Ο Μανώλης Γλέζος στην Αμφιλοχία

            Ακολουθώντας την ίδια γραμμή σκέψης, όπως συνέβη και επισκέφτηκε την πόλη μας ο εκφωνητής του Πολυτεχνείου Δ. Παπαχρήστος, πήραμε την πρωτοβουλία να έρθουμε  σε επαφή με τον Μανώλη Γλέζο, τον άνθρωπο-σύμβολο της Εθνικής μας Αντίστασης κατά του φασισμού, με σκοπό να τον καλέσουμε να έρθει να μιλήσει σε κάποιο σχολείο, σε παιδιά της Στ΄ τάξης που διδάσκονται Νεότερη Ιστορία.
Στόχος μας ήταν να εκμεταλλευτούμε την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου που καλλιεργεί την συλλογική μνήμη του αγώνα των Ελλήνων κατά του φασισμού  και να ενισχύσουμε το μάθημα της Ιστορίας με τη ζωντανή παρουσία ενός ανθρώπου που συνδέεται άμεσα με τα γεγονότα της εποχής εκείνης. Θέλαμε να δώσουμε έμφαση στη διάσταση εκείνη του μαθήματος που δείχνει ότι η ιστορία δεν είναι ξεκομμένη από το σήμερα, αλλά αντίθετα επηρεάζει το παρόν και το μέλλον μας.
Με την παρουσία του Μανώλη Γλέζου προσδοκούσαμε ότι θα  γεφυρώναμε το χρόνο που μας χωρίζει από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την εθνική αντίσταση κι έτσι θα βοηθούσαμε τα παιδιά να δουν την Ιστορία μιας συγκεκριμένης εποχής σαν πραγματική, να μην την αντιμετωπίζουν δηλαδή ούτε σαν θρύλο, ούτε σαν ταμπού.  Θέλαμε επίσης να προτείνουμε στα παιδιά παραδείγματα στα οποία οφείλουμε όλοι να μαθητεύσουμε. 
Ταυτόχρονα, μ’ αυτόν τον τρόπο, θα αποδίδαμε έμμεσα την τιμή που αξίζει στον άνθρωπο και αγωνιστή Μανώλη Γλέζο. Μια τιμή που όχι μόνο δεν θα ήταν  εθιμοτυπική, αλλά που θα υπερφαλάγγιζε κιόλας τα άγονα στερεότυπα της ρητορικής.
Αλλά ποιος είναι ο Μανώλης Γλέζος και γιατί δικαιολογούσε τις ανάλογες προσδοκίες;
Είναι ο άνθρωπος που στα 19 του χρόνια, μαζί με τον Απόστολο Σάντα, τη νύχτα της 30ης Μαΐου 1941 θα κατεβάσει από την Ακρόπολη τη σβάστικα  του Γ΄ Ράιχ για να μη μολύνει τον ιερό βράχο. Αυτό βέβαια όλοι το γνωρίζουμε. Όμως αυτή του η πράξη δεν ήταν μια μεμονωμένη ηρωική στιγμή, ένα απλό περιστατικό της νιότης του. Ήταν η απαρχή ενός ασίγαστου προσωπικού αγώνα που κρατάει ως τις μέρες μας. Ο Μανώλης Γλέζος είναι  ο αγωνιστής που θα αφιερώσει τη ζωή του ολόκληρη στα ιδανικά της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Είναι ο μαχητής που θα καταδικασθεί 28 φορές για την πολιτική του δραστηριότητα και θα περάσει 16 χρόνια στη φυλακή ή την εξορία. Είναι εκείνος ο ενεργός πολίτης που θα διασυνδέσει στις μέρες μας τα ζητήματα  της άμεσης δημοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της οικολογίας με το εθνικό ζήτημα. Είναι ο αγωνιστής της πένας που θα γράψει πλήθος άρθρων και βιβλίων πάνω σε ζητήματα που μας αφορούν όλους.
Ο Μ. Γλέζος για την προσφορά του και τις υπηρεσίες του στις επιστήμες και την πατρίδα του έχει αναγορευτεί σε τρία πανεπιστήμια επίτιμος διδάκτορας, έχει βραβευτεί 4 φορές  και έχει αποσπάσει πλήθος άλλων τιμητικών διακρίσεων.
Προκειμένου να πραγματοποιηθούν αυτές οι προσδοκίες απευθύνθηκα σε δασκάλους της περιφέρειας που ήταν πρόθυμοι να συνεργαστούν μαζί μου και μπορούσαν να αναλάβουν την προεργασία της επίσκεψης. Θα έπρεπε τα παιδιά να γνωρίσουν πρώτα τόσο τα κυριότερα γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και το νόημα της εθνικής γιορτής, αλλά και το χρονικό της συμβολικής αντιστασιακής πράξης του Μ. Γλέζου. Γι’ αυτό θα έπρεπε να τοποθετήσουν την επίσκεψη στα πλαίσια του μαθήματος της ιστορίας, το οποίο με της σειρά του έπρεπε να συνδυαστεί χρονικά με την προετοιμασία της σχολικής γιορτής του ΟΧΙ. Το όλο ενέργημα είχε δηλαδή όλες τις προϋποθέσεις για να ενταχθεί κανονικά στη σχολική ζωή και να εξελιχθεί σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο εργασίας. 
Έτσι προέκυψε η συνεργασία μου αρχικά με τον Γιώργο Κωνσταντίνου, δάσκαλο της Στ΄ τάξης του Α΄ Δημοτικού σχολείου Αμφιλοχίας, ο οποίος είχε υποδεχθεί με ιδιαίτερη θέρμη και ξεχωριστό ενδιαφέρον την πρόταση. Ο άξιος αυτός συνάδελφος κινήθηκε με κέφι και μεράκι και άρχισε έγκαιρα να δουλεύει με τους μαθητές του σε συνάρτηση με το μάθημα της ιστορίας και εν όψει της εθνικής γιορτής της 28ης Οκτωβρίου.
Τα παιδιά με την καθοδήγησή του εντόπισαν στην ιστοριογραμμή της νεότερης εληνικής ιστορίας την περίοδο που θα μελετούσαν και τοποθέτησαν πάνω της, σ’ ένα τεράστιο διάγραμμα που είχαν φτιάξει, τα κυριότερα γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Χωρίστηκαν σε ομάδες και βρήκαν εικόνες και ντοκουμέντα για τα γεγονότα αυτά. Τις εικόνες τις τοποθέτησαν πάνω στο διάγραμμα της ιστοριογραμμής. Ύστερα ασχολήθηκαν με τα κείμενα και τις δραστηριότητες του βιβλίου. Είδαν επίσης ένα ντοκυμαντέρ για την εξάπλωση του ναζισμού στην Ευρώπη, την εισβολή των Ιταλών και των Γερμανών στην Ελλάδα κι ένα για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, την κορυφαία στιγμή της ελληνικής αντίστασης.
Στο μεταξύ, στο σχέδιο αυτού του μαθήματος ιστορίας μπήκε και η δασκάλα Γιώτα Φλώρου με τα παιδιά της Στ΄ τάξης του όμορου Γ΄ Δημοτικού σχολείου Αμφιλοχίας που συντονίστηκαν με τις δραστηριότητες του άλλου σχολείου.  
Τέσσερις μέρες όμως πριν την επέτειο, και δώδεκα πριν την έλευση του Μανώλη Γλέζου στην Αμφιλοχία, συνέβη ένα τραγικό γεγονός και οι σχολικές δραστηριότητες σταμάτησαν: Ο δάσκαλος Γιώργος Κωνσταντίνου υπέστη οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου και υπέκυψε στο μοιραίο! Αδύνατο να το πιστέψεις... Όπως ήταν φυσικό, ο θάνατος του Γιώργου συγκλόνισε τη μικρή κοινωνία της Αμφιλοχίας.  Η οδύνη ήταν αβάσταχτη για όλους μας και το πένθος κατέλαβε ολόκληρη την εκπαιδευτική κοινότητα. Το σχολείο  απείχε, όπως όφειλε, από τους εορτασμούς της 28ης  Οκτωβρίου. Όμως η σχολική ζωή έπρεπε να συνεχιστεί και το σχέδιο εργασίας έπρεπε τώρα να πραγματοποιηθεί και για έναν επιπλέον λόγο: για να διατηρήσουμε ζωντανή τη φλόγα του αξέχαστου δάσκαλου και να αποτίσουμε έμπρακτα φόρο τιμής στο έργο και την προσωπικότητά του.
Όμως η τάξη έμεινε για αρκετό καιρό χωρίς υπεύθυνο δάσκαλο και τα μαθήματά της ανέλαβαν εκ των ενόντων οι υπόλοιποι διδάσκοντες στα κενά τους. Τις εργασίες για το μάθημα της ιστορίας τις ανέλαβα προσωπικά ο ίδιος.  Μετά από μια μικρή αναδρομή σε όσα είχαν κάνει πάνω στον τελευταίο μεγάλο πόλεμο, τους μίλησα για την απαρχή της αντίστασης την περίοδο της Κατοχής και την ηρωική πράξη του Μανώλη Γλέζου. Για να μάθουν περισσότερα μελετήσαμε σχετικά κείμενα: ένα από την ‘‘Αστυνομική Επιθεώρησι’’ (τεύχος 28, 1/9/1950), όπως και αποσπάσματα από τον ‘‘Ριζοσπάστη’’ της 25ης Μαρτίου 1945 και την ‘‘Εστία’’ της 26ης Μαρτίου 1945. Ο θαυμασμός των παιδιών ήταν μεγάλος. Έτσι όταν τους είπα ότι ο Μανώλης Γλέζος θα ερχόταν στο σχολείο τους επικράτησε ξέφρενος ενθουσιασμός. Θέλησαν να μάθουν περισσότερα για τη ζωή και το έργο του. Ψάξαμε και βρήκαμε μια  συνέντευξή του στην κρατική τηλεόραση. Την είδαμε με τεράστιο ενδιαφέρον και συζητήσαμε πάνω σε όσα ακούσαμε. Ύστερα, έγραψαν τις ερωτήσεις που θα ήθελαν και οι ίδιοι να του κάνουν. Τα ίδια έγιναν και στο Γ΄ Δημοτικό σχολείο, κι έτσι είμασταν έτοιμοι για να υποδεχτούμε το πρωί της Δευτέρας 5 Νοεμβρίου 2007 τον Μανώλη Γλέζο στο σχολείο.
Η στιγμή που τόσο περιμέναμε έφτασε…
Από το ξενοδοχείο όπου διέμενε, στην απέναντι πλευρά του ‘‘πέταλου’’ της πόλης, τον συνοδεύω εκείνο το ωραίο φθινοπωρινό πρωινό, μέχρι το Α΄ Δημοτικό με τα πόδια. Η διευθύντρια του σχολείου τον υποδέχεται και τα παιδιά του προσφέρουν λουλούδια. Ο Μανώλης Γλέζος με τη σειρά του εκφράζει τη χαρά που τον πλημμυρίζει όταν μιλά με παιδιά. Όρθιος για τρεις ώρες περίπου προσφέρει την πείρα του και τη συγκίνησή του. Μιλά για τη μεγάλη διάθεση του ελληνικού λαού να αντισταθεί: «Η αντίσταση κατά του φασισμού ξεκίνησε από το πρωί της 28ης Οκτωβρίου, από την πρώτη στιγμή της ξένης εισβολής», τονίζει. Αναφέρεται για το μεγαλείο της «μάχης της Κρήτης», όπου για πρώτη φορά ένας άοπλος λαός πολεμά ένα πάνοπλο κατακτητή, για την εξέγερση της Δράμας και του Δοξάτου, για τα αντίποινα των κατακτητών, τα καμένα χωριά, τα ελληνικά ολοκαυτώματα... Μιλά για την παλλαϊκή αντίσταση, την προσφορά των παιδιών στον αγώνα. Μιλά και για άγνωστες σκηνές αυτοθυσίας σαν αυτή του Μάριου Πόταγα στη Βυτίνα Αρκαδίας, για μορφές ηρωικές σαν αυτή της Λέλας Καραγιάννη. Για την αντίσταση στην περιοχή του Βάλτου αναφέρεται ιδιαίτερα. Μιλά με λόγια απλά, χωρίς ίχνος έπαρσης. Λόγια της ψυχής, λόγια του αγώνα από ένα ζωντανό θρύλο μιας εποχής που συγκλόνισε την Ελλάδα.
Τα παιδιά ακούν με μεγάλη προσήλωση όση ώρα μιλά. Κι ύστερα όταν ήρθε η στιγμή να μιλήσουν κι εκείνα, ρωτούν και ξαναρωτούν, συνομιλούν και μαθαίνουν από πρώτο χέρι για πρόσωπα και πράγματα, για την Εθνική Αντίσταση, «το δεύτερο εικοσιένα». Κάνουν τις ερωτήσεις που είχαν προετοιμάσει από πριν, αλλά και όσες προέκυπταν αυθόρμητα όση ώρα συνομιλούσαν. Ενδιαφέρονται να μάθουν για την κατοχή και την πείνα - τους φαίνεται τόσο απίστευτο στη σημερινή εποχή. Ζητούν να μάθουν πιο πολλά  για το πρόσωπό του και για όσα τους έκαναν πιο μεγάλη εντύπωση. Απαντά σ’ όλα αυτά άμεσα και ταπεινά. Κι όταν ο λόγος έρχεται για την αντίσταση στην περιοχή του Βάλτου, τους παρακινεί να ψάξουν για να μάθουν περισσότερα, απευθύνεται και σε μας τους δασκάλους για να μας παραδώσει τη σκυτάλη: «Ας είναι αυτό το επόμενό σας μέλημα», μας προτείνει.
Η ώρα κυλούσε γοργά. Κόντευε μία το μεσημέρι και δεν λέγαμε να τελειώσουμε. Κι όταν η λήξη σήμανε είμαστε όλοι, μικροί και μεγάλοι,  γοητευμένοι από τη συζήτηση, δάσκαλοι και μαθητές συνεπαρμένοι από την τρίωρη συνεύρεση.
Οι εντυπώσεις που αποκομίσαμε ήταν κι αυτές πρωτόγνωρες και μοναδικές. Κλείνοντας την παρουσίαση αυτή, ας αφήσουμε καλύτερα να μιλήσουν οι εντυπώσεις, τα λόγια των παιδιών, όπως τις σταχυολογήσαμε αργότερα:
«Ο Γλέζος για μένα είναι ένας άνθρωπος πολύ καλός, σαν τον δάσκαλό μας, τον κύριο Γιώργο. Με τα λόγια του μας μάγεψε…
Όταν έμαθα ότι είναι 85 ετών ξαφνιάστηκα…. Ήταν πολύ συμπαθητικός άνθρωπος, γιατί δεν του άρεσε να μιλάει για τον εαυτό του, για να μην υπερηφανεύεται.
Μια ακόμα εντύπωσή μου ήταν πως ο διάλογος με τα παιδιά  ήταν δύσκολος δεν ξέρω γιατί, επίσης δεν του άρεσε να τον χειροκροτούμε.
Στο τέλος μας είπε: ‘‘Ευχαριστώ για τη διδασκαλία σας’’. Μακάρι να έμπαινε στη θέση του παππού μου μετά το θάνατό του». Απόστολος Φωλιάς

«Όταν είδα τον κ. Γλέζο ήταν σαν να έβλεπα το παππού μου.
Ήταν φιλικός με μας και είχε ευγενική μορφή. Μας μίλησε για την αντίσταση των Ελλήνων στους Γερμανούς. Ήταν σαν να ζούσα σ΄εκείνη την εποχή.
Εντυπωσιάστηκα από τις ιστορίες που ήταν αληθινές, γιατί ο κ. Γλέζος τις έζησε.
Μου έκανε εντύπωση ακόμη το θάρρος του να κατεβάσει την γερμανική σημαία. Όμως δεν μας είπε τι την έκανε.
Θα θυμάμαι πάντα τη γνωριμία μας και τα λόγια του για τους πολεμιστές. Δηλαδή να μην ξεχνάμε ποτέ αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους για να είμαστε ελεύθεροι». Βασίλης Χριστοδούλου.

       Όμως οι δραστηριότητες του Μανώλη Γλέζου δεν περιορίστηκαν στα όρια του σχολείου μας και μόνο.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας στη νέα αίθουσα τελετών του Γυμνασίου, η άρτι ιδρυθείσα Δημοτική Βιβλιοθήκη Αμφιλοχίας, επωφελούμενη από την έλευση του Μανώλη Γλέζου, φρόντισε να διοργανώσει την παρθενική της εκδήλωση,   παρουσιάζοντας το δίτομο έργο του «Εθνική Αντίσταση (1940-1945)» που εκδόθηκε πριν  δύο χρόνια από τις εκδόσεις «Στοχαστής». Από τη μεριά μου προλόγισα την εκδήλωση  και στη συνέχεια οι πανεπιστημιακοί Βασίλης Πατρώνης και Κωνσταντίνα Μπάδα μίλησαν για το βιβλίο.  

Τέλος το λόγο πήρε ο Μανώλης Γλέζος: «Θέλω να σας ταρακουνήσω, θέλω να σας τραντάξω», φώναξε στην κατάμεστη αίθουσα, θυμίζοντάς μας ότι δεν συρρεύσαμε εκεί για να ακούσουμε την ιστορία του, αλλά μαζευτήκαμε από ενδιαφέρον και ανησυχία για όσα συμβαίνουν γύρω μας. «Η αντίσταση του παρελθόντος δεν ανήκει ούτε σε κόμματα ούτε σε παρατάξεις ούτε και σε μας τους ίδιους που αγωνιστήκαμε. Είναι κτήμα του έθνους», τόνισε ο βετεράνος αλλά όχι απόμαχος αγωνιστής. Και κάλεσε τον κόσμο να μελετήσει την ιστορία του και να μην επαναλάβει τα λάθη του παρελθόντος.

 Όμως η παρουσία του Μανώλη Γλέζου στην Αμφιλοχία συνεχίστηκε και την επόμενη μέρα, με μια συνάντηση εκτός προγράμματος, αφού ο ίδιος εξέφρασε την επιθυμία του να μιλήσει και με τα παιδιά του Γενικού Λυκείου. Οι καθηγητές ανταποκρίθηκαν με προθυμία. Η συνομιλία που πραγματοποιήθηκε στην ίδια αίθουσα κράτησε δυόμισι ώρες και ήταν συναρπαστική από κάθε άποψη. Ο Μ. Γλέζος μίλησε, απάντησε στα ερωτήματα των μαθητών, κατέθεσε τις απόψεις του για όσα συμβαίνουν γύρω μας, καλώντας τους μαθητές να μην δέχονται αβασάνιστα ό,τι ακούνε, αλλά να ερευνούν και να σκέφτονται για να αποκτούν αποκρυσταλλωμένες απόψεις. Κι αυτή τη φορά δεν μπορούσε να αποφύγει τα θυελλώδη χειροκροτήματα των παιδιών και των καθηγητών τους!

       Η διήμερη παρουσία του Μανώλη Γλέζου, ήταν ένα γεγονός που συνεπήρε όλους όσους τον παρακολουθήσαμε. Ένα γεγονός που τάραξε την καθημερινότητά μας.  Παντού γινόταν δεκτός με αγάπη και σεβασμό. Άνθρωποι απλοί, καθημερινοί που τον συναπαντούσαν, τον χαιρετούσαν  και του έσφιγγαν με ενθουσιασμό το χέρι.
Ελπίζουμε ότι οι διεργασίες που προκάλεσε εντός μας η αεικίνητη παρουσία του να διαρκέσουν και να αφήσουν μέσα μας τους ανάλογους καρπούς.

…Το μεσημέρι της 6ης Νοεμβρίου, ο Μανώλης Γλέζος συνέχισε την πορεία του για άλλα σχολεία και άλλες παρουσιάσεις με το λεωφορείο της γραμμής. Επόμενος σταθμός του η Κέρκυρα.