κοινωνικού περίγυρου. Ένα σχολείο που μας έκανε να συμπάσχουμε για την άδικη μεταχείριση που είχε από την πολιτεία και τις διώξεις που ασκήθηκαν στους λειτουργούς του. Τη μέρα εκείνη είχαμε τη χαρά και την τιμή να βρίσκονται ανάμεσά μας δύο απ’ τους πρωταγωνιστές της μοναδικής στα ελληνικά χρονικά προσπάθειας του σχολείου αυτού της Γκράβας: η Στέλλα Πρωτονοταρίου, διευθύντρια του σχολείου και ψυχή της προσπάθειας και ο Πέτρος Χαραβιτσί-δης, δάσκαλος και στενός συνεργάτης της στο σχολείο.
Ήταν μια εκδήλωση που είχαμε προγραμματίσει για τον περασμένο Ιούνη, στη γενική εκπαιδευτική συνάντηση που συνηθί-ζουμε να πραγματοποι-ούμε με τη λήξη κάθε σχολικού έτους. Είναι μια μέρα που αφιερώνουμε για να μιλήσουμε για τη χρονιά που πέρασε, να ανταλλάξουμε απόψεις, να αναπτύξουμε ποικίλους προβληματισμούς και να προβάλλουμε ό,τι αξιόλογο έλαβε χώρα μέσα στην περιφέρειά μας, και ενίοτε έξω απ’ αυτήν, ανά το πανελλήνιο. Όμως ο χρόνος που τρέχει και πιέζει πριν κλείσουν τα σχολεία συχνά δεν προσφέρεται. Γι’ αυτό η πρόσκληση του σχολείου της Αθήνας ανανεώθηκε για ένα χρόνο πιο εύθετο, δηλαδή με την έναρξη του επόμενου σχολικού έτους, τότε που όλοι ανανεωμένοι και ξεκούραστοι ριχνόμαστε σ’ ένα νέο κύκλο αγώνα και αγωνίας για την εκπαίδευση.
Κίνητρο για τη συνάντηση αυτή ήταν η θέλησή μας να γνωρίσει από κοντά ο εκπαιδευτικός κόσμος της περιοχής μας το μοναδικό αυτό εγχείρημα. Θέλαμε δηλαδή να παρουσιάσουμε τις κυριότερες πτυχές και τη δυναμική της προσπάθειας και σε τελευταία ανάλυση να πληροφορηθούμε, να ρωτήσουμε, να μάθουμε να προβληματιστούμε και να αναλογιστούμε το μέγεθος και τη βαρύτητα του εκπαιδευτικού αυτού έργου στη σημερινή πραγματικότητα.
Ταυτόχρονα θέλαμε στο πρόσωπο των δύο άξιων συναδέλφων να αποδώσουμε την τιμή που τους αξίζει, τον έπαινο και την ευγνωμοσύνη μας για τους δασκάλους και τις δασκάλες του 132ου Δημοτικού σχολείου που εργάστηκαν ακούραστα, ενάντια σ’ όλες τις αντιξοότητες για να πράξουν το καθήκον τους. Γιατί: - Αγάπησαν τα παιδιά όλου του κόσμου σαν να ήταν δικά τους παιδιά.
- Ανύψωσαν το λειτούργημα του δασκάλου και τον κοινωνικό του ρόλο στη θέση που του αξίζει.
- Ανέδειξαν την αξιοπρέπεια, την ακεραιότητα του σκεπτόμενου ανθρώπου και το πάθος του αγωνιστή στο πρόσωπο του Έλληνα δασκάλου.
Αλλά τι ακριβώς επιχείρησαν οι δάσκαλοι στο 132ο Δημοτικό σχολείο; Γιατί βρέθηκαν στην επικαιρότητα τα τελευταία χρόνια; Τι πέτυχαν; Τι ακριβώς σημαίνει για μας το εγχείρημά τους; Όλα άρχισαν το 2001 σ’ ένα από τα 22 σχολεία του συγκροτήματος της Γκράβας Σ’ ένα δημοτικό σχολείο συστεγαζόμενο με εναλλασ-σόμενο ωράριο, με 80% και πλέον των μαθητών του αλλόγλωσσους με ό,τι αυτό συνεπάγεται… Με γονείς ξένης καταγωγής που ζούσαν μέσα στο φόβο, χωρίς λόγο και κοινωνικό πρόσωπο. Αλλά και με γονείς ντόπιους που δικαιο-λογημένα αντιδρούσαν, λόγω έλλειψης μέτρων…
Μέσα σε μια τέτοια εκρηκτική κοινωνική πραγματικότητα τι αναλογίστηκαν, τι σκέφτηκαν οι δάσκαλοι του σχολείου αυτού; Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο: Πώς να σταθούν στο ύψος της αποστολής τους. Πώς να παίξει το σχολείο τον κοινωνικό και παιδαγωγικό του ρόλο, πώς να διευρύνει αυτό το ρόλο και να ανοιχτεί στην τοπική κοινωνία.
Αφού λοιπόν ανέλυσαν την κοινωνική πραγματικότητα μέσα στην οποία ζούσε το σχολείο τους, άρχισαν να αναπτύσσουν διάφορες δραστηριότητες για να ανακουφίσουν ανάγκες και να ικανοποιήσουν ενδιαφέροντα των παιδιών και των γονιών τους αναλαμβάνοντας σταδιακά μια σειρά πρωτοβουλιών. Συγκεκριμένα:- Έστησαν εργαστήρια για την κοινωνική και προσωπική ανάπτυξη του παιδιού σε συνεργασία με το ΚΕ.ΘΕ.Α.
- Οργάνωσαν, πέραν του πρωινού υποχρεωτικού ωραρίου, μαθήματα αλβανικών αρχικά και αραβικών ύστερα, για τα παιδιά που κατάγονταν από τις χώρες αυτές
- Στον ίδιο χρόνο δίδαξαν και οι ίδιοι ελληνικά στους γονείς αφιλοκερδώς με υλικό που αντλούσαν από την καθημερινές ανάγκες και την κουλτούρα των μεταναστών.
Έτσι καλλιέργησαν την ιδιαιτερότητα της ταυτότητάς τους, ενώ ταυτόχρονα τόνωσαν το αίσθημα επικοινωνίας και ένταξης στην ελληνική κοινωνία.
Σεβάστηκαν την ατομικότητα και την ιδιαίτερη κουλτούρα κάθε μαθητή. Γι’ αυτό:
- Προσέγγισαν τη γνώση μέσα από τα βιώματα των μαθητών.
- Οργάνωσαν σχολικές γιορτές όπου τα παιδιά τραγούδησαν, έπαιξαν θέατρο και στη γλώσσα τους.
- Αντικατέστησαν την καθιερωμένη πρωινή προσευχή, με ένα ποίημα-προσευχή οικουμενικού χαρακτήρα, για να μπορούν να συμμετάσχουν όλα τα παιδιά…
Έστηναν γέφυρες επικοινωνίας με τις οικογένειες των μαθητών:
- Στις συγκεντρώσεις που πραγματοποίησαν φρόντιζαν να διατυπώνουν τις ανακοινώσεις σε πολλές γλώσσες.
- Οργάνωσαν εργαστήρια στήριξης του γονεϊκού ρόλου με επιλογή θεμάτων και πολύπλευρη στήριξη από φορείς και υπηρεσίες (Ιατρικό Κέντρο Αθήνας, Εταιρεία Ψυχικής Υγείας κ.α.).
Για να μπορέσουν να ανταποκριθούν καλύτερα στα καθήκοντά τους, οι εκπαιδευτικοί οργάνωσαν ενδοσχολική επιμόρφωση για τους ίδιους, εγκαινίασαν εναλλακτικές δομές στη διδασκαλία (πρότζεκτ με συνεργασίες εκπαιδευτικών, συνδιδασκαλία με δύο δασκάλους, μοίρασμα των μαθητών και μαθημάτων σε δύο δασκάλους κ.α.). Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάληψη κάθε πρωτοβουλίας και την επιτυχημένη έκβαση κάθε παρέμβασης ήταν η αδιάλειπτη λειτουργία του συλλόγου διδασκόντων και οι αποφάσεις που έπαιρναν στις τακτικές και έκτακτες συνεδρίες τους οι διδάσκοντες. Κι όλα αυτά χωρίς καμιά χρηματοδότηση, καμιά πρόσθετη αμοιβή για τους δασκάλους…
Ταυτόχρονα δεν παρέλειπαν να αναστοχάζονται συστηματικά πάνω στα αποτελέσματα των παρεμβάσεών τους. Παρ’ ότι χρειάζεται χρόνος για να φανούν τα αποτελέσματα παρόμοιων πρωτοβουλιών και να αξιολογηθεί ένα τέτοιο έργο, πολλές ήταν οι θετικές επιπτώσεις που έγιναν ορατές: Οι μαθητές έμαθαν ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους να συνεργάζονται και να συνυπάρχουν αρμονικά. Έτσι ενισχύθηκε η αυτοπεποίθηση και ο αυτοσεβασμός. Οι γονείς ένιωθαν ότι το σχολείο ήταν φιλικό απέναντί τους, άρχισαν να είναι ανεκτικοί και να συνεργάζονται. Έτσι μειώθηκαν η ξενοφοβία και οι προκαταλήψεις. Αλλά και οι ίδιοι οι δάσκαλοι, με την ενδοσχολική επιμόρφωση και την αλλαγή των μεθόδων διδασκαλίας, απέκτησαν τεχνογνωσία και καλύτερες σχέσεις μεταξύ τους, καθώς μοιράστηκαν φόβους, άγχη, αγωνίες και ελπίδες.
Δεν έπαυαν παράλληλα να διατυπώνουν τα αιτήματά τους και να θέτουν την πολιτεία προ των ευθυνών της. Ζήτησαν νομική κατοχύρωση των μαθημάτων μητρικής γλώσσας, πραγματοποίηση ελληνικών σε μετανάστες γονείς, οικονομική επιχορήγηση, παροχή εκπαιδευτικού υλικού, αιτήματα δίκαια και ώριμα.
Και ποια ήταν η στάση της επίσημης πολιτείας απέναντι σ’ αυτή την οργανωμένη προσπάθεια; Αναγνώρισε μήπως ότι έκαναν αυτό ακριβώς που έπρεπε να κάνει η ίδια, βάσει των διεθνών συμβάσεων που έχει υπογράψει και βάσει του ίδιου του Συντάγματος της χώρας; Μήπως ενθάρρυνε τουλάχιστον τις πρωτοβουλίες ή μήπως ενίσχυσε τις προσπάθειες αυτών των εκπαιδευτικών; Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν συνέβη. Κανένα ενδιαφέρον, πλήρης η αδιαφορία του υπουργείου. Και σαν να μην έφτανε αυτό, κύκλοι του υπουργείου παρεμπόδισαν, απαξίωσαν τους εκπαιδευτικούς και το έργο τους. Τρελαίνονταν στην ιδέα ότι, εκτός από τους ίδιους, μπορούν και οι εκπαιδευτικοί να παίρνουν πρωτοβουλίες για τη μόρφωση των παιδιών που τους εμπιστεύτηκαν. Κι αφού δεν μπορούσαν να κατηγορήσουν την κίνηση του σχολείου της Γκράβας ως αμφισβήτηση της επίσημης εκπαιδευτικής πολιτικής, μιας και ήταν καθ’ όλα νόμιμη, πλήρεις σκοταδισμού και ανασφάλειας την εξέλαβαν ως αμφισβήτηση της αυθεντίας τους και των αξιωμάτων τους. Άρχισαν λοιπόν να επινοούν κωλύματα, να μηχανεύονται τρόπους για να σταματήσουν τις πρωτοβουλίες, να απεργάζονται την τύχη του εγχειρήματος και των πρωταγωνιστών του. Κι επειδή η θέληση των εκπαιδευτικών δεν κάμφθηκε, η καλυμμένη ως τότε αντίδραση της διοίκησης εκδηλώθηκε ανοιχτά το 2007 με τις «αξιοκρατικές» κρίσεις των διευθυντών. Έτσι αντικατέστησαν την άξια διευθύντρια του σχολείου και κατήργησαν, δια του νέου διευθυντή, όλες τις καινοτομίες που εισήχθησαν τα προηγούμενα χρόνια. Έσυραν μάλιστα σε δίκη τη διευθύντρια του σχολείου και τη δασκάλα των αλβανικών για «εκμετάλλευση πραγμάτων κατ’ εξακολούθηση» την πρώτη και για «συνέργεια στην πράξη» τη δεύτερη, για το λόγο, δηλαδή, ότι χρησιμοποιούσαν το χώρο του σχολείου για μαθήματα αλβανικών.
Εδώ τίθενται επί τάπητος δύο βασικά θέματα:
Πρώτον, ποια παρανομία διέπραξαν οι δάσκαλοι της Γκράβας; Ήταν παράνομοι μήπως γιατί παρέμεναν ώρες ατέλειωτες στο σχολείο; Ή μήπως γιατί θέλησαν να μορφώσουν όλα τα παιδιά; Άραγε, συνιστούσε παρανομία ότι επέτρεψαν στους γονείς να συμμετέχουν στις εκπαιδευτικές διαδικασίες;
Δεύτερον, ποιο σχολείο θέλουμε; Ένα σχολείο-οχυρό με σημαία την ξενοφοβία και το ρατσισμό ή ένα σχολείο δημοκρατικό, ανοιχτό στις κοινωνικές προκλήσεις; Και επιτέλους τι εκπαιδευτικούς θέλουμε; Άβουλους υπάλληλους, τυπικούς διεκπεραιωτές της κεντρικής εξουσίας ή δασκάλους οι οποίοι, εκτός από τα τυπικά τους καθήκοντα, σκέφτονται για την παιδαγωγική τους πράξη και τολμούν να παίρνουν πρωτοβουλίες προς όφελος των παιδιών;
Μ’ αυτόν τον τρόπο ποινικοποιήθηκε η πρώτη οργανωμένη εκπαιδευτική προσπάθεια από την εποχή του Εκπαιδευτικού Ομίλου και του Παρθεναγωγείου του Βόλου. Ήταν άραγε τυχαίο αυτό; Δεν το νομίζουμε. Διότι μεμονωμένες φωτεινές προσπάθειες υπήρξαν αρκετές από τότε, αλλά οργανωμένη ουδεμία. Φρόντισαν γι’ αυτό, βλέπετε, η τρομοκρατία του μετεμφυλιακού κράτους αρχικά και η ιδεολογική μακαριότητα των χρόνων της μεταπολίτευσης αργότερα, που ήθελε την εκπαίδευση να περιμένει πότε θα μετασχηματιστεί η κοινωνία για να αλλάξει και η ίδια…
Η πρωτοφανής αυτή οπισθοδρόμηση φυσικό ήταν να μην περάσει απαρατήρητη. Αντίθετα, προκάλεσε πληθώρα αντιδράσεων σ’ όλη την Ελλάδα αλλά και σε πολλά μέρη της Ευρώπης. Διαμαρτυρία συμπαράστασης και ψηφίσματα εξέδωσαν πολλοί σύλλογοι εκπαιδευτικών, η Διδασκαλική Ομοσπονδία, ποικίλοι φορείς, αρκετοί σχολικοί σύμβουλοι, η κοινότητα των πανεπιστημιακών. Παιδαγωγικά περιοδικά αφιέρωσαν τις σελίδες τους στο πείραμα του 132ου Δημοτικού σχολείου. Ένα ολόκληρο εκπαιδευτικό κίνημα εκδηλώθηκε αυθόρμητα. Ωστόσο, η δίκη της Στέλλας Πρωτονοταρίου διεξήχθη τελικά στις 22 Ιανουαρίου 2010 και η πανηγυρική δικαίωσή της ήταν ένα ιστορικό γεγονός για την εκπαίδευση.
Έτσι, τρία χρόνια μετά την απομάκρυνσή της, η Στέλλα Πρωτονοταρίου επέστρεψε ως διευθύντρια στο 132ο Δημοτικό σχολείο. Επέστρεψε εκεί όπου έγινε πράξη το αίτημα για διδασκαλία της μητρικής γλώσσας, εκεί όπου έγινε πράξη το αίτημα της παιδαγωγικής ελευθερίας, εκεί όπου αποδείχθηκε ότι ένα άλλο σχολείο είναι εφικτό.
Μια ολόκληρη τριετία όπου μπορούσαν να τεθούν και να κερδηθούν πολλά ζητήματα για την εκπαίδευση στην πράξη χάθηκε, εξαιτίας της στενοκεφαλιάς και της οπισθοδρομικότητας των ιθυνόντων του υπουργείου που ζήλεψαν τη δόξα των αντιμεταρρυθμιστών των αρχών του περασμένου αιώνα. Τι κρίμα! Γιατί οι παιδαγωγικές επιλογές των δασκάλων στο 132ο Δημοτικό σχολείο δεν είναι ούτε επικίνδυνες ούτε ακίνδυνες. Είναι απαραίτητες και αναγκαίες, γιατί απαντούν στις κοινωνικές ανάγκες των μαθητών και των γονιών τους. Μπορεί να χάθηκε μια τριετία γόνιμων αναζητήσεων, διερευνήσεων και προώθησης στην πράξης σύγχρονων εκπαιδευτικών αιτημάτων όπως είναι η παιδαγωγική ελευθερία, η προσαρμογή των εκπαιδευτικών στις ανάγκες του κοινωνικού περίγυρου, ο αναστοχασμός της εκπαιδευτικής πράξης. Όμως η νίκη της εκπαιδευτικής πραγματικότητας που ανέδειξε το 132ο Δημοτικό σχολείο ήταν και νίκη όσων πιστεύουν στα ίδια αιτήματα, μια νίκη του κινήματος της κριτικής παιδαγωγικής πράξης.
Κι αυτό το πνεύμα μιας σύγχρονης κριτικής εκπαίδευσης που μάχεται για αξίες όπως η αξιοπρέπεια και ο σεβασμός του ατόμου και για δικαιώματα όπως της μόρφωσης όλων των παιδιών ανεξαιρέτως, ήταν μαζί μας ζωντανό στο Α΄ Δημοτικό σχολείο Αμφιλοχίας, εκείνη την πρώτη Δευτέρα του σχολικού έτους.
Ήταν μαζί μας τόσο μεταφορικά όσο και κυριολεκτικά. Μεταφορικά, γιατί το μήνυμα του παραδείγματός του είναι επίκαιρο όσο ποτέ και ζητά επειγόντως τους μιμητές του. Τόσο εμείς όσο και οι άλλοι εκπαιδευτικοί μπορούν να ακολουθήσουν αυτό το παράδειγμα. Εμείς μπορεί να μην έχουμε ούτε πολλά παιδιά μεταναστών ούτε τσιγγανόπουλα στα σχολεία μας, ωστόσο η μόρφωση για όλα τα παιδιά είναι επιτακτικό αίτημα των καιρών μας, αφού πλέον έχει φανεί ότι η σχολική αποτυχία δεν είναι ζήτημα μιας ειμαρμένης. Αρκεί κάθε ομάδα, κάθε σύλλογος εκπαιδευτικών να αναλύσει την πραγματικότητα του κοινωνικού περίγυρου του σχολείου και να προσαρμόσει τις παιδαγωγικές του πρακτικές στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών αντλώντας το υλικό από τα καθημερινά προβλήματα των κατοίκων, τη λαϊκή κουλτούρα και τις τοπικές παραδόσεις
Ήταν ωστόσο και κυριολεκτικά μαζί μας, όχι μόνο με την παρουσία των δύο εκπροσώπων του σχολείου, η οποία βέβαια θα ήταν εφήμερη, αλλά κυρίως με την σταθερή παρουσία της συναδέλφου Ηλιάνας Σταυροπούλου, δασκάλας στο Γ΄ Δημοτικό σχολείο Αμφιλοχίας που υπηρετούσε πριν από τέσσερα χρόνια στο 132ο Δημοτικό σχολείο. Η Ηλιάνα συμμετείχε κι εκείνη τότε στον αγώνα του σχολείου της, συνεπώς γνώριζε πολύ καλά πρόσωπα, πράγματα και τις συνθήκες που επικρατούσαν εκεί.
Πριν δώσουμε το λόγο στους δυο καλεσμένους μας, η Ηλιάνα δέχτηκε να μιλήσει για λίγο για τα δικά της βιώματα και την εμπειρία που αποκόμισε υπηρετώντας στο σχολείο αυτό, συνδέοντάς μας έτσι ζωντανά με τις εμπειρίες των δύο εκπαιδευτικών του σχολείου, του Πέτρου Χαραβιτσίδη και της Στέλλας Πρωτονοταρίου, που ήταν παρόντες στην εκπαιδευτική μας συνάντηση.
Πρώτη έλαβε το λόγο η Στέλλα Πρωτονοταρίου, άξια διευθύντρια του σχολείου και ψυχή του αγώνα του σχολείου. Παρουσίασε το χρονικό της προσπάθειας τα κομβικά σημεία και τις διακυμάνσεις της, τις πρακτικές που ανέπτυξαν και τους στόχους, όπως και τα διαφαινόμενα επιτεύγματα του σχολείου. Μίλησε για την βίαιο σταμάτημα όλων των πρωτοβουλιών και τις οδυνηρές εμπειρίες που έζησαν όσοι έμειναν στο σχολείο, την ανάγκη επανασύνδεσης με την προ του 2007 δραστηριότητα να αναπτυχθούν νέες πρακτικές και να αντιμετωπιστούν νέες προκλήσεις όπως είναι για παράδειγμα η πρόταση της Ζώνης Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας που ευαγγελίζεται το υπουργείο για την αντιμετώπιση της σχολικής αποτυχίας στις μη προνομιούχες περιοχές της χώρας.
Ο Πέτρος Χαραβιτσίδης με τη σειρά του ανέπτυξε τις παιδαγωγικές αρχές στις οποίες στηρίχτηκαν οι εκπαιδευτικοί του σχολείου τους, το πνεύμα συνεργασίας που εκφραζόταν με νέες συνεργατικές μορφές διδασκαλίας που αντικαθιστούσαν σταδιακά τις παραδοσιακές μορφές μετωπικής διδασκαλίας.
Στη συνέχεια παρουσίασε ντοκουμέντα (βίντεο) όπου εμφανίστηκαν μερικές από τις πρακτικές ενεργητικής παιδαγωγικής που εκπονήθηκαν στο σχολείο τους καθώς και δείγματα από δουλειές των μαθητών (γραπτά, ζωγραφιές, αφίσες, κολλάζ, κατασκευές κ.α.). Ίσως χρειάζεται να πούμε ότι οι εργασίες αυτές, που συνήθως συνοδεύονταν με d.v.d., δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς κυρίως στο παιδαγωγικό περιοδικό ‘‘Γέφυρες’’ και συμπεριλήφθηκαν στο βιβλίο των εκδόσεων Ντουντούμη «Παιδαγωγικές δράσεις και διδακτικές προσεγγίσεις σε πολυπολιτισμικό περιβάλλον».
Οι εκπαιδευτικοί που είχαν γεμίσει τη μεγάλη αίθουσα του Α΄ Αμφιλοχίας παρακολούθησαν με μεγάλο ενδιαφέρον και έμειναν γοητευμένοι από το πλούσιο έργο του 132ου Δημοτικού σχολείου. Όταν τελείωσε η διαδικασία των παρουσιάσεων είχαν πολλά να πουν και να ρωτήσουν και να τοποθετηθούν πάνω στα ζητήματα που τέθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της συνάντησης. Διάχυτη ήταν η εντύπωση ότι μια άλλη παιδαγωγική είναι δυνατή, ότι ο καθένας από μας, αλλά και κάθε σχολική μονάδα μπορεί να αναλάβει ανάλογες πρωτοβουλίες και να αναπτύξει όλο το δυναμικό της προς όφελος των παιδιών.
Ασφαλώς ήταν μια συνάντηση πολύ πλούσια σε προβληματισμό και γόνιμη σε συμπεράσματα που ξεδιπλώθηκε μέσα σε οικεία ατμόσφαιρα και φιλικό κλίμα. Μια συνάντηση πολλαπλά επωφελής για μας που ζούμε έξω από την κοινωνική ένταση των μεγάλων αστικών κέντρων και που δεν έχουμε συχνά την ευκαιρία να έρθουμε σε άμεση επαφή με παιδαγωγικές εμπειρίες και πρακτικές που κινούνται σε άλλο μήκος κύματος.
