Δ.  ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΓΕΙΤΟΝΙΚΟΙ ΛΑΟΙ

Οι γείτονες των Βυζαντινών από τον 8ο έως τον 11ο αιώνα

Γύρω από τα σύνορα του Βυζαντίου υπήρχαν πολλοί λαοί. Άλλοι ζούσαν εκεί από παλιότερα και άλλοι εμφανίστηκαν για

πρώτη φορά. Με όλους οι Βυζαντινοί προσπαθούσαν να έχουν καλές σχέσεις για να είναι ασφαλείς. Άλλοτε τα κατάφερναν κα άλλοτε όχι, γιατί η Κωνσταντινούπολη με τη φήμη και τον πλούτο της τραβούσε σαν μαγνήτης όλους τους λαούς.
Έτσι, οι γειτονικοί λαοί συχνά παραβίαζαν τα σύνορα της αυτοκρατορίας και λεηλατούσαν τις επαρχίες της. Μάλιστα πολλές φορές, στα χρόνια ανάμεσα στον 7ο και τον 11ο αιώνα, έφτασαν έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης και την πολιόρκησαν από στεριά και θάλασσα. Οι Βυζαντινοί όμως αντιστέκονταν: πότε τους πολεμούσαν γενναία και πότε τους αντιμετώπιζαν με διπλωματικά μέσα.
Τις πιο σπουδαίες από τις περιπέτειες του Βυζαντίου με τους γείτονές του θα εξετάσουμε σ’ αυτή την ενότητα. Στο πρώτο κεφάλαιο της ενότητας αυτής θα δούμε πώς οι Βυζαντινοί αντιμετώπισαν τον 7ο αιώνα δύο επικίνδυνος λαούς, τους Αβάρους και τους Πέρσες. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα παρακολουθήσουμε τη μακροχρόνια πάλη του Βυζαντίου με τους Άραβες και στο τρίτο κεφάλαιο τις σχέσεις και τις συγκρούσεις της Βυζαντινής αυτοκρατορίας με τους Σλάβους και τους Βουλγάρους.   

Παραθέτουμε εδώ το δεύτερο κεφάλαιο όπως προέκυψε από τη σύμπτυξη των  κεφ. 19-20 του σχολικού εγχειριδίου:

2.   Οι αγώνες των Βυζαντινών κατά των Αράβων

Οι Ακρίτες

     Οι μακροχρόνιοι πόλεμοι ανάμεσα στους Πέρσες και τους Βυζαντινούς εξάντλησαν και τα δύο κράτη. Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκαν οι Άραβες. Οι Άραβες είχαν ασπαστεί* πρόσφατα μια νέα θρησκεία, τον ισλαμισμό, που ίδρυσε ένας έμπορος, ο Μωάμεθ. Επιτέθηκαν με ορμή και μέσα σε λίγα χρόνια κατέλυσαν το περσικό κράτος και εισέβαλαν στις ανατολικές περιοχές του βυζαντινού κράτους.
Ύστερα κατέκτησαν την Κύπρο, τη Ρόδο κι άλλα νησιά και βάδισαν κατά της
Βασιλεύουσας. Δύο φορές πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη με πολύ στρατό και στόλο. Ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος και οι πολιορκημένοι Βυζαντινοί πέρασαν δύσκολες ώρες και αντιστάθηκαν γενναία. Χάρις στο «υγρό πυρ», ένα καινούριο όπλο που επινόησαν, έκαψαν τα καράβια των Αράβων και τους ανάγκασαν, το 717, να λύσουν την πολιορκία και να επιστρέψουν στη χώρα τους.
   

         Τότε οι Άραβες στράφηκαν δυτικά και κατέλαβαν τη βόρεια Αφρική και πέρασαν στην Ευρώπη από την Ισπανία. Δεν κατάφεραν, όμως να προχωρήσουν περισσότερο, διότι οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλο τους νίκησαν στο Πουατιέ της Γαλλίας (732 μ.Χ). Έτσι οι Άραβες δεν μπόρεσαν να εξαπλωθούν στην Ευρώπη.
Αργότερα ο Νικηφόρος Φωκάς έδιωξε από την Κρήτη τους Σαρακηνούς πειρατές (Άραβες της Ισπανίας) και το Βυζάντιο γνώρισε καινούργιες ημέρες δόξας.

Στις άκρες, στα ανατολικά σύνορα του κράτους, ξαγρυπνούσαν τώρα γενναίοι φρουροί, οι Ακρίτες που καλλιεργούσαν τη γη, φύλαγαν τα περάσματα και προστάτευαν την αυτοκρατορία από τις επιθέσεις των εχθρών. Αυτοί όταν δεν πολεμούσαν γυμνάζονταν στο τρέξιμο και στο ακόντιο και βοηθούσαν να οχυρωθούν τα σύνορα με κάστρα ή βίγλες*.
Ο λαός τους αγαπούσε και τους θαύμαζε για την ανδρεία τους. Κι έτσι τους εξύμνησε στα ακριτικά τραγούδια. Ο πιο ξακουστός απ’ όλους τους ακρίτες ήταν ο Βασίλειος Διγενής που ζούσε στην περιοχή του Ευφράτη ποταμού. Τα κατορθώματά του τραγουδιούνται ακόμα και σήμερα στην Κύπρο, στον Πόντο και στην Κρήτη. 

* ασπάζομαι: δέχομαι, συμφωνώ.
* βίγλα: μικρό ασφαλές παρατηρητήριο, σε ψηλό μέρος. 

Σχόλια: Διαβάζουμε και σχολιάζουμε τα παρακάτω κείμενα.

Υγρό πυρ «Το υγρό πυρ ήταν εφεύρεση του Σύρου μηχανικού Καλλίνικου. Η παρασκευή του ήταν κρατικό μυστικό και δεν ξέρουμε ακριβώς από τι και πώς φτιαχνόταν. Φαίνεται πως ήταν ένα εύφλεκτο μίγμα από θειάφι, πίσσα, νίτρο, φώσφορο κ.α. Όταν αναφλεγόταν δεν έσβηνε ούτε στο νερό. Το εξακόντιζαν με μακριούς σωλήνες, τα σιφώνια, ή το πετούσαν, μέσα σε πήλινα δοχεία, με  βαλλίστρες και καταπέλτες από τα πολεμικά πλοία, τους δρόμωνες. Για πολλούς αιώνες το «ελληνικό πυρ», όπως αλλιώς το έλεγαν, ήταν ακαταμάχητο όπλο στα χέρια των Βυζαντινών. Η παντοδυναμία του κράτησε ως τον 12ο αιώνα, που ανακαλύφτηκε η πυρίτιδα και τα πυροβόλα όπλα».

Ο Διγενής στην Κύπρο και στην Κρήτη Στην Κύπρο και στην Κρήτη μολογούν πως ο Διγενής, εκτός από τη φύλαξη των συνόρων της ανατολής είχε έγνοια και για τα δύο νησιά την Κύπρο και την Κρήτη που ταυτόχρονα εκείνα δέχονταν συχνά πυκνά τις επιθέσεις των Αράβων (Σαρακηνών) Για να βρεθεί κοντά τους, λέει, τις ώρες που κινδύνευαν, πάταε γερά στην Ασία, στήριζε το δεξί του χέρι στις κορυφές των κυπριακών βουνών και μ’ ένα πήδημα βρισκόταν ορθός στην κορυφή του Ψηλορείτη, γυροφέρνοντας τη ματιά του στα πέλαγα του νησιού, μην τ’ απειλούν τα σαρακηνά καράβια. Θεριός, όμως, καθώς ήταν ο ίδιος και δυνατά καθώς ήταν τα σάλτα* του, άφησαν σημάδι της παλάμης του στο κυπριακό βουνό, τον Πενταδάχτυλο, και αχνάρι της πατημασιά ςτου στον Ψηλορείτη της Κρήτης που οι παλιοί το λεν ακόμη: «η πατουχιά* του Διγενή!».   * σάλτο: δυνατό πήδημα * πατουχιά: πατημασιά

Ερωτήσεις

• Ποιοι αντιμάχονταν το Βυζάντιο στα ανατολικά  μετά τους Πέρσες;
• Ποιος αυτοκράτορας τους απέκρουσε οριστικά και πότε;
• Τι ήταν το «υγρό πυρ»;
• Ποιος νίκησε τους Άραβες στη Δύση και πότε;
• Ποιος απελευθέρωσε την Κρήτη από τους Σαρακηνούς;
• Τι ήταν οι ακρίτες;
• Πώς περνούσαν τον καιρό τους όταν δεν πολεμούσαν;
• Γιατί ο λαός τους αγαπούσε και τους θαύμαζε;

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.  Παρατήρησε στο χάρτη τα βέλη που δείχνουν τις κινήσεις επέκτασης των
      Αράβων και τις περιοχές που αυτοί κατέκτησαν τελικά. Εντόπισε στο χάρτη
      της τάξης τα σημερινά κράτη στα οποία ανήκουν οι περιοχές αυτές.

2.Συμπλήρωσε την ακροστιχίδα των βυζαντινών φρουρών:

Α _  _  _  _                  Έλεγαν και έτσι τις περιοχές των ανατολικών συνόρων.

Κ _  _  _  _                  Αυτό το νησί υπέφερε από τους Άραβες πειρατές.

Ρ _  _  _  _                   Κι αυτό το νησί το κατέλαβαν οι Άραβες.

Ι _  _  _  _  _  _            Αυτό το πρόσθετο όνομα (προσωνύμιο) είχε ο Λέων ο Γ΄

Τ _  _  _  _  _  _          Γυμνάζονταν σ’  αυτό οι ακρίτες.

Ε _  _  _  _  _  _  _     Κοντά σ’ αυτό το ποτάμι έζησε ο Βασίλειος Διγενής.

Σ _  _  _  _  _  _  _  _ Ήταν  ο φόβος και ο τρόμος των νησιών.

3.Συμπλήρωσε τα κενά  με λέξεις που ολοκληρώνουν το νόημά της:

Τα σύνορα του κράτους λέγονταν και ……………… . Τα φρουρούσαν μόνιμοι φύλακες οι …………………… . Αυτοί φύλαγαν τα στενά περάσματα των συνόρων, την εποχή που την αυτοκρατορία απειλούσαν οι ……………………… . Όταν δεν πολεμούσαν, καλλιεργούσαν τη ……………… ή γυμνάζονταν στο τρέξιμο και στο……………….. και βοηθούσαν να οχυρωθούν τα σύνορα με ……………. ή 
……………… . Πιο ξακουστός ανάμεσά τους ήταν ο ……………………………… .

Πρόσθετες εργασίες

1.Διάβασε το παρακάτω κείμενο .

     Ύστερα θα σχολιάσουμε ό,τι μας έκανε εντύπωση.

α) Διαβάζουμε αποσπάσματα από το ιστορικό αφήγημα της Σοφίας  
Μαυροειδή-Παπαδάκη «Ο Διγενής κι ο Χάροντας» (Ιστορίες από το
Βυζάντιο, γ΄ τόμος).
β) Ακούμε το ριζίτικο τραγούδι «Ο Διγενής ψυχομαχεί».
Σχολιάζουμε και αντιγράφουμε τους στίχους του τραγουδιού.