ΤΡΙΤΟ ΣΤΑΔΙΟ: Η ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Σχέδιο εργασίας: Τα σπίτια
Εισαγωγικά: Στο στάδιο αυτό, όπως και στα προηγούμενα, με την ανάπτυξη των
γλωσσικών δραστηριοτήτων εστιάζουμε σταθερά στην ανακάλυψη του κόσμου και στην απόκτηση μιας στοιχειώδους κοινωνικής και πολιτικής αγωγής: ο χώρος και η ποικιλομορφία των τοπίων, ο χρόνος μέσα στη ζωή των ανθρώπων, ο κόσμος της ύλης και των αντικειμένων, ο κόσμος των φυτών και των ζώων, η κοινωνική ζωή είναι τα πλαίσια μέσα από τα οποία αντλούνται τα θέματα εγγραμματισμού.
Όμως, ο βασικός στόχος διαφέρει από τους στόχους των άλλων σταδίων: Τώρα τα παιδιά όχι μόνο έχουν εξοικειωθεί πλήρως με το γραπτό λόγο, αλλά κατανοούν ένα κείμενο σε γενικές γραμμές. Γνωρίζουν επίσης τους βασικούς μηχανισμούς κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης του γραπτού λόγου, και γι’ αυτό το βάρος πέφτει στη διερεύνηση και την αντιπαράθεση των παιδιών με το κείμενο. Τα παιδιά έχουν κάνει ήδη αισθητές προόδους και είναι σχεδόν αυτόνομα στην αποκάλυψη του περιεχομένου ενός κειμένου, γεγονός που επιτρέπει το δάσκαλο να εγκαινιάσει μαθησιακές καταστάσεις οι οποίες κινητοποιούν τις γνώσεις που ήδη κατέχουν: τώρα τα παιδιά διαβάζουν για να γράψουν, δημιουργούν και παράγουν νόημα όσο περισσότερο είναι δυνατόν κάνοντας χρήση των γλωσσικών εργαλείων που απέκτησαν.
Τα κείμενα, σιγά-σιγά αλλά αρκετά αισθητά, αυξάνονται και από 2 που ήταν πριν τώρα φτάνουν τα 4 σε κάθε θέμα. Η εξατομικευμένη ερευνητική εργασία και ο αυξημένος βαθμός συγκέντρωσης στο έργο, επιτρέπει στον καθένα να προοδεύσει ανάλογα με τον ρυθμό και τις ικανότητές του. Στόχος του μαθητή, πέρα από κάθε θεματικό και γλωσσικό ενδιαφέρον, είναι να απαντήσει σε ερωτήσεις που αφορούν αυτό το κείμενο για να το αναλύσει και να το κατανοήσει σε πολλαπλά επίπεδα.
Το γενικό μεθοδολογικό σχήμα σ’ αυτό το γ΄ μέρος ξετυλίγεται ως εξής:
Μ’ αυτόν τον τρόπο προσπάθησα να προσεγγίσω τη γλώσσα σ’ αυτό το στάδιο. Για την επιλογή του θέματος προσανατολίστηκα αυτή τη φορά στον τομέα που καλύπτει στο επίσημο πρόγραμμα η Μελέτη του Περιβάλλοντος, δεδομένου ότι στο πρώτο στάδιο είχα ασχοληθεί με θέμα που προερχόταν από το χώρο της αισθητικής αγωγής (μουσική, θέατρο), ενώ στο δεύτερο είχα στραφεί προς την παιδική λογοτεχνία. Μ’ αυτό σκόπευα να καλύψω όλο το φάσμα των μαθημάτων που προβλέπονται για την Α΄ τάξη, εκτός βεβαίως των Μαθηματικών που δεν μπήκαν από την αρχή στο πρόγραμμά μας και τη Φυσική Αγωγή που γίνεται από δάσκαλο ειδικότητας. Έτσι πρότεινα το θέμα της κατοικίας, ένα θέμα ζωτικό από βιωματικής πλευράς, αφού για τον καθένα μας «τα σπίτια είναι η γωνιά μας μέσα στον κόσμο, το πρώτο μας σύμπαν» (G. Bachelard).
Για την υλοποίησή του προτίμησα την Α΄ τάξη του Γ΄ δημοτικού σχολείου Αμφιλοχίας, που αποτελείται από 15 παιδιά. Την ευθύνη της τάξης είχε το διδακτικό έτος 2007-08 η κ. Ντίνα Χαρδαλιά, η οποία έδειξε προθυμία για συνεργασία από την αρχή της σχολικής χρονιάς. Η ίδια ήταν παρούσα και βοηθούσε καθ’ όλη τη διάρκεια σ’ ό,τι χρειαζόταν. Συμμετείχε ενεργά και βοηθούσε στην οργάνωση και στην πραγματοποίηση δραστηριοτήτων στήριξης των αδύνατων μαθητών καθώς και στις κατασκευές. Χάρη στην ενεργή συμμετοχή της το σχέδιο εργασίας εμπλουτίστηκε, προσαρμόστηκε καλύτερα στα μέτρα των παιδιών και έγινε πιο αποτελεσματικό. Για όλα αυτά την ευχαριστώ πολύ.
Η διάρκεια αυτής της φάσης προβλεπόταν να κρατήσει δύο εβδομάδες από 4 ώρες κάθε μέρα, πλην της Παρασκευής που θα κρατούσε ένα δίωρο. Όμως, λόγω της ιδιομορφίας της ενασχόλησής μου με την τάξη και λόγω άλλων υπηρεσιακών αναγκών που προέκυψαν το διάστημα αυτό, την προσάρμοσα αναλόγως για να την εφαρμόσω σε διάστημα 16 ημερών (6-21 Μαΐου). Τελικά διάρκεσε 37 ώρες, μιας προέκτασης διάρκειας 2 ωρών συμπεριλαμβανομένης.
Οι γλωσσικοί στόχοι που θέσαμε γι’ αυτό το σχέδιο εργασίας ήταν:
Το σχέδιο εργασίας απέβλεπε επίσης να αναπτύξουν τα παιδιά μερικές ακόμα ικανότητες και γενικές δεξιότητες. Συγκεκριμένα:
[Από το σύνολο των δραστηριοτήτων παρουσιάζουμε εδώ εκείνες που πραγματοποιήθηκαν την πρώτη, τη δεύτερη και την τελευταία (δέκατη) μέρα.]
1η μέρα
1ο & 2ο δίωρο
Ο δάσκαλος γράφει τη λέξη ΣΠΙΤΙ στον πίνακα.
- Τι σημαίνει αυτή η λέξη για σας; (Τα παιδιά παίρνουν το λόγο)
- Τι ξέρετε για τα σπίτια;
Συνθέτουμε όσα είπαν στους παρακάτω 4 άξονες:
- Πώς ήταν κάποτε τα σπίτια;
- Ποιες διαφορές υπάρχουν στα σπίτια στη γειτονιά μας;
- Πώς φτιάχνουμε ένα σπίτι;
- Πώς είναι τα σπίτια στις άλλες χώρες
(Τους γράφουμε σε χαρτί του μέτρου και τους αναρτούμε).
Όμως, για να απαντήσουμε κατ’ αρχήν στα ζητήματα πρέπει να …ερευνήσουμε!
Γι’ αυτό:
α) Κάνουμε μια βόλτα στη γειτονιά με τη συνοδεία του σχολικού συμβούλου και της δασκάλας. Ο σύμβουλος φέρει μαζί του μια μικρή φωτογραφική μηχανή, ενώ τα παιδιάέχουν σημειωματάρια και κρατούν σημειώσεις για τα σπίτια που παρατηρούν (παλιά, πρόσφατα, ερειπωμένα, υπό κατασκευή). Μερικές φορές ρωτούν τους ενοίκους και φωτογραφίζονται μαζί τους.
βρούμε, φρόντισαν να φέρουν από τα σπίτια τους δικά τους βιβλία, μία αφίσα, ένα C.D.-R, ένα d.v.d.και πολλά τεύχη του περιοδικού ΓΕΩ, που ήταν πλούσια με ντοκουμέντα σχετικά με το θέμα μας. Από τα σχολικά εγχειρίδια της Μελέτης του Περιβάλλοντος βρήκαμε σχετικές ενότητες στα βιβλία της Α΄ και της Β΄ τάξης. Τα εκθέτουμε σε ένα πάγκο στο βάθος της τάξης και περνάμε όλοι να τα χαζέψουμε και να τα ξεφυλλίσουμε.
Στο λεξικό μας βρίσκουμε ορισμούς για τις λέξεις σπίτι και κατοικία.
Ο χρόνος που απομένει διατίθεται:
- Να δώσουν τις πρώτες απαντήσεις στα ερωτήματα που τέθηκαν στην αρχή (τα παιδιά χωρίστηκαν και δούλεψαν μέσα από 4 ομάδες των 3-4 παιδιών).
Η δασκάλα φωτοτυπεί τα ντοκουμέντα που θα βοηθήσουν τα παιδιά ν’ απαντήσουν. 
- Τα παιδιά σχεδιάζουν φανταστικά ή πραγματικά σπίτια
- Στο τέλος του δεύτερου δίωρου κάθε παιδί θα επέλεγε ένα από τα ντοκουμέντα για να το δανειστεί. Οργανώνουμε το δανεισμό των βιβλίων που επέλεξαν: θα τα επέστρεφαν την Παρασκευή, οπότε και θα γινόταν ανακατανομή.
2η μέρα
1ο δίωρο
Προτρέπουμε τα παιδιά να εκφράσουν τις αρχικές αναπαραστάσεις τους καθώς και ό,τι ανακάλυψαν με την έρευνα που έκαναν.
«Οι άνθρωποι ζούσαν μέσα σε σπηλιές. Οι άνθρωποι ζούσαν μέσα σε καλύβες. Είχαν μεγάλα κάστρα...»
ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ
 |
 |
 |
 |
|---|
Κάποτε δεν υπήρχαν σπίτια. Οι άνθρωποι με την οικογένειά τους κατοικούσαν μέσα σε σπηλιές. Για να προφυλαχτούν από τη βροχή και το κρύο έκλειναν το άνοιγμά τους με σωρούς από κλαδιά, καλάμια ή πέτρες.
Σιγά-σιγά, έμαθαν να χρησιμοποιούν τα κλαδιά, τα καλάμια και τις πέτρες για να κάνουν καλύβες.
Αργότερα, έμαθαν να χρησιμοποιούν απλάεργαλεία. Έτσι άρχισαν να φτιάχνουν σπίτι με όποια υλικά έβρισκαν γύρω τους:
- με στεγνή λάσπη
- με πέτρες που μάζευαν σε σωρούς
- με ξύλα, εκεί όπου υπήρχαν πολλά
δάση
- με πάγο στις πολικές χώρες
- με δέρματα ζώων που τα έραβαν
μεταξύ τους.
Ύστερα, οι άνθρωποι επινόησαν πιο τέλεια εργαλεία για να εξάγουν την πέτρα από τα λατομεία, να τη λαξεύουν και να τη μεταφέρουν.
Έτσι έφτιαξαν σπίτια πιο στέρεα.
Μοιράζω το κείμενο σε κάθε παιδί, χωρίς να το γράψω στον πίνακα.
Τα παιδιά διαβάζουν σιωπηρά. Προσπαθούν να καταλάβουν τις άγνωστες λέξεις είτε παρατηρώντας τον περίγυρο είτε προσφεύγοντας στο λεξικό είτε ρωτώντας με.
Προχωρούμε σε μια πρώτη απόδοση του νοήματος με ερωτήσεις: «Βάλαμε καλά τη σειρά των εικόνων; Γιατί; Ποιες χώρες είναι πολικές; (Τις δείχνουμε στον παγκόσμιο χάρτη) Πώς λέμε τα σπίτια με πάγο; Ποια είναι τα πιο τέλεια εργαλεία; Τι θα πει ‘‘εξάγουν την πέτρα’’; Τι είναι το λατομείο; Τι θα πει ‘‘λαξεύω την πέτρα’’; (ψάχνουν στο λεξικό).
Ξαναδιαβάζουν σιωπηρά το κείμενο χρησιμοποιώντας αυτοί που μπορούν πιο συστηματικά τα λεξικά που έχουμε στη διάθεσή τους.
Απ’ τη μεριά μου, διαβάζω φωναχτά. Στη συνέχεια, το ίδιο κάνουν μερικοί μαθητές.
Τέλος τα παιδιά τοποθετούν το κείμενο στο ντοσιέ των κειμένων.
Κάθε παιδί πρέπει να απαντήσει σε κάθε ερώτηση, έχοντας διαβάσει προσεκτικά την καθεμιά, χρησιμοποιώντας τις λέξεις του ερωτήματος στις απαντήσεις και προσέχοντας να μην κάνει ορθογραφικά λάθη.
Τα ερωτήματα δεν θα απαντηθούν συλλογικά. Η αξιολόγηση της ατομικής εργασίας θα είναι άμεση και θα γίνει με τη βοήθειά μου. Δάσκαλος και βοηθός δασκάλου θα επικέντρωναν, στη συνέχεια, την προσοχή τους στα παιδιά που αντιμετώπίζαν δυσκολίες.
Απάντησε στις ερωτήσεις:
Πού κατέφευγαν κάποτε οι άνθρωποι για να προφυλαχτούν από τη βροχή και το κρύο;
Με τι έκαναν τις καλύβες;
Τι χρησιμοποιούσαν για να φτιάξουν σπίτια με τα υλικά που έβρισκαν γύρω τους;
Γιατί τα σπίτια είναι σήμερα πιο στέρεα;
Απάντησε τουλάχιστον σε μια ερώτηση.
Αν σου μείνει χρόνος ζωγράφισε τα σπίτια που αναφέρονται στο κείμενο.
2ο δίωρο
Στην αρχή παρατηρούμε εικόνες που δείχνουν σπίτια σε διαφορετικές εποχές της ανθρώπινης ιστορίας (10΄) και ύστερα περνούμε στους γλωσσικούς στόχους.
εργαλείο.
β) Εντοπίζουμε το σύμπλεγμα -ργ
Διαβάζουμε φωναχτά στην τάξη τους ορισμούς και τους
σχολιάζουμε.
Φτιάχνουμε προφορικά φράσεις με το ρήμα κατοικώ / κατοικιέμαι και με το ουσια-στικό κατοικία μέσα σε φράσεις σε διάφορα πρόσωπα και χρόνους.
κατοικώ, λατομείο, εργαλείο.
Εντοπίζουμε κάθε συλλαβή και κάθε γράμμα.
Οι μαθητές γράφουν καθ’ υπαγόρευση τις ακόλουθες λέξεις: ένα έργο, ένας εργάτης, μια εργάτρια, τυροκομείο, κατοικώ.
Οι λέξεις γράφονται πολλές φορές σε διάφορες μορφές: λατομείο-λατομεία, εργαλείο του μπαμπά, εργαλεία, κατοικώ, κατοικιέμαι.
Υπαγορεύουμε για να γράψουν οι μαθητές στο τετράδιό τους: Η Μαρία κατοικεί σε μια μονοκατοικία. – Οι καινούργιες εργατικές κατοικίες κατοικούνται από εργάτες. – Ο Γιώργος είναι αγρότης.
Αντιγραφή: οι εργάτες τα εργαλεία
................ ...................
Βάλε σε κύκλο το ργ
έργο εργασία εργάτης
αγρός οργώνω μαργαρίτα
Να αντιγράψουν τις καινούργιες λέξεις στο ευρετήριο
μαθητών που έχουν δυσκολίες.*
* Στην τάξη υπήρχαν δύο μαθητές, ο Νικηφόρος και ο Μπράϊαν, που είχαν ανάγκη
βοήθειας.
10η (τελευταία) μέρα
1ο δίωρο
κατοικώ, εργαλεία, λατομεία, μονοκατοικία, εξοχικό (βίλα), διαμέρισμα, χτίζω, κολόνες, θεμέλια, τσιμέντο, φώκια, πάγος, τρυπώνω, λάδι.
Θυμόμαστε συλλογικά το νόημα της καθεμιάς κα ύστερα κρύβω τον κατάλογο των λέξεων με χαρτί του μέτρου. Προφέρω διαδοχικά τους ορισμούς των λέξεων. Οι μαθητές οφείλουν να βρουν ποια λέξη αφορά κάθε ορισμός και να τη γράψει στο τετράδιο.
σμ από το διαμέρισμα
ίτια από τα σπίτια
γκλ από το ιγκλού
βλ από τα τούβλα
Αναζητούμε τα φωνογράμματα και στα τέσσερα κείμενα που διαθέτουμε. Γι’ αυτό τα παιδιά χωρίζονται και πάλι σε 4 ομάδες των 3 ή 4 ατόμων. Έχουν τις εξής επιλογές να δουλέψουν: είτε να ψάξουν όλες οι ομάδες όλα τα φωνογράμματα καί στα τέσσερα κείμενα, είτε να ψάξει κάθε ομάδα ένα φωνόγραμμα σε όλα τα κείμενα, είτε να ψάξει κάθε ομάδα για τα τέσσερα φωνογράμματα σε ένα κείμενο. Από τις τρεις επιλογές τα παιδιά διαλέγουν την τρίτη: Κάθε ομάδα ανάλογα με τον αριθμό της παίρνει το αντίστοιχο κείμενο. Κάθε μέλος της αναλαμβάνει να δει αν υπάρχει μέσα στο κείμενο ένα από τα παραπάνω φωνογράμματα. Το φωνόγραμμα που περισσεύει το αναλαμβάνει ένα παιδί με μεγάλη αναγνωστική ικανότητα.
Κάθε ομάδα συγκεντρώνει τα ευρήματα των μελών της και ορίζει έναν ρεπόρτερ για να τα ανακοινώσει.
Η εργασία μας τελειώνει κάπου εδώ, αλλά όπως κάθε γνήσιο σχέδιο εργασίας (project) δεν μπορεί παρά να αναζητήσει και τις πιθανές προεκτάσεις του: «τι άλλο θα μπορούσαμε να κάνουμε γύρω από τα σπίτια;» είναι το ερώτημα που κατευθύνει τη συζήτησή μας. Ακούγονται διάφορες εκδοχές:
Να βρούμε ποιήματα και τραγούδια που να μιλάνε για σπίτια.
Να φτιάξουμε αφίσες με σπίτια όπου θα ζωγραφίσουμε όσα μάθαμε για τα σπίτια.
Τα παιδιά κλίνουν στη συντριπτική τους πλειοψηφία προς τη δεύτερη επιλογή. Επιθυμούν, μάλιστα, να την αρχίσουμε την επόμενη ώρα..
2ο δίωρο
Για να υλοποιήσουμε τη δεύτερη επιλογή, η οποία άλλωστε είναι η μόνη που μπορούμε να πραγματοποιήσουμε άμεσα, θα διαθέσουμε ολόκληρο το επόμενο δίωρο.
Κάνουμε πιο συγκεκριμένο το έργο που μας περιμένει: Επειδή τα παιδιά δεν έχουν ξαναδουλέψει μ’ αυτόν τον τρόπο, διαβάζουμε συλλογικά ένα-ένα τα κείμενα σταματώντας κάθε λίγο για να αποκαλύψουμε τις πιθανές εικόνες. Γράφουμε τις πιο αντιπροσωπευτικές στον πίνακα. Ύστερα, μοιράζουμε τη δουλειά μας: Κάθε μία ομάδα αναλαμβάνει ένα από τα τέσσερα κείμενα με σκοπό να το εικονογραφήσει. Όμως, καμιά ομάδα δεν θέλει το τρίτο κείμενο, γιατί τους δυσκόλεψε περισσότερο απ’ όλα. Αντίθετα δύο ομάδες επιθυμούν να ασχοληθούν με το τέταρτο, γι’ αυτό και συμφωνούμε να το παίξουμε ‘‘κορώνα-γράμματα’’ με τη χαμένη ομάδα να αναλαμβάνει το τρίτο... Αυτές οι αποφάσεις παίρνουν κάποιο χρόνο, αλλά είναι εξίσου πολύτιμες και πολύ πιο κοντά στις ανάγκες της κοινής ζωής μας.
Κάθε ομάδα επιλέγει ποιες σκηνές θα εικονογραφήσει και τις μοιράζεται. Στο πρώτο κείμενο λ.χ. ένας θα ζωγραφίσει μια σπηλιά, άλλος μια καλύβα, ένα πέτρινο σπίτι ή μια πολυκατοικία. Κάθε εικόνα πρέπει να συνοδεύεται μ’ ένα μικρό κείμενο, εν είδει λεζάντας.
Τα έργα τους τα κολλάμε σ’ ένα χαρτόνι. Κάθε χαρτόνι φέρει το όνομα της ομάδας και την επικεφαλίδα του κειμένου που ανέλαβε. Όταν οι ομάδες τελειώνουν το έργο τους, ικανοποιημένες από αυτό, προκύπτει το ερώτημα: «τι θα κάνουμε τις αφίσες;» Οι προτάσεις ποικίλουν και είναι ...ασύμπτωτες, εκ πρώτης όψεως:
Καταλήγουμε να ...τις κρατήσουμε στην τάξη μας, αφού πρώτα επισκεφτούμε το νηπιαγωγείο και αφού τις δώσουμε και στη Β΄ τάξη!
