ’ έναν πολύ άθλιο θάνατο συνοδευόμενο από περίεργες αγωνίες εκτός και αν ξαναγίνουν χρήστες όπιου, οπότε γρήγορα και πάλι συνέρχονται». Ήταν οι πρώτες προειδοποιήσεις για τον εθισμό που προκαλούν τα ναρκωτικά.      

¨  Οι φαρμακολόγοι θεωρούν ότι ο εθισμός μπορεί να διακριθεί σε τρία στάδια: ανοχή, εξάρτηση και παθολογική συμπεριφορά αναζήτησης του ναρκωτικού. Η ανοχή είναι μια κατάσταση κατά την οποία σταδιακά απαιτούνται όλο και μεγαλύτερες δόσεις του ναρκωτικού για να προκαλέσουν αποτελέσματα  που στην αρχή προκαλούνταν από μια πολύ μικρή δόση. Μια μορφή ανοχής, η μεταβολική ανοχή, είναι μια αλλαγή που πραγματοποιείται στο συκώτι όπου γίνεται ο μεταβολισμός των ναρκωτικών. Η χρόνια έκθεση σε ένα ναρκωτικό διεγείρει τα ένζυμα του συκωτιού να μεταβολίζουν την ουσία πολύ πιο γρήγορα, οπότε απαιτείται μεγαλύτερη ποσότητα για να προκαλέσει τα ίδια αποτελέσματα. Η κυτταρική ανοχή, είναι η πιο συνηθισμένη μορφή ανοχής εξαιτίας της χρήσης ουσιών που προκαλούν εθισμό. Τα κύτταρα αποδέκτες της ουσίας, κυρίως τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου δεν αντιδρούν πλέον με τον ίδιο τρόπο και απαιτείται γι’ αυτό μεγαλύτερη ποσότητα ναρκωτικού. Η φυσική εξάρτηση γίνεται αντιληπτή όταν διακοπεί η χρήση της ουσίας. Ο εγκέφαλος συνηθίζοντας στην παρουσία του ναρκωτικού δεν μπορεί να επαναλειτουργήσει φυσιολογικά με αποτέλεσμα να δημιουργούνται οργανικά συμπτώματα, όπως ναυτία, διάρροια, μη ελεγχόμενοι σπασμοί, ζαλάδα, αισθήματα αφόρητου πόνου, οδύνης, συναισθηματικής καταπίεσης και ψύχωσης. Η παθολογική συμπεριφορά αναζήτησης ναρκωτικού, η τρίτη φάση της τοξικομανίας,

είναι η αιτία της εγκληματικής πολλές φορές συμπεριφοράς των χρηστών ναρκωτικών ουσιών. Δύο είναι οι λόγοι αυτής της συμπεριφοράς, ο πρώτος περιλαμβάνει τον νοσηρό κοινωνικό περίγυρο του χρήστη (αδίστακτους εμπόρους, άλλους χρήστες) και ο δεύτερος αφορά στις βιολογικές αλλαγές που έχουν επιφέρει τα ναρκωτικά στο χρήστη με τρόπο ώστε να κάνουν το άτομο για πάντα εξαρτημένο από αυτά.        

¨  Ειδικά για το αλκοόλ και για το κάπνισμα, οι επιπτώσεις στην σωματική υγεία μπορούν να εκδηλωθούν με καταστροφή του συκωτιού (κίρρωση) ή με δημιουργία καρκίνου του πνεύμονα, του οισοφάγου ή του στομάχου. Κυρίως σε νεαρές ηλικίες κάτω των 20 ετών, όπου συνεχίζονται οι κυτταρικές διαιρέσεις, αφού ο οργανισμός βρίσκεται σε αναπτυξιακό στάδιο, οι πιθανότητες πρόκλησης μεταλλαγών είναι πολύ μεγαλύτερες, οι οποίες ενδεχομένως πολλά χρονιά αργότερα να προκαλέσουν  την εμφάνιση όγκων. 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΝΩΣΕΩΝ

Þ   Ποιος είναι ο λόγος της παρασκευής και χρησιμοποίησης ναρκωτικών ουσιών;

Για να προσεγγίσουμε τους λόγους παρασκευής και χρησιμοποίησης των ναρκωτικών θα πρέπει να δούμε το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε η ανάγκη αυτή.

Η χρήση του όπιου, της πρώτης ναρκωτικής ουσίας, ήταν γνωστή από τους αρχαιότατους χρόνους. Στα 1805 ένας εικοσάχρονος Γερμανός, ο Friedrich  Serturner,  απομόνωσε μια  καθαρή ουσία από  την  παπαρούνα

(Digitalis purpurea), που την ονόμασε μορφίνη από τον Μορφέα, τον θεό του ύπνου στην Αρχαία Ελλάδα, ενώ τα επόμενα χρόνια απομονώθηκε το κινίνο, φάρμακο για την ελονοσία, από τον φλοιό του δέντρου κιγχόνη και η κοκαΐνη, το πρώτο τοπικό αναισθητικό με απόσταξη από το δέντρο κόκα. Πραγματική επανάσταση έγινε όταν ο Alexanter Wood ανακάλυψε την υποδερμική σύριγγα στα 1853, οπότε όλα τα φάρμακα που είχαν απομονωθεί σε καθαρή μορφή θα μπορούσαν να διαλυθούν και να εγχυθούν κατευθείαν στο αίμα, με συνέπεια η επίδραση τους να είναι πιο άμεση. Η πρώτη ευρύτατα διαδεδομένη χρήση της μορφίνης με ένεση για την αναλγησία (ανακούφιση του πόνου) έγινε στη διάρκεια του Γαλλοπρωσικού πολέμου και του Αμερικανικού εμφυλίου πολέμου. Η χρήση της μορφίνης έφερε τα πρώτα συμπτώματα εξάρτησης σε βετεράνους του πολέμου που γύριζαν στα σπίτια τους. Η χρήση έφτασε στο σημείο να αποκαλείται «η αρρώστια των στρατιωτών».

Η ηρωίνη είναι ένα χημικό παράγωγο της μορφίνης, που παρασκευάζεται με τη προσθήκη δύο ακετυλικών ομάδων, έτσι ώστε η ηρωίνη να εισχωρεί πιο εύκολα στον εγκέφαλο. Η φαρμακευτική εταιρεία Bayer  ήταν η πρώτη που έβγαλε στην αγορά την ηρωίνη στα 1898, δύο χρόνια μετά την παρουσίαση της ασπιρίνης. Η ηρωίνη χορηγήθηκε στον πληθυσμό ως φάρμακο για τον βήχα και η Bayer την προώθησε σε μεγάλο βαθμό ισχυριζόμενη ότι δεν ήταν τοξική, σε αντίθεση με τα άλλα παρασκευάσματα για το βήχα που περιείχαν κωδεΐνη. Από το 1875, που έγινε η σύνθεση της ηρωίνης έως το 1900, η ιατρική απέτυχε να διακρίνει τις σοβαρές τοξικές ιδιότητες της ηρωίνης, εξαιτίας της χορήγησής της από τη στόμα, γεγονός που καθυστερεί την πρόσβαση του ναρκωτικού στον εγκέφαλο και βέβαια εξαιτίας του γεγονότος της μη αυστηρής αξιολόγησης, αφού επρόκειτο για ένα απλό φάρμακο για το βήχα.

Η ιστορία της κοκαΐνης αρχίζει από τους Ίνκας του Περού, όπου τα φύλλα της κόκα θεωρούνταν δώρα σταλμένα από τον θεό Ήλιο για τους ιερείς και τους βασιλείς. Όταν οι Ισπανοί με τον Φραγκίσκο Πιζάρο το 1533, εισέβαλαν στο Περού, διαπίστωσαν την ευρύτατη χρήση της κοκαΐνης από τους ιθαγενείς. Οι ινδιάνοι τρώγοντας το χόρτο εργάζονταν ολόκληρες μέρες, με συνέπεια η χρήση του να ενθαρρύνεται από τους Ισπανούς εργοδότες. Με αυτό τον τρόπο γινόταν και η εξόρυξη χρυσού από τους «ακούραστους» Ινδιάνους, που δούλευαν στα χρυσωρυχεία στα ψηλά Περουβιανά βουνά. Στα μέσα του 19ου αιώνα τα φύλλα τη κόκα μπαίνουν στην Ευρώπη σε μεγάλες ποσότητες και μετά στις Ηνωμένες Πολιτείες. To 1859, o Iταλός νευρολόγος Paolo Mantegazza δημοσίευσε μια έκθεση όπου εκθείαζε τις ιδιότητες των φύλλων της κόκα. Η μεγάλη διάδοσή της οφείλεται στο κορσικανό χημικό Angelo Mariani, ο οποίος το 1863 παρουσίασε το «Vin Mariani» ένα κοκαϊνούχο απόσταγμα σε κρασί που έγινε το πιο δημοφιλές ποτό στην Ευρώπη. Παράλληλα άρχισαν να κυκλοφορούν κακαϊνούχος καραμέλα και κοκαϊνούχο τσάι. Η ευρύτατη χρήση ήταν και αποτέλεσμα της συγκατάθεσης του ιατρικού κόσμου. Ένας από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές ήταν ο Φρόιντ, γνωστός ως ο πατέρας της ψυχανάλυσης, ο οποίος διεξήγαγε πειραματικές μελέτες, δοκιμάζοντας και ο ίδιος κοκαΐνη. Ο ενθουσιασμός του όμως διαψεύστηκε όταν χορήγησε κοκαΐνη στον προσωπικό του φίλο, παθολόγο Ernst Fleischl von Marcow, ο οποίος είχε εθιστεί στην μορφίνη, που έπαιρνε για να ανακουφιστεί από τους πόνους του ακρωτηριασμένου του αντίχειρα. Τελικά ο Fleischl εθίστηκε στην κοκαΐνη, με τη χρησιμοποίηση όλο και μεγαλύτερων δόσεων και έγινε τελικά ψυχωτικός. Στο μεταξύ, τα παρασκευάσματα του Mariani αποτέλεσαν την έμπνευση του John Pemberton, ενός φαρμακοποιού από τη Γεωργία, για την σχεδίαση της coca-cola το 1886. Ο  Pemberton   αρχικά  πούλησε  την  coca-cola  σαν  φάρμακο  κατά  του πονόλαιμου και σαν διεγερτικό. Στην αρχική φόρμουλα η coca-cola περιείχε κρασί, που αργότερα αντικαταστάθηκε με εκχύλισμα καρύδας και τέλος το 1888 με νερό που περιείχε σόδα. Ο Pemberton πούλησε τα δικαιώματα του ποτού στο φαρμακοποιό Asa Candler ο οποίος το 1892 ίδρυσε της εταιρεία Coca-Cola. Στις αρχές του 20ου αιώνα οι γιατροί άρχισαν να εκτιμούν τους τοξικούς κινδύνους της κοκαΐνης. Τελικά, το ναρκωτικό αποσύρθηκε από τη συνταγή της coca-cola και αντικαταστάθηκε με αυξημένες ποσότητες καφεΐνης.

Η λυπητερή ιστορία του φίλου του Φρόιντ επαναλήφθηκε για πολλούς άλλους ανθρώπους σε όλη την Ευρώπη. Ο διάσημος γερμανός γιατρός Albrecht Erlenmeyer κατάγγειλε την κοκαΐνη σαν τη «τρίτη μάστιγα της ανθρωπότητας» μετά τη μορφίνη και τον αλκοολισμό. Παρόλο αυτά μια από τις παρατηρήσεις του Φρόιντ, που αφορούσε την επίδραση της κοκαΐνης ήταν ένα μούδιασμα της γλώσσας. Το γεγονός ανέφερε στον συνάδελφό του Karl Koller, ο οποίος αφού πειραματίστηκε, έκανε την πρώτη επίδειξη τοπικής αναισθησίας του ματιού ενώπιον της γερμανικής οφθαλμολογικής εταιρείας, το 1884. Γεννήθηκε έτσι η σύγχρονη χειρουργική του ματιού. Αργότερα οι χημικοί ανέπτυξαν παράγωγα της κοκαΐνης, όπως η προκαΐνη, που αντικατέστησε το 1905, την κοκαΐνη, ως τοπικό αναισθητικό που προκαλεί μικρή διέγερση στον ασθενή. Μέχρι και σήμερα η προκαΐνη και τα παράγωγά της είναι το κύριο στήριγμα της τοπικής αναισθησίας.

Από τις αρχές του 20ου αιώνα μια από τις πιο αποτελεσματικές θεραπείες του άσθματος ήταν η αδρεναλίνη, μια φυσική ορμόνη, που εκκρίνεται από τα επινεφρίδια και προκαλεί διαστολή του βρογχικού σωλήνα. Δυστυχώς για τους ασθματικούς δεν μπορούν να πάρουν την επινεφρίνη από την στοματική οδό, αφού διασπάται στο στομάχι και στο έντερο και δεν απορροφάται εύκολα. Οι χημικοί αναζήτησαν ένα παράγωγο που θα ήταν αρκετά σταθερό και ταυτόχρονα θα μπορούσε να

απορροφηθεί με ευκολία. Στις αρχές του 1920, ο K. Chen, ένας φαρμακοποιός που δούλευε για την εταιρεία παρασκευής φαρμάκων Lilly στην Ινδιανάπολη, παρατήρησε ότι το φυτό ma huang (Ephedra vulgaris) παρουσίαζε αντιασθματικές ιδιότητες. Ο Chen και οι άλλοι χημικοί της εταιρείας απομόνωσαν το ενεργό συστατικό, που το ονόμασαν εφεδρίνη, που έγινε γρήγορα το φάρμακο εκλογής για τη θεραπεία του άσθματος. Το μόνο πρόβλημα ήταν ότι το φυτό ma huang ήταν σπάνιο και έπρεπε να βρεθεί χημικό υποκατάστατο. Ο Gordon Alles στα μέσα της δεκαετίας του 1930 παρασκεύασε μια σύνθεση που την ονόμασε αμφεταμίνη, που ξεπέρασε την εφεδρίνη αφού μπορούσε να την εισπνέει ο ασθενής. Με το όνομα βενζιδρίνη το φάρμακο είχε πλατιά διάδοση και στις δεκαετίες 1930 και 1940, πωλούνταν χωρίς συνταγή γιατρού, όπως η ασπιρίνη. Η αμφεταμίνη είχε τόσο πλατιά διάδοση ώστε την συνιστούσαν στους μαθητές κολεγίων και στους μαθητές. Επίσης μεγάλη χρήση αμφεταμινών έγινε από τους στρατιώτες κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Γερμανοί, ιάπωνες, άγγλοι και αμερικανοί στρατιώτες έπαιρναν αμφεταμίνες από τους γιατρούς για να αντέχουν στις εξαντλητικές πολεμικές επιχειρήσεις. Στην Ιαπωνία χορηγούνταν αμφεταμίνες και στους πολίτες για να αυξήσουν την παραγωγικότητα τους τον καιρό του πολέμου, με αποτέλεσμα μετά τον πόλεμο, το 1948, το 5 % όλων των ιαπώνων μεταξύ 16 και 25 ετών είναι εξαρτημένοι από την αμφεταμίνη.

Αυτή τη εποχή πολλοί χημικοί των φαρμακευτικών εταιρειών προσπάθησαν να παρασκευάσουν παράγωγα της αμφεταμίνης που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη μείωση της όρεξης, ως χάπια διαίτης. Έτσι, στη δεκαετία του 1950, εμφανίστηκαν σκευάσματα όπως το pheludin (φενμετραζίνη), το tenuate (διεθυλπροπιόνη) και το anorex (φενδυμετροζίνη), που υποτίθεται μείωναν την όρεξη, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει επιδημία της χρήσης φενμετραζίνης προκαλώντας πιο έντονα προβλήματα από αυτά της χρήσης αμφεταμίνης. Δραματική

αύξηση της χρήσης αμφεταμινών έγινε στη δεκαετία του 1960 με το κίνημα των χίπις. Η αμφεταμίνη σε ενέσιμη μορφή άρχισε να χρησιμοποιείται με συνέπεια την ανάπτυξη γρήγορης ανοχής. Το αίσθημα ευφορίας και ευθυμίας έδινε την θέση του σε απότομη, σοβαρή και ανυπόφορη κατάθλιψη και ο χρήστης έπεφτε εξουθενωμένος σε βαθύ κωματώδη ύπνο για τρεις ή τέσσερις ημέρες. Όταν ξύπναγε τρομερά πεινασμένος θα είχε μια ανάπαυλα τριών ημερών μέχρι να ξαναρχίσει ο δραματικός κύκλος. Επίσης, στη δεκαετία αυτή έκανε την εμφάνισή του το LSD (διαιθυλαμίνη του λυσεργενικού οξέος), ανάμεσα στους χίπις, ένα ισχυρότατο ψυχεδελικό φάρμακο που είχε συνθέσει ο Albert Hofmann στα εργαστήρια της εταιρείας Sandoz στα μέσα της δεκαετίας του 1930, στα πλαίσια ενός προγράμματος που είχε σκοπό να παρασκευάσει μεγάλες ποσότητες συνθετικής εργοβίνης, ενός φαρμάκου που σταματά την αιμορραγία στην μαιευτική και προκαλεί συστολή της μήτρας. Η δεκαετία του 1960,  μπορεί να χαρακτηριστεί η δεκαετία των ναρκωτικών αφού εκτός από το LSD, έκαναν την εμφάνισή τους η συνθετική μεθοξυαμφεταμίνη, ως παράγωγο της μεσκαλίνης, η ψιλοκυβίνη, το κύριο συστατικού του μεξικανικού μανιταριού, το DOM, τo DOET και το Μ.D.Μ.Α. διάσημο ως «έκσταση», παράγωγο της μεθοξυαμφεταμίνης, που έγινε πιο γνωστό στη δεκαετία του 1980.

Σε όλη αυτή την  ιστορική διαδρομή, κυρίως κατά τον εικοστό αιώνα διαπιστώνουμε την ανάπτυξη νέων φαρμάκων που προκαλούν  ασυνήθιστα αποτελέσματα στον εγκέφαλο, που γίνονται χρήσιμα εργαλεία για την μελέτη του «μυστηρίου» της εγκεφαλικής λειτουργίας. Οι επιστήμονες ενθουσιάζονται νομίζοντας ότι βρήκαν τρόπους να ελέγχουν την εγκεφαλική λειτουργία, να καταπραΰνουν τον πόνο, να ηρεμούν διαταραγμένες πνευματικές λειτουργίες, να αντιμετωπίζουν την σχιζοφρένεια και την κατάθλιψη. Σε αυτή την κατεύθυνση ήταν και η παρασκευή φαρμάκων, όπως τα βαρβιτουρικά και οι βενζοδιαζεπίνες, στις οποίες περιλαμβάνεται το βάλιουμ για την αντιμετώπιση της υπερέντασης στη δεκαετία του 1960. Η χρήση των φαρμάκων και των ναρκωτικών στην έρευνα του εγκεφάλου έφερε στο φως πολλά νέα δεδομένα και άγνωστες λεπτομέρειες για την λειτουργία του εγκεφάλου, που στο μέλλον είναι πιθανό να οδηγήσουν στη δημιουργία φαρμάκων με θεραπευτικά αποτελέσματα χωρίς να προκαλούν ανοχή και εξάρτηση, που είναι τόσο καταστρεπτική για τους τοξικομανείς και την κοινωνία. Εκτός, από τους καθαρά ιατρικούς και επιστημονικούς λόγους, φάνηκε και μια διάθεση παρασκευής ναρκωτικών ουσιών από τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες με μοναδικό σκοπό το κέρδος. Τρανταχτά παραδείγματα η ηρωίνη, ως φάρμακο για το βήχα, η αμφεταμίνη ως υποκατάστατο της εφεδρίνης, η φενδυμετραζίνη, ως χάπι διαίτης και το LSD για την ψυχολογική ενίσχυση αλκοολικών ή καρκινοπαθών. Ο ιατρικός κόσμος μη έχοντας τις γνώσεις για την λειτουργία των ουσιών αυτών και την επίδρασή τους στο νευρικό σύστημα καθυστερούσε να αντιδράσει, ενώ στην αρχή έμπαινε στο παιχνίδι των δοκιμών.             

Þ   Ποιες είναι οι ναρκωτικές ουσίες, πώς διαχωρίζονται και ταξινομούνται και ποιες από αυτές χρησιμοποιούνται για ιατρικούς λόγους;

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας έχει χωρίσει τα ναρκωτικά σε δύο κατηγορίες: 1) στα «βαριά», εκείνα που προκαλούν σοβαρή βλαπτική επίδραση στο άτομο, όπως το όπιο, η μορφίνη, η κοκαΐνη, η ηρωίνη, οι αμφεταμίνες, η μαριχουάνα (χασίς), το LSD, κ.ά. και 2) στα «ελαφρά», σε ουσίες που δεν δημιουργούν υποχρεωτικά εθισμό, όπως τα βαρβιτουρικά και τα «ανώδυνα» (καπνός, καφές, κ.ά). Σύμφωνα με άλλη διάκριση (Lewin, 1928), τα ναρκωτικά διακρίνονται ανάλογα με τις συνέπειές τους

σε: 1) ευφορικά (όπιο, μορφίνη, ηρωίνη), 2) φανταστικά (χασίς, παραισθησιογόνα), 3) υπνωτικά (βαρβιτουρικά), 4) μεθυστικά (αιθέρας, αλκοόλη) και 5) διεγερτικά (αμφεταμίνες, κοκαΐνη).

Από αυτά για ιατρικούς λόγους χρησιμοποιούνται η μορφίνη, η κωδεΐνη, η μεθαδόνη, οι αμφεταμίνες, τα βαρβιτουρικά, οι βενζοδιαζεπίνες, ενώ δεν έχουν κανενός είδους θεραπευτική χρησιμότητα η μαριχουάνα (χασίς) και το LSD. Η ηρωίνη χρησιμοποιείται σε μειούμενες δόσεις για την απεξάρτηση των χρηστών ηρωίνης.

Γενικά μπορούμε να χωρίσουμε τις ουσίες που προκαλούν εθισμό σε: 1) οποιοειδή (όπιο, μορφίνη, κωδεΐνη, ηρωίνη), 2) διεγερτικά (κοκαΐνη, αμφεταμίνες), 3) παραισθησιογόνα ή ψυχεδελικά (LSD, μεσκαλίνη, ψιλοκυβίνη, μεθοξυαμφεταμίνες, DOM, MDMA (έκσταση), DOET), 4) αντικαταθλιπτικά, ηρεμιστικά (βενζοδιαζεπίνες), κατασταλτικά, υπνωτικά (βαρβιτουρικά). To χασίς, γνωστό από αρχαιοτάτων χρόνων, που προέρχεται από τα φύλλα της ινδικής κάνναβης, προκαλεί διέγερση, ευφορία ή κατάθλιψη, αυτοπεποίθηση και ευθυμία, αυξάνει τη φαντασία και προκαλεί ψευδαισθήσεις οπτικές, ακουστικές και απτικές, παραμορφώνει την αίσθηση του χώρου, διαταράσσει την συνείδηση και συνήθως προκαλεί βαθύ ύπνο. Επίσης, ορισμένα παυσίπονα προκαλούν τοξικομανία. Σε αυτά περιλαμβάνονται η υδροβρωμική φαιναζοκίνη, η πενταζοκίνη, η κυκλαζοκίνη, η μεθαδόνη (χρησιμοποιείται σήμερα για την απεξάρτηση των ηρωινομανών), η πυρρολαμιδόνη, η πεθιδίνη, η κετοβεμιδόνη, κ.ά.

Þ   Πώς δρουν τα ναρκωτικά στον οργανισμό;

Είναι το ερώτημα που απασχόλησε από τις αρχές του 20ου αιώνα τους επιστήμονες. Η έρευνα και η καταγραφή των επιδράσεων των ναρκωτικών στο νευρικό σύστημα σε συνδυασμό με πειράματα νευροφυσιολογία και βιοχημείας του εγκεφάλου, οδήγησαν στην πεποίθηση ότι οι ναρκωτικές ουσίες πρέπει να δρουν σε επίπεδο νευροδιαβιβαστών και σε συγκεκριμένα σημεία στόχους, που διαθέτουν ειδικούς υποδοχείς. Ένας άλλος λόγος που οδήγησε στην υπόθεση ότι τα ναρκωτικά δρουν στους συγκεκριμένους υποδοχείς, ήταν η ύπαρξη ανταγωνιστών, ουσιών δηλαδή που αντιστρέφουν το αποτέλεσμα των ναρκωτικών. Ένα παράδειγμα είναι αυτό της ηρωίνης που σκοτώνει με το να καταπιέζει την διαδικασία της αναπνοής και ο χρήστης να πεθαίνει από ασφυξία. Σήμερα είναι δυνατό οι ασθενείς που παίρνουν υπερβολική δόση να συνέλθουν από το βαθύ και αμετάκλητο κώμα με ενδοφλέβια ένεση του αντίδοτου ναλοξόνη, που είναι ικανή να διώξει τα μόρια της ηρωίνης από το δέκτη, με αποτέλεσμα να επανέλθει ο ασθενής. Πρέπει να τονιστεί ότι ο οργανισμός μας είναι δομημένος με το σύστημα δράσης - ανάδρασης, όπου για κάθε θετική ενέργεια υπάρχει ένας μηχανισμός ελέγχου και αρνητικής αντίδρασης, που επαναφέρει την ισορροπία του συστήματος.

Στα 1973 οι ερευνητές κατόρθωσαν να προσδιορίσουν την προσκόλληση ραδιενεργών ναρκωτικών στους δέκτες τους στις μεμβράνες των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου. Η ανακάλυψη ότι πραγματικά τα ναρκωτικά δρουν διαμέσου συγκεκριμένων υποδοχέων δεν μας δίνει καμιά πληροφορία σχετικά με την ανακούφιση του πόνου και τα συναισθήματα ευεξίας. Οι μελέτες σε αυτή την κατεύθυνση απέδειξαν ότι οι δέκτες των ναρκωτικών ήταν διασκορπισμένοι σε πολύ ευδιάκριτους  τόπους  του  εγκεφάλου,  όπου βρίσκονται  τα  κέντρα  του

πόνου. Ακόμη και επιδράσεις ναρκωτικών που δεν σχετίζονται με τον πόνο μπορούν να εξηγηθούν από την κατανομή των υποδοχέων. Για παράδειγμα τα ναρκωτικά στενεύουν την κόρη του ματιού. Η διάμετρος της κόρης ρυθμίζεται από μια ποικιλία κυτταρικών δομών που υπάρχουν στον εγκέφαλο και οι οποίες είναι γεμάτες με υποδοχείς ναρκωτικών. Τελικά, μερικές από τις πιο συναρπαστικές συναθροίσεις υποδοχέων μπορούν να αρχίσουν να εξηγούν πως τα ναρκωτικά προκαλούν ευφορία και πώς πυροδοτούν τη διαδικασία εθισμού. Διάφορες εγκεφαλικές δομές που βρίσκονται κάτω από τον εγκεφαλικό φλοιό αναφέρονται συνολικά ως κυκλικό ή επιχείλιο σύστημα επειδή σχηματίζουν ένα δακτυλίδι ή «λίμπους» που περιβάλλει τον εγκέφαλο. Αυτές οι δομές είναι οι βασικοί ρυθμιστές της συναισθηματικής συμπεριφοράς. Το επιχείλιο σύστημα συνδέεται με τον υποθάλαμο, το μέρος του εγκεφάλου που ευθύνεται για την έκκριση των ορμονών. Έτσι, η συναισθηματική μας κατάσταση μπορεί να διαφοροποιήσει το επίπεδο των ορμονών και να επηρεάσει την υγεία του ατόμου. Η εντυπωσιακή αφθονία των υποδοχέων στο επιχείλιο σύστημα του εγκεφάλου δίνει μια γενική εξήγηση για τις συναισθηματικές αλλαγές που προκαλούνται από τα ναρκωτικά  και ειδικά για την ψυχική ευφορία που προκαλείται από τις ενέσεις ηρωίνης. Οι αιτίες του εθισμού είναι πολύ πιο περίπλοκες απ’ ότι οι διαδικασίες με τις οποίες τα ναρκωτικά επηρεάζουν τα συναισθήματα και δεν έχουν μέχρι σήμερα αποσαφηνισθεί.

Το ερώτημα που προκύπτει από τις παραπάνω αναφορές είναι γιατί υπάρχουν οι υποδοχείς των ναρκωτικών στα εγκεφαλικά κύτταρα; Οι επιστήμονες υπέθεσαν ότι πρέπει να υπάρχουν στον εγκέφαλο ουσίες που μοιάζουν με τη μορφίνη και να συνδέονται με τους υποδοχείς δέκτες των ναρκωτικών. Ο Hughes και Kesterliz ήταν οι πρώτοι που με επιτυχία απομόνωσαν και ανάλυσαν τη δομή αυτής της ουσίας που μοιάζει με ναρκωτική  ουσία.  Την  προσδιόρισαν  σαν  ένα   μείγμα   δύο   μικρών

πεπτιδίων από πέντε αμινοξέα, όπου τα τέσσερα αμινοξέα ήταν εντελώς ίδια και το πέμπτο διέφερε. Τα δύο συστατικά τα ονόμασαν εγκεφαλίνες. Παράλληλα άλλοι επιστήμονες χρησιμοποίησαν για τα συστατικά αυτά τον όρο ενδορφίνες για να τονίσουν τις ομοιότητες με την μορφίνη. Πειράματα που ακολούθησαν απέδειξαν με εντυπωσιακό τρόπο ότι οι εγκεφαλίνες είναι νευροδιαβιβαστές, που αλληλεπιδρούν με τους δέκτες των ναρκωτικών. Στη δεκαετία του 1990, ο κατάλογος των εγκεφαλινών μεγάλωσε και σήμερα είναι γνωστά πάνω από πενήντα πεπτίδια με παρόμοιο ρόλο νευροδιαβιβαστή, που ρυθμίζουν την εγκεφαλική λειτουργία και ελέγχουν την συναισθηματική συμπεριφορά. Οι εγκεφαλίνες δεν ξέφυγαν από την προσοχή των φαρμακευτικών βιομηχανιών, που βρήκαν ευκαιρία για κέρδος, αν μπορούσαν να παρασκευάσουν παράγωγα της εγκεφαλίνης ως μη τοξικά ισχυρά αναλγητικά. Το αποτέλεσμα της γιγαντιαίας προσπάθειας ήταν ότι σίγουρα τα παράγωγα της εγκεφαλίνης, μπορούν να ανακουφίσουν τον πόνο, αλλά  είχαν τις ίδιες τοξικές συνέπειες με την μορφίνη. Οι φυσικές εγκεφαλίνες του σώματος δεν είναι τοξικές επειδή καταστρέφονται γρήγορα από ειδικά ένζυμα με αποτέλεσμα ο χρόνος που παραμένουν συνδεδεμένα με τον υποδοχέα να είναι πολύ μικρός. Αντίθετα οι ναρκωτικές ουσίες παραμένουν προσκολλημένες στους υποδοχείς για σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Η παρατεταμένη αυτή κάλυψη οδηγεί σε μεταβολές της στεροδιάταξης των υποδοχέων και σε μείωση των επιπέδων των εγκεφαλινών, με συνέπεια τελικά όλο το σύστημα να προσαρμόζεται στη παρουσία των ναρκωτικών ουσιών. Η απότομη διακοπή της χορήγησης ναρκωτικών οδηγεί σε δυσλειτουργία των νευρωνικών κυκλωμάτων, αφού τα ενδογενή πεπτίδια δεν επαρκούν για την φυσιολογική επαναλειτουργία του συστήματος ή λόγω της αλλαγής της στερεοδιάταξης δεν μπορούν να αναγνωρίσουν τους υποδοχείς. Ο μηχανισμός αυτός προκαλεί την σωματική εξάρτηση.

Þ   Ποιες είναι οι αιτίες που οδηγούν στη χρήση ναρκωτικών ουσιών;

Οι αιτίες που οδηγούν ένα άτομο στη χρήση ναρκωτικών ουσιών δεν μπορούν να γενικευτούν, αφού σπουδαίο ρόλο παίζει η ιδιοσυγκρασία του κάθε ατόμου, οι απόψεις του για τη ζωή, το περιβάλλον στο οποίο ζει και διαμορφώνει την προσωπικότητά  του.

Σε γενικές γραμμές μπορούμε να συνοψίσουμε τις αιτίες ως εξής:

1) Η μικρή ηλικία 14 έως 20 ετών, όπου το άτομο μεγιστοποιεί τα προβλήματά  του, είναι ευκολόπιστο και ψάχνει δυνατές συγκινήσεις.

2) Τα προβλήματα στη οικογένεια, που πολλές φορές είναι τέτοια που οδηγούν τα παιδιά σε αδιέξοδο, σε απόρριψη και σε φυγή από την καθημερινότητα. Το παιδί μέσα στην οικογένεια δεν βρίσκει μόνο,  τις βιολογικές προϋποθέσεις για επιβίωση, αλλά θα πρέπει να αποκτήσει την πρώτη του κοινωνική προσαρμογή και την ψυχοπνευματική ισορροπία του. Η επίδραση των γονέων είναι καθοριστική και σημαδεύει ανεξίτηλα το παιδί. Οι θετικές επιδράσεις των γονέων σε συνάρτηση με την ιδιομορφία του παιδιού δημιουργούν δυνατές προσωπικότητες που δεν επηρεάζονται και δεν λοξοδρομούν.

3) Η ροπή των νέων για μιμητισμό, η ξενομανία και η αναζήτηση «δυνατών» συγκινήσεων μπορεί να οδηγήσουν στη χρήση ναρκωτικών.

4) Το φιλικό περιβάλλον, οι παρέες μπορούν να γίνουν αιτία για να δοκιμάσει ένα άτομο το ναρκωτικό, έτσι για «μαγκιά», χωρίς να σκεφτεί ότι εκείνη τη στιγμή αυτοκτονεί.

5) Οι δόλιοι τρόποι που οι έμποροι ναρκωτικών πλησιάζουν τα υποψήφια θύματά τους. Ένα χάπι στο ποτό, ένα αυτοκόλλητο στο δέρμα, μπορεί να οδηγήσουν τον ανύποπτο «πελάτη» σε οδυνηρούς δρόμους.

6) Οι τάσεις αυτοκαταστροφής πολλών ατόμων ή η θέληση, προκειμένου να πληγώσουν κάποιους άλλους (γονείς, αγαπημένα πρόσωπα), να κάνουν κακό στον εαυτό τους. Αυτά είναι προβλήματα που

απαιτούν την συνδρομή ειδικών ψυχολόγων προκειμένου το άτομο να αποκτήσει αυτοπεποίθηση. Δεν είναι σπάνιο τα γεγονός τέτοιας ευαισθησία άτομα να παρασύρονται στη χρήση ναρκωτικών ουσιών.

7) Η άγνοια γύρω από το θέμα των ναρκωτικών είναι μια από τις κυριότερες αιτίες της διάδοσής τους. Ο διαχωρισμός σκληρών και μαλακών ναρκωτικών, οι φράσεις κλισέ «κάνε ένα ... τσιγάρο» ή « αυτός είναι χρήστης χασίς χωρίς να έχει κανένα πρόβλημα», είναι το λιγότερο ύποπτες, αφού πολύ καλά γνωρίζουμε από τους μηχανισμούς δράσης των ουσιών αυτών στη φυσιολογία και βιοχημεία του οργανισμού, ότι βλάβες προκαλούν όλες οι εξαρτησιογόνες ουσίες. Η πιο αθώα από αυτές η καφεΐνη, προκαλεί υπερένταση, τρέμουλο των χεριών και διέγερση, ενώ το επόμενο «αθώο» για πολλούς το χασίς προκαλεί εθισμό και εξάρτηση όπως με σαφήνεια έχει περιγραφεί στην προηγούμενη ερώτηση.

Οι κοινωνικές επιπτώσεις της χρήσης ναρκωτικών είναι τεράστιες και το κόστος για τα εξαρτημένα άτομα  και τις οικογένειες του δυσβάστακτο. Ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπισθεί αυτό το κοινωνικό πρόβλημα είναι η όσο το δυνατό πλατιά και πλήρη ενημέρωση του μέσου ανθρώπου και κυρίως των νέων για τα καταστρεπτικά αποτελέσματα των ναρκωτικών στον οργανισμό. Όταν έρθει η στιγμή του πειρασμού, πρέπει το υποψήφιο θύμα να έχει ανοιχτά τα μάτια και το μυαλό και την κρίσιμη ώρα να πει «ΟΧΙ» ξέροντας ότι εκείνη τη στιγμή λέει «ΝΑΙ ΣΤΗ ΖΩΗ».

... ότι πρέπει να γνωρίζει ο μαθητής.

¨    Ο καπνός από την καύση του τσιγάρου περιέχει 4.700 επικίνδυνες ουσίες για τον υγεία του ανθρώπου. Ανάμεσα σε αυτές η νικοτίνη, το βενζοπυρένιο, η πίσσα, το μονοξείδιο του άνθρακα, το υδροκυάνιο.

¨    Από το 1940 και μετά το κάπνισμα έχει ευθέως συσχετιστεί με παθήσεις όπως ο καρκίνος του πνεύμονα, της στοματικής κοιλότητας και του λάρυγγα, η βρογχίτιδα, ο έντονος βήχας και το κρυολόγημα,  το πεπτικό έλκος, η αρτηριοσκλήρυνση και άλλα καρδιακά νοσήματα. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί η αναπνευστική ανεπάρκεια (εύκολο λαχάνιασμα), η απώλεια μέρους της όσφρησης και της γεύσης, η δύσοσμη αναπνοή και το κιτρίνισμα των δοντιών. Στην χώρα μας κάθε χρόνο σημειώνονται 75.000- 80.000 θάνατοι, από τους οποίους 7.500 (10%) αποδίδονται στο κάπνισμα. Κάθε τσιγάρο ισοδυναμεί με απώλεια 5,5 λεπτών ζωής. Ένας καπνιστής 20 τσιγάρων την ημέρα χάνει 5 χρόνια από τη ζωή του, ενώ η πιθανότητα να προσβληθεί από καρκίνο του πνεύμονα αυξάνεται κατά 13 φορές.

¨    Σε κλειστούς χώρους το κάπνισμα γίνεται αιτία οι βλαβερές ουσίες να εισπνέονται και από ανθρώπους που δεν καπνίζουν (παθητικούς καπνιστές) με συνέπεια να δημιουργούνται και σε αυτούς διάφορα νοσήματα προερχόμενα από τον καπνό, όπως καρκίνος του πνεύμονα ή βρογχίτιδα. Τα παιδιά μπορούν να υποστούν δυσάρεστες συνέπειες από το κάπνισμα των γονιών τους.

¨    Στους 1.000 εφήβους που καπνίζουν, οι 250 περίπου θα πεθάνουν νωρίς από ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα και θα χάσουν 10-15 χρόνια από τη ζωή τους. Το 95%  που πάσχουν από βρογχίτιδα είναι καπνιστές και το 90% αυτών που πεθαίνουν από καρκίνο του πνεύμονα είναι επίσης καπνιστές. Στις γυναίκες, ο καρκίνος του πνεύμονα έγινε η πρώτη σε ποσοστό μορφή καρκίνου, υπερσκελίζοντας τον καρκίνο του μαστού και της μήτρας, από τη στιγμή που οι γυναίκες έγιναν συστηματικές καπνίστριες και τα 4 στα 5 παιδιά που καπνίζουν, ακόμη και ένα τσιγάρο την εβδομάδα, καταλήγουν ισόβιοι καπνιστές.

¨    Το κόστος των υπηρεσιών υγείας για την περίθαλψη των ασθενών εξαιτίας του καπνίσματος είναι πολύ μεγάλο, όπως και το ποσό που ξοδεύουν οι καπνοβιομηχανίες για τη διαφήμιση των τσιγάρων.

ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ

¨    Το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης απαγορεύεται, αφού έχει αποδειχθεί ότι καθυστερεί τη σωματική και νοητική ανάπτυξη του παιδιού. Γυναίκες που καπνίζουν γεννούν πρόωρα και τα νεογέννητα έχουν μικρότερο βάρος, ενώ το κάπνισμα επιφέρει επιπλέον λαγωχειλία, ανωμαλίες στο έντερο και αναπνευστικές δυσκολίες στο έμβρυο. Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι αποβολές και γεννήσεις νεκρών παιδιών είναι συχνότερες σε καπνίστριες. Η θνησιμότητα εμβρύων και νεογέννητων  αυξάνεται στις περιπτώσεις που οι μητέρες καπνίζουν.

Ερώτηση της σελίδας 112 του βιβλίου

Σκοπός των διαφημίσεων είναι να αυξήσουν τις πωλήσεις τους, παρουσιάζοντας τη γοητεία ενός ανθρώπου που χρησιμοποιεί το προϊόν και τη γοητεία του ίδιου του προϊόντος. Φέρτε στο μυαλό σας μια τέτοια διαφήμιση τσιγάρων.

– Πού υπάρχουν τέτοιες διαφημίσεις; Γιατί;

– Υπάρχουν νομικοί περιορισμοί; Γιατί;

– Ποια σημεία προβάλλουν την αλήθεια και ποια το ψέμα;

– Γιατί δεν δίνονται συγκεκριμένα στοιχεία για τις δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία ;

– Αν δίνονται τέτοια στοιχεία, γιατί είναι συνήθως γενικά με το μέγεθός τους πολύ μικρό σε σχέση με την κυρίως διαφήμιση;

– Προτείνετε μια αντι-διαφήμιση. Αντί να τονίζει τα ελκυστικά στοιχεία του προϊόντος, να επικεντρώνεται στα αρνητικά στοιχεία του, όπως για παράδειγμα, στο κιτρίνισμα των δοντιών.

Απάντηση

– Διαφημίσεις τσιγάρων υπάρχουν σε γιγαντοαφίσες μέσα στην πόλη, κυρίως σε πολυσύχναστους δρόμους, απέναντι από σχολεία και στάσεις λεωφορείων. Είναι αυτονόητο ότι οι καπνοβιομηχανίες απευθύνονται σε νέους ανθρώπους θέλοντας να τους κάνουν «καταναλωτικούς» καπνιστές, με την έννοια της ποσότητας, αλλά και της επιλογής συγκεκριμένης μάρκας τσιγάρων, που υποτίθεται ότι είναι καλύτερα από άλλα. Μια άλλη κατηγορία στην οποία απευθύνονται είναι οι γυναίκες που δεν καπνίζουν έτσι ώστε και εξαιτίας της ... ισότητας των δύο φύλλων,  το  ποσοστό των καπνιστριών να αγγίξει αυτό των καπνιστών. Πολλές φορές  σε  στέκια  νεολαίας    μοιράζονται   δωρεάν   πακέτα    τσιγάρων,

ελπίζοντας στο σταδιακό εθισμό των υποψήφιων ισόβιων καπνιστών. Ένας χώρος θαυμάσιος για τους διαφημιστές τσιγάρων είναι τα γήπεδα και οι αθλητικοί χώροι γενικότερα, όπου υπάρχει μεγάλη προσέλευση νεολαίας.

– Η διαφήμιση των τσιγάρων δεν μπορεί να γίνεται από τη τηλεόραση και επιπλέον δεν πρέπει να παραπλανά το κοινό. Επίσης, αποτελεί νομική υποχρέωση για τους διαφημιστές η αναγραφή της φράσης: ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΕΙ. ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΒΛΑΠΤΕΙ ΣΟΒΑΡΑ ΤΗ ΥΓΕΙΑ. Οι περιορισμοί αυτοί αποτελούν το ελάχιστο που μπορεί να κάνει η οργανωμένη πολιτεία για την προστασία της υγείας των πολιτών, που πλήττεται ανεπανόρθωτα από το κάπνισμα.

– Τα σημεία που πραγματικά λένε την αλήθεια είναι αυτά που αφορούν στην ικανότητα του φίλτρου να συγκρατεί την πίσσα και νικοτίνη και η προειδοποίηση για την βλαπτική επίδραση στην υγεία, ενώ τα παραπλανητικά σημεία είναι η γοητεία του προϊόντος, η δύναμη και η γοητεία του ανθρώπου που καπνίζει και η απόλαυση που φαίνεται να δίνει το κάπνισμα.

– Τους εφήβους και τους νέους ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες, που δεν έχουν καπνίσει ή καπνίζουν περιστασιακά. Ο κυριότερος όμως λόγος της διαφήμισης είναι η προσέλκυση των καπνιστών να δοκιμάσουν ένα νέο καλύτερο προϊόν που υπόσχεται μεγαλύτερη απόλαυση ή και κάποιο που συγκρατεί περισσότερη πίσσα ή νικοτίνη.

– Ο λόγος είναι καθαρά οικονομικός, αφού στη βιομηχανία του καπνού απασχολούνται χιλιάδες άνθρωποι και η καλλιέργεια του καπνού είναι κύρια αγροτική καλλιέργεια στη χώρα μας. Συνεπώς, αυτό που ενδιαφέρει είναι η ετήσια αύξηση των πωλήσεων και των κερδών αντίστοιχα.

– Το μόνο σημείο της διαφήμισης που αφορά την υγεία του καταναλωτή είναι η προειδοποίηση του Υπουργείου Υγείας, η οποία και αναγράφεται στο κάτω μέρος του πακέτου. Σε σχέση με τον ολικό χρόνο ή το μέγεθος της διαφήμισης το σημείο αυτό καταλαμβάνει ένα μικρό μέρος που δεν τονίζεται καθόλου. Είναι γεγονός ότι οι αρνητικές επιπτώσεις του καπνίσματος δεν είναι επιθυμητό, ούτε καν να φαίνονται στη διαφημιστική εκστρατεία, αφού αποτελούν τροχοπέδη για την επιδιωκόμενη αύξηση των πωλήσεων.

–  Μια αντιδιαφήμιση θα έπρεπε να περιέχει τις λέξεις: νικοτίνη, εθισμός, εξάρτηση, βενζοπυρένιο, καρκινογόνο, έλκος, βρογχίτιδα, βήχας. Επίσης, θα έπρεπε να παρουσιάζει τον καπνιστή ως εξαρτημένο άνθρωπο, που κάθε τσιγάρο θα του κόβει 5,5 λεπτά από τη ζωή του.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΝΩΣΕΩΝ

Þ  Ποια είναι η επίδραση των κυριότερων συστατικών του καπνού στην υγεία του ανθρώπου;

Νικοτίνη: Αζωτούχος οργανική ένωση με αλκαλική αντίδραση (αλκαλοειδές) που παίρνεται από τα φύλλα του καπνού με κατάλληλη επεξεργασία. Έχει χημικό τύπο C₁₀H₁₄N₂. Είναι άχρωμο ελαιώδες υγρό, με δυσάρεστη μυρωδιά. Απορροφάται εύκολα από τους βλεννογόνους και το δέρμα και διοχετεύεται σε όλους τους ιστούς. Στο συκώτι διασπάται σε νικοτινικό οξύ. Η νικοτίνη διεγείρει τα γάγγλια του νευρικού συστήματος. Όταν γίνει ενδοφλέβια ένεση σε μικρή ποσότητα, παρουσιάζεται ταχυκαρδία και αύξηση της πίεσης. Στον άνθρωπο μετά από κάπνισμα ενός τσιγάρου, παρατηρείται αύξηση των σφυγμών, πέφτει

η θερμοκρασία στο δέρμα και συστέλλονται τα αγγεία. Η νικοτίνη δρα στον υποθάλαμο και προκαλεί έκκριση αντιδιουρητικής ορμόνης με συνέπεια την αναστολή της διούρησης. Στο γαστρεντερικό σωλήνα προκαλεί σύσπαση, έτσι εξηγείται η ναυτία και ο εμετός που παρατηρούνται στους πρωτάρηδες καπνιστές. Σε μικρές δόσεις προκαλεί συσπάσεις των ινιδίων των γραμμωτών ινών, ενώ σε μεγάλες δόσεις είναι τοξική. Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης από νικοτίνη είναι: κάψιμο στο φάρυγγα, στο στόμα και στον οισοφάγο, διάρροια, ιδρώτας και παράλυση. Ο καπνιστής μπορεί να ελαττώσει την είσοδο της νικοτίνης στον οργανισμό, αν καπνίζει το τσιγάρο μισό και όχι ολόκληρο. Τα 20 τσιγάρα σε έναν πρωτάρη καπνιστή, που δεν έχει εθιστεί, είναι αρκετά για να προκαλέσουν θανατηφόρα δηλητηρίαση.

Πίσσα: Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει πίσσα η οποία εισπνεόμενη ερεθίζει τον αναπνευστικό βλεννογόνο. Ο ερεθισμός αυτός προκαλεί αύξηση των εκκρίσεων (πτύελα) ενώ ταυτόχρονα εμφανίζεται έντονος βήχας. Το άτομο δηλαδή παρουσιάζει χρόνια βρογχίτιδα.

Βενζοπυρένιο: Είναι ένα από τα συστατικά της πίσσας στον καπνό του τσιγάρου και ανήκει σε μια κατηγορία δραστικών οργανικών ενώσεων, τους αρωματικούς υδρογονάνθρακες. Τα μεταβολικά προϊόντα του βενζοπυρενίου είναι ηλεκτρονιόφιλα εποξείδια που αντιδρούν σε υψηλό βαθμό με τα πυρηνόφιλα κέντρα του DNA, προκαλώντας μεταλλαγές που οδηγούν στη δημιουργία καρκίνου. Το βενζοπυρένιο θεωρείται σήμερα ένα από τα κυριότερα καρκινογόνα. Πρέπει να τονιστεί ότι ο μηχανισμός γένεσης καρκινικών κυττάρων προϋποθέτει το πέρασμα από διάφορα προκαρκινικά στάδια μέχρι το κύτταρο να αρχίσει να διαιρείται ανεξέλεγκτα και να δημιουργεί κακοήθης όγκους. Συνεπώς, μια μεταλλαγή εξαιτίας του καπνίσματος ενδεχομένως να βάλει το κύτταρο σε προκαρκινικό στάδιο, που μπορεί να διαρκέσει 10-30 χρόνια, πριν εκδηλωθεί ο καρκίνος. Αυτό αποτελεί έναν ανασταλτικό παράγοντα στο

να πεισθεί κάποιος να μην καπνίζει, αφού βλέπει ότι ο κίνδυνος είναι πολύ μακρινός ή πιστεύει ότι η τύχη θα τον βοηθήσει ώστε να μην δημιουργηθεί καρκίνος. Η ζωή του καθενός είναι πολύτιμη για την παίζει σε ένα καθημερινό λόττο και πρέπει η πολιτεία να αφυπνισθεί.

Μονοξείδιο του άνθρακα (CO): Είναι ένα άχρωμο και χωρίς οσμή αέριο που βρίσκεται στον καπνό του τσιγάρου και παράγεται κατά την ατελή καύση των φύλλων του καπνού. Το μονοξείδιο του άνθρακα έχει μεγαλύτερη χημική συγγένεια, περίπου 200 φορές, με την αιμοσφαιρίνη από ότι το οξυγόνο, με συνέπεια να συνδέεται με αυτή και να σχηματίζει ανθρακυλαιμοσφαιρίνη. Ακόμη και σε μικρές συγκεντρώσεις (π.χ. 0,1%) το μονοξείδιο του άνθρακα μπορεί να αντιδράσει με τα μισά μόρια αιμοσφαιρίνης μειώνοντας επικίνδυνα την ικανότητα του αίματος για μεταφορά οξυγόνου. Αυξημένα επίπεδα μονοξειδίου του άνθρακα οδηγούν σε μια παθολογική κατάσταση που ονομάζεται υποξία, με συνέπεια την δηλητηρίαση, την απώλεια των αισθήσεων και συχνά το κώμα.

Υδροκυάνιο: Είναι αέριο, άχρωμο, με χαρακτηριστική μυρωδιά πικραμύγδαλου. Είναι εξαιρετικά τοξικό. Περιέχεται στον καπνό και προκαλεί βλάβες στο βρογχικό επιθήλιο των πνευμόνων.

Þ   Αναφέρατε μερικά ιστορικά στοιχεία σχετικά με την προέλευση του καπνού και τη κατασκευή και κυκλοφορία των πρώτων τσιγάρων στη χώρα μας.

Οι ισπανοί εξερευνητές του 16ου αιώνα έφεραν τον καπνό στην Ευρώπη από την Αμερική. Τα πρώτα φύλλα εισήχθηκαν στην Ισπανία το 1519 και οι πρώτοι σπόροι το 1559-60.  Ο Jean  Nicot, από τον οποίο πήρε το όνομά της η νικοτίνη, πρόσφερε φύλλα καπνού στη βασιλομήτορα Αικατερίνη των Μεδίκων (το 1561) και  ο ίδιος συνιστούσε τον καπνό για τις «θεραπευτικές» του ιδιότητες. Τον 17ο αιώνα η χρήση του καπνού επεκτάθηκε. Ο βασιλιάς της Αγγλίας, Ιάκωβος ο 1ος, το 1604 επέβαλε δασμούς στον εισαγόμενο καπνό, βλέποντας τις αρνητικές επιπτώσεις της συνήθειας του καπνίσματος ή της μάσησης καπνού. Τα τσιγάρα κατασκευάστηκαν στη Βραζιλία στα μέσα του 18ου αιώνα και πολύ γρήγορα διαδόθηκαν ειδικά μετά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο στους άνδρες και μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο στις γυναίκες. Το 1964 δημοσιεύτηκε η πρώτη έκθεση για τις επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία.

Στη Ελλάδα μέχρι το 1883, οι καπνοπώλες έκοβαν τον καπνό με τα «χαβάνια» και τον πουλούσαν ελεύθερα και το 50% των καπνιστών χρησιμοποιούσε ταμπάκο. Ο μεγαλύτερος ταμπακοποιός, ο Ι. Χατζηκυριάκος, απέκτησε τεράστια περιουσία. Μετά το 1883 που επιβλήθηκε φόρος στον καπνό ιδρύθηκαν 79 δημόσια καπνεργοστάσια και το 1893 το Δημόσιο προμηθεύτηκε από το εξωτερικό πέντε χειροκίνητες μηχανές κοπής καπνού και κατασκευής τσιγάρων. Το 1895

ο καπνοπώλης Αγγελίδης έφερε την πρώτη τσιγαροποιητική μηχανή με δυνατότητα παραγωγής 44.000 κομματιών την ημέρα. Το 1909 ο βιομήχανος Βάρκας έφερε τελειότατου τύπου μηχανήματα προκαλώντας εργατικές ταραχές, αφού έχασαν τη δουλειά τους πολλοί εργάτες. Το 1932 λειτουργούσαν στην Ελλάδα 164 καπνοβιομηχανίες, σε 30 πόλεις και απασχολούσαν 2.160 εργάτες. Μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο έμειναν σε λειτουργία 38 καπνοβιομηχανίες. Η καπνοβιομηχανία απασχολούσε το 1978 12.000 περίπου άτομα, συμπεριλαμβανομένων και των ατόμων για την επεξεργασία του καπνού και την κυτιοποιία, έναντι 7.400 ατόμων που απασχολούνταν το 1958. Η κατανάλωση καπνού αυξήθηκε από 1,6 κιλά / άτομο το 1958 σε 3,6 κιλά/ άτομο το 1978 και η αξία των τσιγάρων που καταναλώθηκαν από 3 δισεκατομμύρια δρχ. σε 19,5 δισεκατομμύρια δραχμές. 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΕΡΓΑΣΙΕΣ (του σχολικού βιβλίου)  

1) Να σημειώσετε με (Σ) το σωστό ή (Λ) το λάθος σε καθεμία από τις παρακάτω προτάσεις:

– Το κάπνισμα δεν προκαλεί εξάρτηση

– Ο παθητικός καπνιστής υφίσταται τις συνέπειες του τσιγάρου που καπνίζουν άλλοι.

– Αν η μέλλουσα μητέρα καπνίζει, αυτό δεν επηρεάζει το έμβρυο.

– Το κάπνισμα είναι η βασικότερη αιτία τροχαίων ατυχημάτων στις αναπτυγμένες χώρες.

Απάντηση

– Λάθος

– Σωστό

– Λάθος

– Λάθος

2) Να ονομάσετε τρεις από τις ουσίες που βρέθηκαν στον καπνό του τσιγάρου.

Απάντηση

Η νικοτίνη που προκαλεί εξάρτηση, η πίσσα, που περιέχει αρωματικούς υδρογονάνθρακες, πολλοί από τους οποίους είναι καρκινογόνοι, το μονοξείδιο του άνθρακα, που ενώνεται στην αιμοσφαιρίνη και εμποδίζει την επαρκή οξυγόνωση των ιστών.

3) Σε ποιους από τους χώρους υπάρχει τέτοια επιγραφή;

– Γιατί υπάρχουν οι απαγορεύσεις;

– Είναι σωστό να υπάρχουν; Για ποιο λόγο;

– Τις σέβονται οι καπνιστές;

– Τι θα έκανες, αν κάποιος κάπνιζε σε χώρο με τέτοια επιγραφή;

Απάντηση

Η επιγραφή «απαγορεύεται το κάπνισμα» υπάρχει σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους όπου συνωστίζονται αρκετοί άνθρωποι. Το κάπνισμα απαγορεύεται στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στα νοσοκομεία, στις δημόσιες υπηρεσίες. Σε ορισμένες ιδιωτικές επιχειρήσεις απαγορεύεται το κάπνισμα από τους εργαζομένους την ώρα της εργασίας. Επίσης, στις αίθουσες των θεάτρων, των κινηματογράφων, στα μουσεία και στους επαγγελματικούς χώρους που υπάρχουν εύφλεκτα υλικά (καύσιμα, αλκοόλες, υγραέριο, κ.ά.)

– Οι απαγορεύσεις υπάρχουν από σεβασμό στην υγεία των ανθρώπων που δεν καπνίζουν ή και ανθρώπων που για ιατρικούς λόγους δεν επιτρέπεται να εισπνεύσουν καπνό. Άνθρωποι που πάσχουν από άσθμα ή καρδιακή ανεπάρκεια, μπορούν να βρεθούν σε μια δημόσια υπηρεσία ή στο λεωφορείο, χωρίς να είναι αναγκασμένοι να αναπνέουν το καπνό των τσιγάρων. Είναι παρατηρημένο πως πολλές φορές σε κλειστούς χώρους (μπαρ, κέντρα διασκέδασης) η ατμόσφαιρα, εξαιτίας του τσιγάρου, γίνεται αποπνικτική σε σημείο που να μην μπορούν ακόμη και οι καπνιστές να αναπνεύσουν. Ένας επιπλέον λόγος για την ύπαρξη των απαγορεύσεων είναι για λόγους ασφαλείας στους επαγγελματικούς χώρους με εύφλεκτα  υλικά. Στα νοσοκομεία είναι ανεπίτρεπτο το κάπνισμα για ευνόητους λόγους.

– Ασφαλώς και είναι σωστό να υπάρχουν και πρέπει να επεκταθούν σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους. Δεν είναι δυνατόν στο τέλος του 20ου αιώνα με τα τόσα επιτεύγματα της ιατρικής, με τις αδιάσειστες επιστημονικές αποδείξεις για την βλαπτική επίδραση του καπνού, να συμπεριφερόμαστε σαν τους ινδιάνους της Αμερικής και της Αυστραλίας του 16ου αιώνα. Η πολιτεία οφείλει να προστατεύσει τη δημόσια υγεία και τους ανθρώπους που δεν καπνίζουν, έστω  κι αν αυτός είναι ένας και μοναδικός άνθρωπος. Η ελευθερία του καπνιστή πρέπει να φτάνει μέχρι εκεί που δεν θα καταπιέζει την επιλογή του μη καπνιστή.

– Όχι, οι καπνιστές τις περισσότερες φορές δεν σέβονται τις απαγορεύσεις αυτές. Αν κάνουμε μια βόλτα στα δημόσια νοσοκομεία θα διαπιστώσουμε ότι στους διαδρόμους ή στους προθαλάμους αρκετοί είναι αυτοί που καπνίζουν. Πολλές φορές και το ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό. Ο λόγος είναι ότι αφενός οι ίδιοι δεν σέβονται το χώρο και τους αρρώστους και αφετέρου κανείς από τους υπεύθυνους του νοσοκομείου δεν τους κάνει παρατήρηση. Φαίνεται ότι η αίθουσα του κινηματογράφου που ευλαβικά δεν καπνίζει κανείς αποτελεί χώρο σημαντικότερο από το νοσοκομείο. Επίσης, κάποιος κάποτε πρέπει να επισημάνει στους δημοσίους υπαλλήλους και στους οδηγούς των λεωφορείων ότι οι απαγορεύσεις για το κάπνισμα ισχύουν  και για αυτούς, που εργάζονται στον ίδιο χώρο.

– Η σωστότερη αντιμετώπιση είναι με ευγενικό τρόπο να επισημάνουμε στον καπνιστή ότι η ενέργειά του είναι απαράδεκτη από το σύνολο των παρευρισκόμενων στο χώρο και ότι θέτει σε κίνδυνο την υγεία ανθρώπων που επέλεξαν να μην καπνίζουν. Αν αυτό γίνει σε χώρο νοσοκομείου ή ιατρείου, πρέπει απευθείας να αναγκαστεί να αποχωρήσει από το χώρο, χωρίς καμιά προειδοποίηση ή ενδοιασμό.

4) Οργάνωσε με τους συμμαθητές σου μια αντικαπνιστική εκστρατεία. Επικοινωνήστε με το Υπουργείο Υγείας, την Αντικαπνιστική εταιρία, την Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρία, κ.ά. Προσκαλέστε ειδικούς επιστήμονες για ομιλίες, διοργανώστε προβολή ταινιών, έκθεση αφίσας και εντύπου υλικού. Συντάξτε και εσείς ένα κείμενο για τις αρνητικές επιδράσεις του καπνίσματος στους νέους και παρουσιάστε το στις εκδηλώσεις.

Σημείωση: Η εργασία απαιτεί την συνεργασία όλων των μαθητών, τη συλλογή διαφημιστικού εντύπου υλικού εναντίον του καπνίσματος και την παρουσία ειδικών επιστημόνων που θα προσκληθούν ως ομιλητές στην εκδήλωση.

Οι ομιλίες των προσκεκλημένων θα πρέπει να είναι εστιασμένες στα εξής σημεία:

1) Στα οικονομικά μεγέθη που αφορούν στην παραγωγή και στην εμπορία καπνού και στη θέση των καπνοβιομηχανιών στην Εθνική Οικονομία.

2) Στις βλαπτικές συνέπειες του καπνίσματος με επιστημονικά δεδομένα και με στατιστικά στοιχεία.

3) Στην ανάλυση των αιτιών που ένας μαθητής ή μαθήτρια αρχίζει το κάπνισμα στη νεαρή αυτή ηλικία.

4) Στις προτάσεις για τη μείωση του ποσοστού των καπνιστών και στη συνολική στρατηγική της πολιτείας προκειμένου να μειώσει μακροπρόθεσμα την κατανάλωση καπνού.

5) Στην ανάγκη για θέσπιση αυστηρών κανόνων ώστε να απαγορευτεί το κάπνισμα σε δημόσιους χώρους και σε όλες τις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών προς τον πολίτη, δημόσιες και ιδιωτικές.

Το κείμενο που θα συντάξει ο μαθητής για τις αρνητικές επιδράσεις του καπνίσματος στους νέους θα πρέπει να αναφέρεται στα εξής θέματα :

α) Στο γεγονός ότι οι νέοι έχουν μεγάλες πιθανότητες να υποστούν ανεπανόρθωτες συνέπειες από το κάπνισμα επειδή ο οργανισμός τους βρίσκεται σε φάση ανάπτυξης. Τα κύτταρά τους διαιρούνται και επομένως οι μεταλλαξογόνες ουσίες του καπνού μπορούν να δημιουργήσουν προκαρκινικά κύτταρα. Επιπλέον, οι αυξημένες ανάγκες οξυγόνωσης των ιστών δεν μπορούν να εκπληρωθούν με την παρουσία μονοξείδιου του άνθρακα.

β) Στα οικογενειακά προβλήματα που θα προκύψουν αφού από τους γονείς δεν είναι αποδεκτό να καπνίζει ένας μαθητής.

γ) Στην ανάγκη του μαθητή να ξεφεύγει από το σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον για να καπνίζει δημιουργώντας παρέες περιθωριακές.

δ) Στο γεγονός ότι οι επιδόσεις του μαθητή στα μαθήματα είναι μειωμένη και η συμπεριφορά του επιθετική τόσο προς τους καθηγητές όσο και προς τους συμμαθητές του. Ο μαθητής δεν ασχολείται με εποικοδομητικές δραστηριότητες όπως ο αθλητισμός με συνέπεια να επιλέγει τις καφετέριες, τα ηλεκτρονικά και τα μπιλιάρδα για να εκτονωθεί. 

... ότι πρέπει να γνωρίζει ο μαθητής

¨    Τα αλκοολούχα ή οινοπνευματώδη ποτά είναι αυτά που περιέχουν οινόπνευμα (αιθυλική αλκοόλη). Την περιεκτικότητά τους σε αλκοόλη την μετρούμε με τους αλκοολικούς βαθμούς, που εκφράζουν τον όγκο της αλκοόλης που περιέχεται σε 100 κυβικά εκατοστά του ποτού. Το κρασί είναι 11 αλκοολικών βαθμών (11°), δηλαδή στα 100 ml κρασιού περιέχονται 11 ml οινόπνευμα, που ισοδυναμεί με 8,8 γραμμάρια. Η μπύρα  είναι 5°, το ουίσκι και η βότκα 40° και το ρούμι 60°. Ανάλογα με τον τρόπο παρασκευής τους, την περιεκτικότητα σε ζάχαρη και αλκοόλη και την πρώτη ύλη που χρησιμοποιείται, διακρίνουμε τα αλκοολούχα ποτά σε τρεις κατηγορίες: i) Μη αποσταζόμενα ποτά, που παράγονται με ζύμωση σταφυλιών (κρασί), κριθαριού (μπίρα), μήλων (μηλίτης), ii) αποσταζόμενα ποτά, που προέρχονται από απόσταξη αλκοολούχων διαλυμάτων (ούζο, τσίπουρο, κονιάκ, βότκα, ουίσκι, ρούμι, κ.ά., και iii) ηδύποτα, που γίνονται με ανάμειξη νερού, αλκοόλης, ζάχαρης, φρούτων ή αρωματικών ουσιών (τσέρι, μέντα, και γενικά τα λικέρ).

¨    Η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών είναι κοινωνική συνήθεια που η έναρξη συμπίπτει με τη αρχή της ιστορίας του ανθρώπου. Οι λαοί της Μεσογείου καλλιεργούσαν αμπέλια από το 3.500 π.Χ.. Στην Αρχαία Ελλάδα ο Διόνυσος ήταν ο Θεός της αμπέλου και του οίνου και οι Έλληνες κατανάλωναν ποτά σε πολλές κοινωνικές εκδηλώσεις. Το «σάκε», που σημαίνει «νερό της ζωής» ήταν το ιερό ποτό των Κινέζων και Ιαπώνων. Οι Ίνκας έπιναν ένα είδος μπίρας, την «τσίτα»,

ενώ οι Εσκιμώοι, οι Ινδιάνοι της Β. Αμερικής και οι ιθαγενείς της Αυστραλίας αγνοούσαν τα οινοπνευματώδη ποτά.

¨    Η επίδραση του οινοπνεύματος στον ανθρώπινο οργανισμό είναι πολλαπλή και εξαρτάται από την ποσότητα και συχνότητα της κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών. Η αιθυλική αλκοόλη (CH₃CH₂OH) λόγω της μεγάλης διαλυτότητάς της στο νερό απορροφάται εύκολα κατά 20% από το στομάχι και κατά 80% από το έντερο και μέσα σε 60-90 λεπτά της ώρας έχει μοιραστεί σε όλα τα υγρά και τους ιστούς του σώματος.

¨    Πρώτος ο Ιπποκράτης είχε επισημάνει τα προβλήματα από την υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος και αργότερα ο Γαληνός αναλύει την ολέθρια επίδραση του οινοπνεύματος πάνω στο νευρικό σύστημα. Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε γίνεται συστηματική προσπάθεια για την ενημέρωση του κοινού πάνω στις καταστρεπτικές συνέπειες του αλκοολισμού.

¨    Η κατάχρηση της αλκοόλης επηρεάζει πολλαπλά το πεπτικό σύστημα. Από τη στιγμή της εισόδου, το οινόπνευμα, ερεθίζει τη στοματική κοιλότητα και τον οισοφάγο. Στο στομάχι προκαλεί αύξηση των εκκρίσεων που μπορεί να οδηγήσουν σε γαστρίτιδα ή φλεγμονή. Το αλκοόλ επηρεάζει επίσης την ικανότητα του λεπτού εντέρου για απορρόφηση και μεταφορά των θρεπτικών συστατικών, ειδικά των βιταμινών θειαμίνης και φιλικού οξέος και των μετάλλων. Τα ισχυρά ποτά προκαλούν ενίοτε και διάρροια με συνέπεια να επιδεινώνεται η δυσαπορρόφηση των θρεπτικών συστατικών. Η κακή διατροφή, η έλλειψη πρωτεϊνών και υδατανθράκων από το ήπαρ, έχει ως αποτέλεσμα τον εκφυλισμό του ηπατικού ιστού και την εγκατάσταση λίπους στα ηπατικά κύτταρα. Επιπλέον, η μετατροπή της αλκοόλης σε ακεταλδεΰδη επιδεινώνει τα εκφυλιστικά φαινόμενα και το ήπαρ καταστρέφεται (κίρρωση του ήπατος).

¨    Η κατανάλωση αλκοόλ σχετίζεται και με την υπέρταση. Πιστεύεται ότι 5-10% των υπερτασικών ανδρών έχει σχέση με την κατάχρηση αλκοόλ. Επίσης, η κατάχρηση αλκοόλ οδηγεί στην εναπόθεση λίπους στο καρδιακό μυ με συνέπεια μειωμένη ικανότητα για συστολή, αρρυθμίες και διαταραχή στη μεταβίβαση των καρδιακών παλμών.

¨    Από την υπερκατανάλωση οινοπνεύματος επηρεάζεται και το ανοσοποιητικό σύστημα, αφού αναστέλλεται η ικανότητα του νωτιαίου μυελού να παράγει λευκοκύτταρα, απαραίτητα για την άμυνα του οργανισμού. Επίσης, το αλκοόλ σχετίζεται με αρκετές μορφές καρκίνου, όπως του στομάχου, του ήπατος, του παγκρέατος, του παχέος εντέρου και της γλώσσας και σε συνδυασμό με το κάπνισμα αυξάνουν τις πιθανότητες καρκίνου του λάρυγγα και του οισοφάγου.

¨    Η κυριότερη επίδραση του οινοπνεύματος, που είχε τονιστεί από τον Γαληνό, είναι πάνω στο νευρικό σύστημα. Το αλκοόλ προκαλεί ατροφία του κυτταροπλάσματος των νευρικών κυττάρων και φθορά, με συνέπεια οι αλκοολικοί να έχουν μειωμένη μνήμη, σύγχυση, παραισθήσεις και ψυχωτική συμπεριφορά. Ελαττώνει την οπτική και ακουστική οξύτητα, την απόδοση της πνευματικής και λεπτής χειρονακτικής εργασίας, καθώς και την ταχύτητα των αντανακλαστικών. Έχει παραλυτική ενέργεια σε ορισμένες περιοχές του φλοιού του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα τον μειωμένο μυϊκό τόνο, την μυϊκή αδυναμία, σε παράλυση του κέντρου της αναπνοής σε λήψη μεγάλων ποσοτήτων και την αποδιοργάνωση της προσωπικότητας του ατόμου μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, με την απώλεια του αυτοελέγχου και την εμφάνιση συναισθηματικών εκρήξεων. Επιπλέον, χάνεται ο ειρμός της σκέψης και διαταράσσεται η ομιλία, ενώ το «ευφορικό» αποτέλεσμα δίνει την εντύπωση ότι το οινόπνευμα διεγείρει το νευρικό σύστημα. Στην πραγματικότητα όμως έχει έντονη κατασταλτική και καταπραϋντική δράση.

¨    Ύστερα από χρόνια χρήση οινοπνεύματος χρειάζονται υψηλότερα επίπεδα αλκοόλης στο αίμα για να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η κατανάλωση της αλκοόλης αυξάνεται προοδευτικά και το άτομο με την πάροδο του χρόνου αποκτά εξάρτηση, γίνεται δηλαδή αλκοολικός. Η διακοπή της λήψης προκαλεί κεφαλαλγία, νευρικότητα, ναυτία, πυρετό, ψευδαισθήσεις. Είναι γεγονός ότι το οινόπνευμα δρα και στον ψυχικό κόσμο του αλκοολικού. Οι αλκοολικές φρενοπάθειες είναι οι πιο συνηθισμένες, ενώ το «τρομώδες παραλήρημα» είναι η χειρότερη μορφή φρενίτιδας που γνωρίζει η ψυχιατρική. Η μανία και η μελαγχολία των αλκοολικών συμβαδίζει με παραλήρημα καταδιώξεως και με γενική παράλυση αλκοολικής φύσεως. Μοιραία κατάληξη των περισσοτέρων περιπτώσεων είναι η αλκοολική άνοια, με αμνησία, αδιαφορία, αβουλία, κ.λ.π. Οι αλκοολικοί γίνονται κτηνώδεις, χωρίς κανένα ηθικό συναίσθημα και μπορούν να φτάσουν στην αυτοκτονία ή το έγκλημα. Παρουσιάζουν χαρακτηριστική τρεμούλα στα χέρια και στα δάκτυλα, που είναι πιο έντονη το πρωί. Είναι παχύσαρκοι ή και αδύναμοι. Υπάρχει ατροφία των όρχεων και των ωοθηκών, σταμάτημα της περιόδου στις γυναίκες και ελάττωση της γεννητικής ικανότητας. Υπάρχουν πόνοι στους μύες, ρευματοειδείς πόνοι, κράμπες στις γάμπες, ατροφία του οπτικού νεύρου, που καταλήγει σε τύφλωση και επιληπτικές προσβολές. Αν ο αλκοολικός αποκτήσει παιδιά, συχνά αυτά εμφανίζουν προδιάθεση στην παραφροσύνη, στην επιληψία, στο πάθος για το οινόπνευμα και έχουν ελαττωμένη διανοητική ικανότητα.

¨    Η κατανάλωση αλκοόλ κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να είναι καταστροφική για το έμβρυο. Το οινόπνευμα διαχέεται μέσω του πλακούντα και φτάνει στο έμβρυο σε επίπεδα ίδια με εκείνα της μητέρας. Γυναίκες που καταναλώνουν 1-2 ποτά ημερησίως, κατά τη διάρκεια των έξι πρώτων εβδομάδων της κύησης, έχουν μεγάλες

πιθανότητες να γεννήσουν παιδιά με διανοητική καθυστέρηση. Επίσης, εκτός από τις προκαλούμενες με το οινόπνευμα αποβολές, η ηπατική βλάβη του εμβρύου είναι ένα πιθανό ενδεχόμενο.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΝΩΣΕΩΝ

Þ   Ποια ποσότητα αλκοόλ θεωρείται επιβλαβής ;

Είναι δύσκολο να ορίσουμε την ποσότητα του αλκοόλ που είναι επιβλαβής, αφού ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικό μεταβολισμό και ταχύτητα απορρόφησης της αλκοόλης. Η ταχύτητα απορρόφησης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Από την πληρότητα του στομάχου, το γεμάτο με τροφή στομάχι επιβραδύνει την απορρόφηση, από το είδος του ποτού και από την περιεκτικότητα σε αλκοόλη, από το βάρος του σώματος, από την ψυχική διάθεση του χρήστη, από το μεταβολισμό του ατόμου, αφού η μεταβολική διαδικασία, η ικανότητα των ενζύμων να διασπούν την  αλκοόλη, διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο, καθώς και από τη διαπερατότητα του γαστρικού και εντερικού βλεννογόνου. Συγκέντρωση αλκοόλης μεγαλύτερη από 0,8 g/l ορού θεωρείται ότι οδηγεί σε μέθη με όλα τα συνακόλουθα.

Όμως εκτός από τα άμεσα αποτελέσματα στη λειτουργία του οργανισμού δημιουργούνται μακροπρόθεσμες συνέπειες στη υγεία. Γενικά κατά μέσο όρο άνδρες που καταναλώνουν 3 ποτά ημερησίως και γυναίκες που καταναλώνουν 1½ ποτά ημερησίως εμφανίζουν αυξημένη πιθανότητα για κάποια ασθένεια του ήπατος. Οι γυναίκες φαίνεται να είναι περισσότερο ευαίσθητες για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, οι γυναίκες είναι πιο μικρόσωμες, οπότε η ίδια ποσότητα αλκοόλ θα εμφανίσει μεγαλύτερη συγκέντρωση σ’ ένα μικρότερο σώμα, και

δεύτερον έχει αποδειχθεί ότι τα ένζυμα του στομάχου των γυναικών διασπούν 4 φορές λιγότερη αλκοόλη απ’ ότι στους άνδρες. Έτσι, έγινε φανερό γιατί οι γυναίκες αναπτύσσουν ηπατικές ασθένειες με χαμηλότερες δόσεις αλκοόλ.

Þ  Η κατανάλωση αλκοόλ είναι μια από τις αιτίες πρόκλησης ατυχημάτων. Εξηγήστε πώς επηρεάζει την ικανότητα οδήγησης το οινόπνευμα και πώς γίνεται ο έλεγχος των μεθυσμένων οδηγών;

Καθημερινά γίνονται γνωστές πολλές περιπτώσεις ατυχημάτων που ως μοναδική αιτία έχουν τους ευρισκόμενους σε μέθη ασυνείδητους οδηγούς. Πρέπει να τονιστεί ότι το 40% των ατυχημάτων οφείλεται σε μεθυσμένους οδηγούς. Ο θλιβερός απολογισμός είναι 1.000 περίπου νεκροί την προηγούμενη χρονιά σε ατυχήματα εξαιτίας της μέθης. Είναι γεγονός πέρα από κάθε αμφισβήτηση ότι και με μικρή κατανάλωση οινοπνεύματος η ικανότητα μας στην οδήγηση μειώνεται, αφού επηρεάζεται η οπτική οξυδέρκεια και τα αντανακλαστικά, πόσο μάλλον όταν η κατανάλωση αυτή είναι τέτοια που ο μεθυσμένος οδηγός να μην μπορεί να σταθεί καν όρθιος. Βέβαια αυτό δεν το καταλαβαίνει ο οδηγός αφού νιώθει αυτοπεποίθηση, μυϊκή δύναμη και οξυδέρκεια, όλες  παρενέργειες του οινοπνεύματος από την επίδρασή του στο κεντρικό νευρικό σύστημα.

Η ποσότητα του οινοπνεύματος στο αίμα πάνω από την οποία ο οδηγός θεωρείται μεθυσμένος και δεν επιτρέπεται να οδηγεί είναι τα 0,5 g/l ορού. Πρέπει να τονιστεί ότι ποσότητα οινοπνεύματος από 1-1,5 g/l προκαλεί απώλεια του ελέγχου, ο άνθρωπος χάνει την ισορροπία του, διαταράσσεται η ικανότητα ομιλίας και ο ειρμός των σκέψεων του και διακατέχεται από «ευφορική» διάθεση. Η ποσότητα μεγαλύτερη 3 g/l όρου  είναι  τοξική  και  στα  4 g/l  ορού ο άνθρωπος  πέφτει  σε κώμα. Το

νομικό όριο της ποσότητας του οινοπνεύματος στο αίμα ισοδυναμεί περίπου με την κατανάλωση μισού ποτηριού, 100 ml ουίσκι ή βότκα από ένα άνθρωπο 75 κιλά ή 2 ποτηριών κρασί (300 ml) ή 3 ποτηριών μπίρα (750 ml).

Οι ποινές που προβλέπει ο κώδικας οδικής κυκλοφορίας είναι πάρα πολύ αυστηρές για τους μεθυσμένους οδηγούς. Ο έλεγχος γίνεται με ειδικά σύγχρονα όργανα, που προσδιορίζουν την ποσότητα του αλκοόλ στον εκπνεόμενο αέρα. Έτσι, ο οδηγός υποχρεώνεται να εκπνεύσει στην ειδική συσκευή, ενώ μπορεί να υποχρεωθεί σε ασκήσεις ελέγχου της ισορροπίας. Αν διαπιστωθεί η λήψη μεγάλης ποσότητας οινοπνεύματος, ο οδηγός συνοδεύεται στο κοντινότερο νοσοκομείο όπου γίνεται λήψη αίματος και μέτρηση της συγκέντρωσης της αιθυλικής αλκοόλης στον ορό, με εξειδικευμένα μηχανήματα. Οι ποινές που επιβάλλονται από τα δικαστήρια είναι αυστηρότατες ειδικά για τους υπότροπους οδηγούς.

Πρέπει να γνωρίζουμε ότι για την ασφαλή οδήγηση δεν πρέπει να έχει καταναλωθεί καθόλου αλκοόλ και ότι δεν υπάρχει τρόπος να επιταχυνθεί η αποβολή οινοπνεύματος από τον οργανισμό. Συχνά μια υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ μας ταλαιπωρεί και την επόμενη μέρα, χωρίς να βοηθούν ούτε οι καφέδες, ούτε το φαγητό, ούτε το κρύο ντους, ούτε ο ύπνος. Ο οργανισμός θα επανέλθει με την πάροδο ικανού χρονικού διαστήματος.

Εργασία της σελίδας 117 του σχολικού βιβλίου

Είναι Σάββατο απόγευμα. Ο ουρανός είναι καθαρός και ο ήλιος δύει. Η Μαρία, η Άννα, η Λουκία, ο Γιώργος, ο Μιχάλης και ο Θόδωρος συναντώνται συνήθως αυτή την ώρα. Συζητούν και σχεδιάζουν πως θα περάσουν το βράδυ τους.

– Χωριστείτε σε 5-6μελείς ομάδες και αφού συζητήσετε την κατάσταση, επιλέξτε το τέλος που επιθυμείτε να έχει η ιστορία. Διηγηθείτε την ιστορία με απλές προτάσεις ή μόνο με λέξεις που περιγράφουν την κατάσταση.

– Παρουσιάστε την ιστορία σας στην τάξη και αιτιολογείστε γιατί επιλέξατε το τέλος που της δώσατε.

– Πώς κατέληξε η ομάδα σας σε αυτό το αποτέλεσμα;

– Όλα τα μέλη της ομάδας ένιωσαν ευχάριστα με την απόφαση;

Απάντηση

– Η ιστορία θα μπορούσε να διαδραματιστεί όπως περιγράφεται στις εικόνες του βιβλίου. Συζήτηση, απόφαση, χορός, πάρτι, μπαρ, κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, ζαλάδες, εμετοί, αδυναμία μετακίνησης, κινητοποίηση των γονέων για να «μαζέψουν» τα παιδιά τους.

– Το τέλος που περιγράφεται και στις εικόνες αποτελεί μια επώδυνη κατάσταση, καθόλου ευχάριστη κυρίως για τους νέους που βρέθηκαν σε αυτή τη θέση. Δεν είναι όμως καθόλου σπάνιο φαινόμενο και σίγουρα μια τέτοια περίπτωση θα έχει συμβεί στα πάρτι των συμμαθητών σας, στη γειτονιά μας, στον κοινωνικό μας περίγυρο. Το τέλος της ιστορίας είναι ιδιαίτερα διδακτικό και αποκαλυπτικό για το που μπορεί να οδηγήσει η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών. Χρειάζεται ιδιαίτερη

προσοχή και εγκράτεια σε κάθε επαφή με το ποτό, ιδιαίτερα στους νέους, που ο ενθουσιασμός τους, η ευχάριστη παρέα, η δυνατή μουσική και τα φωτιστικά εφέ τους οδηγούν σε κατανάλωση βλαπτικών ουσιών, όπως το οινόπνευμα.

Σημείωση: Τα άλλα δύο ερωτήματα αφορούν τις ομάδες των μαθητών που θα συνεργαστούν για την διεκπεραίωση της εργασίας και εμπεριέχουν υποκειμενικές διαπιστώσεις.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΕΡΓΑΣΙΕΣ (του σχολικού βιβλίου)

1) Να σημειώσετε με (Σ) το σωστό ή με (Λ) το λάθος σε καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις:

– Ένας δυνατός καφές δε σταματάει την επίδραση του αλκοόλ.

– Το αλκοόλ είναι ένα είδος εξαρτησιογόνου ουσίας.

– Διασκέδαση δε γίνεται χωρίς ποτό

– Όταν έχεις φάει καλά, το αλκοόλ δεν έχει επίδραση στον οργανισμό.

– Όταν ο οδηγός έχει πιει αρκετά, οι πιθανότητες να προκληθεί ατύχημα είναι αυξημένες.

Απάντηση

– Σωστό

– Σωστό

– Λάθος

– Λάθος

– Σωστό

2) – Γιατί χρησιμοποιούμε μεγάλο ποτήρι για την μπύρα και μικρό για το κρασί;

– Γιατί έχει σημασία το μέγεθος του ποτηριού;

– Αφού συμβουλευτείτε τον πίνακα περιεκτικότητας οινοπνευματωδών ποτών σε αλκοόλη, υπολογίστε πόσα γραμμάρια αλκοόλης περιέχονται στο μεγαλύτερο ποτήρι και πόσα στο μικρότερο (d_οιν.= 0,8 g/mL).

Aπάντηση

– Η μπύρα είναι ποτό χαμηλής περιεκτικότητας σε οινόπνευμα και πίνετε παγωμένη, ειδικά το καλοκαίρι, και σε ποσότητες μεγάλες. Συνήθως σερβίρεται σε ποτήρια των 250 ή 500 ml και καταναλώνεται με μεγάλη ευκολία. Αντίθετα, το κρασί καταναλώνεται σε μικρές ποσότητες και συνοδεύει το φαγητό, εντάσσεται δηλαδή σε γαστρονομικά πλαίσια.

– Η μπύρα είναι οινοπνευματώδες ποτό 5 αλκοολικών βαθμών, ενώ το κρασί 11° και επομένως για να έχουν το ίδιο αποτέλεσμα σερβίρονται σε διαφορετικού μεγέθους ποτήρια, ώστε η τελική ποσότητα αλκοόλης να είναι ή ίδια.

– Με βάση τους πίνακες περιεκτικότητας σε ένα ποτήρι μπύρας των 500 ml, περιέχονται 20 γραμμάρια αλκοόλης. Σε ένα ποτήρι κρασί των 150 ml, 13,2 γραμμάρια και σε ένα ποτήρι βότκα των 50 ml, 16 γραμμάρια. Ο τρόπος υπολογισμού είναι πολύ απλός και θα συζητηθεί στη εργαστηριακή άσκηση για τη μέτρηση των αλκοολικών βαθμών. Γενικά, μπορούμε να εφαρμόζουμε τον εξής τύπο:

              αλκοολικοί βαθμοί

             –––––––––––––––––– x 0,8  x   όγκο του ποτού σε ml       

                            100

Σε ποσότητα 200 ml ουίσκι (40°)  περιέχονται:

                                            40

                                           –––– x 0,8 x 200 = 64 g αλκοόλης.

                                            100

3) Aναζητήστε στη διεύθυνση της τροχαίας ή στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής σας στοιχεία για τα τροχαία ατυχήματα που οφείλονται σε οδήγηση ύστερα από κατανάλωση αλκοόλ. Καταγράψτε τις συνέπειες  που είχαν τα ατυχήματα αυτά στους οδηγούς, στους επιβάτες και στους πεζούς. Με τα στοιχεία που συλλέξατε συντάξτε και φιλοτεχνήστε ένα σύντομο ενημερωτικό φυλλάδιο και μοιράστε το στους συμμαθητές σας.

Σημείωση: Η εργασία προϋποθέτει την συλλογή στοιχείων από την τροχαία σχετικά με τα ατυχήματα που οφείλονται στην κατανάλωση αλκοόλ από τους οδηγούς. Οι μαθητές μπορούν να εργαστούν μόνοι τους ή συλλογικά και να ζητήσουν και τη συνδρομή των καθηγητών τους, των γονέων και ειδικών επιστημόνων.

4) Γίνετε θεατρικοί συγγραφείς. Γράψτε ένα διάλογο μεταξύ δύο φίλων σε ένα μπαρ. Ο ένας πιέζει τον άλλο να πιει ένα ποτό ακόμα και αυτός αρνείται, γιατί πρέπει να οδηγήσει.

Απάντηση

Οι δύο φίλοι, ο Γιάννης και ο Γιώργος, βρίσκονται στο μπαρ και έχουν πιει από ένα ή δύο ποτηράκια. Ο Γιάννης έχει να οδηγήσει για να φτάσει σπίτι του, ενώ ο Γιώργος μένει εκεί κοντά.

– Έλα, Γιάννη να πιούμε ένα ακόμη.

– Άσε, έχω να οδηγήσω.

– Τι φοβάσαι δεν υπάρχει τροχαία να σου κάνει αλκοτέστ.

– Αν συνεχίσουμε σε λίγο δεν θα βλέπω την μύτη μου.

– Πιες ένα ακόμη θα σε πάω εγώ στο σπίτι σου.

– Γιατί, εσύ νομίζεις θα είσαι σε θέση να οδηγήσεις;

– Εγώ, το πάω το αυτοκίνητο με κλειστά μάτια, μην αγχώνεσαι.

– Άσε, Γιώργο, θες να πάρουμε κανένα στο λαιμό μας. Θυμάσαι πριν λίγο καιρό που ο μεθυσμένος οδηγός με την Πόρσε, έπεσε πάνω στις κοπέλες.

– Σιγά, αυτός δεν ήξερε να οδηγεί και έτρεχε σαν τρελός.

– Αυτά, Γιώργο, τα είπαν κι άλλοι και τώρα το πληρώνουν ακόμη.

– Τι πληρώσανε, η ασφάλεια τα καλύπτει.

– Κάνεις λάθος, τον μεθυσμένο οδηγό δεν τον καλύπτει η ασφάλεια.

– Τέλος πάντων, εσύ δεν θα μεθύσεις πίνοντας ένα ποτηράκι ακόμη. Έλα, ένα τελευταίο και πάμε να φύγουμε.

– Όχι, όχι άλλο. Σήκω πάμε να φύγουμε, η ώρα είναι περασμένη. Θα σε πετάξω μέχρι το σπίτι σου με το αυτοκίνητο.

Οι δύο φίλοι δεν ήπιαν τελικά το ποτηράκι και σίγουρα έπραξαν το σωστό.     

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΑΣΚΗΣΗ 14

ΜΕΤΡΗΣΗ ΑΛΚΟΟΛΙΚΩΝ ΒΑΘΜΩΝ-

ΑΛΚΟΟΛΑΙΜΙΑ

Σκοπός της άσκησης είναι να κατανοήσει ο μαθητής της έννοια της αλκοολαιμίας και να εξασκηθεί στο υπολογισμό του μεγέθους της αλκοολαιμίας και στη χρήση του αλκοολόμετρου.

Το αλκοόμετρο είναι ένα όργανο που προσδιορίζει τους αλκοολικούς βαθμούς στα οινοπνευματώδη ποτά. Υπενθυμίζουμε ότι οι αλκοολικοί βαθμοί αναφέρονται στον όγκο της καθαρής αιθυλικής αλκοόλης που περιέχεται σε 100 mL του ποτού. Στην άσκηση αυτή θα μετρηθούν οι αλκοολικοί βαθμοί των επιλεγμένων δειγμάτων και στη συνέχεια θα υπολογιστεί το ποσοστό αλκοολαιμίας αν καταναλωθούν τα συγκεκριμένα ποτά. Η έννοια της αλκοολαιμίας αναφέρεται στην ποσότητα της αιθυλικής αλκοόλης στο αίμα και υπολογίζεται αν είναι γνωστή η ποσότητα σε γραμμάρια του οινοπνεύματος που καταναλώθηκε και βέβαια το οργανικό βάρος του σώματος, που ισοδυναμεί με το 70% του πραγματικού βάρους για τους άνδρες και με το 60 % για τις γυναίκες.

Γνωρίζοντας ότι η πυκνότητα του οινοπνεύματος είναι d=0,8 g/ml, μπορούμε να υπολογίσουμε, ξέροντας τον αλκοολικό βαθμό, την μάζα του οινοπνεύματος σε ένα ποτό. Έτσι, σε ένα λίτρο κρασιού 11°, περιέχονται 1000 x 0,11 x 0,8 = 88 g καθαρό οινόπνευμα. Εφαρμόζουμε τον τύπο, που ισχύει για όλες τις περιπτώσεις:

                                             αλκοολικοί βαθμοί

όγκος του ποτού σε ml  x –––––––––––––––––– x 0,8  = g  αλκοόλης  

                                                          100

Για να υπολογιστεί η αλκοολαιμία χρησιμοποιούμε τον τύπο:

                                            καθαρό οινόπνευμα σε g

            αλκοολαιμία =  –––––––––––––––––––––––––

                                            οργανικό βάρος σώματος

Το οργανικό βάρος = συνολικό βάρος σώματος x 0,7 ή 0,6.

Έτσι, μετά την κατανάλωση ενός λίτρου κρασιού 11° στο αίμα ενός άνδρα βάρους 75 κιλών θα περιέχονται:

                                               88

                                         ––––––––– = 1,68 g αιθανόλης/ λίτρο ορού.

                                           75 x 0,7

Για τη γυναίκα ίδιου βάρους το ποσό της αιθανόλης θα είναι 1,95 g/l.

To κρασί 12° που πρέπει να καταναλωθεί από έναν άνδρα 80 κιλών για να μην ξεπεράσει τα επιτρεπόμενα όρια για την οδήγηση είναι 292 ml κρασιού ή αλλιώς περίπου δύο ποτήρια των 150 ml.

... ότι πρέπει να γνωρίζει ο μαθητής

¨    Η λέξη «πανάκεια» σημαίνει φάρμακο που θεραπεύει όλες τις αρρώστιες. Προέρχεται από την αρχαιοελληνική θεότητα Πανάκεια, θυγατέρα  του Ασκληπιού, που το όνομα  της συνδέονταν με τους πάνακες, βότανα που έχουν μαγικές και θεραπευτικές ιδιότητες.

¨    Φάρμακο είναι κάθε χημική ουσία ή μίγμα χημικών ουσιών, που χρησιμοποιείται για τη διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία των ασθενειών. Τα φάρμακα προέρχονται από τη φύση (φυτά, ζώα, μικροοργανισμούς, ορυκτά) ή παρασκευάζονται συνθετικά με χημικό τρόπο στο εργαστήριο. Στη χώρα μας, διατίθενται πάνω από 2.000 φαρμακευτικά σκευάσματα, που χορηγούνται με τη συνταγή γιατρού, ενώ είναι πολύ συχνό το φαινόμενο της αγοράς φαρμάκων με πρωτοβουλία του ασθενή.

¨    Οι μορφές των φαρμάκων μπορεί να είναι σε υδατικά διαλύματα, σε δισκία, σε σιρόπια, σε πηκτοκαψάκια, σε υπόθετα, σε βάμματα σε αλοιφές, σε κολλύρια, σε ρινικά ή ωτικά διαλύματα και σε ενέσιμα διαλύματα. Για να έχει ένα φάρμακο θεραπευτική αξία πρέπει να χορηγηθεί σε ορισμένη ποσότητα που λέγεται θεραπευτική δόση. Μικρότερο ποσό από τη θεραπευτική δόση δεν έχει θεραπευτικό αποτέλεσμα, ενώ μεγαλύτερο ποσό καθιστά το φάρμακο δηλητήριο. Η δράση του φαρμάκου οφείλεται στις φυσικοχημικές ιδιότητες της χημικής ουσίας και στη σύνδεσή τους με ειδικές θέσεις των κυττάρων, τους υποδοχείς. Είναι παρασκευασμένα για έχουν όσο το δυνατό εκλεκτικότερη επίδραση, που όσο πιο εξειδικευμένη είναι τόσο καλύτερο είναι το φάρμακο, αλλά συνήθως τα φάρμακα παρουσιάζουν

και μη εκλεκτικές δράσεις, τις ανεπιθύμητες ενέργειες ή παρενέργειες. Ένα απλό παράδειγμα είναι η επίδραση της ασπιρίνης, που ναι μεν ρίχνει τον πυρετό και ανακουφίζει τον πόνο, αλλά σε κάποιους ανθρώπους μπορεί να προκαλέσει γαστρορραγία και η συστηματική χρήση έλκος του στομάχου. Η υπερβολική δόση ασπιρίνης μπορεί να προκαλέσει και το θάνατο. Μια άλλη σημαντική παρενέργεια των φαρμάκων είναι οι αλλεργικές αντιδράσεις, που μπορεί να φτάσουν μέχρι το αλλεργικό σοκ και το θάνατο. Από την αυθαίρετη χρήση φαρμάκων, πολλοί άνθρωποι είναι που νοσηλεύονται στα νοσοκομεία με «φαρμακογενή νόσο». Γι’ αυτό επιβάλλεται η αυστηρή τήρηση της συνταγογραφίας και των οδηγιών του γιατρού, όταν παίρνουμε φάρμακα. Ο γιατρός είναι ο μόνος που μπορεί να διαγνώσει την ασθένεια και να χορηγήσει την φαρμακευτική αγωγή, ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, το βάρος του σώματος, κ.λ.π..

¨    Μια κατηγορία φαρμάκων, τα αντιβιοτικά, είναι προϊόντα μεταβολισμού ορισμένων μικροοργανισμών, βακτηρίων, μυκήτων και χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση των βακτηριακών λοιμώξεων (αντιμικροβιακή χημειοθεραπεία). Τα περισσότερα αντιβιοτικά παράγονται από βακτήρια, περίπου το 80 %, και το υπόλοιπο 20 % από μύκητες και ο ρόλος τους στη φύση είναι να εξοντώνουν ή να παρεμποδίζουν την ανάπτυξη άλλων μικροοργανισμών που προσπαθούν να εξαπλωθούν στο ίδιο μικροπεριβάλλον. Τα γνωστότερα αντιβιοτικά που προέρχονται από βακτήρια είναι η μπασιτρακίνη, η πολυμυξίνη, η ακτινομυκίνη, η χλωραμφαινικόλη, η ερυθρομυκίνη, η νεομυκίνη, η στρεπτομυκίνη, η βανκομυκίνη, η γενταμυκίνη, ενώ από τους μύκητες, τα πενικιλλίνη και κεφαλοσπορίνη. Το κάθε αντιβιοτικό δρα εναντίον συγκεκριμένης ομάδας παθογόνων παραγόντων και συνεπώς η επιλογή του κατάλληλου αντιβιοτικού πρέπει να γίνεται μόνο από τον γιατρό και η θεραπευτική αγωγή να μην διακόπτεται, χωρίς την εντολή του γιατρού, παρά την υποχώρηση των συμπτωμάτων.

¨    Συχνές, ιδιαίτερα τους μήνες του χειμώνα, είναι ασθένειες, που οφείλονται σε ιούς (ιώσεις), όπως η ιός της γρίπης. Τα αντιβιοτικά δεν δρουν εναντίον των ιών και επομένως ο ασθενής δεν πρέπει να πάρει αντιβιοτικά. Το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά και καταπολεμά τον ιό σε διάστημα λίγων ημερών. Τα συμπτώματα  των ιώσεων δεν διαφέρουν πολλές φορές από τα συμπτώματα βακτηριακών λοιμώξεων και μόνο ο γιατρός μπορεί να τα αξιολογήσει και να χορηγήσει ή όχι φαρμακευτική αγωγή. Ένα από τα προβλήματα που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής αγωγής με αντιβιοτικά είναι η παράλληλη εξόντωση της φυσιολογικής χλωρίδας του σώματος, της οποίας η συνεισφορά στην υγεία του οργανισμού είναι  πολύ  σημαντική.  Οι γιατροί  συνήθως  μαζί   με  την   αντιβίωση χορηγούν βιταμίνες που μειώνουν τα δυσμενή αποτελέσματα του φαρμάκου.

¨    Η αλόγιστη χρήση των αντιβιοτικών, συμβάλλει στην εμφάνιση μικροοργανισμών που έχουν αναπτύξει μηχανισμούς ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά. Η συνεχή έκθεση των μικροβιακών στελεχών στο αντιβιοτικό, έχει ως αποτέλεσμα να επιλέγονται και να αναπτύσσονται εκείνα τα μικροβιακά στελέχη που εξαιτίας μιας μεταλλαγής μπορούν και επιβιώνουν στο περιβάλλον του αντιβιοτικού. Τέτοια γονίδια ανθεκτικότητας βρίσκονται στα πλασμίδια και εκφράζουν ένζυμα που διασπούν ορισμένα από τα αντιβιοτικά. Η ικανότητα των πλασμιδίων να μεταφέρονται από τον έναν μικροοργανισμό στον άλλο οδηγεί στην εμφάνιση ανθεκτικών παθογόνων μικροοργανισμών που είναι δύσκολο να καταπολεμηθούν.

¨    Τα προβλήματα υγείας είναι πολύπλοκα και εξατομικευμένα. Κάθε άνθρωπος αντιμετωπίζεται με ιδιαίτερο τρόπο και φαρμακευτική αγωγή όταν και όση απαιτείται δίνεται από τον γιατρό για τον συγκεκριμένο ασθενή και όχι για όλους όσους νομίζουν ότι έχουν την ίδια ή παραπλήσια ασθένεια. Επομένως, δεν παίρνουμε ποτέ φάρμακα από μόνοι μας, επειδή μας το πρότεινε ο φίλος ή ο συγγενής.

¨    Ένα σημαντικό πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας είναι η πολυφαρμακία, η ύπαρξη και η χρήση χωρίς έλεγχο πολλών και διαφορετικών φαρμάκων. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι τα φάρμακα δεν είναι λύση για όλα τα προβλήματα του ανθρώπου σωματικά ή ψυχικά και πολλές φορές η χρήση τους έχει δυσάρεστα αποτελέσματα.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΝΩΣΕΩΝ

Þ   Ποια είναι τα σημαντικότερα βήματα στην ιστορία της αντιμικροβιακής χημειοθεραπείας ;

Τον όρο χημειοθεραπεία επινόησε ο Γερμανός χημικός Paul Ehrlich με σκοπό να περιγράψει τη διαδικασία εκείνη με την οποία θα ήταν δυνατή η καταπολέμηση μολυσματικών ασθενειών με χημικές ουσίες, οι οποίες θα ήταν τοξικές για τους παθογόνους μικροοργανισμούς χωρίς να βλάπτουν τα κύτταρα του ξενιστή. Στις αρχές του 20ου αιώνα, το 1907, ο Paul Ehrlich, μετά από τη δοκιμή, χωρίς το επιθυμητό αποτέλεσμα, 605 χημικών ενώσεων του αρσενικού παρασκεύασε την σαρβαρσάνη ή ένωση 606 (με ασήμαντες παρενέργειες για τον άνθρωπο), που ήταν αποτελεσματική κατά της σύφιλης και άλλων ασθενειών που προκαλούσαν οι σπειροχαίτες. Το επόμενο βήμα στη χημειοθεραπεία έγινε επίσης εμπειρικά. Ο Ehrlich εξέταζε την ιδιότητα διαφόρων χρωστικών της ανιλίνης να αντιδρούν με ορισμένους ιστούς και είχε την ελπίδα ότι θα εντόπιζε χρωστική που θα έβαφε και θα θανάτωνε εκλεκτικά τους μικροοργανισμούς χωρίς να προσβάλει τους ιστούς του ξενιστή. Το έργο του συνέχισε ο Gerhard Domagk, ο οποίος εξέτασε μια σειρά αζωτούχων χρωστικών με σκοπό τη απομόνωση εκείνων που παρουσίαζαν αντιμικροβιακές ιδιότητες. Στα 1935 βρήκε ότι το προντοζίλ, μια ένωση που παρασκευάστηκε το 1932, είχε αντιμικροβιακές ιδιότητες. Στη συνέχεια οι χημικοί προκάλεσαν διάφορες μετατροπές στο μόριο του προντοζίλ, με σκοπό να μειώσουν τις παρενέργειές του. Έτσι, παρουσιάστηκαν μια σειρά ενώσεων οι σουλφοναμίδες, οι οποίες μπορούν να ληφθούν από το στόμα. Η χρήση τους  σήμερα   είναι  πολύ  περιορισμένη  λόγω  των  παρενεργειών   που

προκαλούν. Το τρίτο σημαντικό βήμα της χημειοθεραπείας αποτελεί η τυχαία ανακάλυψη ουσιών, οι οποίες παράγονται από μικροοργανισμούς και είναι εκλεκτικά τοξικές για άλλα μικρόβια. Τις ενώσεις αυτές ο Waksman το 1942 τις ονόμασε αντιβιοτικά. Το πρώτο χημειοθεραπευτικό αποτελεσματικό αντιβιοτικό ανακαλύφθηκε το 1929 από τον Αlexander Fleming, o oποίος παρατήρησε αναστολή της αύξησης ενός παθογόνου σταφυλόκοκκου γύρω από την αποικία του Penicillium notatum, το οποίο είχε μολύνει την καλλιέργεια του βακτηρίου. Ο Fleming σκέφτηκε ότι ο μύκητας παρήγαγε και απέκκρινε στο θρεπτικό μέσο μια ουσία που εμπόδιζε την βακτηριακή αύξηση. Την ουσία αυτή που περιέχονταν στο διήθημα της μούχλας ο Fleming την ονόμασε πενικιλλίνη. Τις εργασίες του Α. Fleming συνέχισε η Ελληνίδα γυναίκα του Αμαλία Φλέμιγκ.

Οι πρωταρχικές παρατηρήσεις για την αντιβιοτική δράση ορισμένων μικροοργανισμών έγιναν από τον Pasteur. O Pasteur μαζί με τον Joubert το 1877 παρατήρησαν ότι οι βάκιλλοι, που προκαλούν την ασθένεια του άνθρακα, θανατώνονταν αν οι καλλιέργειές τους μολύνονταν από ορισμένα βακτήρια. Η παρατήρηση αυτή αξιοποιήθηκε για την τοπική θεραπεία πληγών. Ένα εκχύλισμα του βακτηρίου Pseudomonas aeruginisa, γνωστό ως πυοκινάση, κυκλοφορούσε εμπορικά για περίπου 50 χρόνια. Στα 1917 η Greig-Smith ανακοίνωσε ότι αρκετοί ακτινομύκητες παράγουν προϊόντα με αντιβακτηριακές ιδιότητες.

Στα 1940 μια ομάδα βρετανών επιστημόνων με επικεφαλείς τους H.W.Florey και E.Chain πέτυχαν εκπληκτικά αποτελέσματα με μερικώς καθαρά παρασκευάσματα πενικιλλίνης. Το 1944 ανακαλύφθηκε από τους A.Schatz και S.Waksman ένα νέο ευρέως φάσματος αντιβιοτικό η στρεπτομυκίνη. Η έρευνα γύρω από τους αντιμικροβιακούς παράγοντες συνεχίζεται ακόμη και σήμερα, με αποτέλεσμα την ανακάλυψη εκατοντάδων νέας γενιάς αντιβιοτικών με εκπληκτικά ή μέτρια αποτελέσματα.     Από   την   άλλη    πλευρά     εμφανίζονται    όλο   και

περισσότεροι μικροοργανισμοί με ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά, με τρόπο ώστε φάρμακα που ήταν αποτελεσματικά πριν από 20 ή 30 χρόνια σήμερα να έχουν περιορισμένη ή καθόλου αντιμικροβιακή δράση. Συνεπώς επιβάλλεται η ελεγχόμενη και συνετή χρήση των νέων αντιβιοτικών, έτσι ώστε να περιορίσουμε τον κίνδυνο ανάπτυξης ανθεκτικών μορφών παθογόνων μικροοργανισμών.

Þ   Ποιος είναι ο μηχανισμός δράσης των αντιβιοτικών και πώς οι μικροοργανισμοί αντιστέκονται στα αντιβιοτικά;

Tα αντιβιοτικά είναι ουσίες που παράγονται από μικροοργανισμούς και αναστέλλουν την ανάπτυξη άλλων μικροοργανισμών, χωρίς να προξενούν βλάβες στα κύτταρα του ξενιστή. Οι ουσίες αυτές δρουν σε δομές του προκαρυωτικού κυττάρου, με συνέπεια να μην επηρεάζουν τα ευκαρυωτικά κύτταρα.

Έτσι, ανάλογα με το μηχανισμό δράσης τα αντιβιοτικά ομαδοποιούνται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες:

α) Αντιβιοτικά που εμποδίζουν τη σύνθεση του κυτταρικού τοιχώματος. Αυτά είναι οι πενικιλλίνες, οι κεφαλοσπορίνες, η κυκλοσερίνη, η μπασιτρακίνη, η βανκομυκίνη και η ριστοσετίνη.

β) Αντιβιοτικά που επιδρούν στην κυτταροπλασματική μεμβράνη, μεταβάλλοντας την διαπερατότητα των ιόντων με συνέπεια το θάνατο του κυττάρου. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα κυκλικά πολυπεπτίδια (γραμισιδίνη S, πολυμυξίνες, κ.λ.π.), η ομάδα των πολυενίων (νυστατίνη, αμφοτερισίνη Β, καντισιδίνη, κ.λ.π.).

γ) Αντιβιοτικά που μεταβάλουν την λειτουργία των νουκλεϊκών οξέων. Τα αντιβιοτικά αυτά δρουν στο DNA ταχέως αυξανομένων κυττάρων, χωρίς να προσβάλλονται υγιή, βραδέως αυξανόμενα κύτταρα. Τα κυριότερα αντιβιοτικά της κατηγορίας αυτής είναι η ακτινομυκίνη D, οι ριφαμυκίνες, η μιτομυκίνη C, το ναλιδιξικό οξύ, κ.λ.π.. Τα φάρμακα αυτά χρησιμοποιούνται για την χημειοθεραπεία του καρκίνου, ενώ πολλά από αυτά προσβάλλουν και τα υγιή κύτταρα.

δ) Αντιβιοτικά τα οποία επιδρούν στη λειτουργία του προκαρυωτικού ριβοσώματος. Ορισμένα αντιβιοτικά της ομάδας αυτής επηρεάζουν τη λειτουργία των μικρών ριβοσωμάτων (στρεπτομυκίνη, ερυθρομυκίνη, χλωραμφαινικόλη, νεομυκίνη, κ.λ.π.).

ε)  Αντιμικροβιακοί παράγοντες αναστολείς του μικροβιακού μεταβολισμού. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν το προντοζίλ, η δαπσόνη, το Ρ-αμινοσαλικυλικό, τριμεθοπρίμη, σουλφανιλαμίδιο.

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί μηχανισμοί με τους οποίους οι μικροοργανισμοί θα μπορούσαν να προβάλλουν αντίσταση στα φάρμακα. Οι ακόλουθοι είναι οι σημαντικότεροι.

α) Οι μικροοργανισμοί παράγουν ένζυμα που καταστρέφουν το δραστικό φάρμακο. Παράδειγμα οι σταφυλόκοκκοι παράγουν τη β-λακταμάση και καταστρέφουν την πενικιλλίνη G.

β) Μεταβολή της διαπερατότητας των μικροβίων από το φάρμακο. Παράδειγμα οι στρεπτόκοκκοι έχουν φυσικό φραγμό διαπερατότητας στα αμινογλυκοσίδια και ορισμένα στελέχη σαλμονέλλα, φέρουν τροποποιημένους πολυσακχαρίτες στο κυτταρικό τους τοίχωμα ώστε να μην προσβάλλεται από την αμπικιλλίνη.

γ) Οι μικροοργανισμοί αναπτύσσουν αλλοιωμένο δομικό στόχο για το φάρμακο. Παράδειγμα οι οργανισμοί που ανθίστανται στην ερυθρομυκίνη μεθυλιώνουν το 23S RNA της μεγάλης ριβοσωμικής υπομονάδας και δεν αναγνωρίζεται από το φάρμακο.

δ) Οι μικροοργανισμοί αναπτύσσουν αλλοιωμένη μεταβολική οδό που παρακάμπτει την αντίδραση που αναστέλλεται από το φάρμακο.

ε) Οι μικροοργανισμοί αναπτύσσουν αλλοιωμένο ένζυμο που μπορεί ακόμη να εκτελέσει τη μεταβολική του λειτουργία αλλά επηρεάζεται πολύ λιγότερο από το φάρμακο.

Πίνακας της σελίδας 121 του σχολικού βιβλίου

Συμπληρώστε στις αντίστοιχες στήλες την άποψή σας

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΕΡΓΑΣΙΕΣ (του σχολικού βιβλίου)

1) Να σημειώσετε με (Σ) το σωστό ή με (Λ) ο λάθος σε καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις:

– Εάν ένα παιδί είναι άρρωστο του δίνουμε τη μισή ποσότητα ενός φαρμάκου που παίρνει ο ενήλικας.

– Παίρνω φάρμακα, μόνον όταν με έχει συμβουλεύσει γιατρός.

– Πετώ πάντοτε ένα κουτί με φάρμακα των οποίων η ημερομηνία έχει λήξει.

– Όποτε έχω πονοκέφαλο, παίρνω ένα παυσίπονο.

– Σε δύο ημέρες θα τρέξω στους σχολικούς αγώνες στίβου. Ένας φίλος μου πρόσφερε χάπια, τα οποία θα με βοηθήσουν να έχω καλύτερα αποτελέσματα. Αρνήθηκα.

Απάντηση

– Λάθος

– Σωστό

– Σωστό

– Λάθος

– Σωστό

2) Με τη χρήση των αντιβιοτικών σκοτώνουμε μόνο τα παθογόνα βακτήρια; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Απάντηση

Με τη χρησιμοποίηση των αντιβιοτικών για θεραπευτικούς λόγους σκοτώνουμε και την φυσιολογική χλωρίδα του σώματός μας. Ο όρος «φυσιολογική χλωρίδα» αναφέρεται στον μικροβιακό πληθυσμό, που κατοικεί στις εσωτερικές και εξωτερικές επιφάνειες υγιών φυσιολογικών ανθρώπων και ζώων. Οι μικροοργανισμοί που υπάρχουν συνεχώς στις επιφάνειες του σώματος είναι παρασιτικοί. Η παρουσία τους δεν είναι απαραίτητη για τη ζωή, ωστόσο η μόνιμη χλωρίδα ορισμένων περιοχών παίζει σαφή ρόλο στη διατήρηση της υγείας και της φυσιολογικής λειτουργίας. Τα μέλη της μόνιμης χλωρίδας της εντερικής οδού συνθέτουν βιταμίνη Κ και βοηθούν στην απορρόφηση θρεπτικών συστατικών. Στους βλεννογόνους και στο δέρμα, η μόνιμη χλωρίδα μπορεί να εμποδίσει την αποίκιση από παθογόνα μικρόβια.

Η καταστολή της φυσιολογικής χλωρίδας με τα αντιβιοτικά δημιουργεί φανερά μερικό τοπικό κενό στα διαφορά σημεία του σώματος, που τείνει να γεμίζει από μικροοργανισμούς από το περιβάλλον ή από άλλα μέρη του σώματος. Αυτοί οι μικροοργανισμοί συμπεριφέρονται ως ευκαιριακοί και μπορούν να γίνουν παθογόνοι.

3) Γράψτε μια παράγραφο στην οποία θα αναπτύσσετε τις απόψεις σας σχετικά με το ότι «το φάρμακο είναι και φαρμάκι».

Απάντηση

Η έκφραση αναφέρεται στο χαρακτηριστικό των φαρμακευτικών σκευασμάτων να προκαλούν εκτός από τα θεραπευτικά αποτελέσματα και παρενέργειες που μπορεί να οδηγήσουν και στο θάνατο. Στην περίπτωση αυτή το φάρμακο χαρακτηρίζεται ως φαρμάκι (δηλητήριο). Κάθε φάρμακο είναι ένα δηλητήριο και κάθε δηλητήριο μπορεί να λειτουργήσει ως φάρμακο. Είναι  δύσκολο  πολλές  φορές να  διακριθούν

τα όρια μεταξύ φαρμάκου και δηλητηρίου, αφού αυτό είναι θέμα δόσεως. Έτσι, π.χ. 1 mg στρυχνίνης δρα τονωτικά στο νευρικό σύστημα (φάρμακο), όμως η εφ΄άπαξ δόση 160 mg επιφέρει το θάνατο (δηλητήριο). Γι’ αυτό πρέπει να καθορίζεται με ακρίβεια η θεραπευτική δόση ενός φαρμάκου. Με τον ίδιο τρόπο προσδιορίζουμε και την τοξική ή μέση θανατηφόρα δόση του φαρμάκου. Υπάρχουν φάρμακα που το ποσό της θεραπευτικής δόσης πλησιάζει πολύ το ποσό της τοξικής δόσης. Σ’ αυτή την περίπτωση θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί και να ακολουθούμε με ευλάβεια τις οδηγίες των γιατρών.

Καταλήγοντας πρέπει να τονίσουμε ότι τα φάρμακα πολλές φορές μας βοηθούν στην αποκατάσταση της υγείας μας, αλλά δεν είναι πανάκεια. Τα χρησιμοποιούμε με προσοχή, χωρίς υπερβολές, έχοντας στο μυαλό μας ότι πρέπει να μπορούμε να ζούμε χωρίς τα φάρμακα. Η αλόγιστη χρήση μπορεί να μας δημιουργήσει σημαντικά επιπλέον προβλήματα υγείας, να δηλητηριάσει τον οργανισμό μας και να μας κάνει εξαρτημένα άτομα.

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (του σχολικού βιβλίου)

1) Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της αριστερής στήλης με τις σύντομες προτάσεις της δεξιάς στήλης:

Απάντηση

           αντιβιοτικό                                      ποτέ όταν οδηγούμε

οινοπνευματώδες ποτό                          και το «παθητικό» βλάπτει

              κάπνισμα                                    μόνο με τη συνταγή γιατρού

2) Να υπογραμμίσετε τις σωστές προτάσεις:

– Αν η έγκυος καπνίζει, είναι αυξημένες οι πιθανότητες να γεννηθούν παιδιά πεθαμένα ή να πεθάνουν την πρώτη εβδομάδα της ζωής τους.

– Το οινόπνευμα αυξάνει τη δυνατότητα ελέγχου της συμπεριφοράς.

– Τα φάρμακα πρέπει να φυλάγονται σε χώρο που δεν είναι προσιτός στα παιδιά.

– Ο καπνός περιέχει ουσίες που ερεθίζουν τα μάτια, το φάρυγγα και τη μύτη.

– Λίγες ουσίες στο τσιγάρο έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη υγεία.

– Εάν έχω τα ίδια συμπτώματα με το φίλο μου μπορώ να πάρω τα ίδια φάρμακα που του συνέστησε ο γιατρός του.

– Θα πάω σε άλλο γιατρό, γιατί ο γιατρός μου δε μου συνέστησε αντιβιοτικά για το κρυολόγημά μου.

– Όσοι άνθρωποι πίνουν καθημερινά κινδυνεύουν να γίνουν αλκοολικοί.

Απάντηση

Οι σωστές προτάσεις είναι οι ακόλουθες:

– Αν η έγκυος καπνίζει, είναι αυξημένες οι πιθανότητες να γεννηθούν παιδιά πεθαμένα ή να πεθάνουν την πρώτη εβδομάδα της ζωής τους.

– Τα φάρμακα πρέπει να φυλάγονται σε χώρο που δεν είναι προσιτός στα παιδιά.

– Ο καπνός περιέχει ουσίες που ερεθίζουν τα μάτια, το φάρυγγα και τη μύτη.

– Όσοι άνθρωποι πίνουν καθημερινά κινδυνεύουν να γίνουν αλκοολικοί.

3) Σε ποιο άλλο μέρος του πακέτου θα μπορούσε να τοποθετηθεί η προειδοποιητική φράση «Το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία»; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

Απάντηση

Η προειδοποιητική φράση θα μπορούσε να τοποθετηθεί στο σημείο που ανοίγει το πακέτο, έτσι ώστε ο καπνιστής να το βλέπει τη στιγμή που πάει να βγάλει ένα τσιγάρο. Είναι πιθανό να λειτουργήσει ανασταλτικά κάποιες φορές ή να οδηγήσει σε σκέψεις τον καπνιστή. Μια καλή πρόταση θα ήταν να αναγράφεται στο πακέτο η φράση «Το κάπνισμα προκαλεί καρκίνο και καρδιοαγγειακά νοσήματα».

4) Να συμπληρώσετε το σταυρόλεξο:

Απάντηση

5) Να συντάξετε έναν κατάλογο των επιδράσεων του καπνίσματος στον ανθρώπινο οργανισμό.

Απάντηση

Στον καπνό υπάρχουν 4.700 επικίνδυνες ουσίες. Αυτές στον ανθρώπινο οργανισμό μπορούν να προκαλέσουν:

1) Εξάρτηση εξαιτίας της νικοτίνης.

2) Αύξηση την αρτηριακής πίεσης και ταχυκαρδία.

3) Καρδιοαγγειακά νοσήματα.

4) Καρκίνο του πνεύμονα, της στοματικής κοιλότητας και του λάρυγγα.

5) Συχνό επίμονο βήχα και κρυολογήματα.

6) Μερική απώλεια της όσφρησης και της γεύσης, βρογχίτιδα και έλκος στο στομάχι.

7) Κιτρίνισμα των δοντιών, δύσοσμη αναπνοή.

8) Εύκολο λαχάνιασμα και μείωση της ικανότητας του αίματος να οξυγονώνει τους ιστούς.

6) Γιατί δεν πρέπει να παίρνουμε αντιβιοτικά με την παραμικρή αιτία;

Απάντηση

Για τους εξής λόγους:

α) Τα αντιβιοτικά προκαλούν παρενέργειες επηρεάζοντας το γαστρεντερολογικό σύστημα, το συκώτι και τα νεφρά.

β) Η υπερβολική κατανάλωση αντιβιοτικών επιδεινώνει το πρόβλημα της εμφάνισης ανθεκτικών παθογόνων μικροοργανισμών.

γ) Τα αντιβιοτικά σκοτώνουν την φυσιολογική χλωρίδα του σώματος.

δ) Τα αντιβιοτικά και τα φάρμακα γενικότερα είναι προϊόντα εταιρειών που στοχεύουν στις μεγάλες πωλήσεις των προϊόντων τους και επομένως δεν πρέπει να συμπεριφερόμαστε ως καταναλωτές, αλλά ως ασθενείς που παίρνουν φάρμακα όταν τα έχουν πραγματικά ανάγκη και μόνο με την εντολή του γιατρού. Η πολυφαρμακία και η αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών αποτελούν σημαντικότατα προβλήματα στη χώρα μας.

7) Τι είναι η ανοχή και τι ο εθισμός;

Απάντηση

Ανοχή είναι η κατάσταση κατά την οποία σταδιακά απαιτούνται όλο και μεγαλύτερες δόσεις του ναρκωτικού για να προκαλέσουν αποτελέσματα  που στην αρχή προκαλούνταν από μια πολύ μικρή δόση.

Εθισμός είναι η σωματική και ψυχική κατάσταση του χρήστη, που του δημιουργεί μια όλο και λιγότερο ελεγχόμενη επιθυμία να χρησιμοποιεί την ναρκωτική ουσία.

8) Γιατί οι δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία ενός εφήβου που καπνίζει είναι πολύ περισσότερες από τις επιπτώσεις στην υγεία του ενήλικα.

Απάντηση

Από τους μηχανισμούς της μεταλλαξογένεσης γνωρίζουμε ότι ένας αρκετά σημαντικός αριθμός μεταλλαγών συμβαίνει ή οριστικοποιείται κατά την αντιγραφή του γενετικού υλικού ή στη φάση της κυτταρικής διαίρεσης. Συνεπώς, αν ένας οργανισμός βρίσκεται στη φάση της ανάπτυξης οι κυτταρικές διαιρέσεις είναι πολύ περισσότερες και η πιθανότητα μεταλλαγών αυξάνεται όταν τα κύτταρα αυτά εκτίθενται σε μεταλλαξογόνους παράγοντες όπως οι αρωματικοί υδρογονάνθρακες που περιέχονται στην πίσσα του τσιγάρου. Επομένως, οι νέοι έως την ηλικία των 20 ετών που καπνίζουν, έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες τα επόμενα χρόνια να αναπτύξουν καρκίνο του πνεύμονα από ότι οι μη καπνιστές. Από τους 1000 εφήβους που καπνίζουν , οι 250 περίπου θα πεθάνουν από ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα και θα χάσουν 10-15  χρόνια  από   την  ζωή  τους.   Ανάμεσα  στις  ασθένειες,  που   θα

αναπτύξουν οι έφηβοι καπνιστές είναι τα καρδιοαγγειακά νοσήματα, ενώ θα ταλαιπωρούνται από χρόνιες βρογχίτιδες, έντονο βήχα και συχνά κρυολογήματα.

9) Το Μεσαίωνα οι στρατιώτες συνήθιζαν να τρίβουν μούχλα πάνω στο τραύμα τους. Γιατί, πιστεύετε, ότι το έκαναν αυτό;

Απάντηση

Από το μύκητα Penicillium notatum, την κοινή μούχλα, παράγεται το αντιβιοτικό πενικιλλίνη. Οι στρατιώτες τρίβοντας τη μούχλα πάνω στο τραύμα τους εμπότιζαν την περιοχή με μια ποσότητα αντιβιοτικού με συνέπεια να εμποδίζεται η ανάπτυξη παθογόνων βακτηριακών στελεχών.

1) Να σημειώσετε με (Σ) το σωστό ή με (Λ) το λάθος σε καθεμιά από τις παρακάτω φράσεις:

– Ο καπνός που παράγεται από τη καύση του τσιγάρου περιέχει 47 επικίνδυνες για την υγεία ουσίες.

– Ο παθητικός καπνιστής έχει μεγάλη πιθανότητα να προσβληθεί από καρκίνο.

– Σκοπός των διαφημίσεων των τσιγάρων είναι να αυξήσουν τις πωλήσεις.

– Το οινόπνευμα επιδρά κυρίως στον πνεύμονα μειώνοντας την αναπνευστική ικανότητα του ατόμου που καταναλώνει μεγάλες ποσότητες αλκοόλη.

– Το γεμάτο με τροφή στομάχι επιβραδύνει την απορρόφηση της αλκοόλης.

– Οι αλκοολικοί βαθμοί εκφράζουν τα ml αιθυλικής αλκοόλης που περιέχονται σε 100 ml οινοπνευματώδους ποτού.

– Κάθε φάρμακο που επιδρά στον οργανισμό μπορεί να προξενήσει βλάβη.

– Το χασίς δεν προκαλεί εξάρτηση

– Όλες οι εξαρτησιογόνες ουσίες επηρεάζουν την σωματική και ψυχική υγεία.

– Τα αντιβιοτικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναντίον των ιων.

2) Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις ή φράσεις της αριστερής στήλης με τις λέξεις ή φράσεις της δεξιάς στήλης:

εξαρτησιογόνες ουσίες                       κατάχρηση στη λήψη φαρμάκων

νικοτίνη                                                 προκαλεί το κάπνισμα

οινόπνευμα                                            κοκαΐνη, LSD

καταστρέφουν τα βακτήρια                ανοχή, εθισμός

καρκίνος                                                 εξάρτηση από το κάπνισμα

οποιοειδή                                               αλκοολισμός

φαρμακογενή νόσο                               αντιβιοτικά

παραισθησιογόνα                                  όπιο, ηρωίνη, μορφίνη

3) Συμπληρώστε με την κατάλληλη λέξη τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν:

– Η κατάσταση κατά τη οποία ο ­_________ αυξάνει τη δόση του ___________, για να πετύχει το ίδιο αποτέλεσμα ονομάζεται _______.

– Η ________  αποτελείται από υδρογονάνθρακες, πολλοί από τους οποίους είναι ___________ .

– Το _________ κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης καθυστερεί την __________ και ___________ ανάπτυξη του παιδιού.

–  Η χρόνια κατανάλωση __________ προκαλεί πολυάριθμες ________ και οδηγεί στον ___________ .

– Τα ____________ είναι προϊόντα του μεταβολισμού ορισμένων _________.

– Τα __________ είναι ουσίες που χρησιμοποιούνται για τη _________ των ασθενειών, ενώ η κατάχρησή τους προκαλεί ___________ στον οργανισμό.

4) Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση:

Όλες σχεδόν οι εξαρτησιογόνες ουσίες προκαλούν

α) την ψυχική γαλήνη

β) ανοχή και εθισμό

γ) ευεξία

Η υπερβολική κατανάλωση αλκοολούχων ποτών σε καθημερινή βάση οδηγεί

α) λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος

β) σε πολυάριθμες παθήσεις και στην εξάρτηση

γ) σε μια διάθεση ευφορίας και ξεχωριστών ικανοτήτων.

5) Από όσα γνωρίζετε γιατί τα αντιβιοτικά δεν δρουν εναντίον των ιών;

Απαντήσεις

1) – Λάθος

– Σωστό

– Σωστό

– Λάθος

– Σωστό

– Σωστό

– Σωστό

– Λάθος

– Σωστό

– Λάθος

2)      εξαρτησιογόνες ουσίες                             κατάχρηση στη λήψη φαρμάκων

                                    νικοτίνη                             προκαλεί το κάπνισμα                 

                               οινόπνευμα                             κοκαΐνη, LSD

    καταστρέφουν τα βακτήρια                            ανοχή, εθισμός

                                    καρκίνος                            εξάρτηση από το κάπνισμα

                                  οποιοειδή                             αλκοολισμός

                  φαρμακογενή νόσο                             αντιβιοτικά

                     παραισθησιογόνα                             όπιο, ηρωίνη, μορφίνη

3) – χρήστης, ναρκωτικών, ανοχή

    – πίσσα, καρκινογόνοι

    – κάπνισμα, σωματική, νοητική

    – οινόπνευμα, παθήσεων, αλκοολισμός

    – αντιβιοτικά, μικροοργανισμών

    – φάρμακα, θεραπεία, βλάβες

4) (β) ανοχή και εθισμό

     (β) σε πολυάριθμες παθήσεις και στην εξάρτηση

5) Οι ιοί γνωρίζουμε ότι είναι ακυτταρικές μορφές ζωής. Για τον πολλαπλασιασμό τους χρησιμοποιούν τους κυτταρικούς μηχανισμών των κυττάρων του ξενιστή. Τα αντιβιοτικά είναι ουσίες που επηρεάζουν την κυτταρική δομή ή τον μεταβολισμό των προκαρυωτικών οργανισμών και συνεπώς δεν μπορούν να επιδράσουν στους ιούς, που δεν διαθέτουν κυτταρική οργάνωση και μεταβολισμό.