Ο πόλεμος στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Γυμνασίου

Έρευνα του Βασίλη Ραυτόπουλου

Ο τρόπος που δούλεψα: Μελέτησα τα σχολικά βιβλία των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Β΄ και Γ΄ τάξης του γυμνασίου και συγκέντρωσα τα κείμενα, ποιητικά ή πεζά που είχαν θέμα τον πόλεμο.

Στη συνέχεια τα κατέταξα με κριτήριο το χρόνο διεξαγωγής του πολέμου.

Σας παρουσιάζω τα κείμενα ξεκινώντας από την εποχή του 1821 και σας παραθέτω κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα.

Από το σχολικό βιβλίο της Β΄ τάξης που είχαμε πέρυσι εντοπίζω τα κείμενα:

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

• ‘’θούριος’’ του Ρήγα Βελεστινλή: ‘‘Κάλλιο ΄ναι μίας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή………………….στη δόξαν του πολέμου να τρέξομεν μαζί.’’

Σύντομη Περίληψη: O Ρήγας Φεραίος προσπαθεί μέσα από τους στίχους του να παρακινήσει τους Έλληνες να επαναστατήσουν. Καλύτερα να έχουν μια ώρα ζωής ελεύθερης παρά να είναι σκλαβωμένοι.

• ‘’Η Σουλιωτοπούλα’’ του Γιάννη Βλαχογιάννη: ‘’Κι κεί που πολεμάει το παλικάρι, αγλύκαντο, μέρα και νύχτα, ακούει μια γνώριμη φωνή, που τον ξυπνάει. Κι ήταν η Λάμπη, η αδελφή του νιου.’’

Σύντομη Περίληψη: Το αφήγημα αυτό περιγράφει έναν διάλογο ανάμεσα σε δύο αδέρφια μέσα στην καρδιά του πολέμου. Φαίνεται το ήθος των Σουλιωτών, ανδρών και γυναικών, που πολεμούν για τη ζωή τους.

ΤΑ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ

• ‘’Περάσαμε κάβους πολλούς’’ του Γιώργου Σεφέρη:

‘’Δυστυχισμένες γυναίκες κάποτε με ολολυγμούς κλαίγανε τα χαμένα τους παιδιά ‘’

Σύντομη Περίληψη: Αυτό το ποίημα μας περιγράφει τη συμφορά και το θρήνο

των μανάδων που έχασαν τα παιδιά τους στο μικρασιατικό πόλεμο.

ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ’40

• ‘’Χειμώνας’’ του Γεωργίου Βλάχου

‘’Αυτός δεν προστατεύει μόνο τη ζωή μας, τα σπίτια μας, τις γυναίκες μας, τα παιδιά μας. Προστατεύει κάτι ανώτερο, την τιμή της Ελλάδος.’’

Σύντομη περίληψη: Το κείμενο του Γ. Βλάχου αναφέρεται στον ελληνοιταλικό πόλεμο στην Αλβανία το 1940. Αναφέρεται στις κακουχίες των στρατιωτών στο μέτωπο. Προσπαθεί να κινητοποιήσει τον άμαχο πληθυσμό στα μετόπισθεν.

• ‘’Θα έρθει η ώρα’’ του Άγγελου Βλάχου

‘’ Εδώ ήταν η αρχή ! Εδώ! Εδώ! Να, τούτα τα μέρη, τούτα τα χώματα, οι ρεματιές αυτές, τα δάση τούτα. Και τώρα; Περνούν περνούν, πηγαίνουνε το δρόμο τους άνθρωποι βαδίζοντας σιγά, σέρνοντας τα πόδια, περνώντας μέσα από τα μονοπάτια, ανάμεσα από τα δέντρα, σαν φαντάσματα εκείνων που εδώ στα μέρη ετούτα άρχισαν.’’

Σύντομη περίληψη: Το κείμενο αναφέρεται στην υποχώρηση των Ελλήνων στρατιωτών από το αλβανικό μέτωπο μετά την επικράτηση των Γερμανών.

Από το σχολικό βιβλίο της Γ΄ τάξης της φετινής χρονιάς:

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

• ‘’Αυτοβιογραφία’’ της Ελισάβετ Μουτζάν- Μαρτινέγκου

‘’Επεθύμησα, είπα, από καρδίας, αλλά εκοίταξα τους τοίχους του σπιτιού, όπου με εκρατούσαν κλεισμένην, εκοίταξα τα μακρά φορέματα της γυναικείας σκλαβίας και ενθυμήθηκα πως είμαι γυναίκα, και περιπλέον γυναίκα Ζακυνθία και αναστέναξα, αλλά δεν έλειψα όμως από το να παρακαλέσω τον Ουρανόν διά να ήθελε τους βοηθήσει να νικήσουν’’.

Σύντομη Περίληψη: Το κείμενο αυτό προέρχεται από την αυτοβιογραφία, της Μαρτινέγκου την εποχή της επανάστασης (1821). Αναφέρεται στον πόθο της να πολεμήσει στον πόλεμο, αλλά ταυτόχρονα φανερώνει την ανικανότητα της καθώς είναι γυναίκα και γυναίκα Ζακυνθινιά.

• ‘’Ελεύθεροι Πολιορκημένοι’’ του Διονυσίου Σολωμού: ‘’Τα μάτια η πείνα εμαύρισε στα μάτια η μάνα μνέει στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει: έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σε έχω ‘γω στο χέρι; Όπου συ μου γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει’’.

Σύντομη Περίληψη: Το ποίημα του Διονυσίου Σολωμού αναφέρεται στην τραγική κατάσταση που βρίσκονται οι κάτοικοι του Μεσολογγίου, οι οποίοι έχουν εξαντληθεί από την πείνα. Παρόλα αυτά συνεχίζουν να πολεμούν.

Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

• ‘’ Τα ζα ‘’ του Στρατή Μυριβήλη: ‘’Θαρρώ πως, όταν καμμιά φορά οι ανθρώποι βγάλουν από μέσα τους την επιληψία του ομαδικού σκοτωμού, θα ‘χουν όλο το δίκιο να ντρέπουνται σ’ όλη τους τη ζωή και μόνο γι’ αυτό: που τραβήξανεκαι τ’ αθώα τα ζα στον πόλεμο’’.

Σύντομη Περίληψη: Το απόσπασμα αυτό αναφέρεται στην αγριότητα του πολέμου σε σκηνές όπου εξοντώνονται ανυπεράσπιστα <<επιστρατευμένα>> γαϊδούρια. Τα αντιπολεμικά αισθήματα του συγγραφέα εκφράζονται με την ωμή περιγραφή της εξόντωσης των αθώων ζώων, η οποία δείχνει την παράλογη βία του πολέμου.

ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 40

• ‘’ Κι έχουμε πόλεμο’’ του Κώστα Ταχτσή: ’’Κανείς μας δεν ήξερε τι να κάνει και πού να πάει Πανικοβληθήκαμε. Νομίσαμε πως έφτασε η Δευτέρα Παρουσία’’.

Σύντομη περίληψη: Περιγράφονται οι αντιδράσεις μιας μικροαστικής οικογένειας τη μέρα που ξέσπασε ο ελληνοιταλικός πόλεμος.

ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

• ‘’ Ζητείται ελπίς’’ του Αντώνη Σαμαράκη: ‘’Η σκιά του νέου παγκοσμίου πολέμου απλούται εις τον κόσμο μας’’.

Σύντομη περίληψη:Το διήγημα αναφέρεται στην απογοήτευση του μεταπολεμικού ανθρώπου, που διαπιστώνει ότι καμιά από τις προσδοκίες του δεν πραγματοποιήθηκαν μετά τη λήξη του Β΄ παγκόσμιου πολέμου.

Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξα:

• B΄ γυμνασίου: Τα κείμενα σε αυτό το βιβλίο φανερώνουν το πόσο σημαντική είναι η ελευθερία στη ζωή του ανθρώπου και οι αγώνες που γίνονται για την απόκτησή της. Ο ηρωισμός χαρακτηρίζει άνδρες και γυναίκες. Οι κακουχίες στο μέτωπο δεν πτοούν τους ήρωες- στρατιώτες.
• Γ΄ γυμνασίου: Σε αυτό το βιβλίο οι συγγραφείς παρουσιάζουν την κατάσταση του πολέμου χωρίς εξωραϊστική διάθεση. Η ηρωική διάθεση δίνει τη θέση της στη μικροαστική καθημερινότητα. Η διάψευση των ελπίδων χαρακτηρίζει την περίοδο μετά το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο.