‘‘Τι αστεία ιδέα’’ θα πείτε, ‘‘να παίξουμε τη γραμματική στη θεατρική σκηνή. Δεν μας έφτανε η πλήξη της γραμματικής, να απονεκρώσουμε τώρα και το θέατρο για χάρη της; Πώς μπορούμε, άλλωστε, να παίξουμε μ’ ένα τέτοιο υλικό, όπου πλήθος εξαιρέσεων συνεχώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα;’’
Κι όμως, η σύνδεση επιβάλλεται αν θέλουμε να δώσουμε ζωντάνια στη μάθηση, τόπο στη φαντασία και στη δημιουργία, ακόμα και σ’ ένα τομέα τόσο παραδοσιακό σαν αυτό της γραμματικής, επισήμως απούσα μέχρι πρόσφατα, αλλά ανεπισήμως διαρκώς και με παρωχημένο, θα λέγαμε, τρόπο παρούσα στο συνολικό εκπαιδευτικό γίγνεσθαι.
Για μας αφετηρία αυτής της άποψης αποτελεί η διπλή διαπίστωση: απ’ τη μια γιατί υπάρχει μια υπόγεια συγκοινωνία ανάμεσα στην εργασία και στο παιχνίδι, την οποία το σχολείο φροντίζει να την φράσσει ταυτίζοντας το ‘‘σοβαρό’’ με την εργασία και το ‘‘μη σοβαρό’’ με το παιχνίδι. Κι είναι αυτή η κρυφή σχέση που τροφοδοτεί τα παιδιά με ευρηματικότητα και λογική, με ευαισθησία και όνειρο. Σ’ αυτή οφείλεται η κοινωνικοποίησή τους και το οργανωτικό τους πνεύμα… Απ’ την άλλη, είναι γιατί βλέπουμε τα παιδιά από πολύ νωρίς να διαστέλλουν και να αντιπαραθέτουν το σχολείο και τις διακοπές, το μάθημα και το παιχνίδι, τον περιορισμό και τη δημιουργία.
…Μόνο που ο σχολικός χρόνος ξεπερνά κατά πολύ το χρόνο των διακοπών….
Πρέπει λοιπόν να βρούμε μια λύση που να συμφιλιώνει την εργασία με το παιχνίδι. Κι αυτή η ιδέα ότι δηλαδή το παιχνίδι, το γέλιο, το τραγούδι και η παντομίμα είναι πολύτιμοι σύμμαχοι για να κατακτήσουμε και να απομνημονεύσουμε τις γνώσεις δεν είναι καινούργια.1.
Αυτή η διαπίστωση ισχύει και για το γλωσσικό μάθημα. Αν μιλούσαμε για το ζωντανό οργανισμό της γλώσσας, ουδέν πρόβλημα. Όμως πώς γίνεται να παίξουμε με τα προγράμματα της γραμματικής και της ορθογραφίας, που ανήκουν στη δύσκολη σφαίρα της μεταγλώσσας; Με τα δύο μονόπρακτα, και τα δύο τραγουδάκια που διασκεύασα, επιχειρώ να αποδείξω ότι μπορούμε να γεφυρώσουμε αυτή την αντίθεση, ακόμα και σ’ ένα τόσο δύσκολο πεδίο όπως είναι αυτό της γραμματικής. Ελπίζω να σας πείσω ότι κάτι τέτοιο είναι δυνατόν.
Πόσο μάλλον όταν οι παραστάσεις που επιχειρούμε δεν απαιτούν εξεζητημένα σκηνικά και κοστούμια ή ειδικά εφέ. Αρκούν μόνο λίγα πράγματα για να μας δείξουν ότι βρισκόμαστε σε κάποιο μέρος. Πράγματα που δεν είναι καθόλου δύσκολο να τα βρούμε. Βέβαια, τα περιθώρια βελτιώσεων δεν εκλείπουν: τίποτα, για παράδειγμα, δεν μας εμποδίζει, να εμπλουτίσουμε το ντεκόρ ή τα κοστούμια κατά το δοκούν ή τα τραγούδια που μπορούν να παιχτούν με τη συνοδεία μαθητών-μουσικών.
Πέραν τούτου, δεν πρέπει να διστάζουμε όταν μπορούμε να χρησιμοποιούμε το θέατρο, γιατί εκτός από τους μαθησιακούς σκοπούς, το θέατρο αποτελεί άριστο μέσο αγωγής: προσφέροντας ψυχαγωγία επιτρέπει στα παιδιά να ανακαλύψουν ότι το σώμα τους, η φωνή τους, οι κινήσεις τους είναι σπουδαία μέσα έκφρασης. Επίσης συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση και ενισχύει τη συνοχή της ομάδας. Γιατί παίζω θέατρο πάνω απ’ όλα σημαίνει:ξεπερνώ τα όρια της συστολής, συνεργάζομαι, βρίσκω τη θέση μου στα πλαίσια της ομάδας.
Δεν κρίνω σκόπιμο να επεκταθώ περισσότερο πάνω στην παιδαγωγική αξία του θεάτρου και στην αναγκαιότητα να συνδεθεί με την εκπαιδευτική πράξη, εφ’ όσον αυτά είναι γνωστά και χιλιοειπωμένα. Απλώς, θα ήθελα στα πλαίσια αυτής της σύντομης εισαγωγής να δώσω κάποιες πρακτικές οδηγίες σ’ όσους πρόκειται να ασχοληθούν ή ασχολούνται περιστασιακά με το θέατρο στο σχολείο, εφ’ όσον θέλουν να αποφύγουν τις προχειρότητες και ν’ αποκομίσουν το καλύτερο δυνατό όφελος για τα παιδιά. Οι οδηγίες αφορούν ευαίσθητους τομείς όπως είναι:
1) Η επιλογή των ρόλων
Εφ’ όσον έχετε αποφασίσει κι έχετε καταλήξει με την ενεργή συμμετοχή των μαθητών σε κάποιο από τα μικρά έργα που σας προτείνω, καλό θα ήταν να επισημάνετε στην τάξη ποιες ιδιαίτερες ικανότητες απαιτεί (γνώση μίμησης, ικανότητα αλλαγής ύφους κ.α.) και να παρουσιάσετε τους ρόλους: Επειδή οι ρόλοι είναι λίγοι, είναι δυνατό, τουλάχιστον όπου το έργο διαιρείται σε σκηνές, προκειμένου να υπάρχει μεγαλύτερη συμμετοχή, ο ρόλος να μοιράζεται σε περισσότερα παιδιά. Σε περίπτωση που συμβεί αυτό, ο παρουσιαστής θα πρέπει να το προαναγγέλλει με κάποιο τρόπο στο κοινό υποδεικνύοντας μάλιστα πώς θα μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τα πρόσωπα.
Σημειώστε στον πίνακα τις κυριότερες πληροφορίες που έχετε συγκεντρώσει και μην παραλείψετε φυσικά να αναφέρετε ποιο σημείο της γραμματικής θίγεται με το έργο. Προτείνετε στα παιδιά να τις αντιγράψουν και παρωθήστε τους να σκεφτούν ποιο ρόλο θα ήθελαν να παίξουν. Καλό θα ήταν να επιλέξουν οι ίδιοι το ρόλο τους. Λίγο αργότερα, μετά από συζήτηση, μπορείτε να καθορίσετε οριστικά τον κατάλογο των ηθοποιών. Αν η ζήτηση είναι μεγαλύτερη από την προσφορά, πέρα από το ενδεχόμενο της διαίρεσης του ρόλου σε περισσότερα πρόσωπα που προαναφέραμε, μην ξεχνάτε ότι για να ανεβάσουμε μια παράσταση έχουμε ανάγκη και από άλλους ρόλους (παρουσιαστής, τεχνικοί ήχου και φωτισμού, μακιγιέρ, κοστούμια, προγράμματα και αφίσες). Μην ξεχνάτε, επίσης, ότι ένα τραγούδι μπορεί να δώσει σ’ όλους τη δυνατότητα να συμμετάσχουν.
2) Οι πρόβες
Αφού μοιραστούν οι ρόλοι, μπορείτε να πείτε στους μαθητές να αντιγράψουν το ρόλο τους ή να τους δώσετε φωτοτυπίες του ρόλου τους. Ζητήστε τους να τον μελετήσουν στο σπίτι τους για να μπορέσουν να τον διαβάσουν εκφραστικά την άλλη μέρα στην τάξη. Προηγουμένως όμως ας μην ξεχνούμε να εξηγούμε τη σημειολογία του θεατρικού κειμένου και να σχολιάζουμε τη στίξη του (π.χ. τα αποσιωπητικά στο τέλος μιας αποστροφής σημαίνουν συνήθως διακοπή).
Αφού διαβάσουν το έργο οι μαθητές-ηθοποιοί, απευθυνθείτε στο ακροατήριο για να συγκεντρώσετε τις εντυπώσεις του: Το έργο έγινε κατανοητό απ’ όλους; Οι ηθοποιοί είχαν το σωστό τόνο; Πώς να αποδώσουμε την κωμικότητα μερικών καταστάσεων; Καλό είναι επίσης να προβείτε παράλληλα με την ανάγνωση σε μια ερμηνεία νοημάτων, στάσεων και εκφράσεων του κειμένου, θέτοντας κάθε φορά που θεωρείτε σκόπιμο ένα «γιατί», προκειμένου να εμβαθύνετε ή να αναλύσετε συγκεκριμένα σημεία. Έτσι όλοι οι μαθητές θα κατανοήσουν βαθύτερα τα επιμέρους νοήματα και ειδικά οι ηθοποιοί θα μπορέσουν να μπουν καλύτερα στο «πετσί του ρόλου» τους.
Στο τέλος αυτής της συζήτησης, πείτε στα παιδιά ότι όλοι θα δουλέψουν αυτόνομα στο σπίτι (για να μάθουν τα λόγια ή στη σκηνοθεσία), αλλά ότι θα δίνεται χρόνος μια-δυο φορές τη βδομάδα για μια γενική πρόβα. Τότε ενώ οι άλλοι στην τάξη θα ασχολούνται με τα ντεκόρ, τις αφίσες και τα προγράμματα, οι ηθοποιοί θα δουλεύουν πάνω στο κείμενο ή με τη σκηνοθεσία. Φυσικά, εσείς μπορείτε να δίνετε ιδέες, συμβουλές ή απλά να λέτε τη γνώμη σας.
Όταν τα παιδιά είναι έτοιμα, κάντε μια γενική πρόβα μπροστά σ’ όλη την τάξη. Θυμίστε στους θεατές τους κανόνες καλής συμπεριφοράς που οφείλουν να τηρούν, όταν παρακολουθούν κάποια παράσταση.
3) Η παράσταση
Πολύ πριν θα πρέπει να σας έχουν απασχολήσει και ζητήματα άλλης τάξης: πώς θα δημοσιοποιήσετε το γεγονός; Σε ποιους θα απευθυνθείτε, ποιους θα καλέσετε; Τους γονείς; Τους μαθητές άλλων τάξεων; Τους μαθητές άλλων σχολείων; Πού αλλού θα το παίξετε; Ωστόσο, τα τελευταία ερωτήματα μπορούν να περιμένουν μετά την πρώτη παράσταση, και αφού πρώτα το έργο σημειώσει επιτυχία. Γιατί αυτό προέχει…
Καλή επιτυχία, λοιπόν!
