Μπορώ να είμαι Έλληνας και ταυτόχρονα Ευρωπαίος; Ή πρώτα είμαι Ευρωπαίος πολίτης και μετά Έλληνας; Πρόκειται για ερωτήματα που τα τελευταία χρόνια -αν όχι τις τελευταίες δεκαετίες- αναδύονται ολοένα και πιο έντονα. Μια μερίδα πολιτών πρεσβεύει την άποψη ότι ως Έλληνες έχουμε κάποια ιδιαίτερα στοιχεία που μας διαχωρίζουν από τους άλλους λαούς της Ευρώπης, στοιχεία που συνιστούν της εθνική μας ταυτότητα και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να τα απεμπολήσουμε στον βωμό της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ωστόσο, υπάρχει και μία μερίδα ανθρώπων που υποστηρίζει ότι επιβάλλεται να είμαστε πρωτίστως Ευρωπαίοι πολίτες, καθώς όλες οι εξελίξεις σε πολιτικό, οικονομικό αλλά και τεχνολογικό επίπεδο μας ωθούν σε μια υπερεθνική οντότητα, όπου αυτά που μας ενώνουν είναι πιο πολλά από αυτά που μας χωρίζουν. Άραγε πού βρίσκεται η αλήθεια;
Από τότε που ξεκίνησε το έργο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ήταν πάντοτε το ερώτημα αγωνιώδες κατά πόσο θα μπορούσε να αναπτυχθεί μια ευρωπαϊκή πολιτική ταυτότητα, για να στηρίξει την πολιτική ενοποίηση. Είναι δυνατή μια πραγματική ευρωπαϊκή ταυτότητα; Η διαμόρφωση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας προϋποθέτει την ύπαρξη μιας κοινής ευρωπαϊκής ιδέας, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει στοιχεία του πολιτισμού, της κοινής ιστορικής συνύπαρξης των λαών που ενώνουν τα έθνη που αποτελούν την ΕΕ , όπως αυτά της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της δικαιοσύνης, της δημοκρατίας. Τι γίνεται όμως με τα τα διαφοροποιητικά στοιχεία των λαών; Αυτά δεν αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ευρωπαϊκής ιδέας; Σαφώς, αφού μέσα από τις συγκρούσεις συντελέστηκε η σύνθεση απόψεων, στάσεων και κοινών πολιτιστικών στοιχείων που προέκυψαν μέσα από την αλληλεπίδραση εθνικών αλλά και υποεθνικών ενοτήτων. Η ευρωπαϊκή ιδέα, λοιπόν, εκφράζει τον αγώνα του πολιτισμού μας με τις αντιφάσεις και τις συγκρούσεις, ως έκφραση ενός σύνθετου πολιτισμού, του ευρωπαϊκού. Η ευρωπαϊκή ταυτότητα σχετίζεται όχι μόνο με την ευρωπαϊκή ιδέα αλλά και με την ευρωπαϊκή ιθαγένεια που στηρίχτηκε στη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Έτσι, στην πράξη, η ευρωπαϊκή ταυτότητα διαφοροποιεί τον πολίτη των κρατών- μελών της ΕΕ από τους άλλους, τους εξωκοινοτικούς. Από την άλλη, υπό την ευρύτερη έννοια του όρου, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε ποιος θα στερούσε την ευρωπαϊκή ταυτότητα
από έναν πολίτη που η χώρα του δεν ανήκει στον πολιτικό σχηματισμό της ΕΕ π.χ από ένα Μολδαβό, Σέρβο, Ελβετό, Ρώσο;