Εισαγωγή

Όλοι γνωρίζουμε ότι στην εποχή μας τα Μαζικά Μέσα Επικοινωνίας (τηλεόραση, βίντεο, κινηματογράφος, ηλεκτρονικός υπολογιστής κ.α.) αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής. Μάλιστα, στην καθημερινή ζωή των νέων αγοριών και κοριτσιών κατέχουν περίοπτη θέση στην κατανομή του διαθέσιμου χρόνου.
Ανάμεσα στα μέσα αυτά, και μολονότι η τηλεόραση θεωρείται το κυρίαρχο μέσο, προνομιακή θέση κατέχει ο κινηματογράφος που συναρπάζει τα παιδιά και τους νέους, όπως άλλωστε και τους ενήλικες.
Τη δύναμή του αυτή ο κινηματογράφος την οφείλει στην αφήγηση που βρίσκεται στη βάση του. Ότι οι άνθρωποι αρέκονται ν’ακούνε (και να λένε) ιστορίες ούτε λόγος. Κάτω από ορισμένες περιστάσεις, μάλιστα, ενδιαφέρονται γι’ αυτές περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο.
Η αφήγηση, λοιπόν, καλύτερα από οτιδήποτε άλλο, μπορεί να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε κάποια πράγματα. Μπορεί να μεταδώσει αλήθειες, αξίες, στάσεις... Μπορεί να μεταδώσει μια ολόκληρη πολιτισμική κληρονομιά. Πάνω σ’ αυτή της την ιδιότητα λειτούργησε ανέκαθεν ως σημείο συνοχής κάθε κοινωνίας. Η άνθιση και η διάδοση πάλαι ποτέ των λαϊκών παραμυθιών είναι η καλύτερη απόδειξη για τη θέση και τον κοινωνικό ρόλο που έπαιζε πάντα η αφήγηση. Γιατί τα παραμύθια, χάρη στο στοιχείο της οικουμενικότητας που εμπεριέχουν, απευθύνονται με τρόπο στα αρχέγονα πάθη των ανθρώπων και βγάζουν στην επιφάνεια τους ασυνείδητους φόβους και τις αγωνίες τους. Τότε μπορούν να μαγεύουν και ταυτόχρονα να διδάσκουν1
Πέρα από τη σημασιολογική του διάσταση, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το παραμύθι και η αφήγηση ευρύτερα, δεν είναι ξεπερασμένο ιστορικά. Πιο διαφοροποιημένο από ποτέ, ακολουθεί τώρα δρόμους που του προσφέρουν οι τεχνολογικές εξελίξεις (βιβλίο, κιν/γράφος, βίντεο κ.α.)
Πολιτιστική ή φανταστική βιομηχανία, υψηλή τέχνη (η έβδομη), εργοστάσιο παραγωγής εικόνων και ονείρων, ο κιν/γράφος ως φορέας σύγχρονων μύθων, τροφοδοτεί τη φαντασία των παιδιών υπερβαίνοντας τα όρια του χώρου και του χρόνου. Τα παιδιά-θεατές, όπως όλοι μας, βυθίζονται για δυο ώρες μέσα στο σκοτάδι μιας αίθουσας προβολής για να ανακαλύψουν τον κοινό τόπο της παιδικής ηλικίας, τον τόπο του ονείρου και του φόβου.
Όμως, εκτός από τα παραπάνω, ας μην ξεχνούμε ότι ο κιν/γράφος είναι και δραστηριότητα του ελεύθερου χρόνου, ενός χρόνου που κατέχει μεγάλο κομμάτι της ζωής μας. Ο ελεύθερος χρόνος έχει αποκτήσει πλέον στην εποχή μας ιδιαίτερη σημασία, διότι είναι ο χρόνος που επιδιδόμαστε και σε πράγματα που μας αρέσουν. Η απόλαυση ενός κειμένου, η παρακολούθηση μιας ταινίας, η καλλιτεχνική έκφραση, η δημιουργική ενασχόληση με τον πολιτισμό, όπως και ο αθλητισμός, είναι δραστηριότητες που μπορούν να αναπτυχθούν κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου. Αλλά, πού και πώς οι νέοι άνθρωποι προετοιμάζονται για να χρησιμοποιούν δημιουργικά κι όχι (αυτο) καταστροφικά τον ελεύθερο χρόνο; Συστηματικά, πουθενά.
Δυστυχώς, το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα, το μόνο που θα μπορούσε να περιέχει αυτή τη διάσταση, πριμοδοτεί μόνο τη μετάδοση συγκεκριμένων γνώσεων. Η αισθητική αγωγή, όπως ξέρουμε, υποβαθμίζεται πάγια και το ελληνικό σχολείο μένει ουσιαστικά αποκομμένο από την τρέχουσα καθημερινότητα στην οποία κυριαρχούν τα ΜΜΕ. Βέβαια, καλά κι άγια τα πτυχία, καλή και άγια η επαγγελματική αποκατάσταση στην οποία αποβλέπει το σχολείο και επιθυμούν διακαώς οι γονείς, και η οποία ολοένα και πιο δύσκολα επιτυγχάνεται… Όμως ξεχνούμε ότι ζωή δεν είναι μόνο η εργασία, αλλά και ο τρόπος που περνάμε τον ελεύθερο χρόνο μας, αυτός που προσδιορίζει τελικά την ποιότητα της ζωής μας. Ξεχνούμε, επίσης, ότι το σχολείο εκτός από τόπος γνώσης είναι και τόπος όπου περνούν μεγάλο μέρος της ζωής τους τα παιδιά μας. Γι’ αυτό τα παιδιά, πέρα από την απόκτηση γνώσεων, πρέπει να ζουν ευχάριστα και μέσα στο σχολείο. Άλλωστε,  εκτός από την ακαδημαϊκή γνώση, υπάρχει και η «χαρούμενη γνώση», όπως έλεγε ο Νίτσε, η οποία συνδυάζει την τέρψη και την ευχαρίστηση  με τη μάθηση.
Αυτό αποτελεί ένα σημαντικό εκπαιδευτικό και πολιτιστικό ζήτημα, καθώς το σχολείο είναι ο μοναδικός θεσμός που μπορεί να πληροφορήσει έγκυρα τις νέες γενιές και να δώσει ανάλογη αγωγή2.
Συγκεκριμένα το σχολείο έχει τη δυνατότητα:

    Στην προσπάθεια του σχολείου να επιτύχει τους σκοπούς αυτούς ο κινηματογράφος μπορεί να αναδειχτεί σε πολύτιμο εργαλείο της αγωγής. Ο κινηματογράφος δεν είναι ένα απλό μέσο ψυχαγωγίας και επικοινωνίας. Είναι μια πραγματική γιορτή του νου και της ψυχής. Ο  κινηματογράφος, όπως και τα άλλα μέσα μαζικής επικοινωνίας, χρησιμοποιεί και στηρίζεται στην εικόνα, η οποία έχει τεράστια δύναμη. Η εικονική πραγματικότητα είναι πλέον κυρίαρχη και απ’ ό,τι φαίνεται θα δώσει το στίγμα της στην τρίτη χιλιετία.
Ο κινηματογράφος είναι μια τέχνη που μας συναρπάζει, διότι αφηγείται ιστορίες συνδυάζοντας την εικόνα και το χρώμα με την κίνηση και τον ήχο και ενέχει τα στοιχεία της διαδοχής και της αλλαγής. Για όλους μας, αλλά περισσότερο για το παιδί, η εικόνα είναι πολύ ελκυστική και η δύναμη που ασκεί πάρα πολύ μεγάλη. Η σημασία της είναι καθοριστική για τα παιδιά, καθώς ανταποκρίνεται στον τρόπο σκέψης τους, αντικαθιστά την πραγματικότητα, τα ταξιδεύει στον κόσμο της φαντασίας και του ονείρου και τα βοηθάει να προσεγγίσουν πολλά στοιχεία της πραγματικής ζωής με διαφορετικό τρόπο βιώνοντας διάφορα έντονα συναισθήματα.  
Ο κινηματογράφος αξιοποιώντας τη μεγάλη δύναμη της εικόνας μπορεί να δώσει στα παιδιά πολλά πράγματα, όπως και τα άλλα μέσα της εικόνας, αλλά ταυτόχρονα μπορεί και να διαφοροποιείται από αυτά. Η διαφοροποίησή του συνίσταται κυρίως στη μαγεία του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο προβάλλεται η ταινία σε αντιδιαστολή με το περιορισμένο οπτικό πλαίσιο που παρέχει η τηλεόραση και τα υπόλοιπα μέσα. Μέσα σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον ενεργοποιούνται καλύτερα μηχανισμοί και διεργασίες, όπως η αντίληψη, η μίμηση και η ταύτιση, η συναισθηματική βίωση, η αναγνώριση χαρακτήρων, η μη λεκτική επικοινωνία...
Για να μπορέσει όμως το σχολείο να βοηθήσει τους μαθητές να ωφεληθούν από τον κινηματογράφο, θα πρέπει οι εκπαιδευτικοί να είναι ενημερωμένοι, όσον  αφορά τα μέσα και ειδικότερα τον κινηματογράφο. Καλό είναι να γνωρίζουν οι ίδιοι τα σχετικά με της σημειολογία της εικόνας, να διαβάζουν και να αναλύουν μια ταινία, να έχουν εξοικειωθεί με την πολιτισμική διάσταση του κινηματογράφου. Παράλληλα, οι ωφέλειες από τον κινηματογράφο μπορούν να μεγιστοποιηθούν όταν καλλιεργείται το κριτικό πνεύμα όχι μόνο με τις δραστηριότητες που συνδέονται με τη θέαση των ταινιών, αλλά μέσα από ολόκληρη την εκπαιδευτική διαδικασία. Τότε οι μαθητές δεν θα είναι τελείως παθητικοί μπροστά στην οθόνη, αποβλακωμένοι από την εικόνα και παραδομένοι απόλυτα σ’ αυτή, αλλά θα μπορούν να σκέφτονται και να εκφράζονται προσωπικά.
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει επίσης να δοθεί στην αισθητική διάσταση του κινηματογράφου. Θα πρέπει τα παιδιά να μάθουν να βλέπουν τον κινηματογράφο σαν μια αληθινή μορφή τέχνης, δηλαδή σαν ένα τρόπο έκφρασης και σαν μια προσωπική ματιά ενός καλλιτέχνη που ζει σε μια συγκεκριμένη εποχή και λειτουργεί μέσα από ένα πλαίσιο.
Ασφαλώς, στο σύγχρονο σχολείο, που δεν εξαντλεί το ρόλο του στην παθητική μετάδοση των γνώσεων και είναι χώρος χαράς και ζωής, υπάρχει θέση για τον κινηματογράφο, γιατί ο κινηματογράφος αν χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να συμβάλλει με μοναδικό τρόπο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών τόσο σε συναισθηματικό όσο και σε γνωστικό επίπεδο. Γύρω από τον κινηματογράφο μπορούν να οργανωθούν διάφορες δραστηριότητες αφύπνισης, ποικίλες δημιουργικές δραστηριότητες που θα κάνουν τα παιδιά να αγαπήσουν τον κινηματογράφο. Οι δραστηριότητες αυτές μπορούν να οργανωθούν γύρω από ένα πρόγραμμα μικρότερης ή μεγαλύτερης διάρκειας. Αυτές μπορούν να αρχίσουν από μια κουβέντα του τι σημαίνει το να βλέπει κανείς μια ταινία και την ομαδική παρακολούθηση, να εξελιχθούν στη δημιουργία μιας κανονικής κινηματογραφικής λέσχης και να φτάνουν έως τη γραφή ενός σεναρίου, το γύρισμα μιας ταινίας από τους μαθητές και τη συμμετοχή στο Φεστιβάλ νεανικού κινηματογράφου που διοργανώνεται κάθε χρόνο στην αρχαία Ολυμπία!
Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία δραστηριοτήτων που μπορούν να αναπτυχθούν μέσα και γύρω από το σχολείο με επίκεντρο τον νεανικό κινηματογράφο. Οι επιλογές που θα επικρατήσουν είναι ζήτημα που εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: το χρόνο που θα διαθέσουμε, εντός κι εκτός προγράμματος, την ύπαρξη των κατάλληλων μέσων, τον κοινωνικό περίγυρο μέσα στον οποίο βρίσκεται το σχολείο, τις διαθέσεις και τις προτιμήσεις των μαθητών και των εκπαιδευτικών κτλ.
Κλείνοντας, ας σημειώσουμε ποια είναι τα απαραίτητα τεχνικά μέσα.