ΘΕΑΤΡΑ  ΣΤΗΝ  ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ (1)

Επίδαυρος,

ΘΕΑΤΡΟ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ

Θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της αρχαίας Ελληνικής κληρονομιάς. Διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση και μέχρι τις μέρες μας φιλοξενεί σύγχρονες εκτελέσεις του αρχαίου δράματος. Θαυμάσια ενταγμένο στο φυσικό χώρο εντυπωσιάζει για την πολύ καλή ποιότητα της ακουστικής του, την απόλυτη συμμετρία και τις αρμονικές αναλογίες.

Ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει ότι ο αρχιτέκτων του μνημείου υπήρξε ο Πολύκλειτος ο νεότερος. Για την ακριβή χρονολογία της κατασκευής του δεν υπάρχει απόλυτη ομοφωνία μεταξύ των ειδικών. Άλλοι πιστεύουν ότι κτίστηκε στα μέσα του 4^ου π.Χ. αιώνα, ενώ άλλοι προτείνουν μια χρονολόγηση μετά του 300 π.Χ.

Η χάραξη των επιμέρους στοιχείων του θεατρικού χώρου έγινε με τρία διαφορετικά κέντρα. Η μέγιστη διάμετρος ανέρχεται σε 117 μ. Το κάτω μέρος (34 σειρές εδωλίων) του κοίλου χωρίζεται σε δεκατρείς κλίμακες με δώδεκα κερκίδες. Η ορχήστρα  σχηματίζει  κανονικό  κύκλο  και η  περιφέρεια  παρουσιάζει   ελαφρά   ανύψωση  με λίθινο σπειροειδές  πλαίσιο.

Με την αρχική σύλληψη  του Πολυκλείτου  σχετίζονται   η ορχήστρα, το σκηνικό οικοδόμημα  και το κάτω τμήμα  του  κοίλου. Το ιωνικού ρυθμού προσκήνιο,  που δεν τέμνει  την ορχήστρα,  ανάγεται σε κεκλιμένα επίπεδα  που  οδηγούσαν στη στέγη  του προσκηνίου  και  συνδέονταν με τα διπλά θυρώματα που είχαν διαμορφωθεί στις παρόδους. Δύο κίονες τοποθετημένοι στα άκρα  του προσκηνίου σχηματίζουν δύο μικρές πτέρυγες  εν είδη παρασκηνίων.  Στα άκρα του εξωτερικού αναλληματικού  τοίχου,  σύμφωνα  με τα τελευταία συμπεράσματα της έρευνας, υψώνονταν δύο πύργοι.

Το μνημείο έμεινε σκεπασμένο επί αιώνες από υψηλή επίχωση. Η συστηματική ανασκαφή του ξεκίνησε το 1881 από τον αρχαιολόγο Παν. Καββαδία. Το κοίλο ήρθε στο φως σε καλή κατάσταση με εξαίρεση τις ακραίες κερκίδες και τους αναλημματικούς τοίχους.  Το σκηνικό οικοδόμημα, αντίθετα, αποκαλύφθηκε σε κατάσταση χαμηλού ερειπίου.

Στις αρχές του 20^ου αιώνα αναστηλώθηκε η πύλη της δυτικής παρόδου και ο παράπλευρος αναλημματικός τοίχος. Μεγάλης κλίμακας εργασίες πραγματοποιήθηκαν στο διάστημα 1954 – 1963 για την ανακατασκευή κατεστραμμένων τμημάτων και την μερική αποκατάσταση του μνημείου.

Το μνημείο αποτελεί πόλο έλξης μεγάλου αριθμού επισκεπτών. Στο Αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου γίνονται τα «Επιδαύρια», θεατρικές παραστάσεις στο πλαίσιο οργανωμένου  Φεστιβάλ, που ξεκίνησαν το 1954  και καθιερώθηκαν από  τον επόμενο χρόνο ως θεσμός αρχαίου δράματος. Το 1988 η Ομάδα Εργασίας για την Συντήρηση των Μνημείων του Ασκληπιείου της Επιδαύρου, αποτελούμενη από  επιστήμονες του Υπουργείου Πολιτισμού και του Πανεπιστημιακού χώρου, ξεκίνησε πρόγραμμα εργασιών συντήρησης στο θέατρο για την αντιμετώπιση μιας σειράς ειδικών προβλημάτων προστασίας, συντήρησης και αποκατάστασης  διαφόρων τμημάτων. Στις φυσικές αιτίες φθοράς του είχε πλέον προστεθεί και μηχανική καταπόνηση από τους χιλιάδες  επισκέπτες κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Για την αποτελεσματική προστασία της σκηνής από τις σύγχρονες σκηνογραφικές κατασκευές ο χώρος της καλύφθηκε με βατό στέγαστρο.

Η ανέγερση του θεάτρου

Στα πλαίσια του συνολικού κτιριακού εξοπλισμού του τεμένους ανεγέρθη περί τα τέλη του 4^ου αιώνα π.Χ. και το Θέατρο. Παρά τα όσα, λανθασμένα, αναφέρει ο Παυσανίας περί του διάσημου γλύπτη Πολύκλειτου, ο αρχιτέκτων του Θεάτρου παραμένει άγνωστος. Σήμερα, λόγω της διαφύλαξής του υπό του εδάφους, το οποίο το κάλυψε στην Αρχαιότητα, το κοίλο του είναι το καλύτερα διατηρημένο οικοδόμημα στο Ασκληπιείο. Από την Αρχαιότητα  ήδη, το θέατρο της Επιδαύρου είχε μεγάλη φήμη λόγω της ομορφιάς και της συμμετρίας του. Αρχικά το Θέατρο σχεδιάστηκε για να ανταποκρίνεται στις σκηνικές απαιτήσεις του κλασικού δράματος, όπως αυτό είχε διαμορφωθεί από τους τραγικούς του 5^ου αιώνα π.Χ. στη Αθήνα. Πιθανότατα κτίστηκε σε δύο φάσεις , που όμως ακολουθούν ένα αρχικό σχέδιο. Η τελευταία φάση χρονολογείται στα ύστερα ελληνιστικά χρόνια. Όλο το κτίσμα είναι φτιαγμένο με δύο είδη λίθων : ερυθρόγκριζο ασβεστόλιθο για το κοίλο και πωρόλιθο για τους αναλημματικούς  τοίχους και τη σκηνή. Η άριστη ακουστική του οφείλεται στη γεωμετρική του σχήματός  του.

Η περιγραφή του Θεάτρου

Η ορχήστρα του Θεάτρου έχει σχήμα τέλειου κύκλου, με διάμετρο περί τα 19,5 μέτρα. Στο  γεωμετρικό της κέντρο υπήρχε κυκλική πέτρινη βάση επί της οποίας βρίσκονταν η θυμέλη, ένα βωμός του Διονύσου. Η ορχήστρα ήταν ο χώρος δράσης του χορού κατά τη διάρκεια των παραστάσεων.

Συμμετρικά τοποθετημένα μέσα στην ορχήστρα εντάσσονται τα τρία γεωμετρικά κέντρα για τη χάραξη των εδωλίων έτσι ώστε να σχηματίζουν ένα αμβλυγώνιο τρίγωνο με την αμβλεία γωνία του εστραμμένη προς τις κερκίδες. Με κέντρο την κορυφή αυτής της  αμβλείας γωνίας, χαράσσονται τα εδώλια των  οκτώ κεντρικών κερκίδων, ενώ με κέντρο κάθε μια από τις δύο οξείες γωνίες του τριγώνου, χαράσσονται οι δύο εκατέρωθεν αντιδιαμετρικές, ακρινές κερκίδες. Η χρήση των συγκεκριμένων τριών κέντρων, αντί ενός, επιτρέπει την καλύτερη ορατότητα χωρίς να διαταράσσει την αίσθηση της γεωμετρίας του σχεδίου.  Οι σειρές των εδωλίων φαίνονται ως μέρη κανονικών, ομόκεντρων κύκλων και όχι ως μέρη ελλείψεων. Καθώς οι κερκίδες του ανώτερου μέρους του Θεάτρου αναπτύσσονται ως προέκταση αυτών του κατώτερου, έχουν κατά συνέπεια τα ίδια γεωμετρικά κέντρα χάραξης. Όπως στα περισσότερα ελληνικά θέατρα η κατώτερη σειρά των εδωλίων είχε μορφή θρόνων, προοριζομένων για ιερείς, επίσημους, αξιωματούχους κ.λ.π. Το σύνολο των βρόχινων υδάτων, που μαζεύονταν στο κοίλο και αναπόφευκτα κατέληγαν στην ορχήστρα, αποστραγγίζονταν μέσα από ένα ζεύγος αγωγών που ξεκινούσε από τα δύο άκρα του διαδρόμου, ανάμεσα στην ορχήστρα και στην πρώτη σειρά των ειδωλίων. Τα νερά αυτά μέσω υπογείων αγωγών, που ανασκάφθηκαν και λειτουργούν μέχρι σήμερα, κατευθύνονταν προς το προσκείμενο ρέμα, βόρεια της πλατείας, πίσω από την σκηνή του Θεάτρου.

Το κοίλο έχει μία κλίση της τάξης των 26 μοιρών. Δύο ζεύγη ισχυρών αναλημματικών τοίχων διαμορφώνουν τα άκρα των κερκίδων προς το μέρος της σκηνής. Στις δύο άκρες του Θεάτρου, στην κορυφή των αναλημματικών τοίχων, υπήρχαν  δυο πύργοι άγνωστης  χρήσης.  Μεταξύ των αναλημματικών τοίχων και  της σκηνής  διαμορφώνονται  δύο  περάσματα, οι  πάροδοι, μέσα  από τις  οποίες περνούσαν οι θεατές του κάτω διαζώματος, αλλά έκανε την είσοδό του και ο χορός   κατά   την διάρκεια  της παράστασης. Στο  στενότερο   σημείο των  παρόδων  υψώνονται δύο μεγαλοπρεπείς, ιωνικού ρυθμού, πέτρινοι   πυλώνες, οι οποίοι συνέδεαν  αρχιτεκτονικά  τα  αναλήμματα  του κοίλου με τη  σκηνή,  ο κάθε πυλώνας  είχε  δύο ανοίγματα, από τα οποία  το εσωτερικό οδηγούσε  κατευθείαν  στην ορχήστρα, το δε  εξωτερικό, μέσω ενός κεκλιμένου επιπέδου, στη σκηνή. Κιγκλιδώματα εφαρμοσμένα στα ανοίγματα απέκλειαν το χώρο του θεάτρου όταν αυτό δε λειτουργούσε.

Στην τελική φάση της ιστορίας του θεάτρου το κτίριο της σκηνής ήταν μια διώροφη κατασκευή μ’ ένα μονώροφο εξώστη προς το μέρος του κοίλου. Περιλάμβανε τα ακόλουθα μέρη:

    Το Προσκήνιο. Αυτό ήταν ένας μονώροφος εξώστης ύψους 3,5 μέτρων στραμμένος προς την ορχήστρα. Η όψη του ήταν διαμορφωμένη με μια κομψή κιονοστοιχία ιωνικού ρυθμού, στα άκρα της οποίας προεξείχε ένα ζεύγος πτερύγων με μορφή μικρού θυρώματος.

    Το Θεολογείον. Πρόκειται για το επίπεδο δώμα του προσκηνίου, επί του οποίου οι υποκριτές απήγγειλαν το  λόγο τους κατά  την διάρκεια της παράστασης. Η είσοδος στο θεολογείον γινόταν από κεκλιμένα επίπεδα από τις δύο εξωτερικές θύρες των πυλώνων.

    Η σκηνή. Πίσω από το θεολογείον και το προσκήνιο βρισκόταν η διώροφη Σκηνή. Το ισόγειό της, που λεγόταν  σκηνή, είχε εσωτερικά τέσσερις πεσσούς που έφεραν το υποκείμενο επισκήνιο. Η όψη του επισκηνίου προς το κοίλο ήταν μάλλον ανοιχτή, με τέσσερις πεσσούς, μεταξύ των οποίων κρέμονταν πάνινοι πίνακες επιζωγραφισμένοι με παραστάσεις σχετικές με το έργο που παιζόταν. Η στέγη του επισκηνίου ήταν δίρριχτη.

ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ

  ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ – ΝΟΡΜΑ ΤΟΥ ΜΠΕΛΙΝΙ

ΕΠΙΔΑΥΡΟΣ