Εισαγωγικές σημειώσεις Η εικονογραφημένη ιστορία, ως λογοτεχνικό είδος εμφανίστηκε κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, αλλά γνώρισε τεράστια ανάπτυξη κατά το δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα. Ως τέτοιο παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον, όπως και το μυθιστόρημα, η νουβέλα, η ποίηση, το θέατρο, το κόμικ και κάθε αυθεντικό είδος: τροφοδοτεί τη φαντασία, αποκαλύπτει μια ιδιαίτερη χρήση της γλώσσας, συμβάλλει στη μετάδοση της πολιτισμικής κληρονομιάς. Η διαφορά, ωστόσο, με τα άλλα είδη έγκειται στο γεγονός ότι η εικονογραφημένη ιστορία δεν υφίσταται παρά στο πεδίο της παιδικής λογοτεχνίας κυρίως. Εκατοντάδες τίτλοι εικονογραφημένων βιβλίων κυκλοφόρησαν τις τελευταίες δεκαετίες και στη χώρα μας. Η τεράστια απήχηση που έτυχε το λογοτεχνικό αυτό είδος κυρίως ανάμεσα στο παιδικό κοινό οφείλεται ασφαλώς στο βασικό χαρακτηριστικό της εικονογραφημένης ιστορίας: τη μοιρασμένη διαχείριση του ίδιου αφηγήματος από το κείμενο και τις εικόνες. Μπορούμε να μιλήσουμε για μια διπλή αφήγηση που συντελείται απ’ τη μια με τη βοήθεια του κειμένου και από την άλλη με τη βοήθεια των εικόνων. Η απήχηση του είδους μεγιστοποιείται, αν λάβουμε υπόψη ότι η αντίστιξη αυτή κειμένου και εικόνων εκδηλώνεται περισσότερο, όχι με τον παραδοσιακό παράλληλο (περιττό) τρόπο, αλλά με την αφηγηματική εναλλαγή, πόσω μάλλον με την απόκλιση, ανάμεσα στο κείμενο και τις εικόνες.
Το παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο είναι μοναδικό στο είδος του, διότι προσφέρεται στην ακρόαση (και τη θέαση) πριν ακόμα αναπτύξει κανείς την αναγνωστική ικανότητα. Με τη διπλή αφήγηση, αλλά και με την αμεσότητα των ηρώων, όπως και με τις επαναληπτικές δομές που ευνοούν το σχηματισμό υποθέσεων, το εικονογραφημένο βιβλίο μπορεί να διεγείρει τη φαντασία και να εξοικειώσει τα παιδιά με την ανάγνωση, να αναπτύξει δηλαδή αναγνωστικές συμπεριφορές από την πρώιμη ηλικία. Είναι λοιπόν φανερό ότι τα παιδικά εικονογραφημένα βιβλία, συνδυάζοντας την ευχαρίστηση με τη μάθηση, ενθαρρύνουν τους μαθητές να κατακτήσουν τη λειτουργία του γραπτού λόγου με τρόπο ελκυστικό και παιγνιώδη.
Η οργάνωση της εργασίας Έχοντας αυτά τα δεδομένα, σκεφτήκαμε ότι θα ήταν
θαυμάσιο αν μπορούσαμε παράλληλα με τα μαθήματα της Γλώσσας να χρησιμοποιήσουμε τα πολλά και υπέροχα εικονογραφημένα βιβλία που υπάρχουν σήμερα, για να βοηθήσουμε τα παιδιά της Α΄ Δημοτικού να ανακαλύψουν την ανάγνωση κατά τη διάρκεια του πρώτου τρίμηνου του σχολικού έτους, πριν ακόμα δηλαδή αρχίσουν να διαβάζουν.
Συγκεκριμένα σκεφτήκαμε ότι θα μπορούσανε να αξιοποιήσουμε με τα παιδιά κάθε παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο για να πετύχουμε ποικίλους στόχους και αναγνωστικές συμπεριφορές: να αναγνωρίζουν διάφορους τύπους γραπτού λόγου, να επινοούν ή να συμπληρώνουν μια ιστορία, να φτιάχνουν ένα βιβλιαράκι, να δημιουργούν ένα σκετς, να επεξεργάζονται μια συντακτική δομή, να εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό τους, να συγκρίνουν δύο ή περισσότερα κείμενα, να διακρίνουν φωνήματα που μοιάζουν μεταξύ τους κτλ.
Φυσικά η δυνατότητα κάθε παρόμοιας αξιοποίησης εξαρτάται και από την ιδιαιτερότητα κάθε βιβλίου. Ανάλογα δηλαδή με τη φύση και τη δομή του κειμένου θα εξαρτηθεί και ποιες δραστηριότητες θα προκριθούν. Παρόμοιες ‘‘αξιοποιήσεις’’ μπορούν να πραγματοποιηθούν με διάφορους τρόπους. Εμείς θα προτείνουμε εδώ μια διαδικασία που οργανώνεται γύρω από τρεις μορφές δραστηριοτήτων: τα παιχνίδια ανάγνωσης, την ανακαλυπτική ανάγνωση και τα ατομικά φύλλα εξοικείωσης και εμβάθυνσης.
Κατ’ αρχήν, τα παιχνίδια ανάγνωσης στηρίζονται στο γεγονός ότι γνωρίζουμε πριν αρχίσουμε να διερευνούμε το κείμενο πως οι μαθητές έχουν κάποια σχέση με το περιεχόμενο του κειμένου. Ότι δηλαδή οι μαθητές γνωρίζουν το θέμα και έχουν βιώσει μια κοινή κατάσταση, ή ότι οι λέξεις του κειμένου τούς είναι οικείες και κατανοούν επαρκώς το λεξιλόγιο. Σκοπός μας είναι να ενθαρρύνουμε τη διατύπωση υποθέσεων που προκύπτουν σε μια πρώτη προσέγγιση του κειμένου. Γι’ αυτό φυσικά είναι απαραίτητο να προετοιμάσουμε κάποιες δραστηριότητες και στη συγκεκριμένη περίπτωση κάποια παιχνίδια ανάγνωσης. Τα παιχνίδια αυτά δουλεύονται είτε στο σύνολο της τάξης είτε σε μικρά γκρουπ.
Ο επαναληπτικός και παιγνιώδης χαρακτήρας αυτών των δραστηριοτήτων θα βοηθήσει τους μαθητές να διεισδύσουν στην ιστορία και να απομνημονεύσουν σφαιρικά ένα συγκεκριμένο αριθμό ‘‘λέξεων-κλειδιών’’. Αυτές οι λέξεις θα τους χρησιμεύσουν στη συνέχεια ως τεκμήρια για την διερεύνηση του κειμένου.
Στη συνέχεια οι δραστηριότητες της ανακαλυπτικής ανάγνωσης έχουν σκοπό να αναπτύξουν στους μαθητές στάσεις και στρατηγικές που χαρακτηρίζουν την πράξη της ανάγνωσης. Τέτοιες θεωρούνται ο σχηματισμός ενδείξεων από τα πριν, η έρευνα του νοήματος, η διατύπωση υποθέσεων, ο έλεγχος ή η διόρθωσή τους, η διενέργεια συγκρίσεων, η εξαγωγή συμπερασμάτων κτλ. Η δημιουργία ερωτημάτων και η έρευνα του νοήματος οδηγούν τους μαθητές, με αφετηρία τις γνώσεις που ήδη κατέχουν, να μαντέψουν καλύτερα το περιεχόμενο του κειμένου.
Τέλος προτείνουμε ατομικές δραστηριότητες μεγαλύτερης εξοικείωσης που έχουν τη μορφή φύλλων εργασίας. Τα φύλλα εργασίας που αναγγέλλονται στο κείμενο ανταποκρίνονται σε μια φάση επανακατάκτησης. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για εμβάθυνση (εμπέδωση) είτε σταδιακά μετά από τις ανάλογες δραστηριότητες είτε στο τέλος του μαθήματος. Στη δεύτερη περίπτωση μπορούν να χρησιμεύσουν και ως εργαλεία αξιολόγησης. Έτσι δίνουν τη δυνατότητα στο δάσκαλο να ελέγξει τις γνώσεις που απέκτησε κάθε μαθητής.
Μετά μια φάση διερεύνησης της πιο πρόσφατης παραγωγής εικονογραφημένων βιβλίων για την πρώιμη παιδική ηλικία, καταλήξαμε να επεξεργαστούμε μ’ αυτό τον τρόπο το βιβλίο των Julie Sykes και Tim Warnes που φέρει τον παραπάνω τίτλο. Τα παιδιά της Α΄ τάξης του 1ου Δημοτικού Σχολείου Αμφιλοχίας προμηθεύτηκαν όλα από ένα αντίτυπο. Το εν λόγω εγχείρημα το πραγματοποιήσαμε σ’ ένα σχετικά όψιμο χρόνο, περί τα τέλη Νοέμβρη-αρχές Δεκέμβρη του σχολικού έτους 2009-2010. Κράτησε τρία δίωρα…
Λίγα λόγια για το βιβλίο: Είναι ώρα για μπάνιο! Όμως ο Τιγρούλης ξεγλιστράει από τη μαμά του και φεύγει μες στη ζούγκλα για να βρει παρέα να παίξει. Όλες οι μαμάδες των φίλων του θα επιχειρήσουν να του κάνουν μπάνιο! Αλλά μάταια…. Ώσπου ο Τιγρούλης βλέπει μια εικόνα πολύ βρώμικη μέσα στο ποτάμι. Ποια είναι αυτή η εικόνα και τι θα κάνει ο Τιγρούλης;
Στόχοι: - Να ακούμε και να κατανοούμε ένα αφήγημα·
- Να είμαστε σε θέση να εκφραζόμαστε με απλές και σωστές φράσεις.
Ο δάσκαλος διαβάζει την ιστορία στους μαθητές δείχνοντας παράλληλα τις εικόνες. Όταν τελειώσει την αφήγηση, θέτει ερωτήσεις για να ελέγξει την κατανόηση του κειμένου: «Γιατί ο Τιγρούλης δεν θέλει να κάνει μπάνιο;»· «Ποιοι είναι οι φίλοι του Τιγρούλη;»· «Σε τι διαφέρει ο Τιγρούλης από τους φίλους του;»· «Πώς ο Τιγρούλης καταλήγει να κάνει μπάνιο;», κτλ. Διερευνά επίσης τα βιώματα των μαθητών: «Εσάς σας αρέσει να κάνετε μπάνιο;»· «Γιατί σας αρέσει ή γιατί δεν σας αρέσει αυτό;»
Ο δάσκαλος αφήνει τους μαθητές να εκθέσουν εντυπώσεις και εμπειρίες.
Στόχοι: - Να εντοπίζουμε και να απομνημονεύουμε λέξεις·
- Να αποκτήσουμε την ικανότητα να εξηγούμε τις στρατηγικές μας στην
ανάγνωση: επιβεβαιώνουμε μια λέξη συγκρίνοντάς την με μια άλλη
(μοιάζει με...· αρχίζει με... ) ή συλλαβίζοντας τη εν μέρει.
α. Σχηματίζουμε τον τίτλο
Υλικό: - Πέντε ετικέτες με τις λέξεις του τίτλου
Οδηγία: Να σχηματίσουμε τον τίτλο.
Κολλάμε ανακατωμένες τις ετικέτες στον πίνακα. Οι μαθητές καλούνται εκ περιτροπής να «διαβάσουν» μια λέξη. Φανερώνουν τις ενδείξεις με βάση τις οποίες αναγνώρισαν τη λέξη. Ένας μαθητής αναγνωρίζει το ρήμα ‘‘θέλω’’: «Το κατάλαβα γιατί αρχίζει με ‘‘θ’’». Ένας άλλος αναγνωρίζει τη μικρή λέξη ‘‘Δε’’ «Γιατί ένα ‘‘Δ’’ κεφαλαίο μαζί με ‘‘ε’’ κάνει ‘‘Δε’’» κτλ.
Προοδευτικά οι ετικέτες τοποθετούνται με τη σειρά έτσι ώστε να σχηματιστεί ο τίτλος.
β. Ερευνούμε τις ενδείξεις μέσα από το βιβλίο
Στόχοι: - Να μάθουμε να εντοπίζουμε λέξεις μέσα από ένα βιβλίο.
- Να είμαστε σε θέση να ψάχνουμε μια πληροφορία ή μια ένδειξη μέσα από ένα
βιβλίο.
Υλικό: Ένα βιβλίο για κάθε μαθητή.
Οδηγία: Απαριθμούμε πόσες φορές είναι γραμμένη η λέξη «Τιγρούλης».
Κοιτάμε την αφίσα που συνοδεύει το βιβλίο με την κυρία Τιγρίνα και τον Τιγρούλη. Ύστερα ψάχνουμε να βρούμε στο βιβλίο πού γράφει ‘‘κυρία Τιγρίνα’’ και πού ‘‘Τιγρούλης’’. Πόσες φορές βρίσκουμε τη λέξη ‘‘Τιγρούλης’’ στις δύο πρώτες σελίδες;
Στη συνέχεια τα παιδιά βρίσκουν την εικόνα που παριστάνει τη Μαϊμουδίτσα και εντοπίζουν στο κείμενο τις λέξεις ‘‘κυρία πιθηκίνα’’ και ‘‘Μαϊμουδίτσα’’. Ομοίως βρίσκουν την εικόνα του Ελεφαντάκου και επισημαίνουν στις επόμενες δύο σελίδες τις λέξεις ‘‘κύριος Ελέφαντας’’ και ‘‘Ελεφαντάκος’’.
γ. Συγκρίνουμε τους τίτλους των εικόνων με τον Τιγρούλη
Στόχοι: - Να είμαστε ικανοί να συγκρίνουμε ομάδες λέξεων (αναλογίες, διαφορές)
- Να είμαστε ικανοί να εξηγήσουμε με ποια στρατηγική αναγνωρίσαμε μια λέξη.
Υλικό: 4 καρτέλες όπου είναι γραμμένοι τίτλοι για τον Τιγρούλη.
Τίτλοι:
Περίμενέ με, Τιγρούλη
Δε θέλω να κάνω μπάνιο!
Δε θέλω να φάω!
Οδηγία: Να βρούμε τον τίτλο που ταιριάζει με τον τίτλο του βιβλίου.
Κολλούμε τις καρτέλες στον πίνακα. Οι μαθητές αμέσως ξεχωρίζουν «Περίμενέ με, Τιγρούλη» το μόνο τίτλο όπου φαίνεται το όνομα του ήρωα της ιστορίας.
Οι μαθητές βρίσκουν το μέρος που είναι κοινό στις τρεις υπόλοιπες φράσεις: «Δε θέλω να». Τους τίτλους κάνουν διαφορετικούς οι λέξεις-κλειδιά ‘‘μπάνιο’’, ‘‘φάω’’, ‘‘κοιμηθώ’’. Ένας μαθητής που γνωρίζει όλα τα γράμματα εντοπίζει τη λέξη ‘‘μπάνιο, και άλλος ένας συλλαβίζει τη λέξη ‘‘φάω’’. Τέλος ένας τρίτος που είναι ήδη αναγνώστης βρίσκει και την άλλη λέξη-κλειδί (κοιμηθώ).
δ. Ανασυγκροτούμε το λεξιλόγιο
Στόχοι: - Να αναπτύξουμε την οπτική διάκριση·
Υλικό: - Οι λέξεις-ετικέτες των διαφόρων προσώπων του άλμπουμ: κυρία Τιγρίνα,
Τιγρούλης, Μαϊμουδίτσα, Άκης Αρκουδάκης, Ελεφαντάκος, Ρίνος, το Παγόνι,
Λεοπαρδούλης.
αντιστοιχεί στην καθεμία.
Παράδειγμα πίνακα:
 |
|
|
|
|
|
|
|
Οι μαθητές βρίσκουν το όνομα κάθε προσωποποιημένου (ζώου) και το συνδυάζουν με την εικόνα που ταιριάζει στον πίνακα. Εξηγούν τι τους έκανε να καταλάβουν τις λέξεις με τα ονόματα των ζώων.
Το λεξιλόγιο θα μείνει κολλημένο στον τοίχο. Ορατό απ’ όλους, θα είναι σημείο αναφοράς για όλες τις δραστηριότητες ανάγνωσης που θα εξυφανθούν γύρω από αυτό το εικονογραφημένο βιβλίο.
ε. Τα πρόσωπα της ιστορίας
Στόχοι: - Να εντοπίζουμε σημεία μέσα σ’ ένα βιβλίο·
Υλικό: - Το εικονογραφημένο βιβλίο «Δε θέλω να κάνω μπάνιο!»για κάθε μαθητή.
- Οι παρακάτω ομάδες λέξεων, γραμμένες με μεγάλα γράμματα στον πίνακα.
Ομάδες λέξεων:
η κυρία Τιγρίνα ο κύριος Τίγρης ο Τιγρούλης
η κυρία Πιθηκίνα ο κύριος Πίθηκος η Μαϊμουδίτσα
η κυρία Αρκούδα ο κύριος Αρκούδος ο Άκης Αρκουδάκης
η κυρία Ελεφαντίνα ο κύριος Ελέφαντας ο Ελεφαντάκος
η κυρία Ρινοκερίνα ο κύριος Ρινόκερος ο Ρίνος
η κυρία Λεοπαρδίνα ο κύριος Λεόπαρδης ο Λεοπαρδούλης
Οδηγία: Εντοπίζουμε τις λέξεις που είναι γραμμένες στον πίνακα και ύστερα τις
βρίσκουμε στο ατομικό μας βιβλίο.
Κυκλώνουμε όλα τα ονόματα των προσώπων που βρίσκουμε μέσα στο βιβλίο.
Οι μαθητές με το βιβλίο ανά χείρας πρέπει να απαντήσουν στην ακόλουθη ερώτηση: «Ποια ζώα αναγνωρίζεις μέσα στο βιβλίο σου;». Διαβάζουμε τις ομάδες λέξεων και ψάχνουμε μέσα στο βιβλίο τα ζώα που αυτές σημαίνουν.
Ζητούμε από τους μαθητές να πάνε στον πίνακα ο ένας μετά τον άλλο για να κυκλώσουν τα ονόματα των ζώων που βρήκαν στο βιβλίο τους.
[Στη συνέχεια: Δραστηριότητες ανακαλυπτικής ανάγνωσης που συνοδεύτηκαν με τρία φύλλα εργασίας ακόμα]
