Οι μουζικάντες διδακτική εκμετάλλευση

Σχόλιο. Το παραμύθι έχει καταγραφεί με τον τύπο 130 στη διεθνή ταξινόμηση
των Aarne-Thompson. Η πιο γνωστή εκδοχή είναι αυτή των αδελφών Γκρημ (‘‘Οι μουσικοί και η μπάντα της Βρέμης’’). Συναντάται σε ποικίλες παραλλαγές σ’ όλες τις χώρες της Ευρώπης, της Ασίας, της Βόρειας και της Νότιας Αμερικής. Στην Ελλάδα το παραμύθι το κατέγραψε ο Γεώργιος Μέγας.
Σ’ αυτό το παραμύθι, τα ζώα πηγαίνουν να περάσουν τη νύχτα τους σ’ ένα σπίτι. Καταλαμβάνοντάς το αισθάνονται ότι απειλούνται από τους κλέφτες που κατοικούσαν πρώτα σ’ αυτό. Διάφορες κωμικές καταστάσεις διαδραματίζονται που τις αντιλαμβάνεται κανείς αμέσως.

Παιδαγωγική εκμετάλλευση. Αυτό το παραμύθι διηγείται τη μετακίνηση των ζώων-
ηρώων του από το χωριό προς το δάσος, από τη μίζερη ζωή προς το άγνωστο και από τη σκλαβιά στην ελευθερία. Για να το συγκρατήσει κανείς εύκολα απαιτείται καλή αναπαράσταση των χώρων όπου διαδραματίζεται, καθώς και της σειράς των επεισοδίων. Υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για να εντοπίσει κανείς και να ερμηνεύσει τις έννοιες του χώρου και του χρόνου. Για να γίνει αυτό, καλό είναι πριν να μάθουμε να το διηγούμαστε, να ασκηθούμε στο να παίζουμε μερικές σκηνές του παραμυθιού.

Α΄ μέρος

Δίνουμε ευκαιρία στους μαθητές να εκφραστούν. Ερωτήσεις που αφορούν π.χ. τα ζώα: Τι έκαναν τα ζώα-σύντροφοι; Πού πήγαν;
Πρόσωπα
Οι μαθητές διακρίνουν τις δύο ομάδες προσώπων.
α) ο γάιδαρος και οι σύντροφοί του (σκύλος, γάτα, πετεινός).
β) οι κλέφτες (που μένουν στο καλύβι).
Θα πρέπει ακόμα να μην ξεχάσουμε τα πρόσωπα που εμφανίζονται στην αρχή του παραμυθιού (γεωργός, κυνηγός).
Αφηγηματικό σχήμα:
Προσδιορίζουμε μέσα από ερωτο-αποκρίσεις:
- Την αρχική κατάσταση
- Το στοιχείο που ανατρέπει την ισορροπία
- Την τελική κατάσταση
Περνούμε από την αρχική στην τελική κατάσταση: Επισημαίνουμε τις διαδοχικές συναντήσεις των ζώων, το επεισόδιο μέσα στο καλύβι και τη φυγή των κλεφτών με συνεχείς ερωτήσεις και απαντήσεις.
Εστιάζουμε στην επαναληπτική μορφή του παραμυθιού προκειμένου να το συγκρατήσουν καλύτερα οι μαθητές: Ο γάιδαρος, ο σκύλος και η γάτα φεύγουν για τον ίδιο λόγο (για να μη νιώθουν άχρηστοι), ενώ ο πετεινός γιατί θέλουν να τον σφάξουν. Στις διαδοχικές συναντήσεις των ζώων διαμείβεται ο ίδιος διάλογος. Οι κλέφτες πρώτα τρομοκρατούνται και φεύγουν. Ύστερα ένας ξαναγυρνά, για να φύγει κακήν-κακώς!

Δραματοποίηση
Προτείνουμε στους μαθητές να δραματοποιήσουν το παραμύθι.
Κατανέμουμε τους ρόλους: Πόσοι θα είναι οι κλέφτες;
Για να υποδυθούν οι μαθητές τα ζώα, πρέπει να έχουμε στη διάθεσή μας τις μάσκες των ζώων που τις φτιάχνουμε τονίζοντας τα στοιχειώδη χαρακτηριστικά τους για να τα αναγνωρίζουμε (σχεδιάζουμε ή κολλάμε πάνω χαρακτηριστικές λεπτομέρειες).

Βγαίνουμε από την τάξη και κατευθυνόμαστε προς ένα μικρό έστω δασάκι, διότι μέσα από τις αλλαγές του χώρου καταλαβαίνουμε καλύτερα πώς εκτυλίσσεται το παραμύθι.

1ο στάδιο: Καταγράφουμε τους τόπους του παραμυθιού.

- Οργανώνουμε το χώρο: Ορίζουμε το κτήμα, το πεζούλι, το δέντρο και το καλύβι που καταφεύγουν – Αντικείμενα (σκοινί για το γάιδαρο, μαντήλι για τη γάτα).
- Σημειώνουμε τα δρομολόγια: Το δρόμο που συναντιούνται τα ζώα, την πορεία για το σπίτι, την πορεία κλεφτών.
- Δραματοποιούμε την αρχική κατάσταση και τις άλλες φάσεις μέχρι τη στιγμή που φτάνουν στο καλύβι.
Οι μαθητές που δεν παίρνουν άμεσα μέρος στη δραματοποίηση παρατηρούν ως θεατές: Κρατήθηκε η σειρά των γεγονότων; Ελέγχουμε αυτή τη σειρά υπενθυμίζοντας τις κυριότερες φάσεις του παραμυθιού.
- Καλούμε τους θεατές να αντικαταστήσουν τους ηθοποιούς. Να ξαναπαίζουν
τις σκηνές μέχρι την εισβολή στο σπίτι. Οι πρώτοι ηθοποιοί γίνονται τώρα
θεατές.

2ο στάδιο: Οργανώνουμε το χώρο που υποτίθεται ότι είναι το σπίτι.
Ορίζουμε τους χώρους στους οποίους κινούνται τα ζώα (πού είναι το τζάκι, η πόρτα, η αυλή, πού θα ανέβει ο πετεινός). Για να συγκρατήσουν ευκολότερα τα σημεία αυτά, φτιάχνουμε σκίτσα και προβαίνουμε στις ανάλογες συσχετίσεις:

γάιδαρος στην αυλή μπροστά από την είσοδο

σκύλος πίσω από την πόρτα του σπιτιού

γάτα μέσα στο τζάκι

πετεινός σ’ ένα κλαρί μπροστά από το καλύβι.

Δραματοποίηση: Μιμούνται το περιστατικό κάθε ζώου με τον κλέφτη και σχολιάζουν.
Ύστερα παίζουν όλη τη σκηνή.
Σχεδιάζουμε τις κινήσεις του κλέφτη στο έδαφος και καταλήγουμε σε μια συμφωνία για τις μετακινήσεις του. Τα στοιχεία αυτά τα σχεδιάζουμε και σ’ ένα χαρτί.
Αλλάζουμε τους ηθοποιούς και ξαναπαίζουν τη σκηνή. Ύστερα παίζουν την επόμενη σκηνή (φυγή του κλέφτη απ’ το καλύβι, ανακοίνωση, τελική απομάκρυνση κλεφτών).
Τέλος, επιστρέφουμε στο σχολείο, όπου φτιάχνουμε μια αφίσα. Εκεί κολλούμε τα περιγράμματα και τα σκίτσα. Με βέλη δείχνουμε με ποια σειρά μετακινήθηκαν οι κλέφτες.

Β΄ μέρος

Πρώτες δοκιμές προφορικής απόδοσης (1 δίωρο στην τάξη)

Καλούμε όποιο μαθητή θέλει, να αφηγηθεί το παραμύθι (το διηγούνται μερικοί ένας- ένας ή περισσότεροι διαδοχικά). Σταματούν εκεί όπου τα ζώα μπαίνουν στο καλύβι.
Αξιολογούμε από κοινού: Τηρείται η χρονολογική σειρά; Πιθανές παραλείψεις.

    Λεξιλόγιο
α. Εγκατάσταση των ζώων στο καλύβι.
- Τι κάνουν τα ζώα μέσα στο σπίτι; Πού κάθονται μετά το φαγητό; Γράφουμε τις απαντήσεις των παιδιών στον πίνακα. Μπορούμε να ψάξουμε ένα ρήμα να περιγράφει καλύτερα τι κάνει κάθε ζώο.
Π.χ.: Η γάτα χώνεται μέσα στη στάχτη
Ο σκύλος κάθεται πίσω από την πόρτα.
Ο γάιδαρος κυλιέται έξω στην αυλή.
Ο πετεινός ανεβαίνει σ’ ένα κλαρί.
Τα παιδιά φτιάχνουν σκίτσα με τη θέση κάθε ζώου σύμφωνα με τη σειρά αφήγησης. Γράφουν μια λεζάντα κάτω από κάθε σκίτσο.
β. Οι κλέφτες
- Τι λέει ο καπετάνιος; Τι κάνεις ένας κλέφτης;
- Τι κάνει κάθε ζώο στον κλέφτη; Γράφουμε στον πίνακα τις απαντήσεις. Βελτιώνουμε τις απαντήσεις:

σκύλος τον αρπάζει από τα ποδάρια

γάτα τον αρπάζει από τα μούτρα

γάιδαρος τον αρχίζει στα κλωτσίδια

πετεινός φωνάζει ‘‘πιάστε τον-πιάστε τον’’.
Με τι μπερδεύει ο κλέφτης το κάθε ζώο;

Εξηγούμε τι είναι η στρίγγλα. Γράφουμε πάνω στην αφίσα, δίπλα σε κάθε σκαρίφημα, ζώου τη λέξη ‘‘στρίγγλα’’.
Στρεφόμαστε στο περιστατικό με τον κλέφτη. Αναγνωρίζουμε προφορικά το δρομολόγιο που κάνει μέσα στο σπίτι και το γράφουμε:

Πόρτα τζάκι πόρτα

αυλή πέρα από την αυλή.
Φωτοτυπούμε το προηγούμενο σκίτσο. Κάθε παιδί σημειώνει με βέλη πάνω του την πορεία του κλέφτη. Φτιάχνουμε μια αφίσα με τα σκίτσα των παιδιών.

Δραματοποίηση: Το δρομολόγιο του κλέφτη
- Ο κλέφτης αφηγείται στους άλλους κλέφτες σε χρόνο του παρόντος και σε πρώτο πρόσωπο. (Γιατί;)
Εφόσον τα αντικείμενα (ή οι χώροι) έχουν πλέον αποκτήσει υπόσταση, βάζουμε ένα μαθητή να μετακινηθεί. Ύστερα του ζητάμε να πει πού πάει και τι κάνει. Με ερωτήσεις τον ενθαρρύνουμε να εκφραστεί σε πρώτο πρόσωπο και να χρησιμοποιήσει Ενεστώτα. (π.χ. Ανοίγω την πόρτα και μπαίνω στο σπίτι.… Πάω προς το τζάκι....)

Σκοπός των δραστηριοτήτων αυτών είναι να διεισδύσουν περισσότερο στα
μυστικά της αφήγησης.

ΦΥΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1. Κυκλώνουμε τις λέξεις που απαντούν στην ερώτηση ‘‘πού’’

- Ο γεωργός πήγε και έδεσε το γάιδαρο έξω να ψοφήσει. (Πού πήγε και τον έδεσε;)
- Έξω από το χωριό βρήκαν μια γάτα. (Πού βρήκαν τα ζώα τη γάτα;)
- Απάνω σε μια κολόνα ήταν ένας πετεινός και λαλούσε. (Πού ήταν ο πετεινός;)κ.ο.κ.
- Έφτασαν σ’ ένα δάσος και βραδιάστηκαν εκεί.
- Ανέβα, γάτα, σ’ ένα ψηλό δέντρο και κοίταξε.
- Μέσα στο καλύβι καθόταν μια συντροφιά από κλέφτες.

2. Συμπληρώνουμε το απόσπασμα με τις παρακάτω λέξεις:
(όξω, στο τζάκι, στην πόρτα, σ’ ένα κλαρί μπροστά στην πόρτα)

Σαν έφαγαν ο γάιδαρος βγήκε…………… και κυλιόταν, ο σκύλος κάθισε ……………….. , η γάτα …………….. κι ο πετεινός ανέβηκε ………………………..

3. Κλίνουμε ρήματα στον Αόριστο μέσα σε προτάσεις (προφορική).
Ας ξεκινήσουμε απ’ την τρίτη πρόταση.

Ο γεωργός πήγε και τον έδεσε έξω να ψοφήσει.
Ο σκύλος στάθηκε και ρώτησε το γάιδαρο.
Γέρασα και δε βλέπω πια τους ποντικούς.
Η γάτα ανέβηκε κι είδε φως μέσα στο δάσος.

4. Κυκλώνουμε τα ρήματα που δείχνουν παρελθόν στις παρακάτω προτάσεις.

Εκεί ήταν ένα καλύβι και μέσα στο καλύβι καθόταν μια συντροφιά από κλέφτες. Τη στιγμή που οι κλέφτες κατεβάζανε το καζάνι με το φαΐ απ’ τη φωτιά, βάζει ο γάιδαρος το κεφάλι του απ’ το παράθυρο…
Οι κλέφτες, πού να ξαναπατήσουν πια στο καλύβι! Ο γάιδαρος, ο σκύλος, η γάτα κι ο πετεινός,
Τρώγανε και πίνανε
και μας δε μας δίνανε.

5. Αλλάζουμε μια αντωνυμία και βάζουμε το ρήμα σε άλλο χρόνο:
(Δείχνουμε στα παιδιά πώς γίνεται η μετατροπή των υπογραμμισμένων λέξεων
στο πρώτο παράδειγμα)

Το σκυλί στην πόρτα δεν τον πείραξε
Πάει κοντά να πιάσει τη φωτιά και η γάτα τον άρπαξε από τα μούτρα.
Βγαίνει έξω τον άρχισε ο γάιδαρος στα κλωτσίδια.

Είναι η ώρα να μάθουν τα παιδιά να αφηγούνται καλύτερα το παραμύθι.
- Γιατί να το μάθουμε καλύτερα; Σε ποιους θα το διηγηθούν;
Πέφτουν οι ιδέες: Στην Α΄ τάξη, στα νήπια, στο ΚΑΠΗ. Επιλέγουν σ’ αυτή την φάση την πιο προσιτή ιδέα.
Πριν ξεκινήσουν την αφήγηση, προβαίνουμε σε μια σειρά επισημάνσεων, για να θυμούνται τι θα πρέπει να προσέχουν.

Καλούμε τους μαθητές να ανασυστήσουν το παραμύθι κανονικά (μόνοι, εναλλάξ, πολλοί διαδοχικά, για την τάξη, για άλλη τάξη κτλ.)

Σ’ ένα άλλο εργαστήρι, οι μαθητές φτιάχνουν σκίτσα που διηγούνται την ιστορία. Γράφουν λεζάντες, συντάσσουν το περιεχόμενο των σύννεφων για κάθε επεισόδιο. Τα σκίτσα θα στολίσουν την τάξη που θα υποδεχτεί τους παραμυθάδες.
Αυτή η δραστηριότητα θα φέρει και πάλι στο προσκήνιο τη χρήση των προηγούμενων δραστηριοτήτων. Έτσι θα γίνει δυνατή μια διδακτική αξιοποίηση από τους μαθητές της τάξης στους οποίους θα αφηγηθούν αυτό το παραμύθι.