Ορθογραφία με τραγούδι

 Εισαγωγή

 Είναι γεγονός ότι οι Τέχνες (εικαστικά, μουσική, θέατρο κ.α.) εμφανίζονται σήμερα δυναμικά στο προσκήνιο της εκπαίδευσης. Πέραν του διδακτικού χρόνου που καταλαμβάνουν οι διάφορες μορφές τους για τη διδασκαλία του μαθήματος της αισθητικής αγωγής, διεκδικούν πλέον πιο σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του εκπαιδευτικού τοπίου και μεγαλύτερο μερίδιο του διδακτικού χρόνου είτε με τη μορφή της διαθεματικότητας είτε με την καθαυτή αξιοποίησή τους στη διδασκαλία των γνωστικών αντικειμένων. 

    Έχοντας κατανοήσει τα μεγάλα οφέλη που μπορεί και παρέχει η αισθητική αγωγή στο παιδί, ο νομοθέτης εστιάζει τώρα την προσοχή του στην καλλιτεχνική δημιουργία και της δίνει σημαίνοντα ρόλο στο πλαίσιο σπουδών για τη σύνδεση των επιστημών και την ενιαιοποίηση της γνώσης. Το γεγονός αυτό άλλωστε αποτυπώνεται και στον τίτλο του πλαισίου σπουδών του 2003.

    Για τη διαθεματικότητα και το ομώνυμο ενιαίο πλαίσιο σπουδών πολύς λόγος έχει γίνει, και δεν πρόκειται εδώ να ασχοληθούμε μ’ αυτό. Αντίθετα, καθώς σήμερα γίνεται ολοένα και περισσότερο συνείδηση πόσο οι τέχνες επιδρούν ευεργετικά στην αγωγή του παιδιού, θέλουμε να ασχοληθούμε με μια παλιότερη εκπαιδευτική τάση που αφορά τη χρήση των εκφραστικών μέσων που παρέχουν οι τέχνες στη διδασκαλία των άλλων γνωστικών αντικειμένων.

    Πιο συγκεκριμένα πρόκειται να ασχοληθούμε με τη χρήση της μουσικής στη διδασκαλία της γλώσσας, αφού τα πορίσματα των ερευνών έχουν δείξει ότι πολλοί από τους μηχανισμούς πρόσληψης, αντίληψης και παραγωγής των ήχων είναι κοινοί για τη γλώσσα και τη μουσική. Πιστεύουμε, συνεπώς, ότι η χρήση της μουσικής μπορεί να συμβάλλει καταλυτικά στην ανάπτυξη γλωσσικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων και να παρακινήσει τη μάθηση στον τομέα της γλώσσας.

    Άλλωστε ο διδακτικός χρόνος της μιας ώρας που παραχωρεί το εβδομαδιαίο πρόγραμμα στη διδασκαλία της μουσικής αποδεικνύεται δυσανάλογα μικρό με τα τεράστια οφέλη που επιφέρει στην ψυχική καλλιέργεια του παιδιού. Γι’ αυτό, καθίσταται επιτακτική η εμπλοκή της στη διδασκαλία των άλλων αντικειμένων, όπου αυτή είναι δυνατή. Ειδικότερα στον τομέα της γλωσσικής διδασκαλίας, αυτό μπορεί πολύ εύκολα να επιτευχθεί, αφού, όπως ήδη είπαμε, υπάρχει βαθύτερη σχέση ανάμεσα στη γλώσσα και τη μουσική. Εξάλλου και τα ερεθίσματα που παρέχει το ίδιο το γλωσσικό μάθημα για χρήση μουσικών μέσων κάθε άλλο παρά λίγα είναι.

     Σε παλιότερες ενασχολήσεις δείξαμε πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στο μάθημα της γλώσσας την τάση των παιδιών να ξεσηκώνουν τα λόγια αγαπημένων τραγουδιών για να διδάξουμε ορθογραφία ή πώς να σκαρώνουμε αυτοσχέδια τραγούδια στη βάση γνωστών σκοπών για να εφαρμόσουμε κανόνες της γραμματικής. Σήμερα θέλουμε να δείξουμε πώς μπορεί ένας δάσκαλος που δεν έχει ιδιαίτερες γνώσεις μουσικής, με μοναδικό του εφόδιο την αγάπη του για τη μουσική, να διδάξει ένα γραμματικό φαινόμενο χρησιμοποιώντας ένα τραγούδι.

    Ως γνωστόν, τα τραγούδια που μπορεί να επιλέξει κανείς πρέπει, κατ’ αρχήν, να ταιριάζουν με την ηλικία των παιδιών, να έχουν ποιότητα και να τους αρέσουν.

Η περίπτωση της Μαρίζας Κωχ

    Είχαμε υπόψη την περίπτωση της Μαρίζας Κώχ, η οποία από το 1978 ασχολείται, εκτός των άλλων, με το παιδικό τραγούδι. Τα τραγούδια της, από το πρώτο της άλμπουμ ακόμα («Μια εκδρομή με τη Μαρίζα»),  πληρούν και με το παραπάνω τα κριτήρια αυτά. Έχουν την αμεσότητα, τη φρεσκάδα και την γλύκα που πρέπει να εκπέμπει ένα παιδικό τραγούδι. Είναι τραγούδια συνήθως εύθυμα, τραγουδιούνται εύκολα και ξεσηκώνουν τα παιδιά. Τα χαρακτηριστικά αυτά, η γνωστή καλλιτέχνις τα καλλιέργησε ακόμα περισσότερο με την πάροδο του χρόνου. Όμως από το σημείο αυτό μέχρι την αξιοποίησή τους για ...γραμματικούς σκοπούς υπάρχει τεράστια απόσταση, και πέρα από το σκόπελο της ανοίκειας γραμματικής εκμετάλλευσης που πρέπει να ξεπεράσουμε, πρέπει και τα ίδια τα τραγούδια να προσφέρονται για παρόμοια χρήση.

   Θα λέγαμε ότι στις τελευταίες δουλειές της «Χρωματιστά τραγούδια» και «Τα τραγούδια πάνε θέατρο» πολλές φορές στα τραγούδια που περιλαμβάνονται είναι εμφανής η έντονη παρουσία στοιχείων που βοηθούν τη διδακτική γλωσσική τους  χρήση. Πολύ περισσότερο, βέβαια, αυτό συμβαίνει στην πιο πρόσφατη δουλειά της «Με τη Μαρίζα τραγουδώ ... ελληνικά μαθαίνω» που γράφτηκαν ειδικά για τη διδασκαλία ελληνικών σε ξενόγλωσσα παιδιά. Όμως το ίδιο άνετα μπορεί κανείς να τα διδάξει και σε παιδιά που έχουν τα ελληνικά ως μητρική γλώσσα, ιδιαίτερα στην Β΄και Γ΄ τάξη του Δημοτικού, όπου μάλιστα ανάλογα γραμματικά φαινόμενα διδάσκονται και συμπεριλαμβάνονται στα βιβλία της Γλώσσας των τάξεων αυτών.  Η σειρά αυτή προσφέρεται καθώς το c.d. περιέχει εκτός από τα τραγούδια, την απαγγελία τους και τη μελωδία τους χωριστά. Το c.d. συνοδεύει ένα βιβλίο καλαίσθητο με την ανάλογη εικονογράφηση (εκδ. Σταμούλη, Αθήνα 2010).  Κάθε τραγούδι επικεντρώνεται γύρω από ένα γραμματικό φαινόμενο που διδάσκεται στις τάξεις αυτές και μπορεί να ενταχθεί σ’ όλες τις φάσεις διδασκαλίας (αφόρμηση, εμπέδωση, αξιολόγηση, ανακεφαλαίωση).

Διδακτική παρουσίαση

    Παρουσιάζουμε εδώ ένα παράδειγμα από το c.d. της Μ. Κωχ, όπως το διδάξαμε κατά το σχολικό έτος 2010-11:

Τραγούδι: “Το ωραίο τραγούδι”

Τάξη που διδάχθηκε: Γ΄ (3^ο Δ.Σ. Αμφιλοχίας)

Διδακτική ενότητα που εντάσσεται: «Πώς τοποθετήσαμε ένα κομμάτι γης» (α΄ τεύχος

                                                             Γλώσσας, σ. 64-67).

Γραμματικό φαινόμενο: Η κλίση των ουδετέρων.

Διάρκεια: 2 διδακτικές ώρες.

Στόχοι:           

- Να επαναλάβουν τους ορθογραφικούς κανόνες στην κλίση των ουδετέρων.

- Να επεξεργαστούν τη διαφορετική λειτουργία των πτώσεων.

- Να κατανοήσουν το ρόλο των πτώσεων (ποιος, τι).

- Να εμπεδώσουν γραμματικούς κανόνες.

- Να εκφραστούν ελεύθερα, να νιώσουν τη χαρά του τραγουδιού.

    Γι’ αυτό, καλέσαμε αρχικά τα παιδιά να κλίνουν αρχικά μόνοι τους στο τετράδιο «το ωραίο τραγούδι».

    Ύστερα άκουσαν από το c.d. την απαγγελία του τραγουδιού και προχώρησαν στην αυτοδιόρθωσή τους.

     Καλέσαμε, στη συνέχεια, τα παιδιά να αντικαταστήσουν τις λέξεις «ωραίο» και «τραγούδι» με άλλα αντίστοιχα επίθετα και ουσιαστικά (π.χ. αστείο, μαγικό, υπέροχο – παιχνίδι, λουλούδι, πορτοκάλι).  

    Μοιράσαμε, κατόπιν, φωτοτυπίες με τους στίχους του τραγουδιού.

Το διάβασαν φωναχτά και επεξεργάστηκαν για λίγο το θέμα του. Άκουσαν το τραγούδι (δις) και το τραγούδησαν ομαδικά. Εξέφρασαν τις εντυπώσεις τους (Σας άρεσε; Τι σας άρεσε;) Επανέλαβαν τους ορθογραφικούς κανόνες (πώς κλίνουμε τα ουδέτερα)  και θυμηθήκαμε πώς λειτουργούν οι πτώσεις (ποιος, τι).

    Στη συνέχεια, όλη τη δεύτερη ώρα, την αφιερώσαμε στην εφαρμογή της γνώσης που αποκόμισαν αναπτύσσοντας μια ομαδική δραστηριότητα. Τα παιδια χωρίστηκαν σε ομάδες των 4 ατόμων και τα καλέσαμε να βάλουν άλλους στίχους κλίνοντας «το ωραίο τραγούδι». Ταυτόχρονα άκουγαν την ορχηστρική του εκτέλεση που βοηθούσε να προσαρμόσουν τους νέους στίχους στην οικονομία του τραγουδιού.

    Παραθέτουμε ένα προϊόν αυτής της ομαδικής εργασίας:

Τέλος, απήγγειλαν τα δημιουργήματά τους και τα τραγούδησαν ομαδικά.